creativemongolia

Category: Uncategorized

  • Э.Баатаржав: Туульд Монголын эртний түүх бий

    “Хөгжим хэмнэл” булангийнхаа энэ удаагийн зочноор урлаг судлаач, туульч Э.Баатаржавыг урилаа. Түүнтэй тууль хайлах монгол уламжлалын тухай ярилцсан юм.

    -Таныг өв тээгч гэж сонссон. Энэ ямар учиртай юм бэ?

    -Миний өвөг эцэг, өвөө, аав маань тууль хайлдаг хүмүүс байлаа. Тэгэхээр би удам дамжсан өв тээгч юм. Аав минь өвөөгөөс, би ааваасаа тууль хайлахыг уламжилж авсан.

    -Таны өөв, аав өөр ямар хөгжим тоглодог байв?

    -Бидний өвөг дээдэс тууль, цуур, хөөмий гурвыг нэг амьтай гэж бидэнд хэлж, өвлүүлсэн юм. Дэлхийн хаана ч байхгүй энэ гурван хөгжмийн урсгалд Монголын эртний уламжлалт ёс хадгалаастай бий. Одоогоос 100 гаруй жилийн өмнө монголчууд уул усаа энэ гурван хөгжим, аялгуугаар тахиж, хөглөдөг байсан түүхтэй. Мөн Хүннүгийн үеэс эдгээр урлаг улбаатай гэсэн судалгаа бий.

    -Та хэдэн наснаасаа эхэлж тууль хайлж сурсан бэ?

    -Таван наснаасаа тууль хайлах арга ухаанд суралцсан. Амьдралын эрхээр өөр мэргэжил эзэмшсэн ч өвөг дээдсээс уламжилж ирсэн энэ түүх соёлоо түгээж, залуу үедээ өвлүүлэн үлдээх ёстой юм гэж бодоод Монголынхоо бүх аймгаар явж, сурталчилж, бүх өв тээгч нартайгаа уулзсан. Мөн Шинжань хавиар байгаа элэг нэгтнүүдтэйгээ уулзлаа.

    -Таны аавын тууль хайлах ухааныг эрдэмтэд судалж байсан гэж сонссон?

    -Анх 1968 оноос аавын минь тухай судалж эхэлсэн юм билээ. Гомбодорж гээд монголч эрдэмтэн 1978 онд манайд ирж байсныг би санадаг юм. Тухайн үед өнгөт аппарат гэж мэддэггүй байлаа. Аав маань дурсахдаа “Дөрвөлжин цагаан юм өөдөөс харуулаад байсан чинь миний зураг унаад ирлээ” гээд инээж байсансан. Түүнээс хойш Америк, Япон гээд олон ч эрдэмтэд ирсэн дээ.

    -Та нутагтаа очиж байна уу. Танай нутагт тууль хайлдаг хүн олон бий юу?

    -Төрсөн нутагтаа жилд хоёр удаа очдог юм. Одоо бол Ховдод яг хуучны монгол уламжлал ёсоор нь тууль хайлдаг хүн ховор болсон. Хэдий тэдний үр хүүхдүүд байгаа ч цаг үе, орчин байдал өөрчлөгдсөн болохоор түүнийгээ дагаад урлаг, уламжлал хүртэл өөрчлөгдөх юм. Зарим хүмүүс намайг очоод тууль хайлахаар гайхдаг юм.

    Амьдралын бүхий л сайн сайхан, түүх, домог тууль дотор багтана шүү дээ.

    -Та залуу үедээ хэр өвлүүлж байна. Шавьтай болсон уу?

    -Намайг яамны зүгээс хүүхэд залууст тууль хайлах, хөөмийлөх, цуур хөгжмөөр тоглохыг зааж өгөөч гэж санал тавьсан юм. Би цаг заваа гарган 40 гаруй хүүхдэд зааж өгсөн. Одоо ч хөөмийлөөд, тууль хайлаад явж байгаад нь бахархдаг юм.

    -Тууль хайлахад ямар мэдрэмж төрдөг бол. Хүмүүс хэр сонирхдог вэ?

    -Эхлээд сонирхдог юм. Сүүлдээ 20 минут, үсрээд цаг л тэсдэг. Нэг иймэрхүү хөг аялгуу, хэмнэлээр хайлдаг юм байна гээд яваад өгдөг. Харин маргааш нь ирэхэд нөгөө хүн нь үргэлжлүүлээд хайлж байхыг хараад бүр гайхдаг. Одооны хүүхдүүд болж өгвөл амархан юманд дуртай болж. Цахим ертөнцийн бичлэг шиг бараг гүйлгээд үзчих юмсан гэнэ шүү дээ. Би өөрийнхөө тууль хайлж буй бичлэгийг улсын архивт өгсөн. Түүнээс олон хүүхэд, залуус сураасай гэсэндээ өгч байлаа.

    -Нэг тууль хайлахад хэр хугацаа шаарддаг вэ?

    -Манай Алтайн баатарлаг туулийг хайлахад гурван өдөр болдог юм. Бүр том туулийг таван хоног хайлдаг уламжлалтай. Хот айлууд малаа хотлуулаад ихэнхдээ орой цугларч тууль хайлахыг сонсдог байлаа. Тухайн үед зурагт гэж байсангүй. Амьдралын бүхий л сайн сайхан, түүх, домог тууль дотор багтана шүү дээ.

    -Зарим хүмүүс туулийг бараг сар гаруй хайлдаг гэх юм билээ. Тийм боломж байдаг юм уу?

    -Боломжгүй. Тэгж удаан хайлах юм бол хэн сонирхож, сурахыг хүсэх юм бэ. Энэ бол төөрөгдөл гэж хэлмээр байна. Монголын эртний ёсонд ч тэгж удаан хайлдаг түүх байхгүй шүү дээ.

    -Туульд ихэвчлэн юуны тухай өгүүлдэг юм бэ?

    -Уран зураг, хаадын түүх, баатруудын бодит амьдрал, газар усны онцлог гээд нэг үгээр хэлвэл Монголын түүх тэр чигээрээ бий. Би түүх судлаачдыг боддог юм. XIII зууны дээл гээд л хайгаад байдаг. Туулиа сонсвол түүнд бий шүү дээ. Ямар байсныг нь тодорхой дурьддаг юм.

    -Манайд хэдэн төрлийн тууль байдаг вэ. Тэд юугаараа ялгардаг бол?

    -Монгол үндэстнүүдийн дунд тууль сурах дөрвөн том дэг жаяг бий. Тэд өөр, өөрийн онцлогтой. Парчингийн тууль, Чойсүрэнгийнх гэх мэт. Хэл яриа, үг нь харилцан адилгүй ч үйл явдлын хувьд адилхан байдаг юм.

    -Одооны залуус Гэсэр, Жангараа л гадарлахаас бусдыг нь мэдэхгүй байх шүү. Өөр ямар том тууль байдаг вэ?

    -“Аргил цагаан өвгөн”, “Баян цагаан өвгөн”, “Талын хар бодон” гээд том туулиуд бий. Судлаад үзэхэд Гэсэр, Жангараас эрт үүссэн юм билээ. Жангар бол 500 жилийн тэртээх түүх юм билээ. Харин манай удмын хайлдаг туулиуд 1500 жилийн тэртээхийг өгүүлдэг. Жангар туульд зарим ойлгомжгүй зүйл гарч ирдэг юм.

    -Юу юм бол?

    -Жангарын тухай хүүрнэж байгаад зааны ясан гэр, цоохор гэрийн тухай гардаг. Энэ бол Түвдийн ёс уламжлал манай түүхэнд шургалж байна гэсэн үг. Магадгүй Түвдийн ёс заншил манайд нэвчээд бичиг үсэгтэй болж, соёлжсон байж болно. Гэвч байгалиараа байсан зүйлийг тэр хэвээр нь л үлдээх ёстой. Тэгэхээр Жангар монгол уламжлал, түүхэнд наалддаггүй тал бий.

    -Та түрүүнд дурьдсан. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам тууль хайлах ёс өөрчлөгдөж байна гэж. Чухам эртний ёсоороо байсны ач холбогдол нь юу юм бол?

    –Түүхийг зохиож болохгүй шүү дээ. Эртний хэвээр нь авч үлдвэл бидний хойч ирээдүй хүүхдүүд туулиас үнэнийг мэднэ гэсэн үг юм. Эртний сайхан уламж­лалаа хадгалж дээдэс өвгөдөөсөө уламжилж ирсэн түүхээ тэр хэвээр нь үлдээх нь бидний үүрэг юм болов уу.

    Эх сурвалж: http://www.ikon.mn/

  • Н.Эрдэнэбаяр: Бид Монгол улсыг сурталчлах, өв соёлоо залууст түгээх зорилготой байгууллага

    “Хайр гэгч хүн төрөлхтний хэл, соёл, орон зайн ялгаанаас үл хамаарах ямар агуу зүйл болохыг Бумбардай зурган ном дахин ойлгууллаа” Сатонака Мачико

    Энэ үгийг Японы Манга авардсын тэмцээний шүүгч нарын зөвлөлийн дарга Сатонака Мачико Бумбардай цувралд Гранп-ри шагнал гардуулахдаа хэлсэн юм.

    Мэдээж Бумбардай өв уламжлал,  гээгдэж үгүй болох гэж буй нүүдлийн соёл иргэншлийг харуулсанаараа онцлог, содон. Гэхдээ хамгийн чухал нь Япон хүмүүсийн хөгжлийнхөө замд гээсэн “зүйл”-ийг хүчтэй мэдрүүлснээрээ онцгой байсныг Сатонака Мачико  “Хүн төрөлхтний үнэт зүйлийг Монголчуудын ахуй амьдрал соёлоос тодхон саналаа” гэсэн ганцхан өгүүлбэрээр илэрхийлснийг Бумбардайгийн үнэнч уншигчид санаж байгаа биз.

     

    Бид ч  бас хөгжлийн төлөө гэр бүлээ, үнэт зүйлсээ, өв уламжлалаа замын голд салан баавгай шиг үлдээсээр байгаа юм биш биз гэх бодлыг Бумбардайн хамт олон эрхгүй төрүүлж байлаа.

    Бумбардай бол хайр.  Санаж байна уу? Хамгийн эхний цуврал дээр өвчтэй ээжийнхээ гарыг дулаацуулах гээд бяцхаан гараараа бариад үлээж байсныг нь. Үүнийг харсан хэний ч сэтгэл хайраар дүүрэх нь гарцаагүй.

    Бумбардайн түүхийг бидний өв уламжлалтай хослуулан бяцхан уншигчдад, тэдний гэр бүлд нандин дурсамжийг бий болгож байгаа нь “хайр”-аас өөр юу билээ. Тэдний сэтгэлд хамгийн хөөрхөн бас өхөөрдөм дурсамжийг үлдээж хүн хүнээ  хайрлаж, эцэг, эхээ  хайрлах сэтгэлийг бий болгож байгаа учраас л таван жил тасралтгүй эрэлттэй байсан биз.

    Монголын үндэсний баатар гэсэн тодотголтой Бумбардай энэ сарын 16-ны өдөр зургаа дахь цувралын  нээлтээ хийх нь. Хүүхэд багачууд ч гэлтгүй эцэг, эхчүүдийн дунд хүлээлтийг үүсгэсэн Бумбардай цувралын шинэ номын нээлтийн талаар “Нүүдлийн Зурган Өгүүлэмж” ТББ-ийн захирал, комикс зураач, “Бумбардай” цувралын зохиолч Н.Эрдэнэбаяртай хийсэн ярилцлагыг та бүхэнд хүргэж байна. 

     

    – Сайн байна уу. Удаан хугацааны дараа Бумбардайн шинэ цуврал нээлтээ хийх гэж байна.  Яагаад ингэж удах болов? 
    – Мэдээж гурван жил урт хугацаа. Магадгүй бид есөн цуврал гаргаж чадахаар хугацаа ч байж болох юм. Гэхдээ бид чанаргүй зүйлийг хүүхдэд өгөхийг хүсээгүй. Энэ хугацаанд Бумбардай ном л хэвлэгдээгүй болохоос Бумбардай хүүхэлдэйн киноны бичлэг гэх мэт олон гайхалтай ажил урагшилсаар ирлээ. Энэ удаагийн Бумбардайгийн VI цуврал өмнөх цувралуудаас өндөр түвшиний ном болсон гэж найдаж байна.  

    Өнгөрсөн хугацаанд 21 номыг есөн удаа давтан зурсан байна. Зөвхөн Бумбардай-IV  цувралыг л гэхэд тав дахь удаагаа зурж байна. Хэрэв Бумбардай сонирхолгүй байсан бол мартвал мартахаар хугацаа өнгөрсөн ч эрэлт маш их байна. Бид эцэг, эхчүүдийн уулзалтанд очоод маш их загнуулсан.  Номоо гаргаач ээ гэж загнах уншигчидтай байна гэдэг сайхан шүү дээ.

    Төслийн хүрээнд нийт Монгол өв соёлыг харуулсан 108 цуврал хийх болно. Хурдан гаргасан чанаргүй 10 Бумбардай үлдсэн зуун цувралын хувь заяаг шийднэ. Тиймээс 108 номоо хийхийн тулд өнгөрсөн хугацааг зарцууллаа.  Одооноос манай цуврал улиралдаа нэг удаа гарахаар төлөвлөж байна. Номныхоо бодлого төлөвлөлт дээр илүү ажиллалаа.

    – Бумбардай – VI  “Сүүн цацал” цувралын онцлогийн талаар тодруулахгүй юу?
    – Энэ дугаарт бид нүүдэлчид зөвхөн нүүгээд л байдаггүй, тэд бүтээлч хүмүүс гэдгийг харуулахыг хичээлээ. Номонд Өндөр гэгээн Занабазарын тухай, нүүдэлчдийн эртнээс уламжилж ирсэн уран дархантай холбоотой зүйлүүд ч гарна. Ногоон Дарь-эхээс эхлээд  дэлхийд хосгүй олон бүтээлийг багтаасан байгаа.

    Өөрөөр хэлбэл Монголын өв соёлоор дамжуулж Монгол хүн Монгол соёл ямар онцлогтой вэ. Хүүхэд яагаад бүтээлч байх ёстой вэ гэдгийг мэдэж чадна. “Сүүн цацал” номд Сарьдагийн хийдийн тухай өгүүлнэ. Байгальд хайртай, бүтээлч Бумбардай “ирлээ”. 

     

     

     

     

    – Энэ удаагийн цувралд хэчнээн хүн ажилласан бэ? 

    – Нэг Бумбардай цувралын ард маш олон хүний хөлс хүч, сэтгэл шингэсэн байдаг. Бумбардай “Сүүн цацал” VI  цуврал дээр 15 хүн ажиллаж байна. Үүнээс гадна хамтран ажилласан олон байгууллага бий.  Номыг нэг зохиолч л суугаад бүтээчихдэггүй. 
                                                                     
    – Шувуу хамгаалах төв, Үндэсний түүхийн музей гээд олон байгууллагатай хамтарч ажиллаж байгаа юм байна. Үүнийг илүү тодруулахгүй юу?  
    – Тийм ээ, харилцагч байгууллагууд олон. Жишээлбэл Үндэсний түүхийн музей, Занабазарын музейн сан хөмрөгийг дахин таниулахыг зорьсон. 
    Үүнээс гадна Монгол улсад гадаадаас маш олон жуулчин ирдэг. Жуулчид тухайн улсын онцлогийг илэрхийлэх дурсгалын зүйл авахыг хүсдэг. Тиймээс ч бид Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газартай хамтран нийслэлийн аяллын автобусыг Бумбардайн зургаар чимэглэлээ. 

     Номадик Комиксийн Ерөнхий продюсер Э.Тамир

    Мөн номын нээлтийн үеэр “Лантуун дохио” ТББ -ийн “Ид шидийн орон”- ы хүүхдүүдийг Бумбардайн автобусаар Улаанбаатар хоттой танилцуулж, Үндэсний түүхийг музейг үзүүлэхээр бид бэлдэж байна.  

    – Номын нээлт энэ сарын 16-нд болно. Уншигчиддаа онцгой бэлэг барих уу? 
    – Нээлт Монголын Үндэсний түүхийн музейд болно. Бумбардайн сонирхогчид уншигчидтайгаа уран бүтээлийн багийг уулзуулах амьд харилцаатай, халуун дулаан уулзалт болох байх. 

    Яг л Харри Поттерийн номын нээлт хэрхэн болдог билээ дээ түүн шиг уран бүтээлч уншигчид уулзаж ярилцах, гарын үсэгтэй худалдан авалт хийх гэх мэт Бумбардайг уншдаг, сонирхдог, бидний ажлыг дэмждэг хүмүүстэй нэг өдрийг амьд харилцаатай өнгөрөөх болно.

    Мөн олон нийтэд дэлгэж байгаагүй зургаар  “Комик хэрхэн бүтдэг вэ?” үзэсгэлэн дэлгэнэ. 

    – Яагаад музейд нээлтээ хийхээр болсон юм бэ? 
    – Музейд соёлын үнэт өв хадгалагдаж, харин Бумбардай соёлын өвийг дэлгэрүүлэхийг зорьдог.  Бид соёлын өв, ёс уламжлалыг Бумбардай хүүгийн түүхтэй хослуулан зурагт ном хэлбэрээр хүргэдэг. Номыг уншсан хүүхэд түүхийн музейд зочилоход Бумбардайтай хамт өнгөрүүлсэн дурсамжууд бодогдох болов уу. Дурсамжаар дамжуулан хүүхэд эх орондоо хайртай, өв уламжлалаа танин мэдэх давуу талтай.  

    – Улиралдаа нэг цуврал гаргана гэсэн дараагийн номоо хийж эхэлсэн үү?  
    – Мэдээж, эхний нүүр нь зурагдаад явж байна. Хувиараа яг одоо задлая. Бумбардайгийн дараагийн дугаарууд нь хэзээ гарах эсэх нь тодорхойгүй байдаг байсан нь бидний хөгжүүлэлтийн ажлаас болж байсан. Тэгвэл энэ удаад бид нарийн хуваарийн дагуу ажиллана. 

    Тодруулбал, Зургаадугаар сарын 16-нд Бумбардай нэг, хоёр, гурав, зургаадугаар цуврал албан ёсоор худалдаалагдана. Мөн Бумбардай эхний боть нээлтээ хийнэ. Харин намар хичээлийн жилийн өмнө дөрөв, тав, долоодугаар цувралын нээлт болно. Энэ үеэр Бумбардай хоёрдугаар ботийг мөн уншигчдад хүргэхээр төлөвлөж байна.  Долоодугаар цуврал  айрагны тухай, дараагийн цуврал  цагаан сарын тухай өгүүлэх болно.  Бумбардайн хамт олон 2018, 2019 онд нийт 12 цуврал дөрвөн ботийг гаргана.  

    – Бумбардай төсөл таван жил болсон байна. Өнгөрсөн хугацаанд Японы манга зах зээлд хөл тавьсан. Борлуулалт ямар байна вэ?
    – Бумбардай төсөл эхэлснээс хойш хол замыг туулж байна. Олон улсын манга авардсаас гранп-ри авч Японы Wedge Holdings компанитай хамтарсан гэрээ байгуулсан. Энэ компанитай хамтраад Азийн 11 улсад Бумбардай зурагт номыг гаргахаар ажиллаж байна. Төд удалгүй олон орны хүүхдүүдэд хүрэх болно. 

     

     

    Уг компанийн сайтад “Бумбардай” цувралыг дижитал хэлбэрээр байршуулсан. Үүнтэй адил Монголын “М+” цахим номын санд цувралаа дижитал хэлбэрээр байршуулах болно. Гадаадад сурч, амьдарч буй Монголчууд унших боломжтой болно гэсэн үг. 

    – Ирээдүйн Бумбардайд дурлагч залуусын хэв шинжийг юу гэж харж байна вэ?
    – Бидний бусад үндэстнээс ялгарах онцлог бол нүүдлийн соёл иргэншил. Энэ нь бидний давуу тал болж орчин үед хэрэглэгдэх хэрэгтэй. Би хэн бэ, бид хэн бэ гэсэн олон асуултын  хариуг нүүдлийн соёлоос олох болно.  

    Өдөр тутам хэрэглэхгүй байгаа, зарим талаараа орчин үеийн залууст сонирхолгүй санагдах нүүдлийн соёл, өв уламжлал соёл, сэтгэлгээг хүүхэд залуусын сонирхдог комикс, анимэйшн хэлбэрээр хүргэхээр Бумбардай төслийг эхлүүлсэн.

    Одоо таван настай Бумбардай уншиж байгаа хүүхэд 15 жилийн дараа ээж, аав болоход бэлэн болно. Тэр хүүхэд Бумбардайг хүүхэддээ авч өгөх хүртэл бид урагшлана. Тэр хүн өв, соёл уламжлалаа мэддэг, хэдэн мянган жилийн онцлог, ахуй соёл дээрээ тулгуурласан давуу тал, сул талыг ойлгоно гэж итгэж байна.Тэгэхээр бид ирээдүйн 10,15 жилийн дараах тэр уншигчдад зориулж энэ төслийг хийж байна.

    – Ирээдүйн хүүхдэд яагаад Бумбардай хэрэгтэй гэж та бодож байна вэ? 
    – Бумбардай цуврал хүүхдэд нүүдлийн соёл, өв уламжлалын тухай сонирхолтой мэдээлэл өгөхөөс гадна байгаль орчинтой зөв харьцах, хүн хоорондоо зөв харьцах, хайрлах, тогтвортой хөгжлийн тухай ойлголтыг өгнө.
      
    Эцэг, эхчүүдийн хувьд ямар ч зовлонгүйгээр үнэтэй архи аваад ууж чаддаг мөртлөө, нэг орой найзуудтайгаа уулзахад маш их мөнгө зарцуулдаг мөртлөө хүүхэддээ 20,000 төгрөгөөр улиралдаа нэг ном авч өгөхдөө маш их боддог. Тэр бүү хэл 5,000 төгрөгийн ном авч өгөхдөө маш их эргэлздэг. Бид мөнгөгүйдээ биш хүүхдэд, номонд хандаж байгаа хандлага , ирээдүйд хандаж буй хандлага ямар байгааг харж болно.

    Хүүхэддээ 20,000 төгрөгөөр ном авч өгөхдөө боддог мөртлөө 200,000 төгрөгөөр нэг орой зугаацахдаа ердөө санаа зовдоггүй хүмүүс олон байгаа нь харамсалтай. 

    – Бумбардайг нэг үгээр та юу гэж илэрхийлэх вэ? 
    – Зарим хүн биднийг “Ном л хийдэг газар гэж боддог. Харин бид өөрсдийгөө Монгол улсыг сурталчлах, өв соёлоо залууст түгээх зорилготой байгууллага” гэж ойлгодог.
    Бид нэг дүрээр дамжуулаад маш их санааг залууст, нийгэмд хүргэж чадна. Мөн улс орноо дэлхий нийтэд таниулах боломжтой гэж харж байна. Хүчтэй дүр дээр суурилсан суваг учраас бид энэхүү төслийг хийж байгаадаа баяртай байдаг.

    – “Бумбардай” хүүхэлдэй кино  хэзээ гарах вэ? 
    – Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд Япон, Солонгос, Тайландын багтай хамтран Бумбардай хүүхэлдэйн киноны төсөл хэрэгжсэн. Намраас чимээ сонсогдож Бумбардайн фэнүүддээ бэлэг барина.

    – Шинээр Бумбардай нэг, хоёр, гуравдугаар цувралыг  нэгтгээд боть крилл болон монгол бичгээр гарсан байна. Цаашид монгол бичгээр гарах уу? 
    – Бумбардайн нэгдүгээр боть гурван долоо хоногийн дотор 1,000 ширхэг зарагдсан. Эрэлт ийм их байна. Энэ удаагийн цувралаас эхлэн бүх цуврал монгол бичигтэй хамт гарна. Энэ нь Монгол бичиг сурахыг хүсч байгаа хүмүүст сурах бичиг болохоос гадна Өвөр-Монгол зэрэг Монгол үндэстэнд хүрэхэд давуу тал болно. Өвөрмонголын зах зээл дээр гаргах ажлуудыг бид давхар хийж байна.

    Мөн бид цаашдаа Англи, Япон, Хятад, Франц, Солонгос, Герман, Итали, Швед зэрэг оронд номоо орчуулан гаргахаар төлөвлөсөн. 

    Эх сурвалж: 

    Б.НАМУУНЦЭЦЭГ, IKON.MN (2018 ОНЫ 6 САРЫН 14)

  • ​АРД ТҮМЭН ХИЧНЭЭН ӨӨРЧЛӨГДӨН ХУВИРЛАА Ч ТҮҮНИЙ ҮНДСЭН ШИНЖ ҮЛ АРИЛНА. МОНГОЛ ХҮН ЦАГИЙН ХУВИРАЛД АЖИРДАГГҮЙ ТЭВЧЭЭР ХАТУУЖЛЫН ҮЛГЭР ЖИШЭЭ, ҮНЭНИЙ ТӨЛӨӨ ХЭНИЙГ Ч ҮЛ ЯЛГАВАРЛАНА

    …Хэрвээ та бүхэн Монголын хаадын хуулийг мэддэг бол, хэрвээ энэ ард түмний баатарлаг туульсыг санаж байгаа бол тэр бүхэнд буурьтай, эрэлхэг, цагийн хувиралд ажирдаггүй тэвчээр хатуужлын үлгэр жишээ агуулагдаж байдгийг анзаарах байх.

    …Ази болон Дорнод Европт монголчуудаас зєвшєєрєл аваагvй бол нохой ч хуцахгvй гэдэг алдартай хэллэгээр монголчуудын ноёрхлын нєлєєг тодорхойлсон байдаг…
    МОНГОЛЧУУД
    Чингис хааны их сvлд цагаан туг байжээ. Аян дайны байдалд авнив тохируулан их цагаан сvлдтэйгээ хамт арслан, хий морь, шонхор, бар зэрэг амьтны дvрстэй туг хиур хэрэглэдэг байв.
    Монголчууд угаасаа цэнхэр єнгєнд дуртай, тvvнийгээ ч алдаагvй, их хааныхаа сургаал зааврыг ч мартаагvй єдий хvрчээ. Тиймээс ч одоо хэр нь сануулж байдаг их хааны хуулийг хэн ч гэсэн дагаж мєрдвєл зохилтой
    санагдана. Хулгай хийсэн, хvн алсан; завхайрсан зэрэг бусад олон гэмт vйлдлийг гэсгээн цээрлvvлэх ял шийтгэлийн жагсаалт хууль тогтоомж бvхний хуудсанд одоо ч дурайж л байдаг. Тvvнчлэн тєрийн vйлс, ихэс дээдэст тавигдах шаардлага, улс орноо дэгжvvлэх тухай их хааны тогтоосон хууль цааз олон буй.
    Чингис хаан хаад ноёдын бардам дээрэлхvv занг номхотгохын тулд сvржин их цол хэргэм хэрэглэхийг хориглосон байдаг. Гагцхvv бурханд итгэдэг нь л vнэн бол шашин шvтэх, vг хэлэх эрх чєлєєтэй байжээ. Шашны хэргэм зэрэгтэн, эмч нар олон нийтийн ажлаас чєлєєлєгдєнє. Тагнуулч, худлаа гэрчлэгч, илбэч, хээл хахууль авагч нар цаазлагдах ёстой байв. Гэр бvл болох тухайд гэвэл нэг, хоёрдугаар vеийн тєрєл хvмvvс хоорондоо гэр бvл болох хориотой байв. Хvндэтгэх ёсыг эрхэмлэх vvднээс монгол хvнийг зарцаар ажиллуулахыг хориглосон байв. Чингис хаан хатуу ундааг хэрэглэх явдлыг янз бvрээр хязгаарлах, тvvнийг огт бvv уугтун гэж уриалах зэргээр архидан согтуурах явдлын эсрэг шийдвэртэй тэмцэж байв. Тvvнчлэн мухар сvсгийг арилгах, нvvдэлчин хvн амын дунд зочломтгой заншил дэлгэрvvлэх, их гvрний уудам нутаг дээгvvр зорчиход аюулгvй байдал хангах зорилготой заалтууд ч бий. Тvvнчлэн айл єрхvvдийг аравт, зуут, мянгатад хуваагаад, нvvх нутаг бэлчээрийг ч тогтоожээ. Жингийн их замын дагуу єртєє байгуулж, харуул хамгаалалт тавьсан, нэг єдєрчийн газар болгонд єртєєний хэл буудал байгуулсан байв. Цэргийг аравт, зуут, мянгат, тvмт гэж хуваажээ. Оногдсон байраа хаяж явсан аливаа дарга цаазлагдах ёстой.
    Бидэнд уламжлагдан ирсэн бvх баримт сэлтээс vзэхэд Чингис хаан vнэхээр аугаа их удирдагч, бvтээн байгуулагч байжээ.
    “Биднийг монголчуудаас ертєнцийн эзэн аврах болтугай” гэсэн бичиг эвдэрч сvйдсэн хотуудаас олддог байжээ. Данийн загасчид монголчуудьм довтолгооноос айгаад загас барихаар далайд гарахаа больсон байв. XIII зуунд Европт анх хvрсэн монголчуудын тухай тодорхойлолт ийм байв. “Хvмvvний баяр жаргалыг хэт удаан vргэлжлvvлэхгvйн тулд, ертєнцийн амар амгалан байдлыг “орилоон чарлаан” vгvйгээр дэндvv удаан байлгахгvйн тулд энэ жил (єєрєєр хэлбэл 1240 онд) жинхэнэ шулмасын vзэшгvй муухай vре, єєрєєр хэлбэл уул хадаар хvрээлэгдсэн бэлчээр нутгаасаа сад тавьсан тоо томшгvй олон татаар цэрэг айсуй. Газар дэлхийг дэвхрэг мэт бvрхсэн тэд Европын дорнод хэегийг аймшигтайгаар цєлмєн хоослоод, гал мэсийн хvчээр тэр нутгийг цєл болгон хувиргаж байна. Тэд хvний шинжгvй араатан тєрхтэй, тэднийг хvн гэхээс илvv мангас гэвэл зохино. Тэд цусанд шунамхай, vvнийг согтотлоо сороод нохой, хvний махыг тасар татан зулгааж залгилна. Тэд бухын арьсан хувцастай, хавтгай тємєр зэвеэгтэй, бие намхан, бvдvvн, бахим чийрэг, бяралхаг, нvцгэн хэнхдэг цээжээ хєє хуягаар халхалсан тул ялагдашгvй. Мал сvргийнхээ халуун цусаар ундаална, адуу нь товир тарган, навч мєчир модыг ч мэрээд идчихнэ. Харин тэд богино хєлтэй учраас гурван гишгvvр дамжин том мориндоо мордоно… Тэдэнд хууль ёс гэж байхгvй, тохь тухтай орчин гэдгийг vл мэднэ. Арслан барсаас ч илvv догшин хэрцгий амьтад… Тэд хєгшид, хvvхэд, эр эм, эрхтэн дархтныг vл єршєєнє. Тэдэнтэй vг хэлээр оилголцох арга байхгvй. Тэд саяхан болтол нутаг орноосоо гадагш цухуйдаггvй байсан учраас тэдний хэлийг мэддэг хvн байхгvй, тэд ч бусдын хэлийг vл мэднэ. Ийм нєхцєлд хvн хvнтэйгээ харилцдаг ёсоор тэдний зан заншил, ёс журмыг мэдэх арга байхгvй. Тэд мал сvргээ дагаад, эхнэрээ дагуулаад энд тэндгvй тэнvvчилж явна. Эхнэрvvд нь ч гэсэн эрчvvдээсээ дутуугvй тулалдана. Чухам ийм л амьтад Христосын шашинтан бvхнийг гутаан доромж-лохоор замдаа тохиолдсон бvхнийг цєлмєн хоосолж, эвдлэн сvйтгэж, айлган сvрдvvлж, тохиолдсон бvхэнд хорсол зэвvvцэл тєрvvлеээр аянга цахилгаан мэт хурдан айсуй” гэж Матью Парис бичсэн байдаг.
    Монголчуудаас єєрсдєєс нь ємнє Европт хvрч айдас хvйдэс тєрvvлеэн аймшигт мэдээ ийм байжээ. Хvмvvс “татаар” гэдэг нэг vгийг сонсоод л дагжин чичирч байв. Тэднийг бурхны цээрлэл хэмээн vзнэ. Хуучны зохиолчид тэднийг “Бурхны сорилт”, хумvvсийг залхаан цээрлvvлэхээр илгээгдсэн шулмасууд хэмээн нэрлэж байлаа.
    Европ дахин монголчуудыг хvн хэмээн vзсэнгvй, тэдний єшєєтєн буюу ердийн дайсан байх нь нэр тєрд харш, тэд бол ер бусын хачин амьтад гэж vзэн ядаж байв. Тэр цагт европ хvмvvс монголчууд нохой толгойтой, хvний махаар хооллодог гэдэгт vнэхээр итгэж байжээ. Европт татаарууд хvрч очихоос ємнє ийм аймшигт цуурхал туе тивийг нємрєн авсан байлаа. Ийм цуурхлыг хэд дахин єсгєн, энэ бол хvн тєрєлх-тєнд учирч буй аюул хэмээн ухаарсан учраас жишээ нь Данийн загасчид монголчуудаас айгаад далайд гарахаа больсон байж шvv дээ.
    Дорнодын алс хязгаарт ч, Єрнєдийн зах хязгаарт ч, Номхон далайн хєвєєгєєр ч, Хар тэнгисийн захаар ч иймэрхvv л байдал ажиглагдаж байлаа. Тэр vеийн Хятадын нэг тvvхч “Хорвоо ертєнц бvтсэн цагаас нааш нэг ч vндэстэн одоогийн монголчууд шиг ийм хvчирхэг байгаагvй юм. Тэд бvхэл бvтэн улс гvрнийг євс зулгаахаас хялбархан хядан дуусгаж байна. Vvнийг тэнгэр яагаад тэвчиж байна вэ” хэмээн дуу алдан бичсэн байдаг.
    Єєр нэг зохиогч Ази болон Дорнод Европт монголчуудаас зєвшєєрєл аваагvй бол нохой ч хуцахгvй гэдэг алдартай хэллэгээр монголчуудын ноёрхлын нєлєєг тодорхойлсон байдаг. Бvх Азийг эзлээд Европын хаяанд тулж очсон Монголын байлдан дагуулалт нэн сvртэй болж ирсэн тул Европын эрх мэдэлтнvvд тулгарсан аюулаас сэргийлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авбал зохих талаар хоорондоо идэвхтэй зєвлєлдєх болов. Тэгээд энэхvv хvн урегалыг нэг ч улс ганцаараа тогтоон барьж vл чадах тул тvvний эсрэг хамтран тэмцэхээр шийдвэрлэжээ. Аймшигт Монголчуудын довтолгооныг няцаах зорилгоор Ромын эзэн хаан N Фредерикийн
    Христосын шашин шvтдэг бvхэнд хандаж гаргасан уриалгаас єєр Европын том гvрнvvдийн дотор Монголын vй тvмэн цэргийн тєрvvлсэн аймшгийг илтгэн харуулдаг баримт бичиг байхгvй. Энэ бол “Байлдаанд орохдоо баатарлаг Герман, аймшиггvй зоригт дайчдыг бойжуулагч Франц, дайчин Испани, тэнгисийн цэрэг, хєлєг онгоцоороо хvчирхэг Англи, Крит, Сицили, зэрлэг Иберни (Ирланд), хvйтэн Норвег улсуудад хандаж алс холын Монголоос Европт хvрч ирсэн нvvдэлчид-байлдан дагуулагчдын эсрэг олон vндэстний загалмайтны аян дайн зохион байгуулахыг уриалсан” илгээлт бичиг юм шvv дээ.
    Энэ илгээлт бичгээс авсан ишлэл 1240 онд Европыг нємєрсєн “Монголын аймшиг”-ийг нэн тодорхой товойлгон харуулна. Эзэн хаан цааш бичсэн нь “Хатуу ширvvн уур амьегалтай нєхцєлд он удаан жил нуугдан оршиж байсан ертєнцийн зах хязгаар нутгаасаа сад тавин гарсан ард тvмэн умар зvгийн орнууд руу довтлон орж, дэвхрэгийн нvvдэл мэтээр нємрєн авчээ. Энэ догшин арьстан хаанаас татаар нэрээ авеныг хэн ч vл мэднэ. Гэвч нvгэл vйлдсэн хvмvvсийг залхаан цээрлvvлэх, тэр ч байтугай Христосын шашныг устгах зэвеэг болгон хэрэглэхээр ертєнцийн эзэн тэднийг эрт балар цагаас нааш хаацайлсаар ирсэн байж болох юм гэдэг нь маргаангvй юм. Энэ догшин, зэрлэг бvдvvлэг vндэстэнд хvн тєрєлхтний хууль ёсны тухай мэдлэг єчvvхэн ч байхгvй. Гэвч тэдэнд газрын бурхан гэж нэрлэгдсэн удирдагч байх бєгєєд тэд тvvнийхээ хэлеэн болгоныг сохроор дагаж мєрдєнє. Намхан, бахим чийрэг биетэй, тэвчээр хатуужил ихтэй, vнэнч шударга, удирдагчийнхаа єчvvхэн тєдий дохио зангаагаар сэтгэшгvй их аюул руу далдиралгvй орох зоригтой хvмvvс. Царай дугуй, нvд онигор, дуу их. Тэдний хашгирах дуун зvрхэнд нь бургилан буй уур хилэнгийн охь гэлтэй. Шар, илжиг, адууны ширээр хийснээс єєр хувцас мэдэхгvй, хайш яйш хавтгай болгосон бvдvvлэг зурвас тємрєєс єєр зэвеэг тэдэнд саяхан болтол байсангvй. Гэвч тэд Христосын шашинтнаас дээрэмдэн авсан зэвеэг хэрэглэх болсныг би харамсан хэлэхээс єєр аргагvй болж байна. Бодвоос удахгvй ертєнцийн эзний уур хилэн бидэн дээр бууж ирэхэд тэр зэрлэгvvд манай зэр зэвсгээр биднийг шившигтэйгээр алж устгах нь байна шvv. Татарууд аргамаг сайхан хvлэг морьд унаж, амтат сайхан идээ зооглож, тансаг сайхан хувцас ємсєж явна, одоо. Тэд зvйрлэшгvй мэргэн харваачид гэнэ. Бас адуу нь євс ногоо байхгvй бол модны мєчир, vндсийг хvртэл малтаж идээд юу ч болоогvй юм шиг тарган цатгалан хэвээрээ явдаг гэнэ”.
    Европ дахин монголчуудыг ингэж vнэлжээ. Vvнээс хойш цаг хугацаа улиран єнгєрєх бvр vнэлэлт дvгнэлт єєрчлєгдєн, тодорхой болж иржээ. Жишээ нь, Тимур урьдын зєвхєн эвдлэн сvйтгэгч гэдэг vнэлэлтийн оронд Францын эрдэмтэн Груссээс шал єєр тодорхойлолт авсан байх юм. Тухайлбал, Тимур бол Иран-Энэтхэгийн их соёлын нєлєє, хатуужил тэвчээр хоёрыг хослуулж чадсанаараа Энэтхэг-Ираны Ертєнцийн хамгийн тод нэгэн болсон юм гэж Грусс бичсэн буй. Энэ ухаалаг эрдэмтэн барлас омгоос тєрсен, Чингис хааны гуч хvvгийн тухай ийм тодорхойлолтыг бидэнд vлдээжээ.
    Тvvн лугаа дэлхий дахины олон удирдагч эхлээд яаран муулагдсанаа гэнэт шал єєр дvр тєрхтэй болон хувирч байсан нь vнэн билээ. Оросын тvvхэнд Догшин Иван, Их Петр нар ч тиим байгаагvй гэж vv.
    Монголчуудын удам угсаа, салаа салбарын тухай vнэлэлт дvгнэлтийг Пруссын тодорхойлолтоор эхэлж, Плано Карпини Монголын хаадын урлаг, шинжлэх ухаанд анхаарал тавьдаг байсан тухай тэмдэглэлээр тєгсгєж болох байна. Уг нь атгаг хэлтгий vзлээр тvvнийг харгис хэрцгий дарангуйлагч гэх хандлага заримдаа гарч байсан нь мэдээж боловч эцэстээ их гvрнийг нэптэгч, соёлтой удирдагч гэсэн гэрэл гэгээтэй дvрслэл давамгайлах болсон бєгєєд Акбарын тухай тэр нааштай дvгнэлт дээр шинэ цагийн зохиол бvтээл шинэ vнэт дvгнэлт нэмсээр байна. Уг vндсээрээ шударга ардын билиг аугаа их эзэн хаан гэж дvрсэлдгийг Ариун хутагт хэмээн єєрчилсєн. Ийнхvv ард тvмэн аугаа их хєвгvvдээ vеийн vед хvндэтгэн дээдэлсээр ирсэн болой.
    Тухайн vеийн жуулчдын vлдээсэн монголчуудын тухай єєр тодорхойлолтууд байдгийг би мэднэ. Vнэтэй ч таатай ч олон мэдээлэл байдаг юм даг. Хvнийг энэрэхгvй, єєрийг vл ойшоон ойр дотныхондоо туслах тухай Бодисадва нарын бvх сургаал номлолыг агуулсан монгол ном судар олон байдгийг саная. Несториан шашны vеийг ч саная. Нэг vгээр хэлэхэд хvчирхэг, эрэлхэг хатуужилтай ард тvмний амьдралд vнэхээр байсан бvхэн яавч мартагдахгvй нь лавтай.
    Монгол орноор хєндлєн гулд аялан явахын зуур ямар сайхан мєчvvд тохиолдож байсныг бид дурсан санаж байдаг аа. Ринчен хэмээх монгол хvн элэгсэг дотно угтан мэндэлж байсныг би мартаагvй. Энэ буурал євгєний хэлсэн “гэрэл харанхуйг гийгvvлнэ” гэдэг цогтой уг тун ч гvн утгатай билээ. Дээрэмчидтэй тулгарахад монголчууд эрэлхэг зоригтойгоо харуулдаг байсныг санаж байна. Саин дураараа эрдэнэс хандивлан суварга босгож байсныг ч би мартаагvй.
    Ийнхvv дурсан санах аваас маш олон зvйлийн тухай бичиж болох байна. Ард тvмэн хэчнээн єєрчлєгдєн хувирлаа ч гэсэн тvvний vндсэн шинж vл арилна. Бусад олон ард тvмэн ч ийм байдгийг бид ажигладаг. Нєхцєл байдал єєрчлєгдєнє, жаргал зовлон ч ээлжлэн солигдоно, харин ард тvмний сvнс сvлд л хэвээр байна. Ард тvмний сvлд хийморийг эртний дуунаас, vлгэр домгоос олж vзэх болно. Ард тvмний энэ мєнхийн ой дуртгалаас та бvхэн тун сайн тодорхой-лолтыг олж vзэх болно.
    Хэрвээ та бvхэн Монголын хаадын хуулийг мэддэг бол, хэрвээ энэ ард тvмний баатарлаг туульсыг санаж байгаа бол тэр бvхэнд буурьтай, эрэлхэг, цагийн хувиралд ажирдаггvй тэвчээр хатуужлын vлгэр жишээ агуулагдаж байдгийг анзаарах байх. Хэрвээ єнгєрсєн цагийн тухай энэ бvх мэдэгдэхvvн тань орчин цагийн мэдээллийн урсгалд туугдан арилчихаагvй бол энх цагийн аж байдлаа цогцлуулан энэ ард тvмэнд туслах хvсэл тєрєхгvй гэж vv.
    Урьд нэгэн цагт монголчууд цаг vеийн нєхцєл байдлын улмаас, бас сэтгэлгээний хєєрєлдєє автагдан алсын эрэлд мордсон хэрэг. Тvвээний цаадах харгана сайхан” гэгчээр холын юм хорхой хєдєлгєдєг удаа бий. Харин орчин цагийн монголчууд єєрийн газар нутгийн баялагт анхаарлаа хандуулах цаг болжээ. Єєрийн гэснийгээ танин мэдэж, хувь заяагаар оногдсон бvхнийгээ vнэлж цэгнэж сурна гэдэг бол бас их гавьяа мэн.
    Монгол гэгч орон “алсын алсад” оршдог тулдаа єєрийн дотоодын нєєц баялгийг ашиглаагvй єдий хvрч. Ашиглаагvй гэдэг бол vрэн таран хийж бараагvй гэсэн vг. Тиим учраас тvмний анхаарал Монгол руу чиглэж байна. Харин тэр анхаарал нь сайн санааны найрсаг анхаарал байгаасай.
    Єнєєх алдаатай цуурхлаас vvдсэн “Монголчуудаас-биднийг ертєнцийн эзэн аврах болтугай” гэж одоо хэн ч залбирахгvй, харин гvнзгий сэтгэдэг хvн бvхэн энэ ард тvмний энхийн сэргэн мандалд чин сэтгэлээсээ талархаж байгаа нь лавтай. Шамбалын хаан Рэгдэнжав хєлєг морио унаад давхиж явна. (1927 онд Улаанбаатарт байхдаа бvтээгээд Монгол Улсын Засгийн газарт бэлэглэсэн “Улаан хvлэгт баатар” гэдэг уран зургийнхаа баатрыг хэлсэн бололтой. Энэ зураг нь одоо Дvрслэх урлагийн музейд бий) 1927 онд надад vзэгдсэн энэ Их ламыг монголчууд vл умартана. Туvнээс гадна “Нар гарах зvгт орших, сvхээр цавчсан ч vл арилах бичигтэй бичигт цагаан чулууны тухай” Молон тойны зєгнєн хэлсэн vг ч биелэх нь лавтай.
    Н.К.РЕРИХ (Шамбалын орныг хайж байсан суут эрдэмтэн)
    1935 оны хоёрдугаар сарын 22. Бээжин.
    Орчуулсан
    Монголчууд Д.Бадамням

  • Энхбатын ЛХАГВАДОРЖ


    Зураач, уран бүтээлч

    Дэлхийн уран бүтээлчдийн тэтгэлгийн сангийн гишүүн, Тайгер Транслэйт олон улсын уралдааны тэргүүн шагналт уран бүтээлч Э.Лхагвадорж нь 1987 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. 2002- 2005 онд Ражив Гандийн Үйлдвэрлэл урлалын дунд сургуульд, 2005- 2010 онд СУИС-д суралцаж төгссөн тэрээр сурч байх хугацаандаа абстракт, сурреалист, фото реалист чиглэлүүдээр бүтээлээ туурвин арга техник, зохиомжоо сайжруулахын хажуугаар өөрийн гэсэн өнгө аясыг эрэлхийлсээр иржээ.

    Лхагвадорж 2010 оноос эхлэн Улаанбаатар хотын траншей болон хогийн цэгүүдээр амьдардаг гэр оронгүй хүмүүсийг дүрсэлсэн хар, саарал өнгийн хайпер реалист ажлуудаа тууривж эхэлжээ. Тэдгээр хүмүүсийн нийгмээс тусгаарлагдсан байдал, амьдралын ямар ч баталгаагүй, аюултай нөхцөл зэрэг нь уран бүтээлчийн сэтгэлийг зовоож түүний уран бүтээлд нөлөөллөө өгсөн байна. Нийгмийн анхаарлыг эдгээр хүмүүс рүү чиглүүлэх зорилгоор гудамж, зах хавиар согтуу хэвтэх, хог түүж амьдрах тэдний өдөр тутмын амьдралыг бүтээлдээ харуулж иржээ. Тэрээр бүтээлээ туурвихын тулд цаг заран судалгаа хийж, заримдаа тэднээс ярилцлага авч, зөвшөөрөл авч фото зургийг нь дардаг аж. Лхагвадорж өөрийн гэсэн өнгө аястай эдгээр бүтээлээ анх туурвихад түүнд хар, саарал хоёроос өөр өнгө санаанд нь буугаагүй гэдэг. Хир даг болсон хувцастай, халтар царайтай тэдний гэрэл гэгээгүй амьдралыг илэрхийлэхэд өөр өнгө огт зохисонгүй. Хүмүүсийн сэтгэл зүйд шууд л хүрэх зорилгоор Лхагвадорж хайпер реалист чиглэлийг сонгож авсан байна.

    Бидний гэгдэх нийгмээс таслагдан холдсон эдгээр хүмүүсийг ямар нэг айдас, ичгүүргүйгээр бидэнтэй нүүр тулган, өөрийн бүтээлээр дамжуулан уулзуулах зорилтыг уран бүтээлч өмнөө тавьжээ. Гудамжинд согтуу хэвтэх, шил лааз цуглуулан өдөр хоногоо өнгөрүүлэх тэднийг бид харсан ч хараагүй царайлдаг, бас харахаас ч айдаг нь үнэн.

    Уран бүтээлч Э.Лхагвадорж нь Монголын орчин үеийн урлагийг дэмжих холбооноос АНУ-ын Төрийн департменттай хамтран хэрэгжүүлсэн “Урлагаар дамжуулан ардчилалыг дэмжих” төслийн тэтгэлэг, Монголын үндэсний уран зургийн галерейд 2011 онд зохион байгуулсан Монгол- Солонгосын хамтарсан үзэсгэлэнгийн тэргүүн шагнал, Хятадын Чангчунд болсон Зүүн хойд азийн олон улсын үзэсгэлэнгээс 3-р байрын шагнал зэргийг хүртэж байжээ. Түүний ажлууд нь өөрийн эх орны тэргүүлэх музей, галерейнуудад олон удаа дэлгэгдэж байснаас гадна Гонг Конг, Хятад, Солонгос, Герман, Япон, Австрали улсуудад дэлгэгдэж байв. Мөн 2012 онд дэлхийн 60 гаруй оронд уншигчтай “Азийн урлагийн мэдээ” хэмээх томоохон сэтгүүлд түүний уран бүтээлийн талаар 4 нүүр мэдээ, нийтлэл гарч байжээ.

    Мөн өөрийн сонирхолын дагуу монументал тайз чимэглэл, дизайны чиглэлээр Нью Медиа групп, Глобал ивэнт ХХК-ний хэд хэдэн төсөлд оролцож хамтран ажиллаж байсан.

    ТОВЧ

    1987 Born in Ulaanbaatar

    Education

    2005 Rajiv Gandhi Arts and Industrial Design School

    2010 School of Fine Arts at the Mongolian University of Arts and Culture

    Solo Exhibitions

    2015 Grand art cultural center of Daejeon,South Korea

    2014 Existent – Non Existent, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar, Mongolia

    2011 Anonymous, Xanady Art Gallery

    Joint Exhibition

    2015 Nord Art 2015 International Art Exhibition Berlin. Germany

    2014 The 5th Fukuoka Asian Art Triennale, 2014 Fukuoka Asian Art Museum Fukuoka city,Japan

    2013 Lost Children of Heaven, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar, Mongolia

    2013 Asian students and young artist art festival foreign artists section 3013, LVS Gallery, Korea

    2013 Contemporary Art of Mongolia, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar

    2012 Urban Narratives, Schoeni Art Gallery, Hong Kong

    2012 Inflammation, National Modern Art Gallery, Ulaanbaatar

    2011 Tiger Translate International Art Show Sydney, Australian

    2011 Ulaanbaatar- Seoul, National Modern Art Gallery, Ulaanbaatar

    2011 Mongolian Korean Young Artists, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2010 North East Asian International Art Exhibition, Changchun, China

    2009 Ulaanbaatar, dedicated to 370 anniversary of city, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2009 78- 87, Zanabazar Museum of Fine Arts

    2009- 2011 Black and White, Zanabazar Museum of Fine Arts

    2008- 2010 New art; Joint Exhibition Zanabazar Museum of Fine Arts

    2008 Named of Yrjin Yadamsuren’s Exhibition, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2008 Алтан бийр: Exhibition of Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2008 Autumn Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2007- 2010 Spring: Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2007- 2010 To be continued, Xanady Art Gallery

    2006- 2010 In Search of the Perfect Sense, Xanady Art Gallery

    Arts residency

    2015 Grand art Daejeon, South Korea

    Membership

    Member of Artist Pension Trust, Global

    Member of Blue Sun Contemporary Art Center

    Awards

    2013 Grant from project “Promoting Democracy Through Art”, by Mongolian Contemporary Art Support Association and U.S. State Department, March-July, 2013

    2012 Gran Pri, Tiger Translate International Competition

    2011 Gran Pri, Ulaanbaatar-Seoul Joint Exhibition, Mongolian National Modern Art Gallery

    2010 Third place; North East Asian International Art Exhibition, Changchun Chinа

    https://www.facebook.com/LkhagvaART

  • Сүхбаатарын Тунгалаг- Нэрт агрономич, сургагч багш

    Нэрт агрономич, хүлэмжийн аж ахуй, агротехнологийн сургагч багш, зөвлөх. High Garden органик цайны брэндийг үндэслэгч.

    Сүхбаатар аймгийн Баруун-урт суманд 1964 онд төрсөн.

    Тэрээр Монгол орны нэн ховор, ховор ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах, баяжуулахад идэвхийлэн зүтгэж Урал чихэр өвсийг тарималжуулсан төдийгүй уул уурхайн нөхөн сэргээлт, аймгуудад мод ургамал үржүүлгийн бааз байгуулах ажилд үнэт хувь нэмэр оруулсан нэрт агрономич, хүлэмжийн аж ахуй, үрсэлгээ, агротехнологийн боловсролыг 5,000 гаруй хүнд олгож Монгол Улсад өрхийн аж ахуйг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж чадсан хөдөлмөрч багш юм. 
    “УРГАДАГ УУРХАЙ” санаачилгыг анхлан гаргасан.

    БОЛОВСРОЛ, МЭРГЭШСЭН БАЙДАЛ

    1972- 1982 он Сүхбаатар аймгийн 10 жилийн дунд сургууль

    1982- 1984 он ХААДС-ын малчин залуусын бэлтгэл анги

    1984- 1989 он ХААИС-д Агрономич

    1996 он ХААИС-д магистрийн зэрэг хамгаалсан

    2000 он ЮНЕСКО-гийн “Сурч амьдаръя” төслийн орон нутагт албан бус боловсролын багш бэлтгэх сургалт

    2000 он БСШУЯ-ны “Албан бус боловсролын төв”-д зайны сургалтын сургагч багш бэлтгэх сургалт

    2000- 2005 он Баянхонгор аймагт Албан бус боловсролын гэгээрлийн төвийг  бий болгоход албан бус боловсролын сумын арга зүйч багш, явуулын багш нарыг үе шаттайгаар бэлтгэх сургалтыг зохион байгуулсан.

    2005 он АДРА- Монгол ОУБ-ын “Хүнсний  аюулгүй байдлыг хангах нь” хөтөлбөрийн “Өрхийн тариалан” санаачлага төслийн сургагч багш бэлтгэх сургалт

    2013 он МСҮТ-ын ЧССХөтөлбөр боловсруулах сургагч багш бэлтгэх сургалт

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    1989- 1990 онд Сүхбаатар аймгийн АДХГ Захиргаанд ерөнхий агрономич

    1990- 1994 онд  ШУА-ийн Ботаникийн хүрээлэнгийн харьяа Говийн Ашигт Ургамал Тарималжуулах Эрдэм шинжилгээний станцад Эрдэм шинжилгээний ажилтан

    1994- 1996 онд Баянхонгор аймгийн Ойн аж ахуйд ойн инженер

    1996- 2000 онд ШУА-ийн харьяа ГАУТЭШҮ-ийн станцад эрдэм шинжилгээний ажилтан

    2001- 2005 онд Баянхонгор аймгийн Боловсрол Соёлын төвд Албан бус боловсролын арга зүйч

    2004- 2009 онд Баян хонгор аймагт эрдэнэшишийн тариалан эрхэлж байсан.

    2005- 2009 онд Баянхонгор аймаг дахь АДРА- Монгол ОУБ-ын орон нутгийн ажилтан

    2009- 2017 онд “Хонгор Говь” ТББ-ын тэргүүн

    2011- 2017 онд “Асрал” ХХК-д Ерөнхий агрономич

    2018 оноос “Аз бут” ТББ-ийн тэргүүн

    ОЛОН УЛСЫН ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРТ ХАМТРАН АЖИЛЛАСАН ТУРШЛАГА

    2001- 2004 онд ЮНЕСКО- ийн хэрэгжүүлсэн “ Сурч амьдаръя” төслийн ажилтан

    2003 онд Английн хүүхдийг ивээх сангийн санхүүжилтээр “Хөдөлмөр- Боловсрол- Хүүхэд” төслийн удирдагч

    2008 онд НҮБ-ийн ДДБОС-гийн ЖТХ- ийн санхүүжилтээр “Урал чихэр өвсийг тарималжуулах” төслийн удирдагч

    2010 онд Байгаль Шинэчлэл төслийн уралдаанд оролцож “Урал чихэр өвсний тархац нөөцийг тогтоон нутгийн иргэдийн оролцоотойгоор хамгаалах” төслийн удирдагч

    2014- 2015 онд АНУ-ын Азийн сангийн “Байгаль орчныг хамгаалахад талуудын оролцоог нэмэгдүүлэх нь II” төслийн хүрээнд бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлийн аргачлал боловсруулахад биечлэн оролцож, нөхөн сэргээлтийн зөвлөх

    2014 онд Бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийг Баянхонгор аймгийн Жаргалант сум-5га, Галуут сум-5га, Баян-овоо сум-5га, Говь Алтай аймгийн Есөнбулаг сум- 30га, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум 3га, Дорноговь аймгийн Айраг суманд 10га-д хийлгэхэд биечлэн оролцсон.

    2015 онд Бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийг Өмнөговь аймгийн Гурван тэс сумын Нэмэхт ууланд 10га, Сэврэй суманд 10га талбайд аргачлалын дагуу гүйцэтгэсэн.

    2016 Азийн сангийн “Байгаль хамгаалахад талуудын оролцоог нэмэгдүүлэх нь II” төслийн хүрээнд Ногоон ажлын байр бий болгох төслийн зөвлөх. Төслийн хүрээнд, Ховд аймгийн Алтай суманд ”Нутгийн ургамлын үрийн бааз сан”-г 1га талбайд, Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сум, Өмнө говь аймгийн Гурван тэс суман тус тус нутгийн ургамлын үржүүлгийн 1га талбай бий болгосон.

    СУДАЛГААНЫ АЖИЛ

    “Үнэгэн сүүлхэй лидрийн агро- биологийн үндэс “дэд сэдэвт “Урал чихэр өвсний үндэсний ургац нэмэгдүүлэх нь“ дэд сэдэвт судалгааны ажлыг амжилттай гүйцэтгэсэн. Монгол орны урал чихэр өвсний нөөцийг шинэчлэн тогтоосон. Монгол орны модлог ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах, ховор ховордсон ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах чиглэлээр судалгааны ажлыг 28 жил хийсэн.

    Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бүтээл ном товхимол 10 гаруйг бичсэн. “Говийн ховор ховордсон ургамлыг нутагшуулан тарималжуулах“ дэд сэдэвт судалгааны ажлыг амжилттай гүйцэтгэн 58 ургамлын аргазүйг боловсруулан бичсэн.

    Баянхонгор аймгийн 2000- 2005 онд Албан бус боловсролын 6 хөтөлбөрийн судалгааг хийсэн.

    2014 онд Тэжээлийн ургамалын тариалан эрхлэх

    2016 онд Бичил уурхайн биологийн нөхөн сэргээлт хийх аргачлал боловсруулах

    2016 онд Монголын нөхцөлд хамгаалагдсан хөрсөнд жилийн дөрвөн улиралын турш тариалах боломжтой гүзээлзгэний сорт гаргах

    СУРГАЛТЫН ТУРШЛАГА

    Өвлийн хүлэмжний аж ахуй эрхлэх, барих, хүлэмжинд хүнсний ногоо тариалах арга аргачлалын талаар сургалт, экологийн боловсрол олгох телевизийн нэвтрүүлгүүдэд тогтмол оролцдог. Байгаль орчны чиглэлийн мэргэжлийн түр сургалт, зөвөлгөө тогтмол хийж ирсэн. Сүүлийн 1 жилийн хугацаанд мэргэшүүлэх болон түр сургалтанд оролцсон байгуулага, иргэдээс дурьдвал: JCS ОУБ, Дэлхийн зөн ОУБ, АДРА- Монгол ОУБ, НҮБ-ын дэргэдэх ЖТ хөтөлбөр, Оюу-толгой ХХК, Таван богд ХХК, Толгойт ТББ, Хан- уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг, Өмнөговь аймаг, Баянхонгор аймаг, Сүхбаатар аймаг, Төв аймаг, Өвөрхангай аймаг, Дархан Уул аймаг, Баянгол дүүрэг, Налайх дүүргийн иргэд.

    2014 оны 4 сарын 10-с 5 сарын хугацаатайгаар ойжуулагч, цэцэрглэгч, хүлэмжийн аж ахуйн мэргэжил олгох сургалтыг явуулан 18 мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэсэн.

    НЭН ХОВОР, ХОВОР УРГАМАЛ ТАРИМАЛЖУУЛСАН ТУРШЛАГА

    1990 онд Баянхонгор аймгийн Богд сумын нутаг дахь ШУА-ийн Говийн ашигт ургамал тарималжуулах Эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн станцын ЭША С.Тунгалаг нь анх удаа хайрган хөрсөн дээр 58 ургамлыг тарималжуулан нутагшуулах ажлыг хийсэн.

    1990 онд анх удаа Урал чихэр өвсийг 3 дэд сэдвийн хүрээнд туршлага судалгааны ажлыг хийсэн. Өнөөгийн байдлаар 120га талбайд таримал Урал чихэр өвс ургаж байна.

    ГАВЪЯА ШАГНАЛ

    2005 онд Монгол Улсын Байгаль орчны тэргүүний ажилтан цол, тэмдэг

    2007 онд НҮБ-ын Махатма  Гандигийн нэрэмжит хүмүүнлэгийн шагналтан шагнал хүртсэн. (Хөдөөгийн иргэдийг боловсоржуулан амьжиргааг дээшлүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг үндэслэн)

    2016 онд МБОИЗ-ийн дээд шагнал “Ногоон од” цол тэмдэг

    2017 онд Төрийн дээд “Алтан гадас” одонгоор шагнуулсан

    tungaa_khongorgobi@yahoo.com

    https://www.facebook.com/agron…

  • ДОМОГТ МЭЛХИЙ ХАД Tourist Camp | АМРАЛТЫН ГАЗАР

    Домог амилах нутаг | Land of tales

    ДОМОГТ МЭЛХИЙ ХАД

    Tourist Camp | АМРАЛТЫН ГАЗАР

    Restaurant * Shop * Rest Point * National Park

    Зоогийн газар * Дэлгүүр * Жуулчдын үдлэх газар * Үзэсгэлэнт байгаль

    2

    БИДНИЙ ТУХАЙ

    Горхи тэрэлжийн байгалийн үзэсгэлэнт цогцолбор газрын Мэлхий хадны дэргэд байрлах “Домогт мэлхий хад” жуулчны бааз, амралтын газар нь 2004 оноос өвөл зунгүй 4 улиралд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Улаанбаатар хотоос 60 км зайд байрлах Мэлхий хад нь байгалийн өвөрмөц сонин тогтоцтой 24метр өндөр цохио. Засмал замтай, төвийн эрчим хүчинд холбогдсон 24 цагийн цахилгаантай, бүх утасны сүлжээ барьдаг давуу талтай.

    Нэг дор 100 гаруй хүнд үйлчлэх хүчин чадалтай. Ресторан, 8 нэрийн дэлгүүр, сагсан бөмбөг, гар бөмбөгийн талбай, билъяард, теннис, караоке, монгол үндэсний хувцас өмсөж хаан хатны сэнтийд зураг авахуулах гэр, морь тэмээ унуулах зэрэг үйлчилгээтэй.

    Байгууллага, анги хамт олны уулзалт, сургалт, амралт зугаалга, ойн баяр, ургийн баяр зэргийг зохион байгуулахаас гадна явуулын жуулчдад монгол хоолны цуглуулга, захиалгат хоолоор үйлчилдэг. Ахмад настай аав ээжийгээ 5-с дээш хоногоор амраахыг хүсвэл бид хөнгөлөлттэй нөхцлийг санал болгодог.

    Монгол хоол болон захиалгат хоолыг (солонгос хоол) мэргэжлийн тогооч хийж үйлчилдэг бөгөөд хоол цайгаа газрын гүний цэнгэг усаар хийдэг.

    5-р сарын 15-с хойш манай баазад ирж Далий ягаан цэцэгэнд суун нойргүйдэл, стресс ядаргаагаа тайлах боломжтой. Манай хамт олон байгаль орчноо хамгаалах ажлуудыг тогтмол хийдэг бөгөөд баазын орчинд 1000 гаруй мод бут тарьж ургуулаад байна.

    3

    ҮЙЛЧИЛГЭЭ, ДАВУУ ТАЛ

    ЖУУЛЧДАД ЗОРИУЛСАН “ҮДЛЭЭД МОРДООРОЙ” ҮЙЛЧИЛГЭЭ

    Жуулчдын хамгийн их сонирхлыг татдаг Тэрэлжийн сав газар, Цонжин болдог, Аръяабалын сүмийн замын уулзварт байрладаг учир аялагч, жуулчид замдаа буудаллаж монгол хоолны цуглуулга, захиалгат хоолоор (солонгос хоол) ундалж, тэмээ морь унаж, дэлгүүр болон боловсон 00-р үйлчлүүлээд аялалаа үргэлжлүүлэхэд тохиромжтой.

    РЕСТОРАН

    Нэг дор 100 хүнд үйлчлэх хүчин чадалтай ресторанд мэргэжлийн тогоочийн хийсэн монгол хоол болон захиалгат хоолоор үйлчилнэ. Амарч зугаалж байх үедээ өөрсдөө хоолны материалаа авчран хүссэн хоолоо хийлгэхээс гадна хонины махаа авчран хорхог хийлгэх боломжтой.

    4

    8 НЭРИЙН БАРААНЫ ДЭЛГҮҮР

    Амралт зугаалга, аялалын үед хүнс, бараа худалдан авах хэрэгцээ шаардлага гардаг. Тэгвэл та зам дагуу байрлах барааны сонголт ихтэй 8 нэрийн дэлгүүрээр зочилж тухтай үйлчлүүлээрэй.

    ТЭМДЭГЛЭЛТ БАЯР, ХАМТЫН АЯЛАЛ

    Байгууллага, анги хамт олны уулзалт, амралт зугаалга, ойн баяр, ургийн баяр, олуулаа аялаж байгаа хамтын аялалыг бид хөнгөлөлтэй үнээр хүлээн авч зохион байгуулах боломжтой. Хөтлөгч, касио хөгжмөөр хангаж ажиллана.

    АХМАД НАСТАНЫ ХӨНГӨЛӨЛТ

    Аав ээж, өвөө эмээгээ агаар салхинд амраах зорилготой хэрэглэгчиддээ зориулж өндөр настан хүн 5-с дээш хоногоор амрах бол 15% хөнгөлөлттэй үнийг санал болгодог.

    5

    БАЙГАЛИЙН ҮЗЭСГЭЛЭН

    Галдан бошигт хаан Манжуудад цохигдон зугтаж явахдаа ачаагаа хөнгөлөх зорилгоор алт, эрдэнэсээ энэхүү цохионд нууж явсан гэдэг домгоос үүдэн Мөнгөт цохио хэмээн нэрлэж эртнээс буян хишиг, эд баялагийг даллан дахин шүтсээр ирсэн түүхтэй.

    Жуулчдын хамгийн их сонирхлыг татдаг Тэрэлжийн сав газар, Цонжин болдог, Аръяабалын сүмийн замын уулзварт байрладаг учир аялагч, жуулчид замдаа буудаллаж хооллож ундалж, дэлгүүр болон боловсон 00-р үйлчлүүлээд аялалаа үргэлжлүүлэхэд хамгийн тохиромжтой газар юм. Манайхаас хойш 1км зайд Аръяабалын бясалгал бүтээлийн сүм (дүүжин гүүртэй) байрладаг.

    ХАМТРАГЧИД

    Бид Дэлхийн зөн, Солид Вэйз трэвел агент, МАК, Тавантолгой, Оюутолгой, Улаан загалмайн нийгэмлэг, Делта констракшн, Налайх дүүргийн тамгын газар зэрэг байгуулагуудтай тогтмол хамтран ажилладаг. Говь, зүүн бүсийн аймаг, Буриад, Тува, Өвөр Монгол, Дээд Монголчууд жил бүр айлчлан ирдэг.

    6

    ҮЙЛЧИЛГЭЭ

    – Жуулчны бааз, амралтын газрын цогц үйлчилгээ

    – Ресторан (100 хүнд үйлчлэх)

    – 8 нэрийн дэлгүүр

    – Байгууллага, анги хамт олны ойн баяр, ургийн баяр. Хөтлөгч, касио хөгжмөөр хангана;

    – Жуулчидад монгол хоолны цуглуулга- үдийн хоолоор үйлчлэх

    – Захиалгат хоол, солонгос хоолоор үйлчлэх

    – Сагсан бөмбөг, гар бөмбөгийн талбай, билъяард, теннис, караоке

    – Монгол үндэсний хувцас өмсөж хаан хатны сэнтийд зураг авахуулах гэр

    – Хонины махаа авчраад хорхог хийлгэх үйлчилгээ

    – Халуун ус, боловсон 00

    – Морь, тэмээ унуулах

    – Нийтийн автобус: Улаанбаатар- Тэрэлж чиглэлийн автобус өдөр бүр 16:00 цагаас баруун 4 замаас хөдлөнө. Домогт мэлхий хад баазаас ажлын өдрүүдэд 8:30-с, амралтын өдрүүдэд 11:30-д Улаанбаатарруу хөдлөнө.

    ХОЛБОО БАРИХ

    Утас: 89118994, 96665811, 99083378

    www.facebook.com/DomogtMelkhiiKhad

    ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ҮНИЙН САНАЛ

    УРАМШУУЛАЛТ ҮЙЛЧИЛГЭЭ

    10- 24 хүн- хоногт 1 хүн 35,000₮ (хоол, байр) + Bonus Караоке 1цаг

    25-с дээш хүн- хоногт 1 хүн 30,000₮ (хоол, байр) + Bonus Караоке, билъяард 1цаг

    ГЭР БАЙШИН ТҮРЭЭСЛЭХ

    5 ортой гэр – 80,000₮ (хоног) + Bonus Өглөөний цай

    3 ортой гэр – 70,000₮ (хоног) + Bonus Өглөөний цай

    2 ортой гэр – 60,000₮ (хоног) + Bonus Өглөөний цай

    Дүнзэн байшин 2- 3 ортой – 80,000₮ (хоног) + Bonus Өглөөний цай

    Анги хамт олноороо байрлах боломжтой 20 ортой байшин- 250,000₮ (хоног)

    ХОРХОГ ХИЙЛГЭХ

    Хонины махаа авчраад хорхог хийлгэх үйлчилгээ 35,000₮ (Бүтэн хонь), 20,000₮ (Тал хонь)

    ХООЛНЫ ЦЭС

    MENU

    Нэгдүгээр хоол

    First course

    1. Нэрийн шөл “Домогт мэлхий хад” 8500

    (Үхэр, хонины хэрчсэн мах, мөөг, нарийн ногоо, чанасан сээр)

    “Domogt melkhii khad” house brand soup

    (fine chopped beef or mutton, mushroom, vegetables, boiled spine)

    1. Бинтэй хар шөл 6500

    (Үхэр, хонины мах, сонгино, сармис, ясны шөл, бин)

    Meat soup with scone

    (tasty soup with beef and mutton, onion, garlic and scone)

    1. Гурилтай шөл 6000

    (Үхэр, хонины мах, ясны шөл, хэрчсэн гурил)

    Noodle soup

    (fine chopped beef or mutton, chopped noodles)

    1. Жигнэсэн гурилтай шөл 6000

    (Үхэр, хонины мах, ясны шөл, жигнэж хэрчсэн гурил)

    Steamed noodle soup

    (fine chopped beef or mutton, steamed noodles and onion)

    1. Банштай шөл 7000

    (Үхэр, хонины мах, амталсан банш)

    Soup with dumplings

    (Chopped mutton or beef and flavored dumplings)

    1. Банштай ногоотой шөл 7000

    (Үхэр, хонины мах, ногоо, амталсан банш)

    Soup with dumplings and vegetable

    (fine chopped beef or mutton, dumpling, vegetable, noodles)

    1. Борцтой гурилтай шөл 7000

    (Үхрийн хатаасан мах, сонгино, хэрчсэн гурил)

    Pemmican soup with noodle

    (Dried or pounded beef, onion and chopped noodle)

    1. Борцтой будаатай шөл 6500

    (Үхрийн хатаасан мах, цагаан будаа, сонгино)

    Pemmican soup with rice

    (Dried or pounded beef, onion and rice)

    1. Солянка 6500

    (Үхэр хонины мах, гахайн утсан мах, хиам, өргөст хэмх, ногоо)

    Russian soup Solyanka

    (Beef or mutton, smoked pork, ham, cucumber& other vegetables)

    1. Хавиргатай шөл 7000

    (Хонины жижиглэсэн хавирга, төмс, байцай, лууван, ясны шөл)

    Soup with vegetables and ribs

    (Small chopped mutton ribs, potato, cabbage and carrot)

    1. Банштай цай 6500

    (Үхэр хонины мах, амталсан банш, сүүтэй цай)

    Milk tea with dumplings

    (Chopped mutton beef and flavored dumplings milk tea)

    12. Шинэ ногооны шөл 7000

    (Огурцы, брокколи, бууцай, мөөг, лууван, үхэр, хонины мах)

    Soup with fresh vegetables

    (Cucember, broccoli, spinach, mushroom, carrot, chopped beef or mutton )

    1. Бантан 4500

    (Ясны шөл, жижиглэсэн мах, имэрсэн гурил)

    Meat broth

    (Meat soup, small chopped meat with thickened flour)

    1. Тахианы зутан шөл 4000

    (Тахианы шөл, жижиглэсэн тахианы мах, амтлагчууд)

    Chicken gruel soup

    (Chicken soup small chopped chicken and other flavorings)

    Хоёрдугаар хоол

    Main course

    1. Нэрийн хоол “Домогт мэлхий хад” 12500

    (Үхрийн чанасан хавирга, жигнэсэн гурил, төмс, сонгино, дүрлэг)

    “Domogt melkhii khad” house brand meal

    (Boiled beef ribs, steamed noodles, potato, onion and salty soup)

    1. Хорхог (нэг хүний порц) 15000

    (Хонины мах, ногоо, халуун чулуу)

    Khorhog (Meal for 1 person)

    (Meat dish stewed in its skin into which hot stones are put in order to cook the chopped flavored meat)

    1. Хачиртай бууз (6 ширхэг) 6000

    (Гараар татсан хонь, үхрийн мах, сонгино, амтлагч)

    Steamed dumpling (6 pieces)

    (Hand chopped beef or mutton, flavored with onion are wrapped in flour)

    1. Хачиртай хуушуур (5 ширхэг) 7000

    (Гараар татсан хонь, үхрийн мах, сонгино, амтлагч)

    Fried dumpling (5 pieces)

    (Hand chopped beef or mutton, flavored with onion are wrapped in flour)

    1. Үхрийн гол махан стейк 14000

    (Үхрийн давтсан гол мах, сүмс, мөөг, хачир)

    Beef fillet steak

    (Rammed and fried beef fillet other flavorings)

    1. Цуйван 7000 (Үхэр, хонины мах, төрөл бүрийн ногоо, жигнэсэн гурил)

    Tsuivan

    (Chopped beef or mutton, vegetables and steamed noodle)

    1. Өндөгтэй хуурга 7500 (Үхэр хонины мах, шарсан өндөг, будаа, бусад хачирууд)

    Fried egg dish

    (Fried egg, chopped meat and other flavorings)

    1. Кимчитэй шарсан мах 7500

    (Үхэр, хонины мах, кимчи, будаа)

    Fried meat and Korean kimchi

    (Chopped meat, kimchi and rice)

    1. Нарийн махан хуурга 7500

    (Нарийн хэрчсэн хонь, үхрийн мах, будаа, ногооны хачир, сүмс)

    Fried thigh mutton/beef

    (Fried thigh mutton of beef, rice, vegetables and sauce)

    1. Гуляш 7500

    (Хонь, үхрийн зөөлрүүлсэн мах, ногооны хачир, будаа, сүмс)

    Steamed thigh mutton/beef

    (Steamed thigh mutton or beef, rice, vegetables and sauce)

    1. Тахианы шарсан мөч 7000

    (Тахианы мөч, шарсан төмс, ногооны хачир, сүмс)

    Fried chicken limbs

    (Fried chicken limbs, fried potato, vegetables and sauce)

    1. Өндөгтэй бифштекс 6800

    (Шарсан өндөг, татсан мах, сүмс, будаа ногооны хачир)

    Fried egg and meat ball

    (Fried egg, meat ball and other flavorings)

    1. Ананастай тахианы шарсан мах 7500

    (Амталсан тахианы ясгүй мах, ананас, сүмс, хачир)

    Fried chicken with ananas

    (Fried chicken, ananas, rice and sauce)

    1. Хонины шарсан мах 12000

    (Гуяны мах, хачир, соус)

    Fried mutton

    (Mutton leg, flavorings and sauce)

    Захиалгат хоол

    Үхрийн шарсан хавирга (соустай) 10000

    Fried beef ribs ( with sauce)

    Шаржигнуур тахиа (ясгүй) 8000

    Crispy chicken (Boneless)

    2 төрлийн шарсан мах

    (хонь, үхэр, гахай, тахиа сонголтоор) (2 хүний порц)

    18000

    Fried meat (2 type)

    Choosingly- mutton, beef, pork, chicken

    (2 person)

    2 төрлийн шарсан мах

    (хонь, үхэр, гахай, тахиа сонголтоор) (3 хүний порц)

    22000

    Fried meat (2 type)

    Choosingly- mutton, beef, pork, chicken

    (3 person )

    Гахайн шарсан мах

    9000

    Fried pork

    Ширхэгийн хоол

    Хуушуур Khuushuur (Fried meat pie) 1000

    Ороомог Roll (sausage roll) 1000

    Кембаб Kimbab 1000

    Мантуун бууз Dumpling with steamed bread 800

    Салат& Зууш

    Salad& Appetizer

    1.Нэрийн салад “Илчлэг” 5000

    (Үхрийн чанаж нарийн хэрчсэн мах, мөөг, өргөст хэмх, бяслаг, салатны навч, халуун чинжүүтэй сүмс)

    Brand salad “Ilchleg”

    (Chopped and steamed beef, mushroom, pleced cucumber, cheese, salad leaf & pepper sauce)

    2.Туна загасны салад 5000

    (Туна загас, улаан лооль, өргөст хэмх, салатны навч бусад амтлагч)

    Tuna salad

    (Tuna meat, tomato, cucumber, salad leaf& other flavorings)

    3.Шинэ ногооны салад 5000

    (Өргөст хэмх, улаан лооль, бусад ногоо, оливын тосоор амталсан)

    Fresh vegetable salad

    (Cucumber, tomato, other vegetables & olive oil flavorings)

    4.Нийслэл салат

    (төмс, өндөг, майонез) 4000

    Potato salad

    (chopped potato, egg, sour cream )

    5.Тахианы махан салат 4000

    (Тахианы цээж мах, өргөст хэмх бусад амтлагч)

    Chicken meat salad

    (Breast chicken, cucumber& other flavoring)

    6.Шарсан өндөг (Fried egg) 800

    Чанасан өндөг (boiled egg) 800

    7.Луувангийн салад 3500

    (Үрсэн лууван, бяслаг, сармис, бусад амтлагч)

    Carrot salad (Carrot, cheese and other flavorings)

    Цагаан хоол

    Vegeterian dish

    1.Зутан шөл 4500

    (Мөөг, ногоо, вандуй, тахианы нухаш цөцгийтэй)

    Gruel soup

    (Mushroom, vegetables,pie/chicken, cream)

    2.Сүүтэй будаа 3500

    (Сүү, будаа, чихэр)

    Milky rice

    (Rice bottled in milk, salt, sugar and cream)

    3.Өндөгтэй будаа 4500

    (Цагаан будаа, шарсан өндөг, ногоо, мөөг)

    Rice with egg

    ( Rice with fried egg, vegetables, mushroom)

    4.Ногооны цуйван 5500

    (Шар буурцагны мах, байцаа, лууван, сонгино, гурил)

    Vegetable tsuivan

    (Soy meat, cabbage, carrot, onion and flour)

    5.Ногоотой хуушуур (3ширхэг) 5000

    (Нухсан төмс, лууван, бяслаг)

    Khuushuur (Vegetable pie ) 3 pieces

    (Fried vegetable dumping with potato paste and carrot)

    6. Өндөгтэй ногооны шарвин 4500

    (Өндөг, төрөл бүрийн ногоо)

    Omelet

    (Egg vegetables)

    7.Шпагетти ногоо, мөөг бяслагтай 6500

    (Гоймон жижиглэж хэрчсэн ногоо, мөөг, бяслаг, соус)

    Spaghetti

    (Noodle, vegetables, mushroom, cheese and sauce)

    Халуун ундаа

    Hot dinks

    1. Сүүтэй цай 500

    Milk tea

    1. Липтон цай 800 Lipton tea
    2. Сүүтэй кофе 1200 (Coffee with milk)
    3. Хар кофе 1300 (Black coffee)
    4. Зөгийн балтай сүү 1500 (Milk with honey)
    5. Шоколадтай сүү 1500

    (Milk with chocolate)

    1. Жимстэй цай 800

    (Fruit tea)

    Хүйтэн ундаа

    Cold drinks

    1.Кола (330мл) 2500

    Coca cola

    2.MCS кола 800

    Coca cola bottle

    3.Алимны шүүс 1600

    Apple juice

    4.Цэвэр ус 1000

    Mineral water

    5.Гоё жүүс 1500

    Goy juice

    6.Мулти жүүс 1500

    Multivitamin juice

    1. Содтай ус 2000

    Tonic

    9.Redbull 2000

    Energy drink

    Амттан

    Snacks

    1.Twix 2000

    2.Mars 2000

    3.Sniekers 2000

    4.Alpen gold 2500

    5.Dirol 800

    6.Pringles chips6000

    7.Paprika chips6000

    Шар айраг

    Beer

    1.Tiger (bottle/шилтэй) 3000

    2.Tiger (Can/лаазтай ) 3500

    3.Borgio (bottle/ шилтэй) 2500

    4. Borgio (Can/лаазтай ) 3000

    5.Niislel (bottle/шилтэй) 3000

    6.Niislel (Can/лаазтай ) 3500

    7.Khar khorin (0.33l) 3500

    8.Altan gobi (0.33l) 3000

    9.Cass 3000

    Дарс

    Wine

    1.Red wine 100ml 5000

    Bottle 30000

    2.White wine 100ml 5000

    Bottle 30000

    www.facebook.com/DomogtMelkhiiKhad

  • Ш.Тэнгисболд- Зураач, сэтгэгч

    Монголын нэрт сэтгэгчдийн төлөөлөл. Их хөлгөн туульс бүтээлээрээ алдаршсан. “Хаданд мөнхөрсөн урлаг” бүтээлээ Дэлхийн 60 орны төрийн тэргүүнд бэлэглэсэн. “Араржин” зургаараа дэлхийн уран зургийг төгсгөлөө гэж нэгэнтээ хэлж явсан. Дэлхийн хязгааруудад Пирамид барихаар зорьж ажилладаг.

    2016 онд Монгол улсад олон улсын дээд хэмжээний АСЕМ-ын уулзалт болоход 30-40 мянган жилийн түүхтэй хадны сүг зургийг өөрийн бүтээлдээ өвөрмөц содон шийдлээр дахин давтагдашгүйгээр тусган зурсан бүтээл нь 60 орны тэргүүнд Монголын уран зургийн гайхамшгийг нэг өдрийн дотор мэдрүүлэхэд онцгой нөлөө үзүүлсэн уран бүтээлч бол зураач, барималч Ш.Тэнгисболд юм.
    “Их хөлгөн туульс” бүтээлээрээ Монгол улсдаа төдийгүй дэлхийн хэмжээнд гайхагдаж чадсан зураач, барималч.

    ЯРИЛЦЛАГА

    –Монголын Уран зургийн галерейн сан хөмрөгт хадгалагдаж байдаг “Их хөлгөн туульс” чинь ч үнэхээр сайхан бүтээл шүү. Та энэ зургаа бүтээсэн түүхээсээ хуучлаач?

    -Үнэндээ бол наад бүтээлийн тухай сэдэв чинь хүмүүст нэг их шинэлэг сонстохгүй л байх аа даа. “Их хөлгөн туульс” чинь зотон, тосоор хийгдсэн зураг л даа. 1988 онд мөнгөний ханш чанга байхад найман мянган төгрөгөөр улсад зарагдсан бүтээл. Тухайн үедээ модерн маягаар зурагдсан, шинэлэг гэгдэж л байсан. Хамгийн өндөр үнэлэгдсэн зургийг л 4500 төгрөгөөр улсын сан хөмрөгт худалдаж авдаг байсан үе шүү дээ. Ер нь өмнө нь морин хуурын сэдэв бүхий “Өвгөн хуурч” зэрэг ганц нэг бүтээл байсан л даа. Би урлаг судлаач, яруу найрагч Жамцын Бадраа гуайтай нэлээд ойр харьцаатай байсан хүн. Бадраа гуай хөгжмийн атлас бичиж, би зургийг нь зурах болсон юм. Тэр хүн надад морин хуурын талаар маш их ярьдаг байсан. Эндээс л гол санаа нь төрсөн дөө. Морин хуур бол нумнаас төрсөн хөгжим гэж надад ярьдаг байсан нь санаанд үлдэж. Харин “Их хөлгөн туульс”-ын хувьд үзсэн хүмүүс “Харах бүрт л аяндаа хуур эгшиглэж байгаа юм шиг болж” гэж урам хайрлаж байсан тохиол цөөнгүй.

    –Та “Их хөлгөн туульс“-аа адууны гавал толгойтой, чонон толгойтой гээд олон янзаар хувилж зуржээ?

    -Хэдэн хувь, хэдэн янзаар зурах нь миний хэрэг юм. Клод Мане гэхэд нэг зургаа 300-400 удаа зурж л байсан шүү дээ.

    –Манжийн дарлалын эсрэг амь насаа ч хайрлалгүй тэмцсэн Монголын ард түмний зоригт хөвгүүн, Хотгойдын Чингүнжавын хөшөөг та хийсэн дээ?

    -Ард түмэн, эх орон, эрх чөлөөний төлөө тууш-тай тэмцэгч Шадар ван Чингүнжавын хөшөөг Баянгол дүүргийн XIX хорооны Чингүнжавын өргөн чөлөөнд одоогоос хэдэн жилийн өмнө миний эх загварын дагуу “Монгол уран цутгуур” компани цутгаж бүтээсэн. Шадар ван хуяг дуулгаа асаан, дайн тулааны догшин хар тугаа зүүн гартаа атгаж, сэлэм, нум, сумаа агсан, хилэн хар морьтойгоо дүүлэн давхиж буйгаар дүрсэлсэн ухаантай. Суурьтайгаа арван метр өндөр хүрлээр цутгаж хийсэн хөшөө шүү дээ. Хатан зоригт Чингүнжав бол Чингис хааны алтан ураг Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн арав дахь үеийн ач хөвүүн болон 1710 онд одоогийн Хөвсгөл аймгийн нутагт Хотгойдын засаг ноён бэйл Бандийн ууган хүү болон мэндэлсэн эх оронч. Манжийн дарангуйллыг эсэргүүцсэн бослогыг удирдаж, 1756 онд Манжийн цэрэгтэй хийсэн хүч тэнцвэргүй тулаанд дийлдэж ухарсаар Орос, Монголын хилийн зааг дээр баригдаж, улмаар хэрцгийгээр тамлагдан амь насаа алдсан гунигт хувь тавилантай баатар. Энэ хүн хэдийгээр эх нутгийнхаа төлөө үр хүүхэд, эмгэн буурал ээжийнхээ хамт цаазлуулсан ч Монгол түмний сэтгэл зүрхэнд үеийн үед мөнхөрсөн гайхамшигт гавьяатай. Тиймээс “Төр, үр хоёр минь мөнх оршиг” гэсэн алдарт үгийг нь хөшөөний сууринаа сийлж мөнхөлсөн дөө.

    –Таны баримлын урланд “Үндсэн хууль“-ийн загалмайлсан эцэг хэмээгддэг нэрт хуульч Б.Чимэд агсны хөшөөний загварууд харагдсан. Та хөшөөг нь хийж байгаа юм уу?

    -Чимэд гуайг 1990 оноос мэдэх хүн. “Үндсэн хууль” батлах үед Их хурлын төсөлд ажиллаж байсан. Миний зурсан цагаан шонхор төрийн сүлдэнд өрсөлдөж байсан үе л дээ. Хүүхдүүдтэй нь ч ойр дотно явдаг. Алтан өлгийд оршуулах үед нь бунхны нь ч хийсэн. Тэгээд л тэр их хүний гэгээн дурсгалыг мөнхжүүлэх үүднээс хөшөөнийх нь эх загварыг гаргаад байна.

    –Өндөр гэгээн Занабазарын хөшөөний эх загвар байна. Энэ хөшөө хаана босох бол?

    -Хөшөөний шавыг Гандантэгчинлэн хийдийн урд босгохоор аль эрт шавыг нь тавьчихсан байгаа ш дээ. Социализмын үеэс л төлөвлөгдсөөр өдий хүрсэн, үйл ажил л болохгүй байгаа болохоос. Төрийн шагналт зохиолч Дарамын Батбаяр, Гандангийн хамба лам Д.Чойжамц, ардын зураач Цүлтэм, доктор Ишжамц, түвдэч Р.Отгонбаяр гуай бид нар сан байгуулах гэж нэвтрүүлэг хүртэл хийж байсан. Тэр үед ирсэн зургаан зуу гаруй захидал Д.Батбаяр гуайд одоо ч байх ёстой. Өндөр Богдын хөшөөг босгохыг зууны наян хувь нь дэмжиж байсан. Өндөр Богдыг би яагаад биширч шүтдэг вэ гэвэл тэр их хүний бүтээл туурвил бол ур хийцээрээ Монголд байтугай дэлхийд хосгүй зүйл байдаг. Тэрнээс гадна тэр их хүмүүний бүтээсэн соёмбо төрийн сүлдэнд мөнхөрсөн. “Дэлхийн туг сүлдийн түүх” хэмээх АНУ-аас хэвлүүлсэн атлас номонд “Хамгийн сонирхолтой сүлдтэй улс” гэж Монгол Улсыг онцолсон байдаг юм. Дөрвөн хуруу зузаан тэр том атласын хавтсыг эзэн Богд Чингэс хааны маань цагаан шонхор шувуун сүлдээр чимсэн байдаг юм.

    –Төрийн шагналт зураач Ойдов гуайн зурсан өнөөгийн төрийн сүлдийг модон морь энэ тэр гээд нэг хэсэг шүүмжилж байсан. Таны зурсан цагаан шонхор бүтээл шалгарсан бол энгэртээ шууд л төрийн шагналын тэмдэг зүүх байж гэж харамсдаг уу, та?

    -Ойдовын бүтээлийн тухайд би шүүмжилж чадахгүй. Одоогийн сүлдийг шүүдэг хүн нь би биш. Надад тийм эрх ч байхгүй. Уран бүтээлийн өрсөлдөгчөө муулах муухай.

    –Монгол Улсын Ерөнхийлөгч шонхор шувууг “Төрийн бахархалт шувуу“-гаар зарласан. цагаан шонхороор сүлдээ хийчихэж болдоггүй юм байх даа?

    -Шонхорын тухай нэг баримтат киног нэг хүү хийсэн байгаа. “Монголын нууц товчоон”-д Хиад боржигоны сүлд, Дэй сэцний зүүд энэ тэр гээд цагаан шонхорын тухай арваад удаа дурдсан байдаг. Зурагт, энтертайнмент мэдээлэлгүй дундад зууны үед хээр гадаа явж байгаа хүнд тэнгэрт нисэж яваа шувуу шиг тийм гайхамшиг хэн ч бодвоос байхгүй шүү дээ. Шонхор шувуу тагтаа шиг жижигхэн шувуу мөртлөө ямар зоригтой, хурдан шаламгай, хоромхон зуурын дотор тэнгэрт цэг шиг шунган алга болж байгааг шүтэн биширч байсан нь лавтай. Тэрнээс эдэлж хэрэглэдэг адуу морио шүтээд байгаагүй л байхгүй юу. Шонхорыг эцэг дээдсийн сүнс сүлд гэж итгэж ирсэн нь ч үүнтэй холбоотой. Эзэн Чингэсийн шүтэж явсан сүлд юм чинь цагаан шонхорыг төрийн бахархалт шувуу болгохоос ч аргагүй юм.

    –Таны цагаан шонхор яаж яваад цагдаагийн байгууллагын сүлд болчихов?

    -Пүрэв генералын үед болсон. Их хурал дээр төрийн сүлдээр батлагдахгүй болонгуут л надад санал тавьсан. Пүрэв генерал, хөдөлмөрийн баатар Л.Түдэв гуай нар их дэмжиж байсан юм.

    –Та “Их хөлгөн туульс“-аасаа өөр ямар бүтээлийг боломжийн болсон гэж үнэлж явдаг бол?

    -Миний анд, төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Х.Билэгжаргал агсан “Хүний хийсэн болгон мундаг болно гэж байхгүй. Надад “Ламбугайн нулимс” дуурь, Бавуугийн Лхагвасүрэнд “Боржигоны бор тал” гэж нэг шүлэг, чамд нэг сохор өвгөн байна. Эдгээр чинь л бусад бүтээлээ тодорхойлж явна” гэдэг байсан.

    –Та сүүлийн үед ямар бүтээл туурвиж байна даа?

    -Цагийн урлаг цагийнхаа л урсгалыг нэхнэ. Яахав, арван гурван бүлэг үзэсгэлэнгээ дэлгэнэ гэж бодоод л явж байна. Хойд туйл дээр мөсөн пирамид, урд туйл дээр цасан пирамид босгоно доо.

    “Их хөлгөн туульс”. Зураачийн урлан дахь хувилбар

    Л.БАТЦЭНГЭЛ (Өдрийн сонин)

  • Норовчойжоогийн ЭРДЭНЭЧУЛУУН

    1988 оны 3-р сарын 14- нд Улаанбаатар хотод төрсөн.

    2010 онд Кино Урлагийн Дээд Сургуулийг Жүжигчин мэргэжлээр төгссөн. Сурч байх хугацаандаа телевизэд ажиллаж улмаар телевизийн хөтлөгч, сэтгүүлчээр ажиллаж эхэлсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    2015 оноос NBS Үндэсний мэдээллийн телевизэд Ерөнхий редактор, “Монголчууд” бүтээгч, санаачлагч, хэрэгжүүлэгч Хүмүүсийг дэмжигч цуврал нэвтрүүлгийн санаачлагч хөтлөгч, редактор

    2014- 2015 он “Smart social media group” Ерөнхий редактор, “Технологийн хөгжил монголд” төсөл нэвтрүүлгийн санаачлалгч

    2014 оноос “Оршихуйд” продакшн Гүйцэтгэх захирал. Хар тамхины эсрэг реклам сурталчилгаа, гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг цуврал нэвтрүүлэг

    2012- 2014 “Үндэстний тойм” сэтгүүлд сэтгүүлч, редактор. Эрүүгийн хуулийн цуврал баримтат нэвтрүүлгүүд, иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөлтэй хамтран “Хот, Хөгжил, Хүн” сэдвээр цуврал төслийн нэвтрүүлгүүд

    2011- 2012 онд Эх орон телевиз Ерөнхий редактор, Өглөө хөтөлбөрийн нэвтрүүлэгч

    2010- 2011 онд Эх орон телевиз “Монголчууд архинаас татгалзаж байна” төсөл нэврүүлэг

    https://www.facebook.com/erkachuk
    https://www.facebook.com/NOTSTAY
    https://twitter.com/Chuka71erka

  • Зураач УНДРАА: ХҮН ХҮҮХЭД МЭТ ГЭГЭЭН ЗӨН МӨРӨӨДЛӨӨ ГЭЭСЭН БАЙДАГ

    Зураач Вандангийн УНДРАА:

    – Юуны өмнө үзэсгэлэнгээ гаргаж байгаад баяр хүргэе. Өөрийн чинь үзэсгэлэнд бүтээлийг харахад их гэгээлэг өнгө төрхтэй, нэг тийм тайван амгалан мэдрэмж төрж байсан. Гэр бүлийн сэдэвтэй зургууд их харагдаж байна. Яагаад энэ сэдвийг сонгож зурах болсон юм бэ?

    – Баярлалаа. Би гэрлээд гурван сайхан хүүхэдтэй болсон. Айлын гэргий болоод үр хүүхэд, хань ижлээсээ амар амгалан, гоё сайхныг мэдэрч, гоё сайхан энергитэй зүйлд илүү их дурлаж, татагдаж, зурдаг болсон байх. Тиймээс байгаа орчин маань л их нөлөөлсөн болов уу.

    – Таны зурагнуудад их тод өнгийг их голчилсон байна. Ер нь бүх зурагнууд чинь ийм байсан уу? Сүүлийн үеийн зурагнууд нь зөвхөн ийм байна уу?

    – 2012 оноос хойшхи зурагнууд ер нь иймэрхүү тод өнгө голчилсон байгаа. 2005 онд төгсөөд, 2006 оноос эхлээд уран бүтээлийнхээ гарааг эхэлсэн. Энэ явцдаа бол эрэл хайгуул хийгээд зохиомжлог давтамжтай зураг зурдаг байлаа. Гэр бүлийнхээ хүнтэй учраад, гэр бүлийн, тод өнгөтэй, хайр дурлалын сэдэвтэй зурагнууд л их зурж байгаа. Гарч ирж байгаа энэ гоё өнгөнүүд бол миний дотоод хоёрдахь ертөнц юм даа. Би тийм ертөнцөд л амьдраад байна гэсэн үг байх.

    – Өөрийн чинь зурагнууд их зохиомжтой юм. Ялангуяа эвтэй дөрвөн амьтан гэхэд л шинэлэг байдлаар зурсан байна?

    – Эвтэй дөрвөн амьтдыг дээр дээрээ гараад алим авах гэж байгаа байдлыг яагаад өөрчилж болохгүй гэж бодсон. Би ер нь зурагнуудаа аль болох инээдмийн талруугаа зурах гэж хичээдэг. Одоогоор эвтэй дөрвөн амьтны 20-иод цуврал гарчихсан байна. Жижиг том хэмжээтэй, янз бүрийн л байгаа. Би хийе гэсэн юмаа л хийдэг. Сэтгэлгээний хувьд баригдах дургүй. Цаашид маш их олон санаанууд байгаа. Тиймээс тэдгээр санаануудаа хэрэгжүүлээд явна даа.

    – Уран зургийн янз бүрийн урсгал чиглэлүүд олон байдаг. Өөрөө ямар чиглэлийн зураач вэ?

    – Өөрийгөө модерн, шинэ үеийн урлагт орох байх гэж боддог байсан. Гэтэл судлаад үзэхээр Францаас уламжлалтай гэнэн сэтгэлгээний урлагтай илүү их хамааралтай юм шиг байгаа юм. Гэнэн сэтгэлгээний урлаг гэдэг нь хүүхдэрхүү зурдаг чиглэл юм л даа.

    – Миний хувьд гэнэн сэтгэлгээний урлагийн талаар анх удаа л сонсож байна. Энэ урлагийн талаар дэлгэрүүлж ярихгүй юу?

    – Иймэрхүү төрлөөр зурдаг зураач нар олон байдаг. Пикассо ч бас хүүхэд шиг зурахыг мөрөөдөж байсан гэдэг юм байна лээ. Элдэв янзийн бодол, хүлээс, изм-д баригдаагүй, хэт дураараа, хүүхдийн гэнэн сэтгэлгээгээр зурна гэдэг сонирхолтой шүү дээ. Хүн хүүхэд үеийнхээ гэгээн зөн мөрөөдлийг гээхгүй явах ёстой. Зарим хүмүүс миний зургийг хараад “Хөөх энэ чинь хүүхдийн зураг юмуу” гэдэг. Энийг нь би шүүмжлэл талаас нь хүлээж авдаггүй. Харин баярлаад илүү хүүхэд шиг зурсан байна ш дээ гэсэн үүднээс хүлээж авдаг. Би энэ сэдвээр зурахдаа анх өөрийнхөө гэр бүлийнхний зургийг зурж үзэсгэлэндээ тавьсан юм. Гэтэл тэр зураг маань хүмүүст таалагдаад, манай гэр бүлийг зураад өгөөч гэсэн хүсэлт их ирдэг болсон. Зарим гэр бүлүүд хүүхэд гаргаагүй ч гэсэн би тэдэн хүүхэдтэй болмоор байна гэх мэтчилэн бэлгэдэл, зөн мөрөөдлийн зураг их зуруулдаг. Ер нь л өөрийн хүсэж буй зүйлээ бэлгэдлийн чанартайгаар зуруулдаг хүмүүс олон байдаг.

    – Хүнд хамгийн анхны юм бүхэн маш их дурсамжтай байдаг. Нууц биш бол хамгийн анхны зарсан зураг чинь ямар үнэ хүрсэн бэ?

    – /Инээв/ Хамгийн анхны үзэсгэлэн дээрээ анхныхаа зургийг зараад бөөн баяр болж байлаа. Нэг гадаадын хүн 350$-оор зургийг маань худалдаж авч байсан.

    – Та аль сургуулийг төгссөн бэ?

    – 1998 онд Гандигийн нэрэмжит дүрслэх урлагийн дунд сургуулийг төгссөн. Тэндээс би одоо энэ зураад байгаа чиглэлийнхээ ерөнхий зураглалыг олж авсан. Дараа нь 2005 онд Дүрслэх урлагийн дээд сургуулийн уран зургийн ангийг Энхбат багшийн удирдлаган доор дүүргэсэн. Тэнд зурах арга барил, техникийг илүү эзэмшиж, мэргэшсэн.

    – Цаашид энэ чиглэлээрээ зураад байх уу?

    – Дотроос гарах юм зөндөө байгаа болохоор зураад л байна байх.

    – Комикс, номын чимэглэл зураг зурж байсан гэсэн. Энэ тухайгаа дэлгэрүүлж ярихгүй юу?

    – Тиймээ. Би хүүхдийн төлөөх ажлуудыг дэмжиж ажилладаг. Хүүхдийн төлөө байгууллагууд миний зургийг ашигладаг. Ариунтунгалаг охинд зориулж, Сэтгэлийн зураг нэртэй анхны хандивын үзэсгэлэнг зохион байгуулж байлаа. Сүүлд хүүхэд судлаач Хорлоо багштай хамтарч Монгол хүүхдүүддээ зөв дадал хэвшил олгох “Сайн мууг ялгая” цуврал гарын авлага дээр ажиллаа. Гурав дахь цуврал нь БИ МОНГОЛ ХҮҮХЭД нэрээр Монгол ахуйд амьдрах ухаанд сургах 60 дадал нэрээр гарсан. Хүүхдүүд хувийн ариун цэвэртээ хэрхэн анхаарах, гараа хэрхэн угаах, хоолоо идчихээд аяга тавгаа хэрхэн хураах гэх мэтчилэн хамгийн наад захын ахуйн соёлд суралцаж, төлөвшүүлэх тал дээр энгийн хөөрхөн зөвлөмжүүдийг гарын авлага болгож зурсан.

    – Нийтдээ хэдэн үзэсгэлэн гаргасан вэ? Манай зураачид маш мундаг болсон. Гадаадын үзэсгэлэнд зурагнуудаа явуулж, шагналт байруудад их ордог болжээ. Таны хувьд энэ тал дээр хэр зэрэг ажиллаж байна?

    – 2006 оноос хойш жилдээ нэгээс хоёр үзэсгэлэнд оролцдог байсан. Гадаад дотоодын үзэсгэлэнд нилээд оролцсон. Вьетнамд болсон үзэсгэлэнд манай орноос арван эмэгтэй зураач оролцсоны нэгэнд би явсан юм. Уг үзэсгэлэнд оролцоход Насаа эгч маань надад санал тавьсан болохоор Насаа эгчдээ их баярладаг. Тэнд очоод долоо хоногийн хугацаанд бусад орны олон зураачтай туршлага солилцсон. Дэлхийн 110-аад орны төлөөлөгчид ирсэн байсан. Үзэсгэлэн нээгдэхэд Насаа эгч бид хоёрын зураг хамгийн эхэнд гарсан нь надад их сайхан сэтгэгдэл үлдээсэн. Тэр үеэр болсон Шаазан чимэглэх уралдаанд миний бүтээл тусгай байр эзэлж байсан.

    – Зураач хүний хувьд Монголын уран зургийн өнөөгийн түвшинг хэрхэн харж байна?

    – Манай зураачид бусад улсын зураачидтай хөл нийлүүлэн алхаж байгаа гэж бодож байгаа. Ялангуяа 9/76 галерейн Гантуяа эгчийг энд нэрлэмээр байна. 2015 онд зураачдыг Итали руу биналд явуулсан. Одоо 2016 оных нь бүртгэл явагдаж байна. Манай зураачид ер нь хаана ч нүүр улайхааргүй болж байгаа. Тэр энэ гэж нэрлэхээсээ илүү бүх л галерейнуудын янз бүрийн урсгалууд, бие биенийхээ орон зайг нөхөөд байдаг юм болов уу гэж боддог. Бүх зураач нар нэг л төрлийн юм зураад хошуураад байвал манай урлаг хөгжихгүй. Ер нь манай урчууд болон дизайнаруудын бүтээл дэлхийн хэмжээнд аль хэдийн үнэлэгдээд тэмцээн уралдаанд аварга болоод байгаа шүү дээ.

    – Зарим уран зураг маш их үнэд хүрдэг. Уран зурагт ер нь юуг нь хамгийн их үнэлдэг юм бэ? Техник ажиллагаа, гүйцэтгэлийг нь хардаг юм уу, эль эсхүл тухайн зураачийн сэтгэлгээ зохиомжийг нь харж үнэлдэг юм уу?

    – Уран зураг гэдэг хүний дотоод сэтгэлээс гарч ирж байгаа зүйл болохоор үнэд хүрдэг юм болов уу. Би оюутан байхдаа анх Пикассогийн зурагнуудыг хараад “Бид нарыг бодитой зүйл зур” гээд л байдаг. Гэтэл энэ зураач ямар их чөлөөтэй, хийсвэр сэтгэлгээ нь хөгжсөн хүн юм бэ? гээд л боддог байсан.

    – Анх зураг зурах гараагаа хэзээнээс эхэлж байв? Ямар хүн нөлөөлөв?

    – Би багаасаа л урлангийн нөхцөлд амьдарсан хүн. Аав маань маш их сийлбэр хийдэг, бас бусад олон нарийн юмыг урлаж чаддаг, их авъяаслаг хүн байсан. Цаасны технологичоор Румынд сургууль төгссөн юм. Монголдоо анх удаа лаа, ариун цэврийн цаасны үйлдвэрийг оруулж ирж байсан хүн. Аавынхаа үлгэр дуурайл, өөрийн хүсэл тэмүүлэлээр зураач болсон гэж боддог доо. Аавынхаа хийж байгаа юманд дурлаж, хийх гээд байгаа оролдлогыг минь хараад аав маань их урам авсан байх. Энэ л миний хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэх охин гээд л… Дөнгөж таван настай байхдаа анх сийлбэрийн хутга барьж байсан. Хамгийн анх баргил гээд зөөлөн чулуун дээр Доналд Дакыг сийлж байгаад харамсалтай нь би гараа нилээн ангайтал зүсчихсэнээс болоод түүнээс хойш аав маань намайг хутга бариулахаа больчихсон. Тэгээд бас гар нь эвдэрчихнэ гээд гурил ч зууруулдаггүй байсан. Их л хайрладаг байсан даа. Одоо бол аав маань бурханы оронд очоод долоон жил болж байна. Мөн аав маань бурхан бүтээдэг байсан. Хайлчилбар, тосон будаг, харандаа гээд бүх л зүйлээр юм хийдэг. Олон талын авъяастай хүн байсан. Аавд маань очиж үзээгүй газар, аялаагүй орон ч гэж бараг байхгүй. Японд л очоогүй, дээгүүр нь онгоцоор нисэж явахдаа харж байсан гэдэг. Хэлний хувьд ч их авьяастай, мундаг хүн байсан. Би анх Дүрслэх урлагийн дээд сургуульд орохдоо 19 настай байсан мөртлөө аавыгаа дагуулаад очиж байж билээ. Ер нь л аав маань хамаг ажлыг минь нугалж өгдөг байсан. Одоо харин миний хань бүх л зүйл дээр намайг ойлгож, дэмжиж, ажилд маань тусладаг.

    – Хэтийн зорилго болон мөрөөдлийнхөө талаар бидэнтэй хуваалцахгүй юу?

    – Би юманд нэг их айхтар шунаад байдаггүй. Харин амьтанд их хайртай. Миний мөрөөдөл гэх юм бол сайхан агаартай, байгалийн үзэсгэлэн төгс газарт амьтны хүрээлэн нээгээд, урлангаа байгуулаад, үзэсгэлэнгээ гаргах юмсан гэж л мөрөөддөг. Ер нь бол маш тайван амгалан нөхцөлд, юунд ч баригдалгүй, зургаа л зурах хүсэлтэй.

    – Монголынхоо хүндэлж явдаг зураачдаас дурдвал…

    – Авьяаслаг, ажлын төлөө уйгагүй явж байгаа тийм л зураачдыг их хүндэлдэг. Тухайлбал Нурмаа эгч, Хонгороо эгч, Насанцэнгэл эгч гэх мэтчилэн олон сайхан зураачид байна. Залуу уран бүтээлчдээс Энхномин, Номин байна. Мөн Золбоотөгөлдөр зураач бас өөрийн гэсэн хүүхдэрхүү, гэнэн сэтгэлгээтэй. Бид хоёр 2014 онд хамтын үзэсгэлэн гаргаж байсан. Надад түүний зурагнууд маш их таалагдсан. Нэр дурдаагүй ч олон мундаг зураачид байдаг. Би ер нь хөдөлмөрч уйгагүй хүмүүсийг бүгдийг нь л хүндэлдэг.

    – Чиний хувьд захиалгын зураг их зурж байна уу?

    – Тиймээ. Гэр бүлийн зураг, захиалгын зураг их зурдаг. Захиалгын зураг зурахад нөгөө хүмүүсийнхээ талаар судалж, хүсэл мөрөөдлийг нь багтааж, ойлгож, судалж зурах шаардлага их гардаг. Гэхдээ зарим нэг хүмүүс зургаа зуруулж дуусчихаад, энд тэнд нь тийм ч юм нэмэх хэрэгтэй байна гэдэг нь хүндрэлтэй байдаг. Тиймээс анхнаасаа л бүх зүйлээ их сайн тохирч, ярьж байж зурах хэрэгтэй.

    – Австракт зураг зурдаг уу? Бас хэрхэн ойлгодог вэ?

    – Би австракт зураг зурах гэж оролдож үзсэн. Чадахгүй байна лээ /инээв/. Тэгэхээр зурж байгаа тэр хүмүүс агуу байна. Тэр өнгө будгийг яаж нялаад байна гэдэг тухайн хүний авьяас чадвар юм. Ер нь зураач нараас гарч байгаа бүх чадварыг би үнэлдэг. Бүгд л өөрийн гэсэн онцлог шинжтэй, дахин давтагдахгүй болохоор бие биенийхээ дутуу орон зайг нөхдөг байх. Тэр нь сайн, тэр нь муу гэж ярихын аргагүй л дээ. Зарим нэг их хүнд сэдэвтэй зурагнууд байдаг. Гэхдээ тэр хүмүүс ч гэсэн нийгэмд болж бүтэхгүй байгаа асуудлыг зурж байгаа болохоор үгүйсгэж болохгүй, байх л ёстой сэдэв.

    Сэтгүүлч Б.Нанзаддорж

    “Ухаантай морь” сэтгүүл

  • ЗӨВ ЦЭЦЭРЛЭГИЙГ БАЙГУУЛЖ ТЭНЭМЭЛ, ХҮЧИРХИЙЛЭЛД ӨРТСӨН ХҮҮХДҮҮДЭД ХӨГЖИХ БОЛОМЖ ОЛГОХОД ТАНЫ ОРОЛЦОО ЧУХАЛ

    Цөөхөн Монголчуудын ихэнхи нь ядуурч, тэнэмэл иргэд улам олширсоор, гудамжинд хүүхдүүд төрсөөр байна. Эдгээр хүүхдүүдийг Монголдоо хэрэгтэй хүн болгохын төлөө ГЭРтээ 40 гаруй хүүхдийг амьдруулж байгаа Загдаа гуай өөрийн гэрийг өргөтгөн цэцэрлэг байгуулж байна. Цэцэрлэгийн ажил 90%- тай явж байгаа бөгөөд ашиглалтанд ороход пильта, паркетан шал дутаад байна. МОНГОЛЫН ИРЭЭДҮЙГ ХҮН БОЛГОЖ байгаа энэ бодит ажилд дэмжлэг үзүүлэхийг уриалж байна.
    Дэмжсэн байгууллага хувь хүмүүсийн бизнесийн үйл ажиллагааг 1 сарын турш Creative Mongolia хуудсаар сурталчилж харилцан дэмжилцэнэ. БИД НЭГ Л АГААРААР АМЬСГАЛЖ, НЭГ Л ХОТОД АМЬДАРДАГ.
    Утас 88094995. Дансны дугаар: Зөв Амьдрах Ухаан ТББ Голомт банк 123510313