creativemongolia

Category: mongolian-brand

  • МӨНХ НОГООН АМЬДРАЛ- ДӨРВӨН УЛИРЛЫН ХҮЛЭМЖ АГРО ПАРКИЙН ТӨСӨЛ

    Бид төслийн хөгжүүлэлт олон нийтэд хүргэх, маркетинг, агуулга, хэвлэл мэдээллийн чиглэлд хамтран ажиллаа.

    АЛСЫН ХАРАА
    Хамтын оюун санаа, хүч, хөдөлмөрөө нэгтгэн жимс, хүнсний ногооны импортыг орлох экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн зах зээлийн тодорхой хувийг хангаж, цаашид үндэсний бренд гарган экспортолж Монголдоо сайхан амьдарцгаая!

    ЗОРИЛГО
    Монгол оронд жилийн дөрвөн улиралд жимс, хүнсний ногоо тариалж өндөр ургац аван, хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх инженерийн дэд бүтэц бүхий өвлийн хүлэмжийн технологийг нэвтрүүлнэ.

    ЗОРИЛТ

    1. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйн Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлалыг боловсруулж сонирхолын бүлгүүдэд танилцуулна
    2. Агропаркийн хүлэмжийн нэгжүүдийг шалгаруулж гэрээ байгуулна
    3. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйн бизнес төсөл боловсруулна
    4. Жижиг дунд үйлдвэр хөгжүүлэх сангаас хөнгөлөлттөй зээл авна
    5. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйн барилгын зураг төсөв боловсруулна
    6. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйн удирдлага зохион байгуулалт хийнэ
    7. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйн инженер технологийн алба байгуулна
    8. Хүлэмжийн барилга байгууламж барих, инженерийн шугам сүлжээ байгуулна
    9. Үрсэлгээ хийнэ
    10. Технологийн ажилчдыг сургалтанд хамруулна
    11. Хүлэмжийн цогцолбор аж ахуйг ашиглалтанд оруулна
    12. Монгол нутгийн хөрсөнд ургуулсан экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн зах зээлд байнга нийлүүлнэ

    ХҮЛЭМЖИЙН АГРОПАРК ТӨСӨЛ by CREATIVE MONGOLIA

    https://www.facebook.com/EvergreenLifeMongolia/

  • ALIVE АНХНЫ ГЕРМАН МОНГОЛ ШҮЛГИЙН АУДИО АМЬД ЦОМОГ

    Герман Монгол хоёр хэл дээр бүтээсэн энэхүү сд нийт 5 шүлгээс бүрдэнэ. Бүх хөгжмийг үндэсний язгуур урлагийн ЖОНОН хамтлаг тоглож, 20- 30 насны нийт 10 залуус хамтран нэг баг болон ажилласан. Бидний Зорилго: Дэлхийд төдийгүй Европын улс орнуудад Нүүдэлчин ард түмний ахуй соёлыг яруу найрагаар дамжуулан ойлгуулах, Монголчууд хойч үедээ ёс заншилаа хэрхэн өвлүүлдэг, шүлэг, ардын аман зохиол, яруу найргаар хүмүүжүүлдэг, сургадаг гэх мэт олон талаас хичээнгүйлэн бодож тунгаан энэхүү бүтээлийг гаргасан билээ. Нөгөөтэйгүүр Монгол эх орноосоо хол гадаад улсад ажиллаж амьдран эх орноо сэтгэлийн гүнд санан суугаа элэг нэгт ахан дүүстээ зориулж, гадаад найз нөхөддөө таниулан эх орноороо бүр илүү бахархаасай, цаашлаад Монголын ирээдүй болсон хүүхдүүддээ туслаасай хэмээн зорисон. Энэхүү сд ний орлогыг бид Монголынхоо Хөгжлийн Бэрxшээлтэй хүүхдүүдэд зориулж байгаа билээ. Ингээд Монгол хүн бүрийн мэддэг сайхан шүлгүүдийг бид багтаахыг хичээсэн. Албан ёсны нээлтийг 2014 оны 11 сарын 7-нд Монгол Улсын Элчин Сайдын Яаманд маш амжилттай зохион байгуулсан ба Герман Монгол
    соёлын төлөөлөгч болон Германы Улс төрчдөөс өндөр үнэлж урам хайрласан. Бидний энэхүү соёлын бүтээлийг Гадаадын сониноос сурвалжлагчид ирэн ярилцлага хийж байсан.

    1. О.Дашбалбар Амьддаа бие биеэ хайрла хүмүүсээ
    Шүлэг: О. Дашбалбар
    Ая: Хан Хөхий- Жонон
    Уншсан: Х.Оюунэрдэнэ (Монгол хэлээр, КУДС)

    2. Солонго Трэмл Хэрвээ би эх хүн байсан бол
    Шүлэг: Солонго Трэмл
    Ая: Жонон
    Уншсан: Х.Оюунэрдэнэ (Монгол хэлээр, КУДС)

    3. Б.Энхтуяа Охин үрээ хайрла
    Шүлэг: Б.Энхтуяа
    Ая: Үлэмж тансаг- Жонон
    Уншсан: Х.Оюунэрдэнэ (Монгол хэлээр, КУДС)

    4. Э.Баасансүрэн Зүгээр л чамайгаа хайрлая
    Шүлэг: Э. Баасансүрэн
    Ая: Зөн- Жонон
    Уншсан: Х.Оюнунэрдэнэ (Монгол хэлээр, КУДС)

    5. О.Дашбалбар Тэнгэр шиг бай
    Шүлэг: О. Дашбалбар
    Ая: З.Хангал Тань руу нүүж явна – Жонон
    Уншсан: Б.Баярсайхан (Монгол хэлээр, КУДС)

    Герман хэлээр уншсан: Солонго Трэмл
    График: Б.Соёл
    Калиграф: Н.Найдандорж
    Гүйцэтгэл: Н.Отгонбат
    Бүх шүлгийг орчуулсан: Солонго Трэмл
    Ивээн тэтгэсэн: Э.Сүлд- Эрдэнэ
    Продюссер, санаачлагч :Солонго Трэмл

    Монгол хүн Монголоо хөгжүүлнэ. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрч сайхан сэтгэлтэй Монгол Залуус бүр олон болох болтугай.

  • Бадарчийн БАТБААТАР- Арьсан урлалын бүтээгдэхүүн

    Гар урлаач, Арьсан урлалын BATU бүтээгдэхүүнийг үүсгэн байгуулсан.

    1989 оны 3-р сарын 10 нд мэндэлсэн. 2009 онд ОХУ-д сурч байхдаа гар урлалын арьсан эдлэл хийх санаагаа олсон. Төсөөлөлөөс эхэлсэн арьсан урлалаа техникийн хүчээр бус төв Азийн нүүдэлчдийн уламжлалт арьс, суран эдлэл хийх өв ухаанаар баяжуулсаар байна. Шавхах тутам ундардаг булаг мэт Монгол ухааныг бишрэн судалдагийн хувьд дэлхийд гайхагдах Монгол брэнд бий болгох мөрөөдөл бий. Монгол гар урлалын гөрмөл, шүлжмэл, үдэх аргаар бүх төрлийн арьсан цүрх, богц, үүргэвч, бэлэг дурсгалын зүйлс урлан бүтээж, урлалаа зааж сурган, түгээн дэлгэрүүлж байна.

    https://www.facebook.com/TheBATUbrand

  • АЛТАЙ ЯТГА- Өв соёлоо дэлхийд сурталчилан таниулах төсөл

    Эртний нүүдэлчдийн “Алтай ятга” хөгжмийн зэмсэгийг сэргээн нутагшуулах төсөл

    1. ТӨСЛИЙН ЗОРИЛГО

    Монгол улсын түүхэнд анх удаа эртний үүх түүхтэй, үзүүлэх харуулах үзмэртэй, судалгаа шинжилгээтэй эртний нүүдэлчдийн хөгжмийн зэмсгийг сэргээн нутагшуулж, Алтайн тууль, магтаал, хөөмий, бий биелгээтэй хорших, товшуур, ятга, хуур хөгжимтэй найрсан дуугарах Алтай ятга хөгжмийн зэмсэгийг бүтээж соёлын өв уламжлагчдын хэрэгцээг хангаж соёлын шинэ төрөл зүйлийг хөгжүүлэхэд оршино.

    2. ТӨСЛИЙН ТАНИЛЦУУЛГА

    2008 онд Монгол улсын Ховд аймгийн Манхан сумд хийсэн археологийн малтлагаар эртний нүүдэлчдийн хэрэглэж байсан ятгын төрлийн хөгжим олдсон. Уг зэмсэг нь НТ-ын 7- р зуун буюу эртний Түрэгийн үед хамаарч байгаа бөгөөд Монгол Улсад төдийгүй олон улсын хэмжээнд энэ төрлийн хөгжмийн анхны олдвор болохыг Герман Улсын Бонны Их Сургуулийн доктор Жан Бэрман болон эртний хөгжим судлаач Сюзанна Шүлц нар онцолсон байдаг. Уг олдворыг судлах, уламжлалыг сэргээх, дахин нутагшуулах зорилгоор Бөртэ хөгжим ТББ-ийн тэргүүн Ганпүрэв бие даасан судалгааг 3 жил хийж, хөгжмийн зэмсэг урлаач Байгальжавтай хамтран тус хөгжмийн зэмсгийг сэргээн бүтээгээд байна. Алтай ятгын археологийн олдвор болон сэргээж бүтээсэн хувилбар нь 2014.04.08- нд Монголын Үндэсний Түүхийн Музейд дэлгэгдсэн “Талын дайчдын өв соёл” үзэсгэлэнд тавигдаж хосгүй үнэт өвөөр зарлагдсан бол 2014 оны 5-р сарын 16-нд Алтай ятгыг дэлхий дахин зарлах Алтай ятгыг дуурьсгах их ёслолын үеэр Алтай ятгыг Монгол- Германы соёлын харилцааны бэлэг тэмдэг болгож албан ёсоор батламжилсан юм.

    Цаашид хөгжмийн зэмсэгийн болон уран бүтээлийн судалгааг тогтвортой үргэжлүүлж уг ятгыг сэргээн нутагшуулж, Алтайн язгуурын соёл уламжлалд суурилсан соёлын шинэ төрөл зүйлийг хөгжүүлэх өндөр ач холбогдолтой юм. Төслийн хүрээнд Алтай ятга хөгжмийн зэмсэгийн бүтээх технологийг боловсруулах, хөгжмийн зэмсэгийг тоглох арга барил, хөг хөглөгөөг судлан боловсруулах, сургалтын материал, гарын авлага боловсруулах, сургалтын дугуйлан байгуулж ятгачдыг бэлтгэх, хөгжмийн зохиол бүтээл туурьвиж олон улсын хэмжээнд таниулан сурталчилах юм.

    3. АЛТАЙ ЯТГЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ 1-р ҮЕ ШАТ (2011- 2014 он)

    1. Эх олдворын загварын судалгаа | Төслийн санаачлагч Дагваны Ганпүрэв;
    2. Алтай ятгын шинэ загварыг бүтээж оюуны өмчөөр баталгаажуулав | Дагваны Ганпүрэв;
    3. Алтай ятгын шинэ загварын дагуу урлаач П.Байгалжавтай хамтран бүтээв | 2013 оны 9 сар;
    4. Хөг хөглөгөөний туршилт | Ятгач Ч.Мөнх-Эрдэнэ;
    5. Урын сангаар баяжуулна;
    6. Алтай ятгыг дуурьсгах их ёслол. Дэлхий дахинд зарлав. | 2014 оны 5 сар, МУХТовчоо, Яру нэгдэл;
    7. Монгол угсаатанд таниулан сурталчилах тоглолт | 2014 оны 6- 10 сар | МУХТовчоо, Алтай хамтлаг;

    Алтай ятгыг хөгжүүлэх явцад тулгарах бэрхшээлүүд, дахин засварлах, сэргээгдэх, өөрчлөх, хөгжүүлэх үйл явцыг хянах, олон нийтэд таниулах ажлууд эхний шатны судалгааны хүрээнд хийгдсэн. Алтай ятгыг хөгжүүлэх эхний үе шатын үргэлжлэх хугацаанд хуримтлагдсан ажлын туршлага, тоглох арга барил, урын сан, олон нийтийн хүсэл сонирхол, тууль, магтаал болон бусад язгуур урлагийн төрөлд хэрэглэгдэх өргөн боломжуудыг үндэслэн 2 дахь үе шатны хөгжүүлэлтийг 2015 оны 1 сараас эхлэж гүйцэтгэхээр Монгол Угсаатны Хөгжмийн Товчоо ажиллаж байна.

    4. АЛТАЙ ЯТГЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ 2-р ҮЕ ШАТ (2015- 2016 он)

    1. Алтай ятгыг европоор таниулан сурталчилах аялан тоглолт | 2015 оны 3- 4 сар |
    2. Алтай ятгын дэлгэрэнгүй танилцуулга брошур хэвлэнэ;
    3. Алтай ятгын сургалтын гарын авлага боловсруулж хэвлэнэ;
    4. Алтай ятгын дугуйлан байгуулж сургалт зохион байгуулна;
    5. Цэцэрлэгийн насны хүүхдүүдэд зориулсан сургалт;
    6. Алтай ятгыг уран бүтээлээр баяжуулна;
    7. Алтай ятгыг сурталчилах бие даасан тоглолт;

    5. АЛТАЙ ЯТГЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ 3-р ҮЕ ШАТ (2016 он)

    1. Алтай ятгыг олон нийтийн хүртээл болгож үйлдвэрлэнэ;
    2. ХБК болон СУИС- ын ятгын ангид нэмэлт хичээлээр оруулна;
    3. Алтай ятгын бие даасан соёлын судалгааг хийнэ;
    4. Олон Улсын Эрдэм шинжилгээний хурлыг Монгол улсад зохион байгуулна;
    5. Алтай ятгыг мэргэжлийн түвшинд хөгжүүлнэ;
    6. Монгол улсын Ятгын их чуулга байгуулна;

    6. ТӨСӨЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ БУСАД МЭДЭЭЛЭЛ

    ОЛОН НИЙТИЙН КОМПАНИТ АЖИЛ

    АЛТАЙ ЯТГЫГ ДУУРЬСГАХ ИХ ЁСЛОЛ

    БАРИМТАТ КИНО

    ХЭВЛЭЛИЙН БАГА ХУРАЛ

    АЛТАЙ ЯТГЫГ ДУУРЬСГАХ ИХ ЁСЛОЛ

    Холбоо барих
    https://www.facebook.com/Altaiyatga
    https://www.facebook.com/Musicagencymn

  • Адъяабаатар ЭНХСАЙХАН- PIPO nomadic wooden jewelry

    PIPO nomadic wooden jewelry дизайнер

    2010- 2011 онд Японд сүлжмэл бүтээгдэхүүний принтийн дизайнаар мэргэшсэн. Алтай кашмер, Говь компанид загвар зохион бүтээгч, принтийн дизайнераар ажиллаж байхдаа анх өөрийн өвөрмөц аксессуар чимэглэлийг хийх санааг хөгжүүлж 2015 оноос PIPO nomadic wooden jewelry бүтээгдэхүүнүүд дээрээ ажиллаж байна.“Монголоороо гоёцгооё 2009” наадам, “Vision 2011”, “Гоёл 2015” наадмын шилдэгээр тус тус шалгарсан.
    PIPO маань худалдаанд гараад жил гарны хугацааг ардаа үджээ. PIPO nomadic wooden jewelry нь арцны үндэс, хотир, агар, шөрмөсөн чулуу, уулын болор зэрэг цэвэр байгалийн түүхий эдээр хийгдэж байгаа ба Монгол ахуй амьдралаас өвлөгдөн ирсэн энгийн, этгээд сонин ур хийцийг хадгалсан гоёл чимэглэлийн эд зүйлс юм. Бүтээгдэхүүнйи нэр төрөлд, хүзүүний зүүлт, ээмэг, бөгж, бугуйвч, үсний хатгуур, клаш цүнхнүүд байгаа бөгөөд нэг загвар цор ганц хийгддэгээрээ онцлогтой.
    PIPO nomadic wooden jewelry-ийн органик эко бүтээгдэхүүн нь хүний биед харшил өгөхгүй, хөнгөн, бат бөх, байгалийн зөөлөн энерги тээж өөр хаана ч харагдаагүй “нүүдэлчин Монгол” ур хийцийг шингээн хийхийг зорьж байна.

    https://www.facebook.com/PIPOjewellery/

  • ЦАРГАС СУДЛААЧ Ш.БАТСҮХ: ЦАРГАС НЬ УУРГИЙН ХААН ГЭГДЭЖ МАЛЫН ХҮЧИТ ТЭЖЭЭЛ БОЛДОГ ТӨДИЙГҮЙ ХӨРСНИЙ НӨХӨН СЭРГЭЭГЧ ЮМ

    Өмнийн говь чигт аяны дөрөө нийлсэн Монгол улсын зөвлөх агрономич, царгас судлаач, доктор Шаравын Батсүхтэй зам зууртаа хийсэн ярилцлага.


    -Та аль сүргуульд бэлтгэгдсэн мэргэжилтэн бэ?
    -Би 1973 онд Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийг төгссөн. Бэлчээр тэжээлийн мэргэжилтэй. Сургууль төгссөн цагаасаа эхлэн эрдэм судлалын ажил хийсэн. Үүнээс 30 гаруй жилийг нь царгас судлалын ажилд зориуллаа. Ийнхүү өнөөг хүртэл царгасанд зүрх сэтгэлээ өгч зүтгэсний хүчинд түүнийхээ буянаар сайхан амьдарч явнаа.
    -Царгас гэх ургамалд тийнхүү “дурлахын” учир, тэр “дурлалын” түүх чинь гэвэл?
    -34 жилийн тэртээ юм. 1981 оноос эхлэн тэр үедээ үйлдвэрлэлийн тулгамдсан асуудлын нэг болооод байсан царгасны үр үйлдвэрлэх иж бүрэн технологи боловсруулах ажлыг сонгон авч ажилласан юм. Үүний үр дүнд 1993 онд “Монгол улсын Их нууруудын хотгорын усалгаатай нөхцөлд царгасыг үрэнд тариалах агротехник“ сэдвээр докторын /Ph/ зэрэг хамгаалсан даа. Өмнөх нийгэмд эрдмийн зэрэг хамгаална гэдэг томоохон сорилт шалгалтыг давж байж хүрдэг амаргүй даваа байсан шүү. 2-3 таван жилийн тайланг хэлэлцүүлж байж түүнийгээ нэгтгэн боловсруулж докторын зэрэг горилсон бүтээлээ бичдэг байлаа. Одоогийнхтой зүйрлэвэл бараг таван жилийнх нь тайлан нэг /Ph.D / докторын ажил юмуу даа. Царгасанд “дурлалаа” гэдэг маань танин мэдэхүйд л дурласан хэрэг.
    -Доктор болтлоо “дурласан“ байна, Та. Дорвитойхон “дурлажээ” дээ?
    -За тийм дорвитой юм байлгүй дээ. /Инээв/. Тэр үед чинь компьютер гэдэг юм байхгүй, орос бичгийн машинтай, том ватум цаасан дээр хүн гуйж үзүүлэнгүүдээ бэлтгүүлдэг. Тэгээд төрөл бүрийн салбарын шилдэг 20 гаруй эрдэмтнээс бүрдсэн эрдмийн зөвлөлөөр орж шүүлгэдэг байлаа.
    -Шүүлтийг үзүүлэлт сайтай давсан байх. Ер нь ажлынхаа өгөөжийн тухайд яривал?
    -Би 1981 оноос эхлэн Увс аймгийн Хархираагийн ТАА-д агротехникийн олон хувилбартай туршлага тавихын хамт урьдчилан гарсан үр дүнгээ шууд үйлдвэрлэлд нэврүүлсэн. 1985 онд царгасны дээд ангийн үр үйлдвэрлэх зорилго бүхий 85 га эргэлтийн талбайтай “Царгасны үрийн бригадыг” Хархираадаа Мал аж ахиуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн харьяанд байгуулж өөрөө үйл ажиллагааг нь удирдан зохион байгуулсан юм. Тус царгасны үрийн бригад 1988 онд царгасны “Бургалтай” сортын 1 га-ийн үрийн ургацыг 1.8-2.0 ц/га-д хүргэж 15 тн элит, сортын үр хураасан. Тэр амжилтаараа улсын ургацын аварга бригадаар шалгарч байлаа. Тухайн үедээ манай бригадын үйлдвэрлэсэн царгасны үр улсын хэрэгцээг бүрэн хангаж царгас тариалах ажил ч идэвхитэй өрнөсөн дөө. Хожим улс орон зах зээлийн харилцаанд шилжиж, царгасны тариалалт ч түүнтэй хамт нуран унасан юм даа.
    -Харин өдгөө буюу сүүлийн жилүүдэд царгасны талаар хүмүүс их сонирхдог болсон юм биш үү.Та царгасыг олон жил судалж, тариалж байгаа хүний хувьд тэр чинь яг ямар ургамал вэ, ямар ашиг тустай вэ гэдгийг малчид, уншигчдад тайлбарлаж өгнө үү?
    -Харин тиймээ. Сүүлийн жилүү­дэд манай малчид, тариаланчид царгас тариалж малдаа сайн чанарын тэжээл бэлтгэхийн хамт хөрснийхөө үржил шимийг дээшлүүлэхэд ихээхэн анхаарах болсонд энэ чиглэлээр ажилладаг эрдэмтэн хүний хувьд баярлаж явдаг шүү. Манай малчид тариаланчдын царгас тариалах сонирхлыг нэмэгдүүлэхэд гадаад дотоодын олон төсөл хөтөлбөр ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юмаа. Үүнд Таsis, ADRA, “Тогтвортой амьжиргаа”, Швецарийн “Ногоон алт” хөтөлбөр зүй ёсоор орноо. Царгас бол 3000 жилийн тэртээгээс тарималжсан юм. Дэлхийн таван тивийн 90 гаруй улс орны олон зуун сая га-д тариалагдаж байгаа олон наст буурцагт, өвслөг ургамал юм. Царгас нь ургацаар арвин , протеин ба үл төлөөлөгдөх амин хүчил, нүүрс ус, эрдэс давс бусад бодисын зохистой харьцаа бүрдсэн малын тэжээлийн гойд сайн ач холбогдолтой ургамал.
    -Таны хайртай царгасыг бусад тарималтай харьцуулбал…?
    -Царгасыг бусад тарималтай харьцуулахад хоёр гайхамшигтай шинж чанар бий.Нэгдүгээрт: Царгас нь малын тэжээлийн гойд сайн ургамалд тооцогддог. Царгасыг дэлхийн улс орнууд уургийн “хаан” гэж нэрлэдэг. Өндөр хөгжилтэй улс орнууд нэн ялангуяа АНУ, Канад, Герман, Франц, Хятад зэрэг нь царгасыг олон мянган га талбайд тариалж малын тэжээлийнхээ хэрэгцээг бараг бүрэн хангадаг. Түүний хамт олон нэр төрлийн уурагт тэжээл үйлдвэрлэн гадаадад гаргаж байна. Яагаад ийм ихээр тариалах болов гэвэл цэцэглэлтийн үе шатанд хадаж бэлтгэсэн царгасны 1 кг өвсний найрлагад 18-20 хувийн протеин, 13-14 г кальц, 2-5 г фосфор, 8-9 г зэс байдаг. Энэ нь үет олон наст өвснөөс бараг хоёр дахин их үзүүлэлт юм. Судалгаанаас үзэхэд нэгж талбайгаас хураан авах протеины хэмжээгээр таримал царгас шар буурцагнаас 3-5 дахин, улаан буудайнаас 6,3 дахин их байдаг. Түүнчлэн нэгж талбайгаас хураан авах ургац шимт чанараараа байгалийн хадлангийнхаас 2-3 дахин, ногоон тэжээлээс 1-2 дахин илүү байдагт л учир нь байгаа юм.
    -Хоёр дахь ховор чанар нь юу вэ?
    -За хө, хоёрдугаарт гэвэл хөрсний үржил шимийг нөхөн сэргээж байдаг онцлогтой. Аливаа таримал ургамал хөрснөөс шим тэжээлийн бодисыг авч хөрсийг ямагт ядууруулж байдаг бол царгас нь хөрсний үржил шимийг байнга нөхөн сэргээж байдаг онцлогтой таримал. Тухайлбал царгаст талбайн га тутамд жилд 250-290 кг, заримдаа 500 кг хүртэл ургамалд хялбар шингэх азот хуримтлагддаг байна. Энэ нь 1 га талбайг 4-5 ц азотын бордоо буюу 30-50 т бууцаар бордсонтой тэнцэх хэмжээ юм. Царгас тариалаад 4-5 жил болоход хөрсний үржил шим 45-50 хувиар, ерөнхий азот 5-7 дахин нэмэгдэж хөрсний бүтэц бүрэлдэхүүн эрс сайжирна. Академич Прянишников “Царгас тариалсан сая га талбай бүр нь томоохон хүчин чадалтай азотын бордооны хэд хэдэн үйлдвэрийн үйлдвэрлэх хэмжээний ургамалд ашиглагдах азотоор хөрсийг баяжуулдаг” гэж дүгнэсэн байдаг. Түүнчлэн царгасыг нэг удаа тариад 10-15 жил хадаж ашигладаг юм ш дээ. Нэг га талбайгаас 8-10 тонн өвс хураан авдаг.Энэ нь байгалийн хадлангийн 24-30 тонн өвстэй тэнцдэг зэргээс нь хүмүүс царгасны гайхамшгийг биширдэг, бас тариалахыг сонирхдог болжээ.
    -Царгас тариалах нь байгаль орчинд, ялангуяа малын бэлчээрт сөрөг нөлөөгүй гэж үү?
    -Энэ чинь хө маш чухал асуулт байна. Би дээр ярьсан царгас нь хөрсний үржил шимийг байнга дээшлүүлж байдаг талаар. Энэ нь байгаль орчинд үзүүлж байгаа нэг чухал сайн нөлөө мөн. Сүүлийн жилүүдэд газар тариалангийн атаршуулж орхисон олон зуун мянган га талбай, мөн уул уурхайн ашиглалтын улмаас эвдэрсэн талбайг царгас тариалах замаар нөхөн сэргээдэг юм аа. Байгалийн бэлчээр хадланд ямар нөлөө үзүүл­дэг талаар асуулаа. Үүний хариу болгож би нэг жижигхэн тооцоо хэлье. Царгасыг 5 га талбайд тариалаад хоёр дахь жилээс нь эхлэн жил бүр дунджаар 40 тонн өвс хурааж авна. Царгасны энэхүү өвс нь байгалийн хадлангийн 120 тонн өвстэй тэнцэнэ. Ийм хэмжээний байгалийн хадланг бэлтгэхийн тулд 4-5 ц/га ургацтай 200-250 га талбайг хадаж байж авна. Тэгээд бод доо 5 га талбайд царгас тариалаад бэлтгэж байгаа өвс нь 200-250 га талбайг жил бүр машин техник, хүний нөлөөл­лөөс хамгаалж байна. Энэ нь байгалийн бэлчээр, хадлангийн талбайг хамгаалж байгаа нэг хэлбэр мөн байгаа биз дээ. Үүнээс ургуулан бодоход манай улс газар тариаландаа царгас бүхий ээлжлэн тариалах системийг нэвтрүүлэх ашигтай. Ийм замаар байгалийн хадлан хадахгүйгээр сэлгээнд тариалсан царгаснаасаа жил бүр хад­даг тэжээлийнхээ хэрэгцээг хан­гахын хамт хөрснийхээ үржил шимийг нөхөн сэргээх бүрэн боломж байна. Үүнийг төр засгийн бодлогын хэм­жээнд хийчихэж болох энгийн шахуу амар хялбар асуудал байгаа юм даа.
    -Та түрүүнд “Бургалтай” сорт гэж дурьдаж байсан тэрнийхээ талаар танилцуулна уу?
    -Царгасны “Бургалтай” сорт нь манай эх орны тэжээлийн олон наст ургамлын хамгийн анхны ууган сорт байгаа юм. 1978 онд нутагшиж, 1986 онд сортоор батлагдсан. Автор И.Хайсан гэж Зүүнхараагийн Ургамал газар тариалангийн хүрээлэнд ажиллаж байсан нэг чантуу хөгшин байлаа. Тэр хүн Монгол орны ойт хээрийн бүсийн усалгаагүй нөхцөлд Сэлэнгэ аймгийн Бургалтайн туршлага станцад ЗХУ-ын /хуучин/ хөх ба хөх эрлийзийн сорт хэлбэрт хамаарах “ Гримм-Зайкевич” сортыг нутгийн шар царгастай өөр хооронд нь чөлөөт тоос хүртээлт явуулсан. Цаашид Зүүнхараагийн нөхцөлд нийтийн сонголтоор сайжруулан тогтвортой байдалд оруулан үрийг үржүүлэх замаар “Бургалтай” сортыг бий болсон юм. Би тэр хүнээс уг сортын цэвэр үр 19 кг-ийг анх хүлээн аваад Увс аймгийн Хархираад усалгаатай талбайд тарьж ургуулаад арвижуулсан түүхтэй. Хархираа дахь миний хариуцсан үрийн бригад жил бүр 10-15 тонн “Бургалтай” сортын үр бэлтгэж байсан тухай дээр хэлсэн. Тэрхүү үйлдвэрлэсэн үрээ жил бүр улсын үрийн нөөцөд өгөхийн хамт 1000 гаруй га талбайд царгасны “Бургалтай” сортын үрийг тариалж байв. Миний бие өнөөг хүртэл тэр сортын эх чанарыг алдагдуулахгүйгээр тарьж туршин, хадгалж хамгаалсаар явна. Энэ сортын онцлог гэвэл эх орныхоо газар шороо, байгаль цаг уурт дасан зохицсон. Хамгийн гол нь монгол орны өвлийн 30-40 хэмийн хүйтнийг тэсвэрлэн бараг 100 хувь өвөлжиж чаддагт л нууц нь байгаа юм.
    -Гадаадаас “залагдаж” ирдэг бусад зочин сортын талаарх таны үгийг сонсъё?
    -Дэлхийн улс орнууд царгасны олон арван сортууд гарган тариалж байна Зөвхөн манай урд хөршид гэхэд л царгасны 80 гаруй сорт байна. Гэтэл зөөлөн дулаан уур амьсгалтай улс оронд гарган авсан сорт нь монгол орны дээрх хүйтнийг тэсвэрлэж чадахгүйгээр үхэж байгаад хамаг учир нь байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл зөөлөн дулаан орны гаралтай сортыг тариаллаа гэж бодоход тарьсан жилдээ сайхан урганаа. Харин дараа хавар нь нөгөөх сайхан ургаж байсан ургамлын ихэнх нь заримдаа 100 хувь сэргэн ургахгүй үхсэн байдаг. Үүний учир шалтгааныг ойлгохгүйгээр аль тааралдсан үнэ хямд, царгасны сорт тариалах замаар манай малчид тариаланчид “шатсан” тохиолдол их бий. Одоо л ухаарч эхэлж байна даа. Би энд нэг зүйлийг хэлмээр санагдлаа. 2000 оноос хойш манай Хөдөө Аж Ахуйн яам / яам маань олон янз бүрийн нэртэй явж ирлээ дээ / зарим жил царгас тариалах ажлыг дэмжиж царгасны 5 тонн үр оруулж ирэх нээлттэй тендер зарладаг байсан юм. Тэр тендерт дуртай нь оролцоно шүү дээ. Түүнд миний бие оролцоод бараагүй хасагдаж байлаа. Тендерт ялах хүн нь бараг өмнө нь бэлтгэгдсэн байдаг юм билээ. Нөгөө бараа бүтээгдэхүүн худалдах, худалдан авах журмын дагуу хамгийн хямд үнийг санал болгосон нь ялдаг юм билээ. Нөгөө оруулж ирсэн царгасны гарал үүсэл, өвөлжих эс өвөлжих нь огт хамаа байхгүй. Хятад том гүрэн тэднийд 1 кг нь 20-120 юаны үнэтэй, царгасны олон арван сорт байдаг. Түүний хамгийн хямдыг нь оруулж ирээд малчид тариаланчдад тараасан даа. Тэр нь миний дээр хэлсэн шиг тарьсан жилдээ ургаад өвөлжиж чадалгүй үхсэн тохиолдол олон бий. Царгас тариалахыг дэмждэг гадаадын төсөл хөтөлбөрүүдэд ч энэхүү бэрхшээл ихээхэн тохиолдсон гэдгийг би мэдэх юм. Хэрвээ Хятадаас биш ОХУ-аас царгасны үр оруулж ирсэн бол ийм бэрхшээл тохиолдохгүй байсан даа. Энэ бол хэн бүхэнд том сургамж болсон биз гэж бодож байна. Одоо харин өөр болсон шүү. Энэ талаар бид ч малчдад сайн хэлж ойлгуулж чадсан гэж боддог доо. Гэхдээ би энд ганцхан “Бургалтай” сортыг тарь бусад нь үхнээ гэж хэлж байгаа юм биш ээ.
    -Бусдыг нь тариалахад юуг анхаарах вэ?
    -Уул нь эрдэм шинжилгээний байгууллагын сорилт туршилтад хамрагдаж нутагшсан сортын үрийг тариалж байх учиртай. Өнөө үед тэр зарчим алга. Бас байсан ч тоохгүйгээр аз туршин тааралдсан үрийг тариалах явдал их байна. Манай орны байгаль цаг ууртай төстэй ОХУ-ын Чита, Тува, Улан-Үдэ, Новосибирск зэрэг хил залгаа мужуудын гаралтай сортууд болон Хятад улсын “Нутаг”, “Бэлчээр-2”, “Шар цэцэгт” зэрэг сортууд мөн Канад, Франц зэрэг орны зарим нэг сорт сайн өвөлжиж их ургац өгөх боломжтой нь судалгаагаар тогтоодсон юм. Эдгээрийг тариалж болно гэж зөвлөх байна.
    -Тариалахад тийм байж. Тэгвэл царгасаар мал тэжээхдээ юуг анхаарвал зохилтой вэ?
    -Энэ талаар МААЭШХ-ийн эрдэмтдийн хийсэн нарийн туршилт, судалгаа шинжилгээний ажлууд байгаа. Мөн царгасны өвсийг ашиглан төрөл бүрийн мал, сүүний болон махны чиглэлийн үхэр гахай, шувуунд зориулан янз янзын жороор тэжээл үйлдвэрлэж, тэжээх норм тун хэмжээг тогтоож өгсөн байдаг. Мал тэжээх, тэжээллэгийн тухайд манай мал зүйчид л нарийн мэдэх байх. Би өөрийн хэмжээнд хийсэн судалгааны ажлын үр дүн болон анхаарууштай зарим нэг зүйлийг хэлье гэж бодлоо. Дээр би хэлсэн дээ. Хархираагийн ТАА / хуучин/ -д 83 га талбай бүхий царгасны үрийн бригадтай байсан гэж. Энэ талбайн үр хураасны дараа хэнзлэн ургасан өвсийг ашиглах зорилгоор үйлдвэрлэлийн туршилт хийсэн юм. Увс аймагт намар урт болдог учир наймдугаар сарын сүүлч, есдүгээр сарын эхээр хадсан царгасны талбайн ургамал 9-р сарын сүүлч хүртэл 10-15 см өндөр хэнзлэн ургана. Үүнийг бид ашиглах зорилгоор 1988, 1989 онуудад Увс аймгийн Наранбулаг сумтай гэрээ байгуулсан. Түүндээ 16 кг хүртэл жинтэй 3-р зэрэглэлийн 1000 хургыг 9-р сарын 15-аас 12-р сарын 1 хүртэл хоёр сар гаруй хугацаанд царгасны үр хураасан талбайд оруулан бэлчээрлүүлсэн юм. Үүний үр дүнд зүй бусын хорогдол бараг гараагүй юм даа. Нэг хурганы амьдын жин ангилан ялгаснаас хойших гурван сарын хугацаанд 10 кг-аар нэмэгдэж 26 кг-д хүрч хүмүүсийн анхаарлыг ихээр татаж байлаа. Царгасны талбайд байсан хургатай жишихэд хорогдлыг байгалийн бэлчээрт байсан ижилхэн 3-р зэрэглэлийн хурганы зүй бусын хорогдол 15-20 хувь байв. Мөн царгас идэж байсан нь амьдын жингийн нэмэгдэл 5-6 кг-аар илүү байв. Наранбулаг сумтай байгуулсан гэрээний дагуу хурганы зүй бусын хорогдол болон амьдын жингийн нэмэгдлээс хүрээлэнд хоёр жил дараалан хоёр тонн гаруй мах нийлүүлж ажиллагсдын цайны газрын махны хэрэгцээг бүрэн хангаж байлаа. Дэлхийн Банкны Улаанбаатар дахь суурин төлөөлөгчийн газраас “Нийгмийн суурь үйлчилгээг ядуу, эмзэг бүлгийнхэнд илүү чанартай хүргэе” сэдвийн хүрээнд “Монголын хөгжлийн зах-2007” уралдаант төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцож миний боловсруулсан “Идэш тэжээл-ихэр төл” төсөл шалгарсан юм. Уг төслийн шугамаар Төв аймгийн Батсүмбэр суманд адилхан сүүний гарцтай хоёр үнээний нэгийг нь царгасны өвсөөр, нөгөөг нь хадлангийн өвсөөр сар тэжээхэд царгасаар тэжээсэн үнээний хоногийн дундаж саам 0,8 л-ээр илүү байв. Харин энд анхааруулж хэлэхэд хавар царгас тавдугаар сарын эхээр сэргэн ургадаг. Тэр үедээ хамгийн их уурагтай байх учир ямар ч мал царгасны талбайд орсон нөхцөлд хордлогод орох нь их байдаг юм билээ. Энэ нь царгас хортойдоо биш юм шүү.Харин турж онд орсон мал хэр хэмжээгээ мэдэхгүй царгасны өвсийг ихээр идээд хоолны хордлогод орж байна гэсэн үг. Тийм үедээ гэдэс нь хөөж чацга алдаж багтарч унадаг юм билээ. Туршлагатай малчид жижиг нүхтэй турба юм уу хутгаар гүзээг нь хагалж хийг нь гаргаад өвсийг нь авч хаях замаар амийг нь аварч байсныг тохиолдол олныг харсан шүү. Иймд царгасны өвсөөр мал тэжээх хэмжээ, тунд онцгой анхаарах хэрэгтэй.
    -Тунг нь тохируулж өгөхийн ач тусыг жаахан тодруулж өгнө үү?
    -Бас нэг сонин жишээг энд хэлмээр санагдлаа. Манай үрийн бригадын тракторчин Хишигт гэдэг айл байлаа. Гэр бүлийнх нь хүн сахиул хийдэг байсан юм. Тэднийх хэдэн ямаатай тэд нь царгасны үр хураагаад манайхан цэвэрлэгээгээрээ гаргасан сүрэл, лайгаар бараг байнга хооллодог. Тэдний ямаан дотор “Буурал амт” гэдэг нэг ямаа байлаа. Тэр ямаа их дошгин, сэргэлэн цовоо, жилд хоёр удаа төллөдөг. Бас дандаа ихэр ишиглэдэг байв. Миний мэдэхээр 1985-1990 оны хооронд нийт 16 ишиг гаргасан юм. Ийнхүү тэр ямаа жилд хоёр удаа төллөж 4 ишиг гаргахдаа огт ядарч муудаагүй, улам л өнгө зүс ороод, сэргэлэн цовоо байдгийг бид гайхдаг байж билээ. Энэ бол царгасаар хооллосных нь ач тус гэж боддог юм би. Царгасны тэжээллэг чанар малын төлөрхөг чанарт ч нөлөөлдөг юм билээ.
    -Цаг хором амсхийлгэлгүй царгасыг ярих энд та тариалах, хадгалах, хураах талаар хэдэн үг, өгүүлбэр хэлэх үү?
    -Тэгэлгүй яах вэ. Энэ бол технологийн нарийн асуудлаа. Царгас тариалахад зайлшгүй анхаарвал зохих зарим нэг зүйлийг энд хэлье гэж бодож байна. Царгас маш жижигхэн үртэй. Жишээлбэл 1000 ш үр нь 1,2-2,0 г шүү дээ. 1 га-д үрлэх норм нь тэжээлд зориулан энгийн мөрөнд 10-12 кг, үрэнд зориулан өргөн мөрөнд 3-6 кг үрийг 1,0 -2,0 см-ийн гүнд л жигд суулгана. Энгийн мөр гэдэг нь хоорондоо 15 см байхыг хэлдэг. Иймд их хэмжээний талбайд тарихын тулд царгас тариалах зориулалтын үрлэгчийг хэрэглэнэ. Үр тарианы үрлэгчээр үрлэх боломжгүй. Учир нь царгасных тэдний үрнээс олон дахин бага учир шууд л асгачихна. Иймд тариалах талбай нь маш тэгшхэн, сайн боловсруулагдсан, зориулалтын үрлэгчтэй байх шаардлагатай. Дээхэнэ үед сорт сорилт, эрдэм шинжилгээний зориулалтаар Хөгжингүй социализм байгуулж байсан Герман улсаас оруулж ирсэн “САГСОНИЯ-А200” гэдэг үрлэгчийг бид хэрэглэдэг байлаа. Энэ үрлэгч үнэн найдвартай. Царгасны үрийг зохих гүнд нь зохих норм, мөрөөр үрлэдэг байлаа. Одоо ч энэ үрлэгчийг би хэрэглэсээр л байна. Надтай адилхан хөгширч байна аа. Гэвч найдвар алдаагүй байгаа шүү. Сүүлийн жилүүдэд царгас үрлэх зориулалтын бүтээмж сайтай үрлэгч Герман, Канад улсуудаас орж ирэх болжээ. Герман улсад үйлдвэрлэсэн 12 м-ийн авцын өргөнтэй Lemken-Solitair, Канад улсад үйлдвэрлэсэн 12-16 м-ийн авцын өргөнтэй BOURGAULT-6350 маркийн маш нарийн тохиргоотой үрлэгчээр царгасыг хүссэн норм, гүнд тариалж байна. Мөн өмнөд хөршид үйлдвэрлэсэн жижиг оврын үрлэгчүүд ч байна. Иймд царгасыг үрлэх асуудал үндсэндээ шийдвэрлэгдсэн гэж бодож байна. Би энд царгас тариалахад их ач холбогдол өгч яриад байгаа учир нь манай малчид, тариаланчид энэ тал дээр алдаа гаргаад байгаа юм. Бидний тарьсан царгас үр суулгасан мөрний дагуу жигд соёолон ургасан байх учиртай. Хэрвээ ингэж ургаж чадаагүй бол царгасгүй тэр хэсэгт нь хог ургамал урганаа. Царгасыг зөв тариалж жигд сайхан ургуулж чадвал хог ургамлын талаар ярих шаардлага байхгүй. Царгасны үндэсний систем хоёр дахь жилээс 4 м хүртэл гүн ордог учир ойр орчиндоо хог ургамал ургах боломж олгохгүй. Би энд бас нэг жишээ татъяа гэж бодлоо. Аливаа таримал ургамлын үр тухайн ургамлын дүрс хувирсан хэлбэр байдаг. Өөрөөр хэлбэл тэр үрэнд тухайн ургамлын үндэс, иш, навч, цэцэг бүгд агуулагддаг. Уг таримлын биологийн онцлогоос хамаараад үр нь том жижиг өөр өөр байдаг. Тухайлбал царгасны 1000 ш үр 1,2-2,0 г байхад бидний сайн мэдэх улаанбуудай 26-30 г байдаг. Гэтэл энэ хоёр таримлын суулгах гүн нь дээрх хэмжээнээс хамаараад өөр өөр байх жишээтэй. Царгасыг 1-2 см-ийн гүнд, улаанбуудайг 7-8 см гүнд суулгах ёстой. Энэ нь эрдэмтдийн судалгаагаар тогтоогдсон хамгийн зохистой хэмжээ. Энэ хэмжээг алдаж царгасыг 3-4 см-ийн гүнд суулгавал тухайн ургамалд агуулагдаж байгаа нөөц шим тэжээлийн бодис нь хүрэлцэж амьдрал залгуулах хоёр ногоон навчаа хөрсөн дээр гаргаж чадахгүй замдаа үхнэ гэсэн үг. Иймд үр суулгах гүн хамгийн чухал гэдгийг ойлгуулах гэж энэ бүхнийг яриад байгаа юм. Энд бас нэг зүйлийг хэлмээр санагдлаа. Царгасыг 2-10 га-д тариаалах хүн бүр заавал хөрс боловсруулдаг /хагалдаг, тэгшилдэг/, үрэлдэг техниктэй байх шаардлагагүй. Харин үүнд нь төлбөртэй үйлчилдэг зориулалтын техниктэй аж ахуйн нэгж ч юм уу хувь хүн баймаар санагдсан шүү. Төв, Сэлэнгийн нутагт манжин, лууван тарихад үйлчилдэг ийм хувь хүмүүс байдаг юм билээ. Энэ хүмүүс царгасны үрлэгчтэй болчихвол царгас тариалах асуудал бүрэн амархан шийдэгдэх боломжтой. Харин энэ нь зөвхөн Төв, Сэлэнгэд биш аймаг болгонд байх шаардлагатай. Тарих хугацааны хувьд 5-р сарын 10-аас 6-р сарын 20 хүртэл байж болно. Энэ хугацаанаас хойш тарих юм бол өвөлжиж чадахгүй. Өөрөөр хэлбэл олон наст ургамал тарьсан жилдээ өвөлжихийн тулд зохих хөгжлийн үе шатыг туулж, үндсэндээ өвөлжиж чадахуйц хэмжээний нөөц шим тэжээлийн бодисыг хуримтлуулсан байх шаардлагатай. Хэрвээ ингэж чадаагүй бол өвлийн хүйтнийг тэсвэрлэж онд орж чадахгүй шүү дээ. Ийм учир тариалах хугацаа маш чухал. Царгас тариалсан талбайг заавал хашиж, хамгаалах хэрэгтэй. Царгас эхний жилдээ 15-20 см, усалгаатай бол нилээд өндөр ургана. Эхний жилд аль нэг хэлбэрээр ашиглахыг хориглодог. Гэхдээ усалгаатай нөхцөлд тариалсан үед, намар 50-60 см өндөр ургах явдал бий. Энэ үед намар ургамлын өсөлт хөгжилт зогсон үед хадах юм уу. Тугал бяруу, ядарч доройтсон мал оруулан ашиглаж болно. Гэхдээ нөгөө миний дээр хэлсэн хордлогод оруулахгүй байхыг анхаарах хэрэгтэй. За мөн дээр хэлсэн тарих гэж байгаа сортынхоо гарал үүсэл, өвөлжих чадвар, цэвэршилт, соёололтыг заавал мэдсэн байх нь гол юм. Олон жил болсон ч юм уу хогт хольц ихтэй муу үрээр таривал ургахгүй. Иймд тарих үрэндээ онцгой анхаарч мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө авч, мэргэжлийн лабораторит шинжилгээ хийлгэсэн үрийг тариалах шаардлагатай. Царгасыг эхний жил ямар ч гологдолгүй зөв тариалж ургуулж чадвал дараа жилээсээ эхлэн усална, хадна өөр бараг хийх ажил байхгүй дээ. Царгас хүчирхэг голлосон үндэсний системтэй /4 м хүртэл гүн орно/ учир хэр баргийн хог ургамлыг хажуудаа ургуулахгүй. Сайн усалж тордож чадвал царгаснаас жилд 2-3 удаа ургац авах боломж бий. Бас нэг анхаарах чухал юм бол царгас нь маш их навчтай, өндөр өтгөн ургах учир хадчихаад дараа нь сайн эргүүлж сэврээхгүй бол маш хурдан харлаж муудаж чанараа алдана.За нэг иймэрхүү зүйлийг хэлье дээ.
    -Та сая тариалах хүмүүст хандав. Цааш малчдад хандаж хэлэх зүйл тань?
    -Малчдад хэлэх юм байна аа. Би царгастай нөхөрлөсөн ажил амьдралынхаа бараг 30 гаруй жилд царгас тариалахын ач тусыг тэдэндээ хэлж зааж сургаж явна. Олон ч төсөл хөтөлбөрийн шугамаар Монгол орны бараг ихэнх аймаг сумдын малчдад очиж сургалт хийж хичээл заасан шүү. Үүний ач буянаар олон хүнтэй танилцаж сүүлийн жилүүдэд олон арван хүн надтай зөвлөж, эргэх холбоотой байх боллоо. Сүүлдээ бүр Шаравын биш “Царгасны” Батсүх гэдэг болсон байна лээ. Малчид та нар минь боломжийнхоо хэрээр хувиараа юм уу, хэсэг бүлгээрээ нийлэн зохих хэмжээний 2-3 га талбайд царгас тариалж чадвал гадаа чинь метр зузаан цас орсон ч малаа үхүүлэхгүй хамгаалах бүрэн боломж бий шүү. Би малчдад зориулан хийсэн өөрийнхээ нэг жижигхэн тооцоог л хэлж өгье. Энэ нь 1 ба 5 га талбайд царгас тариалахад ямар хэмжээний зардал гарах. Тэндээс хураасан өвсөөр хэдий хэмжээний малыг, ямар хугацаанд тэжээж болох тухай юмаа.
    Хүснэгтээр харуулахад болно.
    5 га-д царгас тариалахад гарах зардал

    Үрийн норм,кг

    Зардал, мян,төг

    1 га

    5.0 га

    1 га

    5.0 га

    Тарих үр,

    10

    50

    300,0

    1500,0

    Тариалалт

    –

    –

    300,0

    1500,0

    Хашаа

    –

    –

    300,0

    1500,0

    Худаг

    Дундажаар 50 м-ээс ус гарна гэж үзвэл 1 м өрөмдөхөд100,0 мянгантөгрөг, 50 х100 = 5 сая төгрөг

    Дүн

    5,9-9,5 сая төгрөгболжбайна
    Царгасыг нэг удаа тариад дахин тарихгүйгээр олон жил ашиглах учир хүн бүр тарих техниктэй байх шаардлагагүй. Сүүлийн жилүүдэд үйлчилдэг зориулалтын техниктэй компанууд бий болсон. Түүнийг гэрээгээр хөлслөн ашиглах хэрэгтэй.
    Царгасны 5 га талбайгаас хураасан өвсөөр мал тэжээх тооцоо

    Òýæýýõ ìàëûí òºðºë

    Ìàëûí òîî, òîëãîé

    Òýæýýõ õóãàöàà

    Òýæýýõ ºâñíèé õýìæýý

    ñàðààð

    õîíîã

    õîíîãò,êã

    á¿ãä, òîíí

    Áîã ìàë

    450

    XII.I-Y.1

    150

    0,4

    27,0

    Áîä ìàë

    50

    XII.I-Y.1

    150

    1,7

    13,0

    Ä¿í

    750 хо\толгой

    5 ñàð

    150

    1,9

    40,0
    5 га царгасны талбайгаас хоёр дахь жилээс эхлэн жил бүр 40 тонн өвс хурааж авах бүрэн боломжтой. Энэ хэмжээний өвсөөр 450 бог, 50 /50х6 =300/ бодбуюу 750 хонь толгой малыг 12-р сарын 1-ээс эхлэн дараа хаврын ногоо ургах хүртэл бүтэн 5 сарын турш бараг бэлчээрт гаргахгүйгээр хотонд нь тэжээх боломж харагдаж байна. Энд нэг зүйлийг тодруулахад зуны улиралд нэг хонь толгой мал бэлчээрээс ,1,5 кг ногоон өвс иддэг байна. Царгасны 1 кг өвс чанараара байгалийн хад­лангийн 3 кг өвстэй тэнцдэг талаар би дээр хэлсэн дээ. Тэгвэл бог малд өдөр бүр өгч байгаа 0,4 кг өвс нь бэлчээрийн 1,2, кг өвстэй тэнцэж байгаа биз дээ. Тэгээд ч тэр малчин айлд дан бүдүүн хонь биш хурга ишиг дээ. Тэд бага өвс иднэ. Өөрөөр хэлбэл хурга ишгэндээ бага /200-300 г/ нас бие гүйцсэн малдаа / 50-500 г/ арай ахиу өгнө гэсэн үг. Ийм өвс бэлтгэсэн нөхцөлд танай гадаа хэдэн метр зузаан цас орсонч айх аюулгүй байх бүрэн боломж харагдаж байгаа биз дээ. Гэтэл бид ийм сайхан боломжийг ашиглаж чадаж байгаа билүү. Манайд 180 гаруй мянган малчин өрх байдаг гэсэн. Үүний бараг тал хувь нь 200 гаруй хүртэл толгой малтай гэж дуулсан. Гэтэл дээрх 50 бод 450 бог малтай айл нэлээд боломжийн малтай айлд хамрагдаж байгаа биз дээ. Иймэрхүү малтай айл амьдрал залгуулж байгаа малынхаа төлөө 5 га-д царгас тариалахад юухан байхав дээ. Нөгөө зуданд алддаг малаа зарж болуулахад л дээрх хэмжээний га-д царгас тарих зардал гарна шүү дээ. Иймд малчид, минь өөрсдийнхээ хүч бололцоонд тулгуурлан бага ч гэсэн талбайд царгас тариалж чанар сайтай өвс бэлтгэж малаа тэжээж сурахыг хүсье. Бид танд туслахад бэлэн байна.
    -За та болон таны ижил бодолтон малчдад туслахад хэзээд бэлхэн гэдгээ хэллээ. Энэ бол урамтай үгс уруул давж байна. Харин “Царгас” Батсүх та урмын талаар ер нь юу хэлэх вэ?
    -Манай ТАА Улаангомоос холгүй оршдог, бас ажил нь сайн байсан болохоор Хархираагийн услалтын системтэй танилцахаар Увс аймагт ирсэн гадаад, дотоодын зочид төлөөлөгчид байнга л очдог байсан юм. Үүний нэг тод жишээ бол МАХН-ын Төв Хорооны Ерөнхий Нарийн Бичгийн дарга , АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга Батмөнх тэргүүтэй төлөөлөгчид 1987 оны есдүгээр сард Хархираагийн ТАА-д очихдоо манай үрийн бригадын ажилтай танилцсан юм. Тэр жил нь манай бригадын царгасны үрийн тариалан сайн, ургац их байсан тул зочид төлөөлөгчдэд ажлаа танилцуулахад урамтай байлаа. Үүний үр дүнд МАХН-ын төв хэвлэл “ Үнэн” сонины 1987 оны №214-ийн эхний нүүрэнд сурвалжлагч Л.Дашнямын бичсэн “Газар тариалангийн соёлыг дээшлүүлж, га тутмын өгөөжийг арви­жуулъя” гарчигтай “Нөхөр Ж.Батмөнх Увс аймагт байгаа нь” гэсэн хөмсөгтэй өгүүлэлд “..Нөхөр Ж.Батмөнх Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Ш.Батсүхтэй Хархираагийн тэжээлийн аж ахуйн тариалангийн талбайд уулзаж ярилцав”. “Ш.Батсүх царгасны үр үржүүлэх чиглэлээр олон жил туршиж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж байгаа ажлынхаа үр дүнгийн талаар тодорхой дүгнэлттэй танилцуулж, холбогдох таримлын дээжийг үзүүлэв” гэсэн бол Батмөнх дарга Увс аймгийн нам,аж ахуйн идэвхтэнтэй уулзсан уулзалт дээр хэлсэн үгэндээ “Мал аж ахуйд ч, газар тариаланд ч шинжлэх ухааны роль их өсөж байна. Баруунтуруун, Хархираа, Улаангомд үр тариа, малын уурагт тэжээл, үр жимс үржүүлэх сонирхолтой сорилт туршилт явуулж байгаа эрдэм шинжилгээний ахмад болон залуу ажилтан нартай бид талбай дээр нь уулзаж, хийж байгаа ажлыг нь үзэж танилцсан юм. Үр дүн гарах нь ойртсон ажил олон байна. Үйлдвэрлэлд нэвтэрч байгаа ажил ч байна” гэж онцлон тэмдэглэсэн юм. Тэр үед Нам, засгийн хэвлэлийн тэргүүн нүүрэнд сайшаагдан бичигдэх, Нам засгийн удирдагчийн хэлсэн үгэнд онцлон тэмдэглэгдэнэ гэдэг бол ховор хувь завшаан байв. Мөн ямарч одон медаль авахаас ч дутуугүй шагнал урамшуулал бай­сан үе билээ. Нам засгийн тэргүүнтэй уулзаж гар барин, ажлаа танилцуулж, урамын сайхан үг сонссондоо тухайн үедээ хязгааргүй их баяр­­лаж явдаг байж билээ. Энэ нь бидний цааш­дын ажлын үр дүнд ч сайнаар нөлөөлсөн юм.

    Хууудас:

    https://www.facebook.com/%D0%9C%D0%9E%D0%9D%D0%93%…

    Б.Цогзаяабаатар
    Эх сурвалж: Үндэсний мэдээ http://www.gnn.mn/i/804

  • Цэнгэл ӨНӨРЖАРГАЛ: “УДИРДАХУЙН УХААН”- МОНГОЛ ХҮН МОНГОЛ УХААНААР МОНГОЛОО ХӨГЖҮҮЛЭХ ЦАГ НЬ ИРЛЭЭ


    Менежментийн үндэсний зөвлөх

    Стратеги, төсөл, эрсдлийн удирдлагын чиглэлээр судалгаа хийдэг.

    БОЛОВСРОЛ
    Бизнесийн удирдлагын магистр зэрэгтэй. Төрийн байгууллагын гүйцэтгэл, компанийн засаглал, худалдан авах ажиллагаа, хүний нөөц, манлайлал, өрсөлдөх чадвар зэрэг чиглэлүүдээр АНУ, БНСУ, БНХАУ, Макаод мэргэжил дээшлүүлсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    Удирдлагын академийн ахлах багшийн албан тушаал дээр ажиллаж байгаа бөгөөд “Төслийн Удирдлага, Хөгжлийн хүрээлэн” ТББ-ын захирлын сонгуульт ажил эрхэлдэг. 2013 онд Ерөнхий сайдын дэргэдэх “Монгол Улсад төслийн удирдлагын стандарт нэвтрүүлэх” ажлын хэсгийн гишүүн, санаачлагч, “Эм Ай Ю” ОУДС-д төслийн удирдагч, төлөвлөлтийн албаны даргаар ажиллаж байсан. 2010 оноос Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөлийн мэргэжлийн гишүүн, 1999 – 2008 МЗАЖХ-ны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан.

    АЖЛЫН АМЖИЛТ
    Монгол улсын төслийн удирдлагын тогтолцоог шинэчлэх чиглэлээр идэвхтэй судалгаа шинжилгээ хийж байгаа. Тус чиглэлээр 2013 онд засгийн газарт санал, зөвлөмж оруулснаар Монгол улс үндэсний стандарт мөрдөхөөр болсон. 2008 оноос менежментийн сэтгэлгээний шинэ хандлага болох бодит чадварын үндэсний судалгааг амжилттай гүйцэтгэж энэ чиглэлээр ном сурах бичиг хэвлүүлэх ажлыг санаачлан хэрэгжүүлж байна. Монгол улсын хөгжилд онцгой нөлөө үзүүлэх Эрдэнэтийн 100 000 тонны гангийн үйлдвэрийн төслийн багийг удирдаж эрдэс баялгийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлж амжилттай батлуулсан. Нийт 100 орчим төслийн үйл ажиллагааг чиглүүлж, туршлага, сургамж хуримтлуулсан. “Эм Си Эс” групп, “Бодь” групп, ”Нью Прогресс” групп, “ТЕСО” корпораци, “Очир Ундраа” групп, “Говь” ХХК, “Макс” групп зэрэг 20 орчим бизнесийн байгууллагуудад урт болон богино хугацааны зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж туршлага хуримтлуулсан. Ерөнхий сайдын ажлын алба, Хөгжлийн банк,Төрийн өмчийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Замын үүдийн чөлөөт бүсийн захирагчийн ажлын алба, Татварын Ерөнхий Газар, Гаалийн Ерөнхий Газар, Улсын Драмын Эрдмийн Театр, Улсын Дуу бүжгийн эрдмийн чуулга, Багануур ХК, Улаанбаатар төмөр зам зэрэг 30 орчим төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд менежментийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байсан.

    БҮТЭЭЛ

    УДИРДАХУЙН УХААН

    * Менежментийн 80 гаруй төрлөөс сонголт хийж, өнөөгийн манай нийгэмд хамгийн чухал гэсэн 50 гаруй төрлийн менежментийн чиглэлд төвлөрч ажилласан. Эдгээр 50 орчим төрлийн менежментийг судлах явцад “менежмент” гэж юу юм бэ гэдэг асуултанд бодитой ойлголт иргэдэд өгөх боломжийг эрэлхийлсэн болно.

    *Энэ номыг бичихийн тулд 100 орчим төр, хувийн хэвшлийн төсөлт үйл ажилагаанд оролцон менежментийн хэрэгцээ, шаардлагын талаар гүнзгийрүүлж ойлгож авсан. 10 гаруй жилийн судалгаа, зөвлөгөө, хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байж энэхүү ном маань бий болсон. Бид сайн зэвсэг үйлдвэрлэсэн. Гагцхүү энэхүү зэвсгийг хэрхэн ашиглах, сэтгэл нь уншигч олны хандлагатай холбоотой байх.

    https://www.facebook.com/monhero2004

  • Чингис хаан тансаг зэрэглэлийн брэндийг дэлхийн брэндүүдтэй хамтарч бүтээнэ

    “ЧИНГИС ХААН” ТАНСАГ ЗЭРЭГЛЭЛИЙН БРЭНД БҮТЭЭХ ТӨСӨЛ

    Дэлхийн “luxury” ангиллын хэрэглээ буюу маш өндөр зэрэглэлийн худалдан авагчдын хэрэгцээнд дэлхийн томоохон дизайнерууд өрсөлдөн ажилладаг салбар юм. “Luxury” хэрэглээнд зориулж бүтээдэг бүтээгдэхүүнүүдийн талаар манайхны ойлголт жаахан буруу байдаг. Тэрбумтанууд, саятнууд гэсэн ангилал байгаагийн тэрбумтануудын ангилалд одоогоор 3240 тэрбумтан бүртгэгдсэн байдаг. Гэхдээ энэ салбарын хэрэглээ өдөр ирэх бүр өсөн нэмэгдэж байна. Тэрбумтануудын хэрэглээ хязгаарлагдахгүй, эдийн засгийн хямралд өртөхгүй салбар. Бид үйлдвэрлэл дизайны салбарт, дэлхийн топ брендүүдтэй Дэлхийд танигдсан Их хааныхаа нэртэй хамтатган үнэт эдлэлийн зах зээл дээр гарах л зорилготой энэхүү төслийг санаачлан ажиллаж байна. “Чингис хаан” гэдэг машиныг дээд зэрэглэлийн ангиллын, цөөхнөөр үйлдвэрлэгддэг бренд болгох талаар MERCEDES BENZ-д санал тавихад нэр төрийн хэрэг гэж хүлээн авсан. Мөн CARTIER, HUGO BOSS брэндүүдтэй уулзаж санал солилцоход маш их сонирхон дэмжиж хүлээж авсан.

    CHINGGIS KHAAN LUXURY BRAND PROJECT

    World “Luxury” brand category or use a high-end customers need, industry works to compete with the major designers of the world. Ours understanding of the products which for “Luxury” use a little wrong. There is two categories: billionaires and millionaires that class of billionaires are recorded 3240 people in the world. However, this class consumption is growing every day. Billionaires consumption is limitless and not affects by the economic crisis.

    We have initiated this project aims to export the world’s top brands jewelry market in conjunction with outstanding the world famous Great Khan named industrial design.

    They honorary allowed to receive our request when we submitted to the Mercedes-Benz to produce limited edition premium class car named by Chingis khaan design. And very interested in receiving support for the exchange offer with Cartier, Hugo Boss brands

    ДЭЛГЭРЭНГҮЙ ЯРИЛЦЛАГА УНШИХ

    Д.Эрдэмбилэгийн загварыг нь гаргасан “Чингис хаан” нэртэй автомашиныг “Мерседэс бенз” тэргүүтэй гадны машин үйлдвэрлэгч компаниуд ихэд сонирхож, үйлдвэрлэхээр болсон тухай мэдээ нийтлэгдэх болсон. “Их майдар” цогцолбор болон “Морин хуур” цамхагийн дизайн дээр ажиллаж буй түүний загварыг үнэхээр гадны нэр хүнд бүхий компаниуд үйлдвэрлэх болсон эсэх талаар түүнтэй ярилцлаа.

    – Таны загварыг нь гаргасан автомашиныг гадны томоохон компаниуд сонирхож, үйлдвэрлэхээр болсон тухай мэдээлэл үнэн үү?

    -Өнгөрсөн долоо хоногт “Мерседес бенз” компани Чингис хаан нэртэй машин үйлдвэрлэхээр боллоо гэдэг мэдээ гарсан юм билээ. Тэр мэдээний дагуу маш олон хүн хандсан. Би өөрөө цахим ертөнцийг төдийлөн сайн ашигладаггүй, сураагүй, тоймтой хэдэн мэдээ сэлт л үздэг хүн. Гэтэл манай ажлынхан, миний ойр дотны хүмүүс надад энэ мэдээллийг дуулгасан. Тэгэхээр нь хайж байж олж уншсан. Гэтэл нийгмийн идэвхитэй хэсэг залуус миний 10 гаруй жилийн өмнө зурж байсан загварыг тавьчихсан байна лээ. Үүнээс болоод би эдгээр залуусыг олж уулзсан. Би тэдэнд бага зэрэг буруу мэдээлэлтэй байгааг нь хэлж өгөөд, “Чингис хаан” нэртэй машины талаар зөв ойлголт өгсөн. Одоо тэр залуустай хамтарч ажиллахаар болж байна.

    – Тэгвэл зөв ойлголт нь юу юм бэ?

    -Ийм идэвхитэй залуус их олон байдаг боловч мэдээлэл жаахан дутуу. Тиймээс хүмүүсийн дунд болоогүй байхад баярлах, сэтгэл хөөрөх асуудлууд гарч байна. Зарим нь болоогүй байхад л муулах, эсэргүүцэх, хувь хүнийхээ араншинг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр дамжуулан харуулах зэрэг хандлагууд ажиглагдаж байсан. Гэхдээ энэ мэдээлэл олон нийтэд цацагдсанаар хаа очиж хүмүүсийн бодол санаа ямар байгааг мэдрүүлсэн их зөв юм болжээ гэж би бодож байгаа. Чингис хаан гэдэг машин яг хийх гээд байгаа биш юм. Харин “Мерседес бенз” компанид хандсан минь үнэн. Би өөрийн биеэрээ Германы “Stuttgart” хот дахь компанийн төв дээр очиж уулзсан юм. Уулзаад “Чингис хаан” гэдэг машиныг дээд зэрэглэлийн ангиллын, цөөхнөөр үйлдвэрлэгддэг бренд болговол ямар вэ? гэсэн санал тавьсан. Тэд зөвшөөрсөн. Түүнээс “Мерседес бенз” гэдэг компани Чингис хаан гэдэг машин үйлдвэрлэх гэж байгаа юм биш. Ойлголцлын зөрүү нь энд байгаа юм. Монгол талаас би санал тавихад тэд зөвшөөрсөн. Зөвшөөрлөө гэдэг нь захиалга өгөх юм бол гүйцэтгээд өгөхөд бэлэн л гэсэн үг юм.


    – Яагаад заавал дээд зэрэглэлийн, цөөхнөөр үйлдвэрлэгддэг бренд гэж?

    -Дэлхий дээр “luxury” ангиллын хэрэглээ гэж байдаг. Энэ нь маш өндөр зэрэглэлийн худалдан авагчдын хэрэгцээнд дэлхийн томоохон дизайнерууд өрсөлдөн ажилладаг салбар юм. “Luxury” хэрэглээнд зориулж бүтээдэг бүтээгдэхүүнүүдийн талаар манайхны ойлголт жаахан буруу байх шиг байгаа юм. Тухайлбал, бизнес ангиллын бүтээгдэхүүнүүд энд ордоггүй. Тэрбумтанууд, саятнууд гэсэн ангилал байгаагийн тэрбумтануудын ангилалд цөөн хэдэн хүн багтдаг. Гэхдээ энэ салбар өсч байгаа. Одоогоор 3240 тэрбумтан бүртгэгдсэн байдаг. Бидний зах зээлийн хувьд энэ салбарынхан маш хурдан өсөн нэмэгдэж байдаг гэж үздэг. Дэлхий дээр саятнууд сая саяараа байгаа. Энийг юуны өмнө ойлгох хэрэгтэй. Тэгээгүй байж “Luxury” ангиллын бүтээгдэхүүнүүдийг “Ямар үнэтэй юм”, “Хэн наадахыг чинь худалдаж авдаг юм” гэх мэт ойлголтууд байдаг. Ялангуяа монголчууд. Тэрбумтануудын хэрэглээ хязгаарлагдахгүй, эдийн засгийн хямралд өртөхгүй салбар. Ингэснээр бид үйлдвэрлэл дизайны салбарт, дэлхийн топ брендүүдтэй өөрийнхөө топ өндөр зэрэгт гарсан хааныхаа нэрийг ашиглан, дэлхийн үнэт эдлэлийн зах зээл дээр гарах л зорилготой. Би өөрөө Москва хотын Үйлдвэр урлалын дээд сургуулийг төгссөн учраас үйлдвэрлэлийн дизайны салбарынхаа ажлыг л хийж, концепц хөгжүүлээд сууж байгаа хүн.

    ТЭД “ЧИНГИС ХААН” НЭРЭЭР БИДЭНД ХАНДАЖ БАЙГААГ НЭР ТӨРИЙН ХЭРЭГ ГЭСЭН

    -“Чингис хаан” нэрийг ашиглах болсон тухайгаа ярихгүй юу?

    -Чингис хаан гэдэг нэрийг яагаад ашиглах болсон гэдэг их чухал. Чингис хааныг зэрлэг балмад, эзлэн түрэмгийлэгч гэж ойлгодог нэг хэсэг байна. Яг нарийн судалгааны, эрдэмтдийн багийн ойлгоц их өөр. Дэлхийн хөгжилд энэ хүний оруулсан хувь нэмэр, дэлхийн даяаршил, эдийн засагт нөлөөлсөн нөлөө, торгоны зам буюу олон улсын хоорондын санхүүгийн харилцаа гээд маш их үр нөлөө үзүүлсэн. Энэ талаасаа үнэхээр дэлхийн хүн. Тэгэхээр энэ дэлхийн том хааны үр хойч болсондоо бид бахархах ёстой. Сүүлийн үед жаахан эвгүй яриа гараад байгаа нь “Чингис хаан гэж цээжээ хий хоосон дэлдэхээ больё” гэсэн утгатай. Энэ бол нэг талаасаа үнэн, нөгөө талаасаа бид Чинис хааны нэрийг зөв ашиглах ёстой. Чингис хаан өөрөө тансаг дээд зэрэглэлийн хэрэглээтэй байсан хүн. Дэлхийн цөөн хаадын оргилд байдаг. Бид ийм хааныхаа нэрийг дээд зэрэглэлийн бүтээгдэхүүнүүдтэй хамтарч, цаашид хөгжүүлье гэсэн маркетинг барьж ажиллаж байгаа юм. Хоёрдугаарт бид Чингис хаан гэдэг машин л ганцхан хийх гээд байгаа юм биш. Өмнө ярьсанчлан “Luxury” ангиллын бүтээгдэхүүнүүдийн эгнээнд “Чингис хаан” гэдэг бүтээгдэхүүнүүд нэмж гаргах. Тухайлбал, би бугуйн цагны томоохон брендүүдтэй уулзаж, ярилцлага хийсэн байгаа. Тэд ч мөн захиалга авахад бэлэн гэдгээ хэлж зөвшөөрсөн. Мэдээж хэрэг Адольф Гитлер гэдэг ч юм уу, зарим хүмүүсийн нэр бүхий бүтээгдэхүүн гаргахыг зөвшөөрөхгүй байх. Гэтэл дэлхийн энэ том брендүүд зөвшөөрч байна гэдэг энэ хүний нэр хүнд дэлхийд ямар вэ гэдэг нь батлагдчихаж байгаа юм. Мөн эрэгтэй хүний үнэтэй хослолууд байна. Тухайлбал, зангиа, пиджак гэх мэт. Энэ компаниудын бүгдийнх нь хэлж байсан нэг нийтлэг үг байгаа. Энэ бол “Чингис хаан гэдэг нэрээр бидэнд хандаж байгааг бид нэр төрийн хэрэг гэж бодож байна” гэж бүгд хэлж байсан. Тэгэхээр энэ Чингис хаан гэдэг хүнийг гадаад ертөнцөд, юм ойлгодог салбартаа бол маш өндрөөр хүлээж авдаг. Энд Монголдоо харин зарим хүмүүс эсэргүүцээд муулаад байдгийг би гайхаад байдаг юм.

    -Одоогоор захиалга орж ирсэн үү?

    -Яг “Чингис хаан” гэдэг машиныг бүтээгээд ирэх юм бол шууд худалдаж авна гэсэн хоёр хүн бий. Намайг Европоор уулзалтууд хийгээд явж байхад үйлдвэрийнх нь өөрийнх нь эзэд, тэрбумтанууд “Би нэг номерынх нь захиалагч болно шүү” гэж байсан. Жишээ нь, Швейцарийн нэг тэрбумтан нэг номерын захиалагч болно гэдгээ хэлсэн. Ромд явж байхад нэг баян бас нэгийг худалдаж авахаа хэлсэн. Ингэхээр Чингис хааныг муулаад байдаг хүмүүс чинь эцэст нь бид л өөрсдөө. Гадаад ертөнцөд бол шүтдэг, хүндэлдэг байх жишээтэй. Тэгэхээр энэ бренд өөрөө бэлэн захиалагчтай гэж ойлгож болно.

    -Таны загварынхаа талаар жаахан дэлгэрүүлж ярхгүй юу? Та загвартаа Чингис хаан гэсэн ойлголтыг хэрхэн шингээсэн бэ?

    -Чингис хаан лого дизайныг гаргаад, Монгол улсын оюуны өмчийн гэрчилгээгээ авсан. Энэ логог “Сони”, “Адидас” гэдэг шиг эхний ээлжинд хоногшуулах шаардлагатай болсон. Энийг дэлхийн хүмүүст хоногшуулахын тулд эхний таван жил ажиллана. Тэрнээс бид юу юугүй машины загварыг өөрчлөөд байх юм бол нэгдүгээрт, захиалгын үнэ өртөг маш өндөр тусна. Тиймд эхлээд зөвхөн логогоо “Мерседес бенз” юм уу, “Картер” цагтай, “Хюго босс”-той хослож байршуулах тохироонууд хийчихсэн явж байна. Энэ зөвшөөрлийг авна гэдэг маш том алхам. Ийнхүү дараагийн таван жилээс эхлэн дотор салоны бага зэрэг өөрчлөлтүүд орж ирнэ. Дөрөвдүгээр шатанд гадна талын хэлбэр форм дээр өөрчлөлтүүд орж ирэх боломжтой. Гэхдээ энэ мэдээж захиалагчаасаа шалтгаална. Ингэж маркетинг, бүтээгдэхүүн, бизнесийн хөгжүүлэлт явагдана.

    -Цахим ертөнцөд явж байгаа зургаас өөрчлөгдөнө гэсэн үг үү?

    -Тэр бол арваад жилийн өмнө хийж байсан анхны судалгааны концепц. Өөрөөр хэлбэл, судалгаа, эрэл хайгуулын үед зурж байсан зураг. Тухайн үеийнхээ цаг үе, чиг хандлагуудаас болоод машины дизайн өөрчлөгдөх жамтай. Магадгүй 10 жилийн дараа цахилгаан машин дэлхий дээр зонхилох болов уу гэж бодож байгаа. Тэгэхээр хэлбэр, форм нь өөрчлөгдөх л болж таарлаа. Бид одоогоор 2017, 2018 оны загвар дээрээ ярилцаад сууж байгаа.

    -Мэдээллийг залруулж өгсөн танд баярлалаа. Танд нэмж хэлэх зүйл бий юу?

    -Миний эцсийн зорилго бол Монгол улс хөдөө аж ахуйн орон болно гэсэн зорилттой. Харин үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхийн тулд дизайны урлаг нь зэрэг хөгжөөд явах ёстой. Дизайны урлаг хоцроод, аж үйлдвэрийн бодлого нь түрүүлж “давхиад” байвал болохгүй. Аж үйлвэрийн бүтээгдэхүүн гарч л байвал дизайнаар хэлбэр хийцийг нь тодорхойлдог. Үгүй бол бид ахиад л гадны дизайнеруудыг өндөр үнэ төлж авчирна. Үүний тод жишээ нь манай зарим ноолуурын үйлдвэрүүд гадаад дизайнеруудтай сууж байдаг. Бид ноолуур болон сүлжмэлийн дизайнеруудыг маш сайн бэлдсэн бол өдийд гадаад дизайнер өндөр цалин өгч ажиллуулахгүй л байсан. Яг л үүнтэй адил үйлдвэрлэл өөрөө хөгжил гэж байгаа бол үйлдвэрлэлийн салбар дизайны урлагтайгаа зэрэгцээд явах ёстой. Одооноос л бид бодлогоор дизайнеруудаа бэлдэх ёстой. Тун удахгүй ган хайлуулах үйлдвэрүүд, нефтийн үйлдвэрүүд ашиглалтад ороод ирэхээр нэмүү өртөг шингэсэн бэлэн бүтээгдэхүүнүүд гарч эхэлнэ. Тэр үед монгол дизайнерууд маань бэлтгэгдчихсэн ажиллаж байх ёстой юм. Миний цаад санаа бол энэ суурийг бэлтгэж, дэлхийн топ брендүүд, том дизайнеруудтай одооноос нэг логогоороо ч болтугай хамтраад явж байх юм бол энэ салбарт нэмэр болох юм болов уу гэж бодоод байгаа юм. Магадгүй 50 жилийн дараа гэхэд бид эх орондоо машин үйлдвэрлэдэг, машин угсардаг үйлдвэрлэл бий болгох бодлого л явж буй юм.

    Эх сурвалж: medee.mn

  • Өлзийхишигийн ОРГИЛБОЛД- Ясан сийлбэрчин


    Ясан сийлбэрч

    1992 оны 7 сарын 11-нд Увс аймгийн Улаангом хотод төрсөн. ШУТИС Үйлдвэрлэлийн технологийн сургуульд Интерьер дизайны мэргэжлээр сурдаг. Ясан сийлбэр хийж эхлээд 7 жил болж байна. Дүү Ө.Бат-Оргилын хамт уран бүтээлээ хийдэг. Үхэр, тэмээ, чоно, зааны яс, буга, аргал, янгирын байгалийн жамаар унасан ясан эвэрээр зүүлт чимэглэл, сийлбэр, шатар, морин хуур, интерьер чимэглэлийн бүтээл урладаг. 2016 оны хавар бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргах төлөвлөгөөтэй хөдөлмөрлөж байна. Ясан урлал нь натурал, байгальлаг мэдрэмжийг хүнд өгөхөөс гадна үе дамжуулан өвлүүлэн нандигнадаг эдэлгээтэй бүтээл болдог. Мөн байгальд ээлтэй урлал юм. Эртний өвөг Монгол, Хүннүгийн үеэс үүсэлтэй ясан урлал өв соёлоо хойч үеийнхэндээ уламжлуулж дэлхий дахинд таниулах зорилготой.

    https://www.facebook.com/Ясан-…

  • Монгол залуусын бүтээсэн “Ухаалаг гэрэл” японруу экспортлогдож байна

    Монголчуудын өдөр тутмын хэрэглээний нэг нь яалт ч үгүй гар утас болжээ. Интернэт, гар утастай байхад хаанаас ч хүссэн мэдээллээ авах боломжтой. Тэгвэл гар утсаа удирдлага болгох боломжтой бүтээлийг монгол залуус хийжээ. Тэд бүтээлээ “Ухаалаг гэрэл” гэж нэрлэсэн байна. Тэдний хийсэн бүтээлээр интернэт, “Wi-Fi”, bluetooth ашиглаж гар утаснаасаа гэрлээ асааж, унтраах боломжтой юм. Тодруулбал, гэрээсээ гарахдаа гэрлээ унтраахаа мартсан бол интернэт, “Wi-Fi”-аа ашиглаж гар утаснаасаа гэрлээ унтрааж удирдах боломжтой программыг монгол залуус зохион бүтээжээ. Ингээд “Ухаалаг гэрэл”-ийг зохион бүтээсэн “General smart” компанийн гүйцэтгэх захирал, МУИС-ийн магистрант Д.Амартүвшинтэй ярилцлаа.

    -Ухаалаг гэрэл бүтээх санаагаа хэрхэн гаргаж байсан бэ. Бүтээгдэхүүнээ хийхэд хэр их хугацаа зарцуулсан?

    -Манай багийнхан бүгд технологийн чиглэлээр сурсан, сурч байгаа залуус байдаг. Бид орчин үеийн технологийн шинэ шийдлийг ашиглаж гар утас, таблетнаасаа гэрийнхээ цахилгаан төхөөрөмжүүдийг удирдаж болох юм байна гэдэг санааг 2013 онд гаргаж, судалж ирсэн. “Ухаалаг гэрэл” бүтээгдэхүүнийг хийхээс өмнө “Ухаалаг гэр” бүтээлийг гаргасан. Өнгөрсөн онд би Бээжинд технологийн чиглэлээр сургалтад суух хугацаандаа тус улсын технологийн үйлдвэрүүдтэй танилцсаны дараа “Ухаалаг гэрэл” бүтээгдэхүүнээ хийх боломжтой гэдэг санаагаа илүү баталгаажуулсан. Бээжинд суралцах хугацаанд Ухаалаг гэрэл бүтээгдэхүүнийхээ “hardware” болон “software” программыг хөгжүүлж эхэлсэн. Энэ оны эхээр Монголдоо ирээд нэг сарын хугацаанд программаа улам сайжруулсан. Манай багийнхан БНСУ-ын Ногоон хөгжлийн сангийн санхүүжилттэй, Дэлхийн банкны дэмжлэгтэйгээр Стартал Монголиа ТББ, Интерньюс ОУ-ын ТББ-аас хамтран хэрэгжүүлж буй санаачлагын хүрээнд Улаанбаатар хотод тулгамдаж буй ногоон хөгжлийн асуудлуудыг илрүүлэх, залуучуудын шинэ санал, санаачлагыг дэмжих, тэдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэх, уламжлалт бус технологийн шийдлүүдийг боловсруулах, цаашид урт хугацаанд үргэлжлэх, бизнес болгон хувиргахад чиглэсэн төрөл бүрийн арга хэмжээнүүд зохион байгуулах зорилготой “Хуучин асуудлыг шинэ шийдлээр” уриатай Code for Green UB тэмцээнд амжилттай оролцож эхнийшилдэг 3-н байранд шалгарсан. Мөн энэхүү тэмцээнийхээ хажуугаар хөгжүүлсэн бүтээгдхүүнээрээ Япон улсаас зохион байгуулагддаг технологи программ хангамж хөгжүүлдэг олон улсын тэмцээнд оролцож тэргүүн байрын шагнал авсан. Японы талаас биднийг технологио цааш хөгжүүлж ажиллах санал тавьсан. Бидний бүтээсэн ухаалаг гэрэлнээс эхний ээлжинд 1000 ширхэгийг авах хүсэлтэй байна гэдгээ илэрхийлсэн. Бидний хувьд дөнгөж бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж, бизнес маань эхэлж байгаа учраас сарын хугацаанд 1000-ыг нийлүүлэх боломжгүй байсан. Одоо бага багаар нийлүүлж байна. Өнгөрсөн тавдугаар сард эхний 200 ширхэг гэрлээ Япон руу экспортонд гаргасан.

    -Японууд та хэдийн бүтээлийг хэрхэн хүлээж авсан бэ. Чанарын хувьд ямар үнэлгээ тавьсан бэ?

    -Бидний бүтээлийг нааштайгаар хүлээн авсан. Ер нь маш их сонирхож байгаагаа илэрхийлсэн. Учир нь Японд бидний гаргасан шиг гар утаснаасаа гэр, байгууллагынхаа гэрлийг удирдах шинэ бүтээгдэхүүн гараагүй байгаа юм. Тиймээс их сонирхож байгаагаа хэлсэн. Саяхан Codefor green UB төслийн хүрээнд Солонгос улс руу бизнес аялалаар явахдаа бүтээгдэхүүнээ танилцуулаад ирсэн. Солонгост мөн энэ чиглэлийн санааг хараахан гаргаагүй байгаа.

    -Албан байгууллага, айл өрхүүдэд удирдлагатай гэрэл гэж байдаг ш дээ. Удирдлагаараа гэрлээ унтрааж, асаадаг. Энэ шийдлээс юугаараа онцлог вэ?

    -Удирдлагатай гэрлийг тодорхой хэмжээний радио давтамжийн хүрээнд асааж унтраана. Телевизорын удирдлагатай адил зүйл л дээ. Сүүлийн үед гар утасны олон аппликейшн шинээр бий болж байна. Хүний зайлшгүй нэг хэрэглээ нь гар утас учраас бусад хэрэглээгээ гар утаснаас удирдах боломжтой гэдгийг энэ бүтээгдэхүүнээрээ гаргаж ирж байна. Нөгөө талаар хүний үйл ажиллагааг улам л хөнгөвчилж байгаа нэг хэлбэр л дээ. Тухайн хүн заавал босч гэрлээ унтраахгүйгээр утаснаасаа асааж, унтраах боломжтой. Хүний үйл ажиллагаа илүү хөнгөвчилсөн бүтээгдэхүүнийг сүүлийн үед ухаалаг хэрэглээ гэж нэрлэдэг болсон. Тиймээс л “Ухаалаг гэрэл” гэж нэрлэсэн. Эхний ээлжинд гар утаснаасаа удирдах программыг хийсэн бол одоо бид гар утасныхаа “Bluetooth”-ээр холбогдож гэрлээ асааж, унтраадаг эрчим хүчний хэмнэлттэй технологийг ашиглах төхөөрөмжийг суурилуулж байна. Одоо “Wi-Fi” ашиглаж гэрлээ унтрааж, асаадаг болгох ажилдаа орсон.

    -Иргэд гадуур явж байгаад гэнэт гэрлээ унтраагаагүй явснаа санавал “Wi-Fi”-тай газар ороод л утаснаасаа унтрааж болно гэсэн үг үү?

    -Тэгнэ. Интернэттэй нөхцөлд гэрлээ хаанаас ч унтрааж, асааж болно.

    -Интернэт цахим ертөнц хөгжсөн үед маш шинэлэг санагдаж байна. Гэхдээ та нарын бүтээсэн гэрлийг Монголд яг одоо ашиглаж байна уу?

    -Дотоодод хараахан борлуулж эхлээгүй байгаа. Бүтээгдэхүүнээ зах зээлд гаргахаас өмнө судалгаа хийсэн. Одоогийн байдлаар бидний бүтээгдэхүүнийг авахаар Монголын хоёр “кофе шоп” захиалгаа өгөөд байгаа. Ер нь кофе шоп, ресторан, паб зэрэг газар олон гэрлийг нэг удирдлагын төхөөрөмж эсвэл таблетаас зэрэг удирдах боломжтой тийм технологиор шийдэж байгаа. Тиймээс үйлчилгээний байгууллагууд илүү сонирхож байна. Өрх айл гэхээс илүү залуус их сонирхож байх гэж бодож байна. Улаанбаатар хотын иргэдийн 70 хувь нь гэр хороололд амьдардаг. Цаашид иргэдээ орон сууцжуулах ажил эрчимтэй явагдана. Бидний зүгээс бүтээн байгуулалтын энэ их ажилд өөрсдийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх зорилт тавьсан байгаа.

    -Японд эхний ээлжинд 200 гэрэл гаргасан гэлээ. Нууц биш бол ойролцоогоор хэдэн төгрөгөөр нийлүүлсэн бэ?

    -Бидний бүтээсэн гэрлийг дотоодын зах зээл дээр гэхээс илүү гаднын зах зээлд борлуулбал илүү орон зай байгаа санагдсан. Ер нь монгол залуус өөрсдийн бүтээсэн аппликейшнаа дотооддоо ашиглах нь бага байдаг. Энэ нь манайдутасгүй интернет болон түүнтэй холбоотой технологийн салбарууд сул хөгжсөнтэй холбоотой. Гаднын улсууд бидний бүтээсэн гэрлийг дунджаар 99 ам.доллараар зардаг. Бидний хувьд гэрлээ хийгээд борлуулж байгаа зардлаа нөхөөд 25 ам.доллараар зарахад хангалттай гэж үзэж байгаа. Дотооддоо хүчин чадлаас хамаарч 20-25 мянган төгрөгөөр зарна гэж тооцсон.

    -Хүчин чадлын хувьд айл өрхүүдийн одоо хэрэглэж байгаа гэрлээс хэр ялгаатай вэ?

    -Бид 8-12 ваттын хүчин чадалтай гэрэл үйлдвэрлэж байна. Энэ төрлийн хүчин чадалтай чийдэн нь энгийн улайсах чийдэнтэй харьцуулахад 100 ватт орчимд очдог. 12 ваттын хүчин чадалтай гэрэл хийхэд 100 ваттын чийдэнтэй ижил хэмжээний гэрэлтүүлэлттэй асна гэсэн үг. Гэхдээ манай гэрэл LED технологи ашигласан учраас эрчим хүчийг 85 хувь хүртэл хэмнэх боломжтой.

    -Сүүлийн үеийн гэрлүүд хагас жил болоод л шатчихдаг болсон. Танайх хэдэн жилийн баталгаатай вэ?

    -Япон руу гаргасан эхний гэрлүүдэд таван жилийн баталгаа олгосон байгаа. Гэрэл хийхэд ашигласан бүтээгдэхүүний технологийн нас 50 мянган цаг асах боломжтой. Тэгэхээр дунжаар 6 орчим жилийн хугацаанд шатах магадлал маш бага гэж үнэлж байгаа.

    -Гэрлээ дотооддоо угсардаг юм уу. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх материалаа хаанаас авч байна вэ?

    -Гэрэлийн эх бие болох хөнгөн цагаан бүрхүүлийг Хятадад захиалгаар хийлгэсэн. Бидний хийсэн гол төхөөрөмж бол гэрэл доторх удирдлагын төхөөрөмжийг зохион бүтээсэн. Интэрнэт ашиглаад удирдаж болж байгаа тохиолдолд үүнтэй ижилхэн төхөөрөмжийг нийлүүлвэл дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх боломж гарч байгаа юм. Ер нь Монголд технологи хөгжүүлэх чадвартай олон зауус байгаа. Харин технологи угсрах тоног төхөөрмж манайд байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл, гар утас зохион бүтээх шинэ санаа сэдэл, программыг бичих чадвартай ч үйлдвэрлэл огт хөгжөөгүй байгаа нь бидний сул тал болж байна. Уг нь технологийн санаа, программчлал нь байдаг. Харин ямар арга замаар яаж технологио бүтээж, яаж зах зээлд нэвтрүүлэх нь тодорхой болбол дэлхийн зах зээлд бид өрсөлдөх бүрэн боломжтой. Ингэснээр Монголын олон брэнд бүтээгдэхүүн төрөн гарна.

    -Сүүн гэрэл цахилгаан бага зарцуулдаг гэж ярьдаг. Танай ухаалаг гэрэл цахилгаан хэр хэмнэх вэ?

    -Энгийн улайсдаг чийдэнтэй харьцуулахад 85 хувиар бага зарцуулна. Харин өдрийн буюу сүүн гэрэлтэй харьцуулахад 30 хувиар бага цахилгаан зарцуулна. Энгийн “LED” гэрэлтэй харьцуулахад 10-15 хувийн эрчим хүч хэмнэнэ гэж тооцсон. Дээр нь долоо хоногийн аль өдрүүдэд асаахаа тусгай график хөтөлж удирдах боломжтой. Сарын хугацаанд хэдий хэмжээний цахилгаан зарцуулсан гэдэг нь шууд харагдана гэсэн үг.

    -Та хэд зах зээлийн судалгаа хийсэн гэж ярилаа. Худалдаанд гаргавал ашигтай байж чадах нь уу?

    -Интернэтээр 1000 гаруй хүнээс судалгаа авсан. Судалгаагаар иргэд өрөөнийхөө гэрлийг хагас жилд хоёр удаа сольдог гэсэн үр дүн гарсан. Тэгэхээр Улаанбаатар хотын хэмжээнд 300 мянган өрх байгаа гэж тооцвол хагас жилд 600 мянган гэрэл сольдог гэж тооцсон. Тиймээс бидэнд боломж байна гэж харсан хэрэг. Өөрөөр хэлбэл хагас жилд 600 мянга, жилд нэг сая 200 мянган гэрлийг зах зээлд гаргах орон зай байна гэсэн үг.

    -Цаашид ямар бүтээгдэхүүн хийх зорилготой байгаа вэ?

    -Бидний хувьд “Ухаалаг гэр” бүтээлээ өргөжүүлэн хөгжүүлж Монголын орчин нөхцөлд тохирсон хямд үнэтэй байгаль орчинд ээлтэй, орчин үеийн дэвшилтэд технологиудыг шингээсэн ухаалаг ажиллагаатай, интернет ашиглан веб болон ухаалаг утаснаасаа хүссэн газраасаа гэртэйгээ холбогдож хаалга, цонх, залгууруудаас авхуулаад гэрийнхээ цахилгаан төхөөрөмжүүдийг удирдах болон цахилгаан, хэрэглээний усныхаа мэдээллийг хянах боломжтой нэгэн цогц бүтээлийг бүтээхээр ажиллаж байна. Мөн энэхүү бүтээгдэхүүнээ олон улсын зах зээлд нэвтрүүлэх зорилгоор олон төрлийн судалгаа шинжилгээний ажлуудыг эхлүүлээд явж байна.

    Энхтайван МӨНХЦЭЦЭГ
    Эх сурвалж: http://www.itoim.mn/index.php/site/news/984