Өөрийгөө үнэхээр аугаа төрсөн гэж нот бод! Гагцхүү хэнд ч бүү үг дурс!
Үнэмлэхүй аугаа үйлд зорь! Хонь мэт номхон хүлцэнгүйгээр, сэтгэл завсаргүй хичээн үйлд!
Үйлийнхээ үнэ цэнд үнэхээр итгэ! Гагцхүү хэнд ч бүү ам бард!
Итгэлээ үгүйсгэгдэшгүй үнэнд барь! Ертөнцийн чанад дотор өөр үнэн үгүйд цээжээ ягштал үнэмш !
Үхэн үхтлээ үйлийнхээ үргэлжлэлд бүү эргэлз! Үхэр мэт….. яг л үхэр мэт бүү эргэлз!
Энэ бөгөөс жаргалтай амьдралын “нууц томъёо” !
Энэ хорвоод хүмүүний заяаг олно гэдэг үнэтэй бөгөөд ховорхон заяа гэдгийг хааяахан умартдаг л болохоос бидний ихэнх нь мэддэг. Тиймээс ч хүмүүн бүр энэ ховорхон заяаныхаа эзэн байж аз жаргалтай амьдрахыг хүсэн аз жаргалаа бүтээхээр алхсаар, аз жаргалыг эрэн хайн гүйсээр. Харин аз жаргал гэж юу вэ? Амьдралын утга учир юу вэ?… Би энэ хоёр асуултуудад их хайртай байдаг юм. Яагаад гэвэл дахин давтагдашгүй цор ганц хүн бүрээс энэ асуултыг асуухад тэд бодлогшрон аниргүйд зочилдог бөгөөд энэ нь туулсан амьдралаа эргэн харж амьдралын утга учир, аз жаргалын тухай чин үнэнээр хариулахаар хичээж буйн илрэл нь юм. Тийм ээ, аниргүйгээс тэд эргэж ирээд: өөрийн мэдэлгүй их бодолд автчихлаа, ер нь хүний амьдралын утга учир чинь………….л юм байна хэмээн итгэл төгс хариулдаг… Би амьдралын утга учир бол хэмээх чин сэтгэлийн үгсийг сонсох бүртээ урам зориг, ухаарлыг авдаг. Энэ л асуултын хариултыг сонсох бүртээ би амьдралаа илүү ихээр хайрлаж харамладаг юм. Үүнийг уншин суугаа эрхэм та ч бас өөрийнхөөрөө аз жаргалын тухай хариулаад үзээрэй. Таны хариулт эд баялаг уу? Алдар нэр үү, Амжилт уу? Гэр бүл үү? гэдгийг би мэдэхгүй ч эдгээр асуултанд хариулсныхаа дараа та өмнө байгаагаасаа илүү их баяр баясгалан, амьдрах итгэл найдвараар дүүрнэ гэдэгт итгэж байна. Учир нь миний дээр дурдсанчлан энэ хорвоод ховорхон заяа төөргөөр ирсэнээ бидний хэн нь ч гэлээ хааяахан тохиолдох бартаа саадтай тулгармагцаа умартан хүн байхын хувь заяагаа үгүйсгэж муухай бодлуудаар өөрийгөө хүлдэг билээ. Энэ л үедээ бартаа саад бүрийг даван туулах хүчийг эдгээр асуултанд хариулаад олж авч болно. Ховорхон заяаг атган энэ хорвоод ирчихээд хумсын чинээний асуудлаас болж сэтгэлээр унан өөрийгөө үгүйсгэх хэрэггүй ажээ. Тэгэхээр миний асуултын эздийн ИХЭНХ нь юу гэж хариулсан гээч. Хүн гэгч нас нэмэх тусам амьдралыг хайрлаж амьдралд дурладгын нэгэн адилаар би ч бас сүүлийн жилүүдэд амьдралдаа илүү ихээр дурлан хайлсаар энэ асуултын хариултыг хайн эрэх болсон юм. Миний асуултын эздийн ихэнх нь гэр бүлтэй байна гэдэг, гэр бүлээ бүтээж чадна гэдэг АМЬДРАЛЫН УТГА УЧИР хэмээн хэлсэн юм. Гайхалтай байгаа биз, Гэр бүлээ бүтээж чадах нь, гэр бүлийн аз жаргалаа хадгалах нь аз жаргал. Үүнийг би хүлээн зөвшөөрсөн, үнэн гэж боддог. Миний хувьд ч энэ л үнэнийг ухаарснаасаа хойш гэр бүлдээ урьдынхаасаа илүүтэй цаг заваа зориулж, халамжлан хайрлах болсон. Хамгийн гайхалтай нь миний эргэн тойрон дах хүмүүс ч өдрөөс өдөрт гэр бүлдээ илүүтэй анхаарч халамжилж хайрладаг болсоор байна. Эрхэм та ч бас дэргэдээ байгаа хүмүүсээ хайрлаж сайн сайхныг олж харан ярилцаж, тэдэндээ чин сэтгэлээсээ хандаж чадвал аз жаргалыг өдөр бүр мэдэрч баярын нулимс унагах болно. Түүнчлэн дахин сануулхад Миний амьдралын утга учир юу вэ? гэдгийг өөрөөсөө байнга асууж байгаарай. Юунд ч үл санаа зовних амар амгалан, аз жаргалтай хүмүүс олон болох болтугай. Тиймээ амьдрал үргэлж сайхнаараа.
Хаана ч, хэзээ ч зорилготой, зоригтой
Ядарсан ч зүдэрсэн ч жавхаатай, хийморьтой
Өвдсөн ч зовсон ч шантрахгүй, сөхрөхгүй
Өлссөн ч цангасан ч буцахгүй, няцахгүй
Шүлсээрээ ундалж, шүднийхээ махаар хооллож
Өглөө бүр тэмүүлэлтэй, мэдрэмжтэй
Үдэш бүр ялалттай, ухааралтай
Амар хялбарыг харж биш
Хэцүү бэрхтэй барилцаж, балбалцаж
Хөнгөн хийсвэрийг сонгож биш
Хүнд хэцүүтэй арсалдаж, алалцаж
Ажлаас айж биш
Ажлыг айлгаж, умруулж
Өөрийнхөө авъяасыг нээж, хөгжүүлж
Өөрөөлийн чадварыг өнгөлж, хурцалж
Өөрийн амьдралаа өөрийнхөө гараар бүтээн босгож,
Алдаж онож, баярлаж догдлож амьдарна шүү, анд найз нараа.
Алтан үеүд ард чинь биш
Урд чинь байгаа шүү.
Цэрэнгийн Раднаа гуайг 85 насандаа хөнгөн атлетикийн мастерсын ДАШТ-д түрүүлэхэд нь ялангуяа элэг нэгт бид бүхэн халуун дотноор хүлээж авсан. Ийм өндөр настайдаа дэлхийд нэрээ мөнхлөхөд нь бага зэрэг гайхаж байснаа ч нуух юун. Учир нь манай улсаас өмнө нь хэн ч ийм амжилт гаргаж байгаагүй билээ. Иймд өнөөдөр ахмадын баяр, энэ баасан гарагт багш нарын баяр таарч буйг ташралдуулж, түүнийг “Гэрт нь” буландаа урьсан юм. Тэрбээр 30 гаруй жил биеийн тамирын багшаар ажилласан тул багш нарын баярыг яах арга үгүй өргөн дэлгэр тэмдэглэх хэмжээний хүмүүн билээ.
Биднийг гэрийнх нь үүдэнд очоод орцных нь кодыг асуухаар залгах гэтэл аль хэдийнээ гараад ирчихсэн зогсч байсан юм. Мэнд усаа мэдэлцэх зуур “Өнгөрсөн шөнө нутгаасаа ирлээ. Өнөөдөр БСШУСЯ-ны дэргэдэх Ахмад багш нарын холбооны урилгаар “Улаанбаатар” ресторанд ахмадуутайгаа хүлээн авалтанд оролцож, хавьд уулзаагүй нөхөдтэйгээ уулзалдлаа. 21 аймаг, есөн дүүргээс хэчнээн ч багш ирэв, бүү мэд” гээд орц руу дагуулан оров.
Липтэнд суух явцдаа “Та Өмнөговь аймгийн Баяндалай сумын харьяат байх аа. Нутаг руугаа ямар ажлаар явав” гэхэд “Аймгийн төвд миний нэрэмжит ахмад мастеруудын УАШТ болсон юм. Үүнийг аймгийн ИТХ, Биеийн тамирын спортын хороо хамтарч маш сайхан зохион байгууллаа. Дээд тал нь 81 настай эмэгтэй тамирчин оролцож байна. Аймагт болсон тэмцээнд байр эзэлсэн тамирчдад мөнгөн шагнал өгдөггүй байсан бол энэ удаа эхний гурван байрынхт медаль, өргөмжлөл, мөнгөн шагналаар урамшууллаа. Харин би тэднээс хамгийн сайн амжилт гаргасан эрэгтэй, эмэгтэй хоёр тамирчинд өөрийн зүгээс гарын бэлэг, 100 мянган төгрөг гардуулсан. Төрөл нь гүйлт, шидэлтээр явагдсан” гэв.
“Та хэдэн жил багшилсан бэ. Нэлээн олон шавьтай болсон байх даа” гэхэд “30 гаруй жил ажилласан. Биеийн тамирын дээд сургуулийг төгссөн хүн л дээ. Энэ хугацаанд олон шавьтай болсон. Тэднээс маань хамгийн өндөр настай нь 60. Тэгээд үүнээс дооших настай байна. Зарим нь гадаадад амьдарч байгаа бол зарим нь ажиллаж байна” гэлээ.
Тэрбээр Австралид очихдоо энэхүү сувинерийг дурсгал болгон худалдан авчээ. Үүнд дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг болсон театрын зураг байралжээ.
“Эрүүл чийрэг, бие хөнгөн байхын гол шалтгаанаа та байнгын хөдөлгөөн, спорттойгоо холбогдог уу” гээд хариу хүсхэд “Тийм гэж хэлж болно. Гэхдээ тамирчин хүний хамгийн аюултай зүйл бол бэртэл гэмтэл. Харин би үүнээс хол байж чадсан. Гадаад, дотоодын олон ч тэмцээнд өрсөлдлөө. Нэг ч бэртэл аваагүйдээ өөртөө баярладаг” гэхээр нь “Наадамд уралдуулсан морины эзэн “Хүүхэд, морь хоёр л эсэн мэнд давхиад ирвэл болох нь тэр дээ, сайхан наадлаа бид” гэдэг шиг л хүлээж авч байна уу даа” гээд инээхэд “Яг тийм” гээд дагаж инээнэ.
Энэ үед охин нь бидэнд цай аягалж өгөх зуураа “Аав ч амралттай байх үе ховор шүү. Өнгөрсөн шөнө хөдөөнөөс ирчихээд өглөө гараад явсан. Одоо та нар ярилцлага өгөх гээд сууж байдаг. Би байсан бол аль хэдийнээ уначихсаан” гээд хөхөрнө.
Ц.Раднаа гуайгаас “Таныг дэлхийн гурван удаагийн аварга гэдэг. Гэтэл медалийг чинь тоолохоор өөр гараад байх юм. Энэ ямар учиртай вэ” хэмээхэд “Үндсэндээ би чинь дэлхийн гурав, ахмад мастеруудын таван удаагийн аварга байхгүй юу. Нэг удаагийн ДАШТ-д оролцохдоо таван төрөлд өрсөлддөг. Тодруулбал, 60, 100, 200, 400 метрийн гүйлт, уртын харайлтаар оролцдог. Тэгэхээр таны ойлгодог чинь зөв л дөө. Нэмж хэлэхэд Польшд болсон ДАШТ-ий 400 метрийн гүйлтийн төрөлд өрсөлдөхдөө би дэлхийн рекорд амжилтыг эвдсэн бол сүүлд Австралид болсон далайн орнуудын тэмцээнд оролцохдоо өөрийнхөө тэр амжилтыг дахиж эвдсэн. Ийнхүү Польшийн тэмцээнээс гурав, Австралид болсон далайн орнуудын тэмцээнээс таван алтан медалийг зүүгээд ирж байгаа юм” гээд бахархангуй ярьж байх нь сайхан санагдаж байлаа.
Тэгэхээр нь “Таны нэг өдрийн бэлтгэл хэрхэн өнгөрдөг вэ. Хөнгөн атлетик олимпийн топ таван төрөл шиг хүмүүст нэг их анзаарагддаггүй л дээ болохоор лавлаж байгаа юм шүү” гэвэл “Манай спортын нутгаас дэлхий дахинаа нэг их гавьяа байгуулсан юм байхгүй. Гэхдээ дээхнэ манай нутгийн Агваан гэдэг хүн Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож, Азийн Агваан нэртэй болж байлаа. Түүнээс хойш Ази, дэлхийд нэрээ гаргасан хүн алга. Өнгөрсөн жил би Японд болсон тэмцээний 200 метрийн гүйлтэнд оролцож мөнгө медаль хүртсэн бол дараагийнх нь дээр хоёулаагийн ярьдаг хоёр удаагийн ДАШТ юм. Би өдөр бүр бэлтгэл хийдэггүй. Тэгэх ч боломжгүй. 2-3 өдөр идэвхитэй амарч байх хэрэгтэй. Гэхдээ өглөөний гүйлтээ алдахгүй л дээ. 500м-ээс нэг болон хоёр км гүйнэ. Бусад үед нь волейбол, сагс тоглох эсвэл агаарт гарах сонирхолтой” гэлээ.
Түүнээс “Та залуу байхын л жин багатай байсан уу” гэхэд “Залуу байхдаа би 65 кг жинтэй байсан. Харин одоо нас өтлөөд 55 кг болсон байна билээ. Харин тэмцээнд оролцох үедээ 53 кг-ын жинтэй болдог. Хоол хүнсний хувьд ялангуяа тэмцээн ойртох үед өөх тостой хоол идэхгүй, сүү цагаан идээ хэрэглэхгүй байх нь чухал” гэсэн юм.
Мастеруудын насны ангилал 30-34, 35-39, 40-44, 45-49, 50-54, 55-59, 60-64, 65-69, 70-74, 75-79, 80-84, 85-89 гэж явагддаг аж. Харин тэрбээр 85-89 насны ангилалд өрсөлдөж, дээрх амжилтуудыг гаргасан байна. Харин Японд болсон тэмцээнд түүний насны ангилалд 26 тамирчин оролцож байсан бол Польшд болсон тэмцээнд дөрөв, Австралийн тэмцээнд нэг хүн уралдаж байжээ.
“Залуу байхдаа олон улсын тэмцээнд оролцох боломж байгаагүй юу” гэхэд “Спорттой нөхөрлөхөөсөө өмнө буюу 20-28 нас хүртлээ зоотехникчээр ажилласан юм. Тэр үед хөдөө их явдаг байсан болохоор тэмцээнд оролцож чаддаггүй байлаа. Харин 28 настайдаа оюутан болох үед ХБХБ гэдэг нэртэй тэмцээн үүсч, миний спортын гараа эхэлсэн.
ХБХБ тэмцээнээс хүртсэн медалиудынх өнгө бага зэрэг хувирсан ч үнэ цэнээ хэзээ ч алдахгүй.
400, 800м гүйлтэнд өрсөлдөж байхдаа спортын мастерын болзол биелүүлсэн. Харин олон улсын тэмцээнд оролцох хүсэл байсан ч тухайн үед манай улсад надаас илүү сайн тамирчин олон байсан болохоор дарагдаад байдаг байлаа. Гэхдээ тэд дэлхий болон олимпод өрсөлдөх ямар ч боломжгүй байсан. Мөн миний хичээллэдэг өөр нэг спортын төрөл бол хэрэглээний гимнастик. Энэ спортоороо нэгдүгээр зэрэгтэй. 28-35 нас хүртлээ энэ спортоор хичээллэсэн. Одоо хааяа бүжгэнд явна аа. Портнероо би голно уу гэхээс тэд намайг голохгүй” гээд ханхалзаж байх шиг.
Батмөнх даян хааны хөшөөг бурханыхаа дэргэд залжээ. Учир нь тэрбээр даян хаантай нэг нутаг болохоор тэр. Мөн Өмнөговьчууд түүхт хааны хөшөөг нутгийн удирдлагын ордны өмнө залсан байдаг билээ.
Энэ үед түүний гэр бүлийн хүн А.Пүрэв гуайтай цөөн хором ярилцлаа. Тэрбээр “Бид хоёр нэг аймгийн улс. Би Булган сумынх. Би залуучууд, оюутны фестивальд оролцож л явлаа. Хөнгөн атлетикийн тамирчин байсан. Гэхдээ нэг их амжилт үзүүлж байгаагүй ээ” гэсэн юм.
Энэ бол түүний гэр бүлийн хүн А.Пүрэв гуайн залуу цагийн хөрөг ажээ.
Ц.Раднаа гуайгаас “Таныг залуу байхад тамирчид тэмцээнд оролцохдоо зардлаа хэрхэн шийддэг байсан бэ” гэхэд “Цөөхөн тооны тэмцээн болдог байсныг ч хэлэх үү улс, аймгийнхан нь шийдээд өгчихдөг байсан юм. Харин одоо шигшээгийн тамирчин л биш бол өөрсдөө зохицуулж байна даа. Миний хувьд нэг удаагийн ДАШТ-д оролцохдоо таван төрөлд нь өрсөлдөхийг хүсвэл тус бүрт нь 30 гаруй ам.доллар өгч, мандатаа авна. Дээрээс нь ирж, очих зардал, хоол, байр гээд л. Гэхдээ намайг Польшд болсон ДАШТ-д оролцоод ирхэд манай аймгийн ЗДТГ-аас 7,6 сая, сумынхан зургаан сая төгрөг гардуулсан. Тэр мөнгөөрөө би сүүлд Австралид болсон тэмцээндээ “тонгочиж” байгаад ирлээ. Харин одоо ирэх арванхоёрдугаар сарын эхээр Малайзад болох Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцоно. Гэхдээ нэг хүнийг дөрвөн төрөлд л оролцуулна гэсэн. Өмнөх ДАШТ шиг таван төрөлд оролцуулахгүй юм билээ” гээд голонгуй хариулав.
Энэ үед түүнээс асуумаар санагдаад “Та гавьяат тамирчны болзол хангасан болов уу” гэхэд “Хангагдсан. Дэлхийд түрүүлээд, рекорд амжилтыг нь эвдчихсэн юм чинь. Гэхдээ дараагийн тэмцээнүүдийг нь харах гэдэг юм байлгүй дээ” гэлээ.
Польш Улсад болсон ДАШТ-ий үе түүх болон үеийн үед үлдэнэ ээ.
Түүний аав, ээж малчин хүмүүс байсан юм билээ. Аав нь 85, ээж нь 84 насандаа бурхан болсон гэнэ.
Онцлоход түүний аав залуудаа Өмнөговиос Сүхбаатар аймаг хүртэл тууврын мал хүргэхдээ морио хөтлөөд, гутлаа сугандаа хавчуулаад явган явсаар байгаад очдог байсан гэсэн. “Тухайн үед хүмүүс аавыг “Морио хайрлаад явган яваад байна” гэж хэлдэг байсан гэдэг. Үнэндээ бол эрүүл мэддээ анхаарч байсанд байгаа юм. Мөн аавын тэр чанар надад иржээ гэж боддог” гэсэн юм.
Ц.Раднаа гуайн залуу байхдаа аавтайгаа энэхүү зургийг татуулж байжээ. Тэрбээр залуу байхдаа нутагтаа “Ганган” Раднаа гэдэг байсныг охин нь дуулгав. Үсний засалт, хувцаслалтыг нь харахад үнэнг гэрчлэх мэт.
Тэрбээр эхээс хоёулаа гэнэ. Газар дээрх ганц эгч нь аав, ээж шигээ мөнхөрсөн тул “Өнөөдөр надад төрсөн ах дүү алга. Гэхдээ би 10 сайхан үртэй. Тэд маань өдгөө бизнес эрхлээд сайхан амьдарч байна. Хамгийн том хүү Бадрах Биеийн тамирын газрын орлогч дарга хүртэл хийж явлаа. Тэр үед дархан аварга Х.Баянмөнх даргаар нь ажиллаж байсан юм. Тэр үед цаг үе хэцүү болоход ажлаа орхиж, бусдын жишгээр хувиараа бизнес эрхэлсэн. Гэхдээ би тэр үед Чех машинтай байлаа. Түүнийгээ зарж, бүх мөнгөөрөө мал аваад хөдөө гарсан. Хүүхдүүд маань тухайн үед малын захад гарч үзээгүй хэрнээ надтай хамт гүү барьж, хонь хариулж байв. Харин өрх тусгаарлах үедээ уул уурхай дагаж, тус тусынхаа амьдралыг хүнээс дутахааргүй болгосонд нь баяртай явдаг. Уг нь хүүхдүүдийн маань зарим нь спортоор хичээллэдэг байсан юм шүү. Одоо л малчин, уурхайчин болсон болохоос биш. Бадрах хүүгийн маань хул шүдлэн үрээ улсын баяр наадамд түрүүлж, биднийг хагартал баярлуулсан даа. Дүү нь уяа сойлгыг нь тааруулдаг юм. Ах, дүү хоёр хоёулаа аймгийн алдарт уяач цолтой. Би ч гэсэн залуудаа хурдан морины сүүл боодог байлаа. Сүйдтэй түрүү, айраг хүртэж байгаагүй ээ” гээд инээж байсан юм.
Аавын хүү болгонд заяагаад байдаггүй амжилтыг тэдний хоёр хүү гаргаж, төрийнхөө наадамд энэхүү үрээг магнайдаа тоосгүй ирүүлжээ.
“Саяхан Кёкүшюзан Д.Батбаяр танд хоёр өрөө байр бэлэглэнэ гэж байсан байршил нь хаана вэ гэхэд “Хан-уул дүүрэг, “Вива сити” хороололын замын эсрэг талд баригдаж байгаа юм билээ. 20-иод хоногийн өмнө над руу өөрөө утсаар холбогдож, “Та хэдэн давхарт авах сонирхолтой байна вэ. Би тусгайлан засч өгөх гэсэн юм” гэнэ билээ. Тэгэхээр нь “Есөн хөлт их цагаан тугаа бодвол ес, жаргалын найман морио бодвол найм. Энэ хоёрын аль нэг байхад болно оо” гэхэд “За хүлээж авлаа” гэсэн. Баригдаад дуусахаар нь надад хэлэх байх аа” гэсэн юм.
Өрөөнийх нь хананд байрлах зарим өргөмжлөл нь. Бүгдийг нь цуглуулбал энэ өрөө багадах биз ээ.
Ийнхүү цаг нэлээн орой болсон тул дахин уулзахын ерөөл өргөж, ирсэн гийчин буцдагийн адил хүлгийн жолоо залав аа.
Нийтэлсэн: У.Баярсайхан
http://www.mnb.mn/ 2019/10/01
Хүүхэд бүр юугаар ч үнэлэх аргагүй, энэ хорвоод ганцхан хувь бүтээгдсэн давтагдашгүй гайхамшиг билээ. Хүүхэд болгон өөртөө асар их нөөц бололцоо агуулж байдаг бөгөөд аливааг хүсэх л юм бол хүсэлдээ заавал хүрч чадах хүчирхэг ертөнц юм. Харин эцэг эхчүүд бидний үүрэг нь хүүхдэд байгаа гайхамшиг бүрийг хөгжүүлэхэд нь туслах, түүнийг хүндлэх, дээд зэргээр тэвчээртэй хандах явдал байдаг.
Бидний дадал зуршил, бүр хэлсэн үг, өгүүлбэр бүхэн бяцхан хүүхдүүдийн маань ухамсарт сийлэгдэж байдаг. Улмаар тэдний ирээдүйн амьдралд маш хүчтэй нөлөөлдөг байна.
Хэрэв та бид хүүхдийнхээ ирээдүйн амьдралыг аз жаргалтай болгох, нэр алдартай хүн болгох, бизнесийн оргилд гаргах, саятан болгохыг хүсч байгаа бол хүүхдийн дэргэд ярих үг бүхнээ хоёр дахин анхааралтай цэгнэх хэрэг гарна.
Өөрөөр хэлбэл ирээдүйд танайхныг авч явах тэр гайхамшигт хүний бий болгохын тулд одооноос та мэрийж, юуны өмнө хэлж ярьж байгаа бүхэндээ анхааралтай хандах ёстой боллоо.
Таны бие өвдөж байсан ч хүүхдэд энэ тухай ёолж, ёхлон хэлэх хэрэггүй. Хүнд өвчин туссан ч үргэлж “би эдгэрч байна”, “өдөр бүр сайжирч байна” гэх мэтээр ярьж сурах хэрэгтэй. Энэ бүхэн нь хүүхдэд өөдрөг сэтгэл суулгах зорилготой ба ирээдүйн саятаны хамгийн гол зэвсэг нь өөдрөг сэтгэл юм.
“Амны билэгээс ашдын билэг” гэж монголчуудын ярьдаг нь юутай үнэн. Өөдрөг,эелдэг үг яриа сайн сайхан санаа бодлыг дагуулдаг. Харин ийм санаа бодол нь цэцэглэлт хөгжил, эд баялаг ба азыг дагуулдаг байна. Гэтэл бүтэлгүй муу үг яриа гутранги үзлийг дагуулдаг. Өөрөөр хэлбэл гутранги үгс нь хүүхдийг огт хөдлөх хүсэлгүй нэгэн болгодог аюултай.
Та хүүхдээ өнөөдрөөс эхээд завшаан гарах бүрт далимдуулан магтаж сураарай. Байнга магтуулдаг хүүхэд өөрийгөө авъяаслаг, хүчирхэг, давтагдашгүй гэдэгт итгэж эхэлдэг. Энэ итгэл насан турш түүний зүрхэнд бадарч, өндөр оргилд хүргэх болно. Бидний тархи толгойд ээж аав нарын минь үг яриа, үзэл бодол нэвт суужээ бид яг л ээж аав нарынхаа хуулбар нь юм. Харин хүүхдээ муу хуулбар болгож хувиргахгүйн тулд та өөрийгөө эхлээд өөрчлөх ёстой болж байна. Бүдүүлэг үг хэл, хараалын үгс, бусдыг доромжлох, дайрч давшлах хэрэггүй. Учир нь энэ бүхэн танд болоод таны хүүхдийн ирээдүйд тун хортой. Ялангуяа та хүүхдийнхээ дэргэд ингэж авирлах хэрэггүй.
Хэрэв та өөртөө хайртай л юм бол хэнтэй ч бүү хэрэлдэж маргалд. Гэтэл өөрийгөө хайрлах нь ирээдүйн саятны анхны алхам мөн билээ. Хүн бүр л сайхан гэр орон, сайн унаа унаш, сайхан хувцас хунар, хоол унд, амралтыг хүсдэг. Хэрэв та энэ бүхэнд өөрөө хүрч чадаагүй бол хүүхдээ хүргэх боломж байна. Хэрэв хүүхэд зөв хүмүүжээд энэ бүхэнд хүрч чадвал та настан болсон хойноо жаргаж суух болно.
Энэ бүхэнд хүрэх анхны алхам нь үг ярианы жагсаалтаасаа бүдүүлэг хэллэгүүдийг бүрэн хасах явдал юм.
Өнөөгийн Монголын нийгэмд “Гэр бүл төвтэй нийгмийн хөгжил” – ийн сэтгэл зүй цоо шинээр бүрдэж байна.
Монгол Улсын төрөөс олон хүүхэдтэй эх, залуу гэр бүл, шинээр мэндэлсэн хүүхдэд мөнгөн тусламж, жирэмсэн эхэд тэтгэмж олгож, хамгийн залуу иргэдийнхээ эрүүл мэндийн даатгал, үнэ төлбөргүй ерөнхий боловсрол зэргийг улс хариуцаж ирлээ.
Хүний хөгжлийг гэр бүлээс ангид шийдвэрлэх боломжгүйг монгол хүн бүр сайтар ойлгож, хүүхэд, гэр бүл, залуучууд, ахмад, эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд, нийгмийн эмзэг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ялангуяа хоол, орон байр, ажлын байр, амьдралын эх үүсвэртэй байх зэрэг нийгмийн бүхий л асуудлыг хамардаг гэр бүлийн хүрээн дэх харилцааг судалдаг хүний хувьд энэхүү үйл хэрэгт оюуны хөрөнгө оруулалт хийж, олны хүртээл болгох завшаан олдсонд гүнээ талархаж байна.
Гэр бүл, эрэгтэй хүн, эмэгтэй хүн, хүүхэд судлаачаар олон жилээ / 1988 оноос хойш 25 жил / ардаа орхисон эрдэмтэн, багш хүний хувьд гэр бүлийн 3 цуврал, хүүхдийн хөгжлийн 2 цуврал, сэтгэл зүйн зөвлөгөө гэр бүлд өгөх гарын авлага гэсэн нийт 6 номоо та нартаа танилцуулан барья.
Орон нутгийн болон нийслэлийн хэмжээнд 750.000 орчим монгол гэр бүл оршин тогтнож байна. Судалгаандаа 19 аймгийн 550.000 орчим хүнийг хамруулсан. Үүнээс 40 орчим хувийг хүүхэд эзэлнэ. Жилд Монгол улсад маань 29.000 хос гэрлэлтээ бүртгүүлж байгаа ч жилдээ 15.600 хос салж байгаа нь гамшиг нүүрлэсэн байна гэлтэй. 86.000 эмэгтэй ганцаараа өрх толгойлж байна. 2 хүүхэд тутмын нэг сургууль, гэрийн аль нэгэнд хүчирхийлэлд өртдөг. Эзэнгүй үндэстэн болсон нь харамсмаар … Яг л аавгүй, ээжгүй айл шиг үндэстэн болжээ.
“Гэр бүл төвтэй нийгмийн хөгжил”- ийн бодлого эрчээ авч, түүнийг даган “Нийгмийн харилцааны баялаг” бүтээх сэтгэлгээ бүх улс оронд хүчтэй дэлгэрч ид моодонд орж байна.
“Гэр бүлийн тухай” (1999 он), “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай” (2004 он) Нийгмийн халамжийн багц хууль зэрэг олон хууль бидний амьдралд үйлчилж байгаа. Цаашид гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих, түүний зохистой орчныг бүрдүүлэх талаар үндэсний хэмжээний судалгаа, үр дүнтэй халамжийн бус мэдлэг олгох чаадвартай бие даан оршин тогтнох хөрс суурь бүрдүүлэх ажиллагааг иргэд маань төрөөс хүлээсээр байгаа. Тэд юу хийхээ дотроосоо бус хариас эрсээр, орчуулсаар, туршсаар, бүтэлгүйтсээр байгаа.
Гэр бүлийн хөгжлийг эдийн засгийн аргаар дэмжих үзэл баримтлал, эрчтэй үйл ажиллагаа мөн юм шиг боловч хүнийхээ сэтгэлгээ, хандлагыг өөрчлөх гэдэг түүнээс илүү чухал ажил байдгийг санахад илүүдэхгүй баймаар. Бид оюуны хөрөнгө оруулалтыг толгойтой болгон өөрсдөө хөхиүлэн дэмжихгүй бол төр засагт найдах найдвар нь цаг хугацаа алдах уршигтай бөгөөд удаашралтай/ хэдэн зуун жил/ юм. Аливаа үндэстэнг устгах дэлхийн хөрснөөс арчих гол зэвсэг бол иргэдийг нь халамжлан мөнгө өгч өөгшүүлэх, оюунлаг, сэтгэдэг, бүтээлч сэхээтэнээ төрийн бодлогын гадна байлгаж туйлдуулах явдал гэж боддог.
Монгол Улсын хөгжлийн нэрийн хуудас, өнгө төрх нь залуу үеийн хүн болох төлөвшил, бие бялдрын хөгжил, амьдрах ухааны чадвар, эрүүл аж төрөх хэмнэл, чадалтай нь чадалгүй сул доройчуудаа өргөж, тэтгэх нийгмийн халамжийн энэрэнгүй бодлого мөн. Сургуульд орохоос нь өмнө эцэг эх болсон хүн бүр хүүхдээ ирээдүйн эхнэр, нөхөрт бэлтгэх, гэр бүлийн суурь боловсролыг мөнгө, тусгай багш мэргэжилтэн, цаг хугацаа зарцуулахгүй зориулдаг гэрийн амьдралын сургалтаа тасралтгүй явуулж, бат бэх үндэс суурь тавих шаардлага улам бүр гарч ирсээр байгаа. Бага насны хүүхдийн сэтгэл зүйн болон нийгмийн харилцааны хөгжлийг гэр бүлд нь эцэг эхээр нь гардуулж хийлгэх сургалт, ёс суртахууны мэдээлэл, бие бялдрын болон бэлгийн зөв мэдээлэл зэрэг цогц үйл ажиллагааг олон өрхийн өөрсдийн хүчинд тулгуурлан хэрэгжүүлэхгүйгээр зөвхөн цэцэрлэг, сургуульд бүхнийг даатгаж орхидог, эцэг эх нь хүүхдээ хөгжүүлэх үүрэг хариуцлагаас зайлсхийдэг уршигтай дутагдлыг арилгавал зохилтой юм. Гэр бүлийн хамгийн үнэт зүйлийн нэг нь хүмүүс хоорондын харилцаа, зан төлөв, ёс суртахууны хэм хэмжээ, уламжлалаас эхтэй шинэчлэл, орчин үедээ нийцтэй монгол үндэстэнд тохирох зөв арга барилд дасгах гэр бүлийн мэдлэг, боловсрол билээ.
Нөгөө талаар өрх гэрийн амьдралд төдийгүй нийгмийн бүх салбарт эрэгтэйчүүдийн гүйцэтгэх үүрэг оролцоо илт дутагдаж, олон нийтийн дунд идэвхитэй орох нарийн чимхлүүр ажил орхигдсоор байгаа. Эрчүүдийг басамжилсан, голсон, салалт ихэссэн байгааг анхааралдаа авах цаг нь болсон. Энэ асуудлаар би сүүлийн 3 жил телевизээр 120 цаг их л зөөлрүүлж яриад, ач тус бага л байх шиг боллоо.
Монгол гэр бүл 2220 жилийн хөгжлийн түүхтэй. Эртнээс өвгөдийн бүтээсэн оюуны их өв соёлдоо гэр бүлийн хөгжлийн талаар өөрийн гэсэн үзэл номлол, өсвөр үеэ сурган хүмүүжүүлдэг арга барил, өвгөд хөгшидөө асарч хүндэлдэг ёс заншил, хүмүүс хоорондын харилцааны ёс жудаг, журам зэргийг бий болгосон дэлхийн буурал үндэстэн билээ. Айл өрх бүр “Эвсэг бичил нийгэм-вант улс” байхын тулд гишүүн бүрт гэр бүлийн боловсрол, авъяас чадвар, хувь хүний онцгой давуу талд түшиглэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй, дэлхийн дэвжээгээр сэтгэж, нутаг орныхоо онцлогт тохируулан амьдрал ахуйгаа авч явдаг арчаатай, өөрийн гэсэн бахархах сайн үйлтэй, ирээдүйдээ итгэлтэй байх нь иргэн бүрийн хүчин чармайлттай холбоотой төдийгүй, үр хүүхэд, хойч үедээ өгөөжтэй, үлгэр дууриалалтай, үнэ цэнэтэй байх болно. Хөдөө нутгийн айл өрхүүд мал сүргээ өсгөхийг хичээдэг бол хот суурин газрын, айлууд газрын өгөөж үр шимийг хүртэх эрхэм зорилго дэвшүүлж ажиллавал амжилтад хүрэх нь мэдээж билээ.
Монгол үндэстэн шинэ зуунд гэр бүлийн өв тэгш хөгжилтэй, залуучууд, эрүүл чийрэг бие бялдартай иргэд, ёс суртахуунтай, хувь хүний чадавхийг өндөрт хүртэл хөгжүүлсэн, боловсролтой хүмүүсээрээ бахархаж, гайхуулж, омогшиж оршино гэж би итгэж явдаг. Одоо зөвхөн шүүгдээгүй мэдээллээр тархиа самууруулсан, хэдэн халтар диплом, хэвлэсэн цаасан мөнгийг оройдоо залж шүтсэн, сэтгэх бодох сонирхолгүй, оюуны чадалгүй, мэдрэмжгүй, өгөөмөр, хүнлэг, цагаан өнгөтэй сэтгэлгүй болсон хүн сүрэг багширч гадны харийнхны бах тав болж байна. Тэнэгийг дарлахад амар, ухаантайг удирдахад амар гэдэг яалаа? Мартсан уу? Чингисын нэрийг баялаг олохоор худалдах биш бүтээсэн, сэтгэсэн, мөнхөрсөн үйлс хөдөлгөөнийг судлах, үр дүнтэйхэн шиг үлгэрлэн бүтээлчээр турших үлдлээ.
Тэд монгол гэр бүлд мэндэлж, монгол орчинд өсөн торниж, монгол хэлээр сурч хүмүүжиж, монгол ахуйд ирээдүйгээ бүтээж байсан. Дэлхийг дангаар ноёлж байсан сэтгэлгээ, оюун ухаан эрчим цэнэг хаана сүүмийж байна? Монгол үндэстний нэрийн хуудас болсон “Дэлхийн мэргэжилтэн” монгол иргэнийг тосон авч, хөгжүүлж байгаа монгол гэр бүлийн гавъяат үйлсийг улам бүр өөрсдөө хөгжүүлье.
Та бүхэн миний гэр бүлийн цуврал номыг гэрийнхээ босгоор давуулна гэдэгт итгэж байна. Бид энэ эрин зуунд өөрөө сэтгэх чадвар болон бусдаас хуулбарлахгүй бүтээх чадавхиар дэлхийд өрсөлдөнө. Хамгийн эхний мэргэжил болсон гэрийн сургуулийн ээж, аав багш нарыг үндсэн үүрэгт ажлыг нь урам зоригтойгоор дэмжиж эхлүүлье.
Сүүлийн 300 гаруй жил монголд нүүрлэсэн бэлэнчлэх сэтгэлгээний хандлага “Тахал” өвчнөөс өөрийгөө аврахад амьсгал бүрээ хайр найргүй, харамгүй сэтгэлээр зориулья. Өөрийгөө өөрчилж, өөрийн удам угсаагаа цэвэрлэж, сая сая жилийн амар амгалангийн сумийг өөрийн гэрт сүндэрлүүлье.
Эхнэр нөхөртөө, нөхөр эхнэртээ, хүүхэд эцэг эхдээ, эцэг эх хүүхэддээ, эсвэл бүр ах дүүдээ, бүр найздаа, даргадаа, намдаа найддагаа больж хараат бус бие дааж амьдрах “жинхэнэ хүн” болох, хүслээ хязгаарлаж, бодлоо удирдаж сурахад амьдралаа зориулья. Амьдралын утга учраа зөв тодорхойльё.
Эгэл хүн гайхамшигт бахархал, энгийн үйлс агуу …
Ганц ганцхан дусал гадаад их далайг үүсгэж
Нэг нэгхэн ширхэг нилэнхүй их говийг бүрдүүлсэн.
Гэр бүлийн хөгжлийн цогц боловсрол олгох “ Үндэстний баялаг- Гэр бүл, Гэр бүлийн баялаг – Хүүхэд” хөтөлбөр 2007-2017 он хүртэл хэрэгжүүлж байна.
Бүх номын дэлгүүрээр 6 цуврал номоо хүртээж байна.
1013 оны сүүлээр “ Гэр бүлийн нэвтэрхий толь” Судар бүтээлээ олон түмэндээ барина.
ААнэгж байгууллага, сургууль, хамт олонд гэр бүлийн төгс ялгуун харилцаа лекцээ захиалгаар зохион байгуулна. 40 удаагийн ДВД /дүрстэй / хичээл гаргасан.
Телевизын 40 цагийн цуврал “ Эргэцүүлэл” нэвтрүүлгээр гэр бүлийн мэдлэг боловсрол олгож байна.
Соронз, Өдрийн сонин сэтгүүлд гэр бүлийн болон эрэгтэйчүүдийн хөгжилд сэтгэл зүйн зөвлөгөөний булан ажлуулна.
“Яруу сэтгэгч” сонины нийтлэлүүд цувралаар…
Монгол хүнийг хөгжүүлнэ гэдэг маань монгол хүн бүрээс авахуулаад, төрийн түвшинд эрхэмлэн баримтлах үзэлтэй байна гэсэн үг. Үзэл гэдгийг мэдлэгийн сан гэж ойлгоно.
1. Бид ядуу байж болно. Тусгаар тогтнол гэдэг бол бидний агуу их бахархал, юугаар ч сольшгүй үнэ цэнэтэй баялаг мөн гэдгийг хүн бүр мэдрэх явдал. Энэ нь Монгол хүний хийж байгаа ажил, хөдөлгөөн болгон хэлж ярих үг бүр нь тусгаар тогтнолын төлөө байх учиртай гэсэн философид оршино. Монголчууд тусгаар тогтнолоо алдаагүй цагт сайн сайхныг цогцлон бүрдүүлж чадна.
2. Монгол улс сайхан хүүхний царайн дээр биш, сайн хөлгийн нуруун дээр биш газар шороон дээр тогтдог гэсэн философио сэргээх явдал юм. Монгол хүн бүр өөрийн төрж өсөж, ясаа тавих өлгий нутгийн төлөө хариуцлага хүлээх учиртай юм.
3. “Хүн намайг сургах учиртай гэдэг ойлголтыг би өөрөө өөрийгөө сургах, өөрөө суралцах учиртай” гэсэн философиор солих явдал болно. Энэ бол “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэсэн Монголын уламжлалт философи юм.
4. Улс орноо өөд нь татъя гэвэл уриа дуудлага үгээр хөөцөлдөх биш, ирээдүйгээ харж, материаллаг болон эрдэм оюуны баялаг бүтээж, амьд ажил хийвэл урагшлан дэгжиж чадна.
5. Монгол хүн бүр бусдын муугийн тухай бодохын урьд өөрийнхөө мууг эхэлж тунгааж сурах явдалд оршино. Энэ нь бусдыг ялж, яллах дадал заншлаа орхиж, өөрийгөө ялж, яллаж сурах сэтгэлгээгээр солино гэсэн үг юм.
6. Бусадтай атаархаж, өшөө хорсол авах сэтгэлгээнээс ангижирч, амь насанд халгаагүй бол бүхнийг уучилж сурах философи мөн. Энэ нь идсэн эрүү хувхайрч идүүлсэн бут ургаж болдог тухай монгол философи билээ.
7. Эрүүл биед саруул ухаан оршдог философийг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлэх явдал юм. Монгол хүний амин чанарыг сайжруулж монгол үндэстнийг эрүүлжүүлэх явдал.
8. Монгол хүний гайхамшигт чанарууд, тухайлбал нэн их хөгжсөн тэнцвэрээ хадгалах чадварыг улам лавшруулан хөгжүүлэх явдал юм.
9. Монголын төлөө тэмцэж явсан алдартнуудаа мартахгүй байх учиртай. Атилла, Авдай сайн хаад, Есүхэй баатар, Чингис хаан, Батмөнх даян хаан, Түмэн засагт хаан, Лигдэн хаан, Цогт тайж, Хотхойдын Чингүнжав, эдийн засагч Тогтохтөр ван, Богд Жавзандамба, Сайн ноён хаан Намнансүрэн, Чин ван Ханддорж, Да лам Цэрэнчимид, Хайсан гүн Дэмчигдонров, Д.Сүхбаатар, А.Амар, П.Гэндэн, Т.Дэмид, Ж.Цэвээн, Б.Ренчин, Ц.Дамдинсүрэн, С.Аварзэд, Д.Төмөрочироос авахуулаад эх орончдын сурах бичиг гаргах явдлыг гадна талд “худалдагдсан” Шанзав Бадамдорж зэргийн уршигт хүмүүсийн үйл ажиллагаатай харшуулан, дэлхийн өнгө аяс дээр авч үзүүштэй санагдана.
10. Түүхийг судалдагтай адил алдаагаа судалж, алдаан дээрээ суралцах явдал юм. Хувь заяа ирээдүй биднээс өөрсдөөс маань шалтгаална гэсэн баталгаа шаардахгүй үнэнийг Монголын хүн бүхэн хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр арга зам байхгүй.
Дархчуул овогт Даваагийн Лхаашид
‘Монголын хаад зүтгэлтнүүдийн жолоодохуйн урлаг”
Гэрэл зургийн эх сурвалж:http://mongolianislam.mn/mgl/wp-content/uploads/2011/12/Mongol-Egshiglen-hamtlag-Bid-mongol-huuhduud-toglolt-2011.05.25.jpg
Шударга үнэнг л хэлж амьдарна
Шувуу шиг тэнгэр өөд тэмүүлж амьдарна
Цаасанд би дарагдахгүй амьдарна
Цаг хугацааг хайрлаж амьдарна…
Энэ амьдралаас нэг л зүйлийг асууна
Энэ амьдралаас нэг л зүйлийг эрнэ
Энэ амьдралаас нэг л зүйлийг хүснэ
Эргэх хорвоод ирсний учраа л олно…
Тэр цагт юмс зогсоно….
Сульдан сөгдөн унахад
Сохор мэт санагдана
Орчлон хорвоог гэрэлгүй хэмээх
Олиггүй бодолд автахуйяа
Онцгой нэгнийг хайн бүдчинэ
Утас дуугарлаа….
Анхны яргуй цухуйх мэт
Анхны бороо орох шиг
Анхны цасан хаялах шиг
Аялгуулаг шинээр цэцэглэсээр байхуй
Аав ээжийн төгс хайр…
Хаана явна ирэх болжийнуу гэх
Хайрын 4 үг харанхуйг нугачина
Хорвоог бэлэглэсэн ээжийн минь хоолой
Хосгүй эрхэмийн тэр л өнгө
Эрээд эрээд байсан эрдэнэ ээжий минь
Сураад сураглаад байсан сайхан бүхэн минь
Эрдэнээ би олчихсон болохоор
Энэхэн орчлонд дахиад сөгдөхгүй
Сөрж бүгдийг давахын хүч нь
Сүүн сэтгэлт бурхан минь билээ…
2012 он
Хамтдаа. Хамтдаа гэх энэ үг надад их эрч хүч, урам зоригийг өгдөг юм. Хорвоо дээр заримдаа шантрах, нулимс асгарах үе байдаг ч миний дэргэд зүгээр л хажууд минь зогсох, хажуугаар зөрөн алхах тэр л хүмүүсийн харцаар би амьдарч ирсэн. Тиймээ уулзах ёстой хүмүүс л уулзаж, учирах хувьтай хүмүүс л учирдаг болохоор миний ойролцоо байсан танилцаагүй ч танил Монгол хүн танд баярлалаа гэж хэлье. Бидний хэн нь ч энэхэн хорвоогийн альхан газар мэндэлж, аж төрөхөө сонгож ирээгүй ч ийм сайхан эх орондоо учрах хувьтай хүмүүс билээ. Би энэ л эх орондоо, энэ л хувь тавиландаа хайртай. Үргэлж санаснаар бодсоноор байдаггүй ч энэ амьдралд алдаа бүрээсээ ухаарлыг авч өвөг дээдсээсээ суралцан гэдэг гайхамшигтай билээ. Би ухаарал, баяр жаргал, зовлонг минь хамтдаа хуваалцдаг Монгол ахан дүүсээ хайрладаг учир танихгүй ч гэлээ хэн нэгэнд урмын үг хэлж, баяр баясгаланг өгөх юм сан гэж хичээсээр ирсэн. Зөвхөн өөрийн амиа л бодож амьдрана гэдэг надад хэзээ ч төсөөлөгдөхгүй зүйлсийн нэг юм. Хамтдаа л байвал бид жаргалтай. Тиймээ тархан суурьшсан Монголчууд эх нутагтаа ирнэ гэдэгт би итгэдэг. Тэнд энд суралцах нэрээр эх орноо орхин одоод ирэхгүй байгаа залуусаа ч ирнэ гэдэгт итгэдэг. Та ч бас итгээрэй. Бүх зүйл цаг хугацаатай энэ орчлонд Монгол хүмүүс бид итгэл, найдвараа алдалгүй байсан цагт халуун бүлээнээрээ хамтдаа байх тэр өдөр ирэх нь гарцаагүй…
Хүн өөрийнхөө авъяас чадварыг танин мэдэж, өөрийгөө мэдэрч ойлгож утга учиртай, зөв амьдрахын тулд өөртэйгээ байнга ярилцаж, өөрийгөө дүгнэж цэгнэж байх нь зөв гэж боддог. Хүн өөрөө өөрийгөө харж чаддаггүйгээс л олон сул талыг өөртөө бий болгож амьдралынхаа үнэ цэнэтэй хором мөчийг урсгаад байх шиг ээ.
Тиймээс, та өөрөө өөрийгөө дүгнэж, амьдралаа тунгаан бодоход хэрэг болохуйц нэгэн видеог бүтээснээ та бүхэнд хүргэж байна.
БИ ХЭН БЭ?