creativemongolia

Category: Uncategorized

  • Эвт Үүд хаалганы үйлдвэрлэлийн хүний нөөцийн бодлого төлөвлөлт, сургалт хөгжлийн хөтөлбөр

    Тус компани нь 2007 оноос тавилгын үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд энэ туршлага дээрээ үндэслэн 2012 онд барилгын компаниудад олноор нийлүүлэх зорилгоор солонгосоос тоног төхөөрөмж, материал оруулж ирэн солонгос технологийн хаалгыг үйлдвэрлэж ирсэн бөгөөд захиалагчдын хүсэлтийг харгалзан герман технологийн хаалгыг ч мөн үйлдвэрлэж байна.

    https://www.facebook.com/store.huma

    ӨӨДЛӨХ АЙЛ ҮҮДНЭЭСЭЭ 
    Айл гэр, албан байгууллагын өнгө төрх, интерьер дизайны чиг хандлага нь хамгийн түрүүнд үүд хаалганаасаа эхлэн мэдрэгддэг. Түүнчлэн хүний ажил, амьдралын чанарт шууд нөлөөлдөг бөгөөд сэтгэл хангалуун байдал, цаашдын ололт амжилттай холбоотой байдаг билээ. “HUMA’N”LLC Бренд нь чанараараа тэргүүлдэг Үндэсний үйлдвэрлэгч Эвт-Үүд брэндийн чанартай модон хаалга худалдаалахаас гадна Орос улсын Ретвизан болон Сибирь Профиль компаний модон болон металл хаалганууд борлуулдаг албан ёсны дестрибютер компани билээ. Бидний санал болгож буй хаалганууд нь чанараараа хэрэглэгчиддээ хэдийнээ танигдсан төдийгүй өнгө, загвар дизайны өргөн сонголттой байдаг. Бид орчин үеийн интерьертэй хөл нийлүүлэн алхаж үргэлж шинэлэг байдлыг эрэлхийлж үйлчлүүлэгчдийнхээ тав тухтай орчинг бүрдүүлж ажиллахдаа үргэлж баяртай байх болно.

  • Батнасангийн САРУУЛЗАЯА- Баг хөгжүүлэлт, төслийн удирдлага

    “Үндэстэн баг” ХХК-ийн төслийн менежер, сургагч багш.

    МУИС-ийг Бизнесийн удирдлага мэргэжлээр дүүргэсэн. Хүний Нөөцийн Судалгааны Үндэсний хүрээлэнгийн Хүний нөөцийн удирдлагын хөтөлбөр дүүргэсэн. 2015 оноос Бүтээлч Монгол нэгдэл, Үндэстэн Баг ХХК-ийн олон нийтийн үйл ажиллагаа болон нийгмийн төслүүдэд судлаач, төслийн удирдагчаар ажиллаж байна. 2017 оноос Teamwork&Teamplay болон TEAM олон улсын хөтөлбөрийн Ахлах сургагч багшаар ажиллаж байна.
    Алтан Дээд ГэрИЭ үндэсний онлын Дэмч багш зэрэгтэй.

    Англи, франц хэлтэй.

  • Нацагдоржийн БАТЧУЛУУН- Бизнес менежментийн зөвлөх

    Төслийн удирдлагын зөвлөх, бизнес менежментийн зөвлөх багш, Баянтүмэн консалтинг компанийн захирал.

    Эдийн засаг, бизнесийн удирдага. Япон Улсад Сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр мастер дүүргэсэн.

    https://www.facebook.com/%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%82%D2%AF%D0%BC%D1%8D%D0%BD-%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3-111068187105986/

  • ХӨДӨЛМӨРИЙН МАРГААН БА ШИЙДВЭРЛЭХ АРГА ЗАМ

    Агуулга

    1. Хөдөлмөрийн маргааны үүсэх шалтгаан
    2. Хөдөлмөрийн маргааныг шийдвэрлэх үйл явц
    3. Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан
    4. Хөдөлмөрийн хамтын маргаан
    5. Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын дүрэм
    6. Маргааныг багасгах хүчин зүйл

    1. ХӨДӨЛМӨРИЙН МАРГААН ҮҮСЭХ ШАЛТГААН

    Хөдөлмөрийн маргаан нь хэн, юуны талаар маргаж байгаагаас хамаарч 2 янз байдаг бөгөөд маргах журам нь өөр өөр байна. Ажилтан ба ажил олгогчийн хооронд хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлын хүрээнд саналын зөрүү үүсвэл хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан болдог.

    Хамтын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах, биелүүлэх, биелэлтэд нь хяналт тавих явцад энэ гэрээ, хэлэлцээрт оролцогч талуудын хооронд саналын зөрүү үүсвэл хөдөлмөрийн хамтын маргаан болдог.

    Хөдөлмөрийн хамтын болон ганцаарчилсан маргаан нь түүнийг шийдвэрлэх явц, талуудын хүлээх эрх, үүргээр ялгарна.

    Тухайлбал, ажил хаялт нь хөдөлмөрийн маргааныг шийдвэрлэх зорилготой арга зам мөн боловч үүнийг зөвхөн хөдөлмөрийн хамтын маргааны үед хэрэглэдэг. Харин ажилтан ганцаар маргаж байгаа үед ажилт хаялт хийх бололцоогүй юм.

    Ажилтан ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжүүлсэн тухай гомдлоо шийдвэрийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 1 сарын дотор шүүхэд гаргана. Бусад тохиолдолд эрхээ зөрчигдсөнийг мэдсэн буюу мэдэх ёстой байсан өдрөөс хойш 3 сарын дотор хөдөлмөрийн маргаан шийдвэрлэх байгууллагад гомдлоо гаргах эрхтэй.

    Хүндэтгэн үзэх шалтгаан байвал хугацаа өнгөрсөн зарим тохиолдолд маргааныг шийдвэрлэж болдог.

    2. ХӨДӨЛМӨРИЙН МАРГААНЫГ ШИЙДВЭРЛҮҮЛЭХ ҮЙЛ ЯВЦ

    Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг Хөдөлмөрийн маргаан таслах комисс /комисс/, Шүүх гэсэн маргаан шийдвэрлэх байгууллагад хандан гаргана.

    Гэхдээ маргааны агуулгаас хамаарч зарим маргааныг заавал комиссоор эхэлж шийдүүлэх ёстой байдаг. Комисс нь шүүхэд хянан шийдвэрлэхээр зааснаас бусад маргааныг шийдвэрлэнэ.

    Жишээлбэл, ажилтан нь цалин хөлснөөс суутгал хийх тухай шийдвэр буюу хэмжээг эс зөвшөөрвөл, уг мөнгийг эгүүлэн авах тухай гомдлоо комисст гаргаж болно.

    Дээрхээс гадна шүүхэд эвлэрүүлэн зуучлалын журмаар хөдөлмөрийн маргааныг шийдвэрлүүлж болно.

    Хаана хандах вэ

    Комисс маргааныг шийдвэрлэх бол байгууллагын дэргэдэх хөдөлмөрийн маргаан таслах комисст хандана. Энэ комисст ажил олгогчийн болон ажилтны төлөөлөгчдийн тоо нь тэнцүү байдаг.

    Шүүхээр маргааныг шийдвэрлэх тохиолдолд ажил олгогчийн харьяалагдах сум, дүүргийн шүүхэд хандана.

    Комиссоор маргаан шийдүүлэх үед мэдэх шаардлагатай зүйлс

    Комисс нь материалыг шалгах, үндэслэлийг тогтооход мэргэжлийн хүнийг оролцуулж, ажил олгогчоос баримт бичиг, тооцоо, тайлбарыг гаргуулан авах эрхтэй.

    Комиссын хурлын дарга, нарийн бичгийн даргыг ажил олгогч, ажилтны төлөөлөгчид ээлжлэн гүйцэтгэх бөгөөд нэг талын төлөөлөгчид нэгэн зэрэг гүйцэтгэж болохгүй.

    Комиссын хуралд өргөдөл гаргасан ажилтныг биеэр байлцуулан маргааныг шийдвэрлэдэг бөгөөд өргөдөл гаргасан ажилтан комиссын хуралд оролцохоо мэдэгдээд хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ирээгүй тохиолдолд маргааныг хянан шийдвэрлэх ажлыг дараагийн хурал хүртэл хойшлуулна.

    Өргөдөл гаргасан ажилтан комиссын хуралд оролцохоо мэдэгдээд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй тохиолдолд өргөдлийг хэлэлцэхгүйгээр маргааныг хэрэгсэхгүй болгож болно.

    Комиссын шийдвэрийг давж заалдах хугацаа

    Ажил олгогч буюу ажилтан нь комиссын шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл, түүнийг хүлээн авснаас хойш 10 хоногийн дотор зохих сум, дүүргийн шүүхэд давж заалдах эрхтэй.

    Ямар маргааныг шүүхээр шийдүүлэх вэ

    Дараах маргааныг комисст хандахгүйгээр шүүхээр шийдүүлдэг.

    Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын шийдвэрийг давж заалдсан гомдол;

    Ажил олгогчийн санаачилгаар ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжүүлсэн тухай ажилтны гомдол;

    Ажилтнаас хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлж байхдаа аж ахуйн нэгж, байгууллагад учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажил олгогчийн нэхэмжлэл;

    Хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх үед эрүүл мэнд нь хохирсны улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажилтны нэхэмжлэл;

    Буруу халсан буюу шилжүүлсэн үеийн олговрын талаар гарсан маргаан;

    Иргэн хоорондын хөдөлмөрийн гэрээтэй холбогдон гарсан маргаан;

    Сахилгын шийтгэл буруу ногдуулсан тухай ажилтны гомдол;

    Хууль болон гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол эд хөрөнгө болон хөдөлмөрөө нэгтгэн ажиллагчдын хоорондын хөдөлмөрийн маргаан;

    Хууль тогтоомжоор шүүхэд харьяалуулсан бусад маргаан;

    Хөдөлмөрийн гэрээний нөхцөлийг дордуулсан тухай ажилтны нэхэмжлэл;

    Хөдөлмөрийн дотоод журам хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулахаар өөрийн онцлогт тохируулан тогтоосон байгууллагын бусад тушаал, шийдвэр хууль тогтоомжид нийцээгүй тухай ажилтны нэхэмжлэл.

    Маргааныг ямар хугацааны дотор шийдэх вэ

    Комисс нь өргөдлийг хүлээн авсанаас хойш 14 хоногийн дотор маргааныг шийдвэрлэх ёстой байдаг.

    Шүүхэд хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоногийн дотор хэргийг шийдвэрлэх ба шаардлагатай бол 30 хоногоор нэг удаа энэ хугацааг сунгадаг.

    Маргаан шийдүүлэхэд улсын тэмдэгтийн хураамж гэх мэт төлбөр төлөх эсэх

    Комисс болон шүүхээр маргааныг шийдвэрлэх үед ямарваа нэг төлбөр төлдөггүй.

    Эвлэрүүлэн зуучлалын журмаар маргаанаа зохицуулахаар шүүх дэх эвлэрүүлэн зуучлагчид өргөдөл гаргахад 30000 төгрөгийн тэмдэгтийн хураамж төлнө.

    ХӨДӨЛМӨРИЙН ГАНЦААРЧИЛСАН МАРГААН ЗОХИЦУУЛАЛТ

    Ажилтан ба ажил олгогчийн хооронд хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлын хүрээнд саналын зөрүү үүсвэл хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан болдог.

    Гомдол гаргах хугацаа

    – Ажилтан ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжүүлсэн тухай гомдлоо шийдвэрийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 1 сарын дотор шүүхэд гаргана.

    – Бусад тохиолдолд эрхээ зөрчигдсөнийг мэдсэн буюу мэдэх ёстой байсан өдрөөс 3 сарын дотор хөдөлмөрийн маргаан шийдвэрлэх байгууллагад гомдлоо гаргах эрхтэй.

    – Хүндэтгэн үзэх шалтгаан байвал хугацаа өнгөрсөн зарим тохиолдолд маргааныг шийдвэрлэж болно.

    Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг

    – Хөдөлмөрийн маргаан таслах комисс/”Комисс”/

    –  Шүүх гэсэн маргаан шийдвэрлэх байгууллагад хандан гаргана.

    Маргааны агуулгаас хамаарч зарим маргааныг заавал комиссоор эхэлж шийдүүлэх ёстой байдаг. Комисс нь шүүхэд хянан шийдвэрлэхээс бусад маргааныг шийдвэрлэнэ.

    Мөн зарим тохиолдолд шүүхэд эвлэрүүлэн зуучлах журмаар хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг шийдвэрлүүлж болдог.

    Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссоор шийдвэрлүүлэх

    Хөдөлмөрийн маргаан таслах комисс маргаан шийдвэрлэх бол байгууллагын дэргэдэх хөдөлмөрийн маргаан таслах комисст хандана.

    Комисс нь холбогдох материалыг эрх зүйн талаас нь шалгах, түүний үндэслэлийг тогтоох ажилд мэргэжлийн хүмүүсийг татан оролцуулж, ажил олгогчоос шаардлагатай баримт бичиг, тооцоо, тайлбарыг гаргуулан авах эрхтэй байдаг.

    Комиссын хурлын дарга, нарийн бичгийн даргыг ажил олгогч, ажилтны төлөөлөгчид ээлжлэн гүйцэтгэх бөгөөд нэг талын төлөөлөгчид нэгэн зэрэг гүйцэтгэж болохгүй.

    Комиссын хуралд өргөдөл гаргасан ажилтныг биеэр байлцуулан маргааныг шийдвэрлэдэг бөгөөд өргөдөл гаргасан ажилтан комиссын хуралд оролцохоо мэдэгдээд хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ирээгүй тохиолдолд маргааныг хянан шийдвэрлэх ажлыг дараагийн хурал хүртэл хойшлуулна.

    Комиссын хурлаар комиссын гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэр гаргах бөгөөд үүрэг хүлээгч тал шийдвэрийг тэмдэглэлд заасан хугацаанд заавал биелүүлнэ.

    Мөн ажил олгогч нь хууль тогтоомжид нийцүүлэн гаргасан шийдвэрийг заавал биелүүлэх үүрэгтэй.

    Комиссын шийдвэрийг давж заалдах

       Ажил олгогч буюу ажилтан нь комиссын гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл, түүнийг хүлээн авснаас хойш 10 хоногийн дотор зохих сум, дүүргийн шүүхэд давж заалдах эрхтэй байдаг.

    Шүүхээр хянан шийдвэрлэх маргааны төрөл

    Дараах маргааныг комисст хандахгүйгээр шүүхээр хянан шийдүүлнэ. Үүнд:

    – Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын шийдвэрийг давж заалдсан гомдол

    – Ажил олгогчийн санаачлагаар ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжүүлсэн тухай ажилтны гомдол

    – Ажилтнаас хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлж байхдаа аж ахуйн нэгж байгууллагад учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажил олгогчийн нэхэмжлэл

    – Хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх үед эрүүл мэнд нь хохирсны улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажилтны нэхэмжлэл

    – Буруу халсан буюу шилжүүлсэн үеийн олговрын талаар гарсан маргаан

    – Иргэн хоорондын хөдөлмөрийн гэрээтэй холбогдсон маргаан

    – Сахилгын шийтгэл буруу ногдуулсан тухай ажилтны гомдол

    – Хууль болон гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол эд хөрөнгө болон хөдөлмөрөө нэгтгэн ажиллагсдын хоорондын хөдөлмөрийн маргаан

    – Хууль тогтоомжоор шүүхэд харьяалуулсан бусад маргаан

    – Хөдөлмөрийн гэрээний нөхцөлийг дордуулсан тухай ажилтны нэхэмжлэл

    – Хөдөлмөрийн дотоод журам хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулахаар өөрийн онцлогт тохируулан тогтоосон байгууллагын бусад тушаал, шийдвэр хууль тогтоомжид нийцээгүй тухай ажилтны нэхэмжлэл

    Хөдөлмөрийн маргааныг шийдэх хугацаа

        Комисс нь өргөдлийг хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор маргааныг шийдвэрлнэ.

    Шүүхэд хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоногийн дотор хэргийг шийдвэрлэх ба шаардлагатай бол 30 хоногоор нэг удаа энэ хугацаагаар сунгадаг.

    ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАМТЫН МАРГААН

        Ажил олгогч, ажилтан нарын хооронд хамтын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах явцад санал зөрөлдөх, хамтын гэрээ, хэлэлцээрийн нөхцөл шаардлага биелэгдээгүйн улмаас энэ маргаан үүсдэг. Хамтын маргааныг бичгээр гаргах ба ажлын 3 өдрийн дотор нөгөө тал бичгээр хариу өгнө.

    (Хамтын гэрээ- гэж тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийт ажилтны хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлыг хуулиар тогтоосон баталгаанаас илүү нөхцөлөөр хангах болон Хөдөлмөрийн тухайхуулиар шууд зохицуулаагүй асуудлаар ажил олгогч, ажилтны төлөөлөгчдийн хооронд байгуулсан тохиролцоог ойлгоно.)

    Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг эвлэрүүлж зохицуулж болно. Үүнд:

    – Зуучлагч урьж оролцуулах,

    – Хөдөлмөрийн арбитраар хэлэлцэх

    гэсэн 2 хэлбэр байдаг. Талууд энэ арга хэмжээнд оролцохоос татгалзах эрхгүй байдаг.

    Эвлэрүүлэх арга хэмжээний үед талуудын төлөөлөгч, зуучлагч, хөдөлмөрийн арбитрч нь хөдөлмөрийн хамтын маргааныг зохицуулахын тулд хууль тогтоомжоор олгосон бүх талын арга хэмжээг ашиглана.

    Зуучлагч урьж оролцуулах

        Ажил олгогч шаардлагыг хүлээж аваагүй, хугацаанд нь хариу өгөөгүй, ажилтны төлөөлөгчид ажил олгогчоос өгсөн хариуг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзвэл хөдөлмөрийн хамтын маргаан зохицуулахад зуучлагч урьж оролцуулна. Талууд зуучлагч урьж оролцуулснаас ажлын 5 хоногийн дотор маргааныг шийдүүлэх ба харилцан тохиролсон, санал зөрүүтэй байгаа эсэх талаар тэмдэглэж үлдээсний дараа энэ үйл ажиллагаа дуусна.

    Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг арбитраар шийдүүлэх

        Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг зуучлагчийн оролцоотой шийдэж чадаагүй тохиолдолд тухайн шатны засаг дарга ажлын 3 өдөрт багтааж хөдөлмөрийн маргааныг хэлэлцэх арбитрыг байгуулж арбитрчдыг томилно. Засаг даргын томилсон арбитрчдыг талууд татгалзах эрхгүй. Хөдөлмөрийн хамтын маргаанд оролцогч талууд нь арбитрын зөвлөмжийг хүлээн авч хэрэгжүүлэхээр тохиролцоонд хүрсэн бол энэ тухай шийдвэр гаргана. Тухайн гарсан шийдвэрийг талууд биелүүлэх үүрэгтэй.

    Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг шийдвэрлэх зорилгоор ажилтны төлөөлөгчид ажил хаялт зарлаж болно.

        Ажилтны төлөөлөгчид ажил олгогчоос эвлэрүүлэх арга хэмжээнд оролцох үүргээ биелүүлээгүй, зуучлагчийн оролцоотой тохиролцсон шийдвэрийг биелүүлээгүй, хөдөлмөрийн арбитрийн гаргасан шийдвэрийг биелүүлээгүй, хөдөлмөрийн арбитраас гаргасан зөвлөмжийг хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд ажил хаях эрхтэй. Ажил олгогчийн төлөөлөгч ажил хаялтыг зохион байгуулах, оролцохыг хориглоно.

    Ажил хаялт зарлах, ажлын байрыг түр хаах

    Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нийт ажилтны хурлаар ажил ажилтны гуравны хоёр хувьнь оролцож ажил хаялтыг дэмжсэн тохиолдолд ажил хаялтыг зарлаж болно.

    Ажил хаях тухай шийдвэр нь дараах агуулгатай байна. Үүнд:

    – Ажил хаяхад хүргэсэн санал зөрүүтэй асуудал,

    – Ажил хаялт эхлэл он, сар, өдөр, цаг, ажил хаялтын үргэлжлэх хугацаа, оролцох хүний урьдчилсан тоо,

    – Ажил хаялтыг зохион байгуулж удирдах этгээд маргаан шийдвэрлэхэд оролцох төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүн,

    – Ажил хаялт зохион байгуулах үед хүмүүсийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон ажлын жагсаалт.

    Ажил хаях тухай шийдвэрийг ажлын 5 буюу түүнээс дээш өдрийн өмнө нөгөө талд мэдэгдэх үүрэгтэй.

    Тухайн ажил олгогч нь ажилтны шаардлагыг хүлээн авах боломжгүй гэж үзвэл ажил хаялтад оролцож байгаа ажилтны ажлын байрыг түр хааж болдог.(“Локаут”)

    Мөн ажил хаялтад оролцогчийн ажлын байрыг түр ажиллуулахгүй байх зорилгоор аж ахуйн нэгж, байгууллагыг түр хааж болдог.(“Пикет”)

    Ажил хаялт үргэлжлэх хугацаанд талууд хөдөлмөрийн маргааныг эвлэрүүлж, зохицуулах талаар бүх талын арга хэмжээг авах үүрэгтэй байдаг.

    Ажил хаялт зарлахыг хориглох

    – Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг зуучлагч, хөдөлмөрийн арбитр, шүүхээр шийдвэрлэх явцад мөн санал зөрүүтэй асуудлаар хэлэлцээ хийсэн тохиолдолд.

    – Хүний амь нас, эрүүл мэндэд аюултай нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд шүүх ажил хаялтыг 30 хүртэл хоногийн хугацаагаар хойшлуулж болно.

    – Мөн ажил хаялт зохион байгуулсан, ажлын байрыг түр хаасныг шүүх хууль бус гэж тооцсон тохиолдолд талууд уг үйл ажиллагаагаа зогсооно.

    Зуучлагч хөдөлмөрийн арбитрчийг хамтын маргаан шийдвэрлэхэд оролцсон хугацаанд үндсэн ажлаас нь чөлөөлж дундаж цалин хөлстэй тэнцэх олговор олгоно.

    Ажилтны төлөөлөгчдийн хамтын маргаан шийдвэрлэх үед ажлаас халах, сахилгын шийтгэл ногдуулах, өөр ажилд шилжүүлэх, захиргааны санаачилгаар ажлаас халахыг хориглоно.

    Засгийн газрын 1999 оны 122 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралт

    ХӨДӨЛМӨРИЙН МАРГААН ТАСЛАХ КОМИССЫН ДҮРЭМ

    Нэг. Нийтлэг үндэслэл

    1.Монгол Улсын хуульд шүүх хянан шийдвэрлэхээр зааснаас бусад хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргааныг хөдөлмөрийн маргаан таслах орон тооны бус комиссоор  хянан шийдвэрлэхэд энэ дүрмийг мөрдөнө.

    2.Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа өмчийн бүх хэлбэрийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, гадаадын хөрөнгө оруулалттай болон хамтарсан аж ахуйн нэгж, байгууллагын дэргэд хөдөлмөрийн маргаан таслах комисс /цаашид “комисс” гэнэ/ байгуулж  ажиллуулна.

    3.Комисс нь Хөдөлмөрийн тухай болон холбогдох бусад хууль тогтоомж, энэхүү дүрмийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулна.

    4.Хөдөлмөрийн маргааныг комиссын хурлаар хэлэлцэж шийдвэрлэнэ. Комиссын хурлаас шийдвэр гаргана. Хурлын явцын тухай тэмдэглэл хөтөлнө. Тэмдэглэлийг хавсралтад заасны дагуу хөтөлнө.

    Хоёр. Комиссын бүрэлдэхүүн, зохион байгуулалт

    5.Комисс нь ажил олгогчийн болон ажилтны эрх ашгийг төлөөлөн хамгаалах үүрэг хүлээсэн үйлдвэрчний эвлэлийн, Үйлдвэрчний эвлэл байхгүй бол нийт ажилтны хурлаас сонгогдсон төлөөлөгчдөөс бүрдэнэ.

    6.Ажил олгогчийн болон ажилтны төлөөлөгчдийн тоо нь тэнцүү байна.

    7.Комиссын бүрэлдэхүүнд орох ҮЭ-ийн болон ажилтны төлөөлөгчийг тухайн байгууллагуудын нийт ажилтны хурлаас олонхийн саналаар сонгоно. Ажил олгогчийн төлөөлөгчийг ажил олгогчийн шийдвэрээр томилно. Нийт ажилтны хурлын болон ажил олгогчийн шийдвэрт төлөөлөгчдийг ямар хугацаагаар сонгосон буюу томилсон тухай тэмдэглэсэн байна.

    8.Талуудын төлөөлөгчид нь комиссын үйл ажиллагаанд тэгш эрх, үүрэгтэй оролцох бөгөөд тал тус бүр өөрийн ахлагчийг сонгоно.

    9.Комиссын бүрэлдэхүүнд орох өөрчлөлтийг энэ дүрмийн 7 дугаар зүйлд заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

    Гурав. Хөдөлмөрийн маргааны талаар өргөдөл гаргах, маргааныг хянан

    хэлэлцэх үйл ажиллагаа

    10.Ажилтан нь хөдөлмөрийн харилцаатай холбогдсон маргааны талаар зохих үндэслэл бүхий өргөдлөө хууль тогтоомжид заасан хугацаанд комисст гаргана.

    11.Хөдөлмөрийн маргааны тухай өргөдлийг холбогдох бусад материалын хамт ажилтны төлөөлөгчдийн ахлагч хүлээн авч бүртгэнэ. Комисс нь өргөдлийг хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор маргааныг хянаж шийдвэрлэнэ.

    12.Хөдөлмөрийн маргаанд холбогдох материалыг нарийвчлан шалгаж, комиссын хуралд оруулах бэлтгэлийг хангах үүрэг бүхий ажлын хэсэгт ажиллах хүнийг комиссын бүрэлдэхүүнд орсон талуудын ахлагч нь өөрийн гишүүдээс томилно.

    13.Комисс нь хөдөлмөрийн маргаантай холбогдох материалыг эрх зүйн талаас нь шалгах, түүний үндэслэлийг тогтоох ажилд мэргэжлийн хүмүүсийг татан оролцуулж, ажил олгогчоос шаардлагатай баримт бичиг, тооцоо, тайлбарыг гаргуулан авах эрх эдэлнэ.

    14.Комиссын хурлыг шаардлагатай үед зарлан хуралдуулах бөгөөд хурлын дарга,  нарийн бичгийн даргын үүргийг хоёр талын төлөөлөгчид ээлжлэн гүйцэтгэнэ. Хурлын дарга болон  нарийн бичгийн даргын үүргийг нэг талын төлөөлөгчид нэгэн зэрэг гүйцэтгэж болохгүй.

    15.Комиссын хуралд өргөдөл гаргасан ажилтныг биеэр байлцуулан маргааныг шийдвэрлэнэ. Өргөдөл гаргасан ажилтны хүсэлтийн дагуу түүнийг байлцуулахгүйгээр маргааныг хянан шийдвэрлэж болно. Өргөдөл гаргасан ажилтан комиссын хуралд оролцохоо мэдэгдээд хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ирээгүй тохиолдолд маргааныг хянан шийдвэрлэх ажлыг дараагийн хурал хүртэл хойшлуулна. Өргөдөл гаргасан ажилтан комиссын хуралд оролцохоо мэдэгдээд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй тохиолдолд өргөдлийг хэлэлцэхгүйгээр маргааныг хэрэгсэхгүй болгож болно.

    16.Комиссын хуралд маргалдагч талууд /ажил олгогчийн уг асуудалд холбогдох албан тушаалтан, өргөдөл гаргасан ажилтан/-аас гадна тухайн маргаантай холбогдсон асуудлыг шалгахад оролцсон ажил олгогчийн холбогдох мэргэжлийн хүмүүсийг оролцуулж болно.

    17.Комиссын хурлыг нийт гишүүдийн болон тал тус бүрийг төлөөлөх гишүүдийн 75-аас доошгүй хувь нь оролцох тохиолдолд хуралдуулна.

    18.Хуралдаанд оролцсон комиссын гишүүдийн  олонхийн саналаар комиссын шийдвэр гарах бөгөөд уг шийдвэрийг үүрэг хүлээсэн тал тэмдэглэлд заасан хугацаанд заавал биелүүлнэ. Комиссоос хууль тогтоомжид нийцүүлэн гаргасан шийдвэрийг ажил олгогч заавал биелүүлэх үүрэгтэй.

    19.Комиссын хурлын шийдвэрт хуралдаанд оролцсон комиссын бүх гишүүд, хурлын тэмдэглэлд тухайн хурлын дарга, нарийн бичгийн дарга тус тус гарын үсэг зурна. Хэрэв комиссын хурлаар асуудлыг санал нэгтэй шийдвэрлэж чадахгүйд хүрвэл тэмдэглэлд хоёр талын төлөөлөгчдийн санал зөрүүтэй асуудлыг тодорхой тэмдэглэнэ.

    20.Комиссын хурлын шийдвэрийг маргалдагч талуудад албан ёсоор танилцуулж, шийдвэрийн хувийг өгнө.

    21.Комиссын шийдвэрийг ажил олгогч болон өргөдөл гаргасан ажилтан эс зөвшөөрсөн, эсхүл комиссын гишүүд нэгдсэн тохиролцоонд хүрээгүй, тэрчлэн шийдвэрийн дагуу  үүрэг хүлээсэн тал үүргээ хугацаанд нь биелүүлээгүй тохиолдолд Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 127.1-д заасны дагуу шүүхэд давж заалдана.

    Эх сурвалж

    Хөдөлмөрийн тухай хууль (1999)

    Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль (2002)

    Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/ (2010)

    Журам, дүрэм батлах, дүрэмд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Засгийн газрын 122 тогтоол (1999)

    Жамсранжавын Лувсандорж (УБЭИС, Хүний нөөцийн удирдлагын магистрант)

  • Сэргэлэн интернашионал экспидишин- ХҮННҮ БИЧИГ, ХҮННҮ ХЭЛ, ӨВ МОНГОЛ ХЭЛЭЭ СУДЛАН СЭРГЭЭЖ, ЧУЛУУНЫ БИЧИГ ДУРСГАЛЫГ БҮРЭН ТАЙЛАВ

    ХҮННҮ БИЧИГ, ХҮННҮ ХЭЛ, ӨВ МОНГОЛ ХЭЛЭЭ СУДЛАН СЭРГЭЭЖ, ЧУЛУУНЫ БИЧИГ ДУРСГАЛЫГ БҮРЭН ТАЙЛАВ.

    Хүннү бичээс тайлан түгээгч “Сэргэлэн интернашионал экспидишин” төрийн бус байгууллага 2015 онд байгуулагдав. Энэ төрийн бус байгуулагыг түүх, археологи, гадаад хэл, орон нутаг судлал, мал ахуй судлал, контент найруулаг, олон нийтийн харилцаа гэх мэт олон салбарт мэргэжилээрээ тэргүүлэгч, олон улсын монголчууд бид баг болон байгуулав. Үндэснийхээ ой санамжийг сэргээн өнөөгийн гэр бүлийн ой санамжтай гүрхийг ( залгахийг) зорино ажиллаж байна.

    https://www.facebook.com/Sergelen.international.expedition/posts/384310885376237

    1. Бид Хүннү бичээсээ тайлсаар мянган жил төөрөгдсөнөө ойлгов
    2. Хүннү бичиг
    3. Хадны бичээс тайлал, өнөөгийн байдал манайд судлаач байна уу?
    4. Мөнгөн савны ёроол дахь Хүннү үсгээс бүрдсэн бичээсийн тухай
    5. Хүннү бичгийнхээ өгүүлбэрийг эвдэхгүй биширье!
    6. Үндсэн ой санамж ба гэр бүлийн ой санамж
    7. Төр тасарснаар үндсэн ой санамж тасрав
    8. Хүннү – Монгол хэлний мөн чанар
    9. ҮНДСЭН ХЭЛЭЭ СЭРГЭЭЕ!
    10. Өөрсдөө түүхэндээ эзэн эс болвоос өрөөлийн идэш болохын үлгэр
    11. Хүннү-Монгол хадны бичээсийн үгийн тайлбар
    12. Хүннү-Монгол хэлний өвөг толь бичгийн тухай
    13. Диван Лугат бол Хүннү-Монгол хэлний дэлгэр толь
    14. Туркман болон одоогийн түркүүдийн гарал үүсэл
    15. Монголын нууц товчоо
    16. Монголын нууц товчоо
    17. ЗААГУЧ-ТОНУЙКУКИЙН БИЧЭЭС БА МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО
    18. “Монголын Нууц Товчоо”-ны агуулгын залруулга
    19. Монгол тоо ба Кидан тоо
    20. Эх хэл ба манай үр хойчис
    21. Монголчуудын гарал үүсэл
    22. Мал ахуй-дэлхий нийтийн ухаараагүй соёл
    23. БИДНИЙ МОНГОЛЧУУД ХААНААС Ч НҮҮЖ ИРЭЭГҮЙ
    24. Цагаан сар бол мал ахуйтны баяр
    25. Мал ахуйтны хүн амын тоо сүүлийн 3500 жилд
    26. Овог, Айл, Аймаг, Улс, Ил
    27. Айл
    28. Улс
    29. Аймаг
    30. Монголынхоо эх түүх, эх хэл шинжлэлийн талаар хамтран ажиллах тухай ил захидал
    31. Диван Лугат монголчуудын толь бичиг
    32. Диван Лугат Хүннү-Монгол хэлний эх толь
    33. Билгэ хааны бичиг
    34. Билгэ хаан
    35. Билгэ хааны бичиг орчин цагийн монгол хэлээр
    36. Хуучин Тан Илийн бичиг ба Билгэ хааны бичиг
    37. Билгэ хааны бичиг.
    38. ШУА –ын Хэл зохиолын хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, шинжээчийн багийн ахлагч Ц.Батдорж танаа:
    39. Умард төрийн түүх Түрг Тэ лэ
    40. Умард төрийн түүх Түрэг Тэ лэ
    41. Тэлэ-Хүннүгийн хойчис
    42. Хуучин Тан төрийн бичиг
    43. Билгэ хаан, гол тэгин ойрдын дээдс
    44. Баруун Түрг Стамбулын туркууд биш
    45. Уйгур-Хүннүгийн хойчис
    46. Есөн угс – хүннүгийн хойчис
    47. Уйгур 740-759 онууд
    48. Орд балаг-Уйгур нийслэл
    49. Уйгур 759-822 онууд
    50. Уйгур IX–XIII зуун
    51. Кидан
    52. Шивэй Хамаг Монголын дээдэс
    53. Кидан ба Шивэй
    54. Монголын нууц товчоо түүхэн эх сурвалж мөн
    55. XIII зуун
    56. Их монгол улсын соёл
    57. Соргогтон бэг
    58. Академи
    59. Оршуулгын зан үйлийн хувьсал өөрчлөлт
    60. Цаг он сарын баяр
    61. Зурхай
    62. Түрэг овогтоны тухай шинэ судалгаа
    63. Сэлджүк овогтон Түрэг овогтон биш
    64. Ашна Түрэг овогтон ба Хамаг Монгол овогтон
    65. Өтүгэн дэх халхын эхсийг зүүн овогтон Хамаг Монгол болгосоны гор (хор)
    66. Түүхгүй үр хойчис
    67. Хүн хэл
    68. Хүн хэлний үндэс
    69. Янаглан хорлогч

    70. Хүн битиг, Уйгур битиг манай үндсэн хоёр битиг71. Арван хоёр жил72. Түүх соёл түрэмгийллийг зогсооё!73. Эх бичгээ таниагүй Хэл зохиолын хүрээлэнгийнхэн74. Үндэсний ой санамжын тухай Н.Алтанхуягт!75. Төрийн түшээ ба Улс төрч

    https://www.facebook.com/Sergelen.international.expedition/

  • Цэдэнгийн ШИНЭН- Монгол анхны мянгат тэмээчин, Тэрбумтан

    Монголын анхны мянгат тэмээчин, анхны алдарт тэмээний уяач. Бас Монголын тэрбумтан малчин хэмээх өргөмжлөлийг мянгат тэмээчин Цэдэнгийн Шинэнд Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн яамнаас хүртээгээд удаагүй байна. Нэг тэмээнээс гарах ашиг шимийг мөнгөөр тооцож үзвэл нэг сая орчим төгрөг болдог. Мянга гаруй тэмээний зах зээлийн үнэлгээг нь тооцож үзэхэд л нэг сая гаруй ам.доллар болж буй учир малчин хүний нөр их хөдөлмөрийг магтахгүй байхын аргагүй. Цаг уурын хүнд хэцүү нөхцөлд таван хошуу малаа маллаж, өөрийн гэлтгүй өрөөлийн ахуй амьдралыг өөд нь татаж яваа тэрбумтан малчин бол Ц.Шинэн гуай.

    Баянхонгор аймгийн Баянлиг сум нийтдээ 14300 орчим тэмээтэйгээс, хамгийн олон тэмээтэй баг нь 6000-ыг тоолуулжээ. Эртнээс энэ нутагт Ламын гэгээний сүргийг маллаж ирсэн учир улаан тэмээгээрээ алдартай.

    “Сүү сааль ихтэй, ноос нь ноолуурлаг чанартай, махны гарц сайтай гээд тэмээ ашиг шим нь өндөртэй сайхан мал” гэж Монгол Улсын гавь­яат малчин Ц.Шинэн гуай ярьж сууна. Торомны ноос ноо­луурлаг чанар нь өндөр учир тэмээний тоо толгой өсө­хөд ч нөлөөлнө. Тэмээнээс ноос биш ноолуур авдаг бол­бол тоо толгой нь өснө гэж тэ­рээр тооцоолж, цусыг нь сэл­­бэж, эрлийзжүүлдэг гэлээ. Гэх­­дээ тэрээр тооны араас хөөцөлдөж биш чанарыг нь анхаарч иржээ. Ханын хэ­цээс гурван буур, Галбын го­­­­­­­­­­виос хоёр буур, Говь-Алтай аймгийн Дөхөм тунгалагийн хос зогдортой буур хоёрыг авч сү­рэгтээ цус сэлбэсэн байна. Түүний тэмээн сүрэгт хавтгайн үр төл ч нэлээн хэд бий гэсэн юм. 

    Тэрээр 1975 онд илгээлтээр мал дээр гарч, түүнээс хойш таван хошуу малаа 2000-д хүргэж, өсгөж яваа. Гэхдээ энэ хугацаанд хоёр жил цэргийн алба хааж, Худалдаа бэлтгэлийн ангид хэдэн жил ажиллаад эргээд мал дагажээ. 1990-ээд оноос хойш тасралтгүй мал маллаж, тэр дундаа тэмээн сүргийг мянга давуулан өсгөөд байна. Өдгөө Ц.Шинэн гуайн тэмээний тоо 1119 болжээ. Ингэ жил бүр ботголдоггүй ч тэмээн сүргийнх нь тоо жил бүр өсөн үржиж, үр шимийг нь үзэх сайхан байгаагаа тэрээр хуучилсан. Жилдээ 100 гаруй ингэ төллөдөг байсан бол сүүлийн жилүүдэд 200 орчим болж, улам л арвижин, өсч буй гэнэ. Түүний ганц хүү Хөдөө аж ахуйн сургууль төгсөөд аавынхаа дэргэд малч ухааныг нь өвлөн үлдэхээр болжээ. Бусад хүүхдүүд, дүү нар, тэдгээрийн хүүхдүүд гээд Ц.Шинэн гуайнх өнөр өтгөн, туслах хүмүүс ч мундахгүй. Тэднийхээ ажил хөдөлмөрийг үнэлж, цалин өгч урамшуулахаас гадна өсгөж, бойжуулсан төлийнхөө 40 хувиар малчдаа малжуулдаг гэнэ.   

    Ц.Шинэн гуай тэмээний анхны алдарт уяач цолтой. Тэмээн поло сүүлийн жилүүдэд хөгжиж, бүс, улсын чанартай тэмцээнүүд ч олон зохиогдох болсон. Эдгээр тэмцээнд гаргасан амжилтыг нь үнэлж, тэмээний алдарт уяач цолыг анх түүнд хүртээжээ. “Миний тэмээ сайн давхидаг. Тиймдээ ч хурдны чиглэлийн тэмээ өсгөж байгаа. Ер нь, тэмээний уяачдыг алдаршуулах зорилгоор уралдаанууд ч тогтмол зохион байгуулж байна. Тэмээн поло аялал жуулчлалын холбооноос надад тэмээний алдарт уяач цол олгосон. Цаашдаа төр засгийн хэмжээнд тэмээний уяачдыг алдаршуулах ажилд анхаарна гэж найддаг” хэмээн алдарт уяас маань итгэл төгс хэлэв.

    Тэмээ олонтой Баянлиг сумынхан аймгийнхаа хэмжээнд харьцангуй өндөр насалдаг нууц нь ингэний сүү, цагаан идээтэй холбоотой гэдэг. Жилийн дөрвөн улиралдаа сүү саалиа өгдөг, ашиг шимтэй тэмээн сүргийн тоог өсгөхөд Ц.Шинэн гуайн гавьяаг дурдахгүй өнгөрч боломгүй.

    Ц.Шинэн: Аав ээж минь анх гурван тэмээ тасалж өгсөн, мянган тэмээтэй болох гараа маань энэ байв

    Тэгэхээр Монголд байтугай дэлхийд ганцхан Ц.Шинэн гэж ойлгож болно. Удахгүй “Улаан ном”-онд бичигдэж мэдэхээр болтлоо тоо толгой нь цөөрсөн хоёр бөхт тэмээг өсгөхийн төлөө нойр хоолоо умартаж, эр биеэ элээж яваа түүний зүтгэлийг үнэлж Монгол Улсын гавьяат малчин цолоор шагнажээ.  

    Нутгийнхан түүнийг Шинэн гэхэсээ илүүтэй гавьяат хэмээн дуудах юм билээ.  Ц.Шинэн гавьяаттай  саяхан нутагт нь уулзаж, хөөрөлдснөө хүргэж байна. 

    -Өөрийг чинь харахаар барилдаж явсан болов уу гэж санагдаад байх юм. Барилддаг уу? 

    -Эр хүн болохоор эрх биш зүгээр байгаагүй. Сумын заан цолтой. 

    -Хол явж барилдаагүй сумын заан, Хот орж зодоглоогүй сумын заан юм байна… 

    -Тийм л болох байх даа. /инээв/ 

    -Мал маллаад удаж байна уу? 

    -Ер нь бол мал аж ахуй дээр төрсөн, өссөн.  Анхны илгээлтийн эздийн нэг юм уу даа. 1975 онд  улс даяар 75 мянган залуучуудыг МХЗЭ-ийн илгээлтээр мал аж ахуйн үйлдвэрлэл дээр гаргах уриа дуудлага улс даяар түгж байсан юм. Тэр 75 мянгын нэг нь болж сурагчийн үзгээ шилбүүрээр сольсон залуучуудын нэг нь би байлаа. 

    Дунд нь хэдэн жил завсардсан. Гурван жил цэргийн алба хааж халагдаж ирээд сумын худалдаа бэлтгэлийн ангид 10 шахам жил ажилласан. Бусад хугацаанд нь мал маллаж байна.  Бараг 30 шахам жил болох байх.  

    Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын малчин Ц.Шинэн

    -Танайх хэдэн хошуу малтай вэ? 

    -Манайх таван хошуу малтай. 

    -Хамгийн олон нь тэмээ юу? 

    -Тэмээ. Одоо мянга нэлээд гарчихаад байна. Энэ жилийн төлөөр бас тоо толгой нь нэмэгдэнэ. 

    -Энэ жил хичнээн ингэ ботголж байгаа вэ? 

    -Хоёр зуу гаруй ингэ ботголно оо. Өвөл хавар сайхан  байсан болохоор мал төл сайн л байна. Харин ойрдоо нэлээд гандуу байна. Тэмээ зуднаас илүү ганд хэврэг амьтан. Хэрэв тэнгэр хангай энэ янзаараа байвал бэлчээр  ус дагаж нүүж суух л болох байх даа. Малчин хүн гэдэг малынхаа аясаар шүү дээ. 

    -Хаашаа нүүх вэ? 

    -Хаана ногоо байна, тийшээ л явна даа.  Хол гэж хойргошихгүй. Уг нь манай энэ Баянлиг жинхэнэ тэмээний нутаг байгаа юм. Гэхдээ сүүлийн хоёр жил газрын гарц тийм ч сайн байсангүй. 

    -Бог хэр өсч байна? 

    -Өсгөе гэвэл өсөөд л байна. Одоо мянга гаруй бог мал байгаа. Гэхдээ мал маллана гэдэг бол амар хялбар ажил биш. Байгаль цаг агаар, тэнгэр хангайн араншингаас их хамааралтай. Үнэхээр сэтгэл зүтгэл гаргаж  байж л өсдөг. 

    -Мянган тэмээ  гэхээр бүгд хамтдаа нэг суурь уу, эсвэл хэсэг хэсгээр нь суурилж маллаж байна уу? 

    – Тэмээ мянга хүрээд ирэхээр учрыг нь олоход бэрх болдог юм байна. Тиймээс хэсэг хэсгээр нь суурилж байна.  Ботголсон ингээ бүгдийг нь нийлүүлье гэхээр эх ботгоо олох гэж хөл толгойгоо алдсан юм болно, тус тусад нь салгах гэхээр эх үрс нь салж төл нь үрэгдчих гээд асуудал бий.

    Тэгэхээр тэднийг чинь цөөн цөөнөөр маллаж, тал тал тийш нь бэлчээрлүүлж байна. Эрсдэлгүй талыг нь бодохоор ингэж маллахаас өөр аргагүй.

    Бууранд гарсан ингэнүүд тус тусдаа байна шүү дээ. Зарим буур нь гарсан байдаг зарим нь гараагүй байдаг, эр сувай тэмээнээс тусад нь байлгаж хээлийг нь хамгаална.

    Тэмээ олон болоод ирэхээр ерөнхийдөө нутгаар нь шахаж л маллаж байна. Тэгснээс орой болгон хотлуулаад, маллаад хариулаад байгаа юм бол бага байна.   

    -Туслах малчин байдаг биз дээ? 

    -Байгаа. Бог  дээр хоёр малчин байна. Бод мал дээр  манай нэг хүүгийнх өөр хоёр гурван ч хүн байна. Ерөнхийдөө бол гурван айл, өөр гурав дөрвөн хүн туслах малчнаар ажиллаж байна. 

    -Малчдаа хэдэн төгрөгөөр  цалинжуулж байна вэ?
     
    -Бог мал дээр ажиллаж байгаа хүмүүстээ тодорхой хэмжээний үндсэн цалин өгнө. Үүн дээр гарсан төлийнхөө 40 хувийг өгч байгаа. Гол нь малжуулах зорилготой. Жилдээ хэдэн зуун төл авна шүү дээ. Ингэхээр туслах малчдын хувьд ганц хоёрхон жилийн дотор малжих бүрэн боломжтой.  Бод малын тухайд голдуу өөрийн талын хүмүүс байгаа. Тэдэндээ бас л амьжиргаагаа аваад явахад хүрэлцэхүйц хэмжээний юм өгөлгүй яахав. 

    -Тэмээнээсээ жилд хэдэн тонн ноос авах вэ? 

    -Өнгөрсөн жил таван тонн ноос  авсан. Энэ жилийн тухайд ч бас үүнээсээ ахина уу гэхээс буурахгүй. Таван тонн нэлээд  гарах байх. 

    -Сүү сааль хэдийг авах вэ. Багцаалах боломж бий юу? 

    -Сүү саалийн тухайд багцаалах боломжгүй. Ингэ дөрвөн улирлын саальтай амьтан. Сүү саалийг нь өөрсдөө хэрэглэнэ. Нэг хэсгийг нь хүн амьтанд өгнө, заримыг нь борлуулна. Мөн уламжлалт аргаараа ааруул хурууд гэхчлэн цагаан идээгээ хийнэ. 

    -Анх хэдэн тэмээтэй байж байгаад ингэж  мянгат тэмээчин болов? 

    -Нэгдэл тарахад би хувьчлал гэж мал авсангүй. Миний өөрийн их гэр маань надад анх гурван тэмээ тасалж өгч байсан. Ингэж л би өөрийн гэсэн гурван тэмээтэй болж, түүнээсээ мянга хүрлээ. 

    -Мал, тэр дундаа тэмээ өсөх үндэс юу вэ? 

    -Би улсын байгууллагад ажиллаж байгаад ерээд оны эхээр малчин болсон хүн.  Жижиг сажиг ишиг борлон цуглуулж байгаад л мал дээр гарсан. Хүмүүс намайг ажлаа хийж байхгүй мал дээр гарч яадаг байнаа гэж зэмлэх сануулахын хооронд хэлж л байсан.    

    Мал эзэн хүнийхээ сэтгэлээр өсдөг гэж үг буй. Би энэ сумынхаа анхны мянгат малчны нэг шүү дээ. Тэгээд дараа нь тэмээгээ түлхүү өсгөе гэж зорьсон. Ингээд өөрийн хэдэн тэмээн дээрээ энд тэндээс тором ботго худалдаж авч нэмэрлэсээр гайгүй хэдэн ингэтэй болсон. Түүнийгээ өсгөсөөр  л мянган тэмээтэй болсон доо. 
      
    -Ингэж тэмээг түлхүү өсгөх шалтгаан юу байв. Ядахад л хариулж маллахаас эхлээд урт хөлийн амьтан хэцүү биш үү? 

    -Ер нь яахав, нэгэнт хүн болж төрснийх эх орондоо, нутаг нугадаа, аав ээждээ тустай амьдрах ёстой. Амьдралд зорилго гэж бас байх учиртай.  Нөгөө талаар дэлхийд хоёр бөхтэй тэмээ ховордож байна. Нэгэнт тэмээний нутагт төрж өссөнийх ховордож байгаа энэ буянаа  өсгөе л гэж зорьсон. Би ганцаараа тэмээ өсгөөд хоёр бөхт тэмээний тоо толгойн хорогдлыг зогсоож чадахгүй ч хамгийн гол нь хүмүүсийн тэмээгээ хайрладаг, өсгөж үржүүлэх гэсэн сонирхол хүслийг өдөөх болов уу гэж бодсон. 

    Намайг тэмээгүй шахам байхад  гаднаа 100 гаруй тэмээ хотлуулчихсан айл байж л байсан. Нэгдэл тарахад өөрийнхөө гарын малыг  аваад үлдчихсэн олон хүн байсан. Гэтэл өчнөөн жил өнгөрсөн ч тэд одоо хүртэл тэр хэмжээндээ л байна. Над шиг ингээд өсгөчихсөн хүн бол цөөхөн байх. Тэгэхээр би тэмээгээ ингэж өссөнийг өмнөө тавьсан зорилго, шаргуу хөдөлмөрийн үр дүн л гэж хардаг. Зүгээр байхад өөрөө аяндаа өсдөг мал гэж байхгүй шүү дээ. Бойжуулсан ботго бүрийн ард хүний хүч хөдөлмөр шингэсэн байдаг. 

    -Мал мянга хүрэхээр идэх хонь олддоггүй гэх үг бий. Тэмээ мянга хүрэхээр бас тийм үү? 

    -Ер нь бол хөгшин хөвөө, онд орохгүй тэмээгээ заазлалгүй яахав. Энэ ингэ төд ботголчихлоо, одоо дахиад төл өгч чадахгүй гэдэг ч юм уу эсвэл энэ жил онд ороход төвөгтэй гэхчлэн тухайн малчин хүний ажиглалт сонголтоор малаа үлдээхийг нь үлдээж, хэрэглэхийг нь хэрэглэж байхаас аргагүй.   

    Тэмээ бусад мал шиг жил бүр төллөөд байдаггүй, олон жилийн хүч хөдөлмөрийн үр дүнд тоо толгой нь өсдөг амьтан учраас  тэр бүр дээс хутга барьж мал руугаа дайрахыг  боддоггүй.   

    -Би өөрөө говьд  төрж өссөн тэмээтэй газрын хүн. Тэмээ маллана гэдэг амар ажил биш шиг санагддаг. 

    -Амар  хялбар ажил гэж юу байхав. Мал өсөх сайхан л юм. Гэхдээ ний нуугүй хэлэхэд  сүүлдээ өөрөө дийлэхээргүй юм болж байна. Өөрөө үр хүүхэдтэйгээ зүтгээд,  бүр малчин авч ажиллаад  ч хүч хүрэхгүй үе олон тохиолдох юм. Малчин авч ажиллуулж байна гээд бас найдах итгэх юм бага шүү дээ. Хүний мал маллаж байгаа хүн чинь эзэн нь чимээгүй байвал чимээгүй л байна.  Тэгснээс тэмээндээ явъя гээд малынхаа захад явж байдаг хүн ховорхон болжээ. 

    -Танайх хэдэн хүүхэдтэй вэ? 

    -Манайх таван хүүхэдтэй. Хүүхдүүд маань бүгд л их дээд сургууль төгслөө. Нэг нь  одоо сурч байна. Хүүгийнх маань манайхтай  хамт байна. Бусад  нь эзэмшсэн мэргэжлээрээ багш, Банкны салбарын эрхлэгч  гэхчлэн төв суурин газар  төвхнөсөн.  Гэхдээ энд байгаа хүүхдүүд өглөө оройдоо ингэ саалцаж, тором ботго уялцана  гэхчлэн малын ажилд бол байнга оролцоно. Ач зээ нар түрүүчээсээ тусад орж байна.   

    -Танайх ер нь хаагуур нутагладаг айл вэ? 

    -Өвөлдөө сумандаа ойртож өвөлждөг. Нэг буурны ингээ аваад төв суурин газраа бараадаж ирдэг.  Гол, устай идэштэй болохоор сумын ойролцоо өвөлжихэд хүндрэл гардаггүй.  Малаа төвөөсөө яваад эргүүлж  тойруулчихна. Ингэ ботголох болохоор хөдөөгөө гараад малаа төллүүлнэ. Залгуулаад ингэ ботгоо саалинд оруулж, ногоолуулж  тарга тэвээргийг нь авахуулж байгаад  өвөл болохоор сумандаа орж ирнэ дээ. Малын тухайд бол бэлчээр ногоо хаана байна, тэнд л нутаглана даа. 

    -Тэмээнийхээ тоо толгойг цаашид 2000 болгох бодол байна уу? 

    -Хоёр мянга болгох боломж байхгүй юм байна. Тэр битгий хэл мянга болгох боломж ч бараг бага. Няцалгүй, зоригтой байж л мянга болгоно шүү дээ.  Ер нь малын ажил, тэр дундаа тэмээний арчилгаа маллагаа гэдэг гарын үзүүрээр хийдэг ажил биш. Заавал биеийн хүчний хөдөлмөр ордог, хүч бяр шаарддаг. Бог малтай зүйрлэхийн аргагүй.  Тиймээс цаашид нэг хэсгийг нь эргэлтэнд оруулъя, үржлийн тодорхой сүргээ авч үлдэнэ гэсэн бодолтой байгаа. Цаашид тоо толгойг нь төд хүргэнэ гэж амлахад хэцүү. Тэгээд ч хүний нас хэд билээ, миний хувьд идэр нас маань эргэчихлээ. Тус тусдаа ажил албатай хүүхдүүдээ хэдий болтол малын ажилд  зүтгүүлэх билээ гэхчлэн асуудал байна. 

    -Санхүүгийн ямар нэг асуудал үүсдэг үү? 

    -Төгрөг мөнгө дутаад өр зээлэнд ороод явах юм юу байхав. Гэхдээ амьдрал юм болохоор асуудал үүсэх үе байлгүй яах вэ. Хэчнээн олон малтай байлаа гээд баячуудын зиндаа зэрэгт  очтолоо хаана ч юм. Малтай хүн байнга л зарлага гаргаж байдаг. Өвс тэжээл, арчилгаа маллагаа, ус хужир гээд  тэр бүгдэд мөнгө зарна.  Хэрэв олноор нь нядлаад борлуулбал орлогоо чамгүй нэмэгдүүлэх боломж байлгүй яахав. Гэхдээ өдөр шөнөгүй зүтгэж, хүмүүсийн хэлдгээр чөмгөө дундартал  хөдөлмөрлөж  байж  өсгөснийгөө зөвхөн ашиг орлогын нүдээр харж  үрж барж  болохгүй байна ш дээ. 

    -Тэмээ ер нь яавал өсөөд байх шиг байна? 

    -Зөв маллаж байж л өснө. Зөв маллана гэхээр нутгийг нь зөв сонгож, зөөлөн гараар  оролдох хэрэгтэй гэсэн үг. 

    -Танай тэмээ ямар омог угшилынх вэ? 

    -Би малынхаа тоо толгой гэхээс  илүүтэй  чанарт нь түлхүү анхаардаг.  Монголд тэмээний гурван ч омог угшил байна. Тэр бүгдээс нь буур авчирч тавилаа. Галбын говийн улаан, Ханын хэцийн хүрэн, Төхөмтунгалагийн хос зогдорт  гэхчлэн. Мөн нутгийнхаа шилмэл омгийн хээлтүүлэгчийг тавьж байна.  Би таван хошуу малаа бүгдийг нь тус тусад нь сайжруулж, энд тэндээс шилдэг омгийн хээлтүүлэгч авчирч тавьсан. 

    -Танай үүгээр хавтгайн угшилтай тэмээ хэр олон байна вэ? 

    -Манай  нутагт  бол цөөхөн дөө. Гэхдээ ганц хоёр бий. Шинэжинст, Баян-Өндөр талдаа хавтгайн төл цөөн бөр байдаг юм. Сонирхоод хавтгайн тайлаг гунж авчирч цус сэлбэж л байна. 

    -Тэмээ аль хэр үнэ хүрч байна? 

    -Дээд тал нь 10 сая төгрөг хүрчихлээ.
     
    -Ямар тэмээ тийм үнэ хүрэх вэ? 

    -Гол нь хурдан тэмээ л тийм үнэ хүрч байна. 

    -Танайд хурдан тэмээ хэр олон байгаа вэ? 

    -Хэд хэдэн тэмээ байна аа. Би чинь  улсдаа хурдан тэмээний анхны алдарт уяач  шүү дээ.  Улсын чанартай  тэмээний уралдаануудад удаа дараа оролцож олон айраг түрүү авч байсан. Ноднингоос эхэлж тэмээний уяачдад “Алдарт уяач” гэдэг цолыг өгч эхлэхэд анхныхыг нь надад өгсөн. 

    -Тэмээний уяа сойлго гэж байна биз? 

    -Байлгүй яахав. Тэмээний уяа морины уяа хоёр өдөр шөнө шиг өөр зүйл. Гэхдээ  мал сойж уралдуулах гэж байгаа болохоор тодорхой хэмжээний уяа сойлго байдаг. 

    -Танай тэмээ дээд тал нь хэдэн кг ноос өгч байсан бэ?
     
    -Хэдэн кг ноос өгч байна гэж ганцаарчлан үзэх боломж гарахгүй юм. Харин хөдөө аж ахуйн мэргэжилтнүүд  нэг сувай ингэний ноосыг тусад нь хэмжиж үзэхэд найман кг илүүтэй байсан. Хэрэв тэр ингэ боос ингэ /ботголох ингэ/  байсан бол бүр илүүг л өгөх байсан гэсэн үг. 

    -Мянган тэмээг ноослоно гэдэг хэцүү дээ? 

    -Хэцүү хэцүү. Ёстой л олны хүч оломгүй далай гэдэг шиг олны дэм тусаар бүтдэг ажил. 

    -Ярилцсанд баярлалаа.

    П.ЯДАМДОРЖ, ӨДРИЙН ШУУДАН

  • Д.Гомбо-Очир- Мянгат малчдыг “Туслах малчин 10,000 ажлын байр” санаачилгыг санаачилагч, сайн малчин

    Мянгат малчдыг “Туслах малчин 10,000 ажлын байр” санаачилгыг санаачилагч, Улсын сайн малчин

    Хөдөө 10000 мянган ажлын байр бий болгох боломжийн талаар Төв аймгийн Баянчандмань сумын Монгол Улсын сайн малчин П.Олонбат, Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын мянгат малчин Д.Гомбо-Очир нар мэдээлэл хийлээ. Тэд “Монголын маань мал сүрэг 61,5 сая билээ.Улс орны эдийн засаг хүндэрч, өр зээлэнд баригдаж, ард иргэд маань ажилгүйдэл ядууралд автаж байгаа энэ хүнд цаг үед мянгат малчид бид улс орныхоо хөгжил дэвшилд хувь нэмэр оруулах, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулахад өөрсдийн хувь нэмрээ оруулах хүсэлтэй байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд Монгол малын мах, арьс шир, ноос ноолуурыг дэлхийн зах зээлд сонирхож байна. Арабууд хонь, япончууд, солонгосууд адуу, вьетнамчууд ямаа, орос, хятадууд үхэр, хонийг их хэмжээгээр авах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсээр байгаа билээ. Гэтэл эрэлт хэрэгцээг хангах мах, үйлдвэрлэл, хүчин чадал бидэнд алга байна. Бидэнд энэ ажлыг дэмжих, оролцох хүсэл зориг байна. Улаанбаатар хотод байгаа ажилгүй, амьдралын хүнд нөхцөлд байгаа айл өрхүүдээс мянгат малчин айл бүр нэгээс хоёр айлыг хариуцаж авахыг уриалж байна. Арван мянган ажлын байр бий болгох хөдөлгөөн, “Сэтгэлтэй ажилтан” хөтөлбөртэй хамтран ажиллаж хөдөө орон нутагт ажиллах хүсэл зорилготой хүмүүсийн бүртгэлийг эхлүүлсэн” гэв.

    Мянгат малчин Д.Гомбо-Очироос энэ талаар тодруулаа.

    -Мянгат малчиддаа та бүхэн уриалж байна. Энэ ажлыг та өөрийн хотондоо хэрэгжүүлсэн үү?

    -Хэрэгжүүлж байсан туршлага надад бий. Арваад залуу айлыг дэмжиж байсан. Өмч хувьчлалаар үйлдвэрийн хэрэгсэлээсээ салсан хүмүүсийг дэргэдээ авч, малжуулсан. Одоо тэдэн дундаас мянгат малчин болсон айл ч байгаа.

    -Мал маллая гээд зориод ирж байгаа хүмүүст хэдэн төгрөгний цалин, хангамж олгох вэ?

    -Бид сар бүр хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр дахин нэмэгдүүлсэнээс багагүй цалин өгье. Малжуулах боломж ч байгаа. Хоол хүнс, унаа, хүүхдийн сургалтын төлбөр зэргийг нь бүрэн даая. Хэдэн жилийн дараа Улаанбаатар хотод орон сууцжуулах боломж ч харагдаж байна. Энэ талаараа гэрээ хэлэлцээр байгуулаад түүнийгээ батлуулаад хамтарч ажиллах юм.

    -Нэг мянгат малчин айлд хэдэн туслах малчин хэрэгтэй байдаг вэ?

    -Социализмын үед бол нэг өрх айл төчнөөн мал хариулна гэж хуваариладаг байсан. Одоо бол хоёр, гурван мянган малаа хоёулаа хариулаад явж байгаа олон мянгат малчин байна. Ер нь бол нэг мянгат малчин айлд хамжаа нэг өрх гэр заавал шаардлагатай байдаг. Хөдөө айлын мал маллахыг айлын зарц гэж зарим нь боддог. Тийм юм байхгүй. Зуучлалаар ажлын байранд очоод, гэрээ хийгээд ажиллаж байна гэсэн үг.

    -Та сая гэрээ гэлээ. Та нар малчидтайгаа гэрээ хийж ажлуулах уу?

    -Тэгэлгүй яахав. Гурвалсан гэрээ хийдэг. Энэ гэрээнд тухайн хүний ёс суртахуун, газар нутагтайгаа яаж харьцах, юу хийх , яахав гэх мэт зүйлүүд заасан байгаа. Ирж ажиллах хүмүүс маань гэрээт малчин гэсэн үг. Хэзээ, хаанаас ирэх нь мэдэгдэхгүй гадаадын хөрөнгө оруулагчдаас аврал горьдож суухаар элэг нэгт ахан дүүсээ, малчдаа, мал сүргээ дэмжиж, эргэлтэнд оруулж, ажилгүйдэл ядуурлаа бууруулах, улс орныхоо эдийн засгийг өөд татах талаар бүгдээрээ эрвийх дэрвийхээрээ ажиллая, зүтгэе гэв.

    Б.ҮРЖИГ 2017/9/22

    10 мянган гэрээт малчны ажлын байр бий болгох асуудлыг анхлан санаачлагчдын нэг нь Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын мянгат малчин Д.Гомбо-Очир гуайтай хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.  

    -Мал, малчин хоёр монголчуудыг олон жил нуруун дэээрээ авч явж байгаа. Малчин гэдэг мэргэжлийн онцлог юу вэ?

    -Малчид бид амьтай юм бүхнийг хайрлагдаг, амьгүй юм бүхнийг гамнаж хэмнэдэг.  Дэлхий ертөнцөөс нэг ширхэг чулууг нь ч хотолж хэлтлээгүй. Өгсөн юмыг нь авдаг, өгөөгүй юмыг нь эксватораар ухаж,  капсулаар дэлбэлж нүх болгож авдаг хүмүүс биш. Өгсөн юм нь юу вэ гэвэл  ургасан өвс ногоог нь малаараа идүүлж, урссан усаар нь ундаалж амьдардаг ард түмэн. Тийм  учраас хамгийн оюунлаг, хамгийн ухаантай   хүмүүс гэж өөрсдийгөө боддог.  Яагаад гэвэл амьдрахуйн орчин, оршихуйн  үндэс эх дэлхийгээ  ухаж, шуналтай хүмүүсийн шуналыг хангаж амьдардаггүй.  Бидний олсон хэдэн төгрөг шуналын хор ороогүй цэвэр цагаан мөнгө байдаг гэж боддог юм. Зөвхөн хэдэн малаа дагаж улс орныхоо эдийн засгийг дэмжиж явна.

    Мал аж ахуй, нүүдлийн соёл иргэншил бол хэдэн зуун мянган жилийн турш Монгол түмнийг өдий болтол тусгаар улс байлгаж чадсан дархлаа юм. Малчид үнэндээ тэр өв  соёлыг тээгчид.  

    Малчид бол гэр нь цагаан, сэтгэл нь цагаан, сүү нь цагаан, гэр нь цоожгүй ард түмэн. Яагаад хаалгаа түгждэггүй юм, малчид бүдүүлэг гэж Их Хурлын гишүүнээс гарсан үг шүү. Бид бүдүүлэгтээ хаалгаа цоожилдоггүй, ядарсандаа нүүж суугаад байдаг юм биш.  Дэлхийн хүн төрөлхтөн нэгэн цагт бүгд нүүдэлчин байсан. Харин чадалгүй нь байшин барид суурин соёл иргэншилд шилжсэн бол чадалтай нь  нэмэх хасах 40 градуст нүүж суугаад амьдарч, ард түмнээ тэжээгээд явж байна. Тэр байтугай дэлхийг ч тэжээж байна.  Өнөөдөр алт долоож, нүүрс хазаад амьдарч байгаа хүн нэг ч байхгүй шүү.

    -Эх оронч хүмүүс л гэж хэлэх гээд байнаа даа?

    -Тиймээ, эх оронч хүмүүс. Гэхдээ хэвлэлийн цаас хэлний үзүүр хоёроор би эх оронч хүн гэж ярьдаггүй. Цээжээ дэлдэж бус зүрхнийхээ угаас чимээгүйхэн эх орноо хайрлаж явдаг тийм л хүмүүс. Хонио хариулж явахдаа зүрхнийхээ угаас хангай дэлхийдээ залбирдаг, газар шорооныхоо төлөө сэтгэлээ чилээж  явдаг хүмүүс.

    -Хонио хариулаад явна гэдэг их жаргалтай  байдаг байх. Хавар мал төллөх цагаар малчны хотонд очих ч сайхан шүү.

    – Малчин хүн өглөө бар цагт босохгүй бол ажил нь барагдахгүй. Өглөө босоод хониныхоо явдлыг хараад услах үгүйгээ шийдэх хэрэгтэй. Гэхдээ эзгүй хээр тал, хөх номин тэнгэрийн дор малаа маллаад уушиг дүүрэн тэнүүн сайхан амьсгалаад амьдрах шиг сайхан юм хаана байхав. Гэтэл одоо ч мал маллая, малын захад хэд хоноё гэхээсээ илүүтэй дуугаа дүрсжүүлэх гэсэн хүмүүс л хөдөө малчны хотонд очдог болоо шив дээ. Морины цулбууураас барьж байгаад л нэг хүн дуулна. Хотон дотор хурга ишиг үргээгээд л нэг хүн ирж дуулна, эсвэл тэмээний бурантагнаас барьж байгаад л дуулна. Тэгээд хотод ирээд Соёлын тэргүүний ажилтан болно. Биднийг рекламны бай, ашиг хонжооны хүн гэж боддог  болчихсон юм шиг байна.

    -Танаас хэвлэл мэдээллийнхэн ярилцлага авах гэж их хошуурах юм. Таны ярианаас дандаа шинэ содон санаа гардаг. Ингэхэд та ер нь ямар боловсролтой хүн бэ?

    -Би бол хонь хариулдаг л хүн,  юугаа ярихав. Гэхдээ Монгол хүний ухаан дотроосоо ундарч айраг шиг исэж байдаг юм. Данболи, сахар  спирт нэмж хийхгүйгээр айраг аяндаа исдэг. Яг үүн шиг. Тийм болохоор монгол малчин хүн боловсролтой боловсролгүй гэхээсээ илүүтэй цаанаасаа өгөгдөл нь байдаг л юм бол айраг шиг ухаан санаа нь дотроосоо исэж гараад байдаг юм.

    -Та санаа бодлоо улс төрчидтэй уулзаж танилцуулж байв уу. Тухайлбал, 10 мянган ажлын байрныхаа талаар?

    -Манай энэ төрийн түшээд сонгууль болохоор л хошуугаа унжуулж хормойгоо дэвсэж байгаад санал авна. Тэгээд л эмээлээ авсан морь шиг алга болдог. Сонгуулийн маргааш Төрийн ордонд ирээд гишүүнтэйгээ уулзая гэвэл завгүй байна, ийм ч хуралтай, тийм ч ажилтай гээд бараг л танихгүй хүн шиг болчихдог.  Лоохууз гуайн хэлсэн үг байгаа ш дээ. Ер нь энэ улстөрчдийн үг, хэлж ярьж байгаа нь  төрийн бодлого биш зүгээр л шоу. Харин тэр чавганцын ярьж байгаа үгийг төрийн ордонд оруулаад ирвэл тэр төрийн бодлого шүү гэж хэлсэн байдаг. Тэгэхээр уг нь бидний энэ ярьж байгаа чинь л төрийн бодлого шүү дээ.

    -Мал эмнэлгийн үйлчилгээг төр эргээд авч байгаа. Танай нутгаар шүлхий гайгүй юу?

    -Хөдөө орон нутагт шүлхий өвчин их гарч байна.  Би одоо 70 хол гарсан настай хүн. Өмнөх нийгмийн үед СЭВ гэж социалист орнуудын нөхөрлөл байлаа. Тэр үед эдгээр орнуудтайгаа хамтарч байгаад Монголын малыг ямар ч өвчингүй болгож эрүүлжүүлж чадсан. Монголчууд тухайн үед энэ ах дүү орнуудын тусламжтайгаар олон арван үйлдвэр завод, орон сууцны хороолол барьсан. Дархан, Эрдэнэт гээд бүхэл бүтэн хот суурин, сангийн аж ахуйнууд.  Энэ бүхний  оронд бид нэг кг алт,  нэг тэвш нүүрс өгөөгүй.  Харин  малаа хөлөөр нь, махаар нь гаргаж энэ их бүтээн байгуулалтын  хариу болгон өгч байсан. Энэ улс орны хөгжлийг ингэж малаараа авчирсан юм шүү. Эндээс мал аж ахуй гэдэг ямар гайхамшигтай болохыг анзаарч байгаа байх. Тэр үед Монголын малын махыг дэлхий булаалдаад авах хэмжээний тийм эрүүл саруул хүнс байсан гэдэгт эргэлзах юм алга.

    Гэтэл өнөөдөр малчдаа малгай өмссөн мал, эхнэрийг нь алчуур зангидсан  адгуус гэж бичиж байна.  Зарим нэг нь малыг чинь малчид биш хуц ухна л өсгөж байна гэж ярьж байна. Бид үүсэл гарлаа бодоод үзвэл бүгд л хөдөөний хүмүүс шүү дээ.  Гэтэл хот  хөдөөгийн ялгаа гаргаад л хөдөөнийхнийг  орк, тэнэг мангуугаар нь дуудах жишээний. Энэ малчид дотор чинь ухаан бодол нь дэлхий шиг хүмүүс зөндөө байгаа. Тэд чинь тэгж юм бүхэн дээр дуугараад байдаг хүмүүс биш.

    -Та дээр шүлхий өвчин гэж ярьж байгаад хазайчих шиг боллоо. Шүлхий ер нь юунаас болоод яагаад гараад байна вэ?

    -Энэ шүлхий өвчин чинь хүүхдийн ханиад шиг тэнд нэг нь ханиаж байхад энд нөгөөх нь найтайж байдаг өвчин биш. Нэг дарагдчихвал арав, хорин жил нам жим байдаг өвчин. Гэтэл шуудхан хэлэхэд энэ өвчнийг тэр вакцин гэдэг аюултай наймаанаас болж тараагаад байна. Малыг вакцинжуулна гэдэг нарийн шинжлэх ухаан байж таарна. Гэтэл тэр вакциныг нэг наймаачин, нэг мэргэжлийн бус компани оруулж ирдэг. Энд  Монгол улс дотооддоо Биокомбинатад үйлдвэрлээд байх боломж байна аа. Үүнийг хүн хүн бүхэн ярьж байна. Гэтэл Биокомбинатаар хийлгэдэггүй юм байна. Тэр цаад мөнгөтэй төгрөгтэй хүмүүсийнхээ бизнесийг дэмжиж гаднаас оруулахыг илүүд үздэг юм байна. Үүнийг амтай болгон ярьж, сонин хэвлэлээр ч их бичээд байгаа ш дээ.  

    Мал нь шүлхийгээр өвчилчихөөд байдаг, нөгөө вакцин нь ирэхгүй хэдэн хоног сараар хүлээлгэнэ.  Энэ хооронд нөгөө шүлхий нь дамжиж халдварлаад газар авчихдаг. Ийм л байгаа. Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжиж вакцин үйлдвэрлэх боломжийг нь хангаж өгөхийн оронд хааж боодог, намаар талцуулдаг, ажлаас нь халахаар далайлгаж байгаа нь шүлхийтэй тэмцэх биш дэмжих гээд байгаа мэт харагдаж байна.

    Сүүлийн таван жил шүлхий гарлаа. Өвчтэй гээд Монголын махыг авдаг гадаадын улс орон байхгүй болсон. Ингэхээр чинь монголчууд энэ 66 сая малаа яах болж байна. Нарантуул, Хүчит шинхор, Хархорин  зах дээр борлуулах уу. Гэтэл  дэлхийн хоёр их хөрш танай тарган махыг авъя гээд байж байна шүү дээ.

    -Малчин хүний хувьд вакцинаас гадна шүлхийнээс салах өөр ямар арга чарга байна гэж хардаг вэ?

    -Шүлхийтэй тэмцэж байгаа одооны энэ арга хэлбэр огт болохгүй байна. Шүлхий гэдэг чинь ганцхан засмал замаар явдаг юм биш ээ. Хаа л бол хаагуур явдаг. Гэтэл засмал зам дээр л ариутгал хийгээд зогсож байна. Халдвартай газраас морьтой хүн мордоод гүвээ давахад шүлхийний халдвар бас л хамт тэр гүвээг давж байдаг. Шүлхий өвчн гарвал бие даасан  хорио цээрийн хуультай болоё. Одооны энэ зохицуулалт чинь зохицохгүй байна.

    -Бэлчээр тулгамдсан асуудлын нэг боллоо. Янз бүрийн санаа оноо явж байна. Таны хувьд?

    – Бэлчээр хомсдож байна гэж яриад байгаа юм. Гэвч тийм биш. Одоохондоо Монголын байгаль бидний хэрэгцээг хангаад байгаа юм. Хэрэгцээг бол хангаж байна, харин  бидний шуналыг бол хангаж чадахгүй.

    Гэхдээ  бэлчээрээ цалжилтөөс хамгаалах ёстой. Энд төрийн тууштай бөгөөд оновчтой бодлого хэрэгтэй. Санаачлага багадахгүй. Би хэдэн жилийн өмнө хүүхдүүдтэйгээ нийлж хоёр гурван мянган мод тарьсан юм. Одоо их хөөрхөн ойн төгөл болсон. Тэгээд, энэ хурмаст гэдэг чинь гайхалтай зохицолтой байдаг юм байна. Тээр тэндээс гарсан үүл явсаар байгаад л тэр ойн төгөл дээр зорьж очоод хур буудаг юм байна. Ийм гайхамшигтай зохицолтой байдаг аж. Ой мод үүл татдаг гэдэг нь үнэн юм байна.  Бэлчээрийнхээ чанар байдлыг сайжөруулж, харгана, олон наст гэхчлэн тарих хэрэгтэй байна.  

    -Малчдын залгамж халааны тухайд…

    -Энд нэг зүйл их гай болж байна. Дипломтой ажилгүйчүүд бэлддэг хулхины дээд сургууль дэндүү олон болсон. Тэднийг төгссөн хүүхдүүд их л сайндаа “Номин”-гийн худалдагч болдог байх. Үүний төлөө л эцэг эхээ зовоож хоттой хонийг нь нядалж  хэдэн жил хот руу зөөж сургалтын талбөрөө төлж байна. Төгсөөд ажилгүйчүүдийн эгнээг сэлбэх гэж, худалдагч, аль эсвэл энд тэндхийн хамгаалагч хийхийн төлөө ингэх хэрэг байгаа юм уу.

    Өөр нэг асуудал байна. Монголд 330 сум бий. Энэ дэндүү олон байна. Үүнээс шалтгаалаад хонхор хонхортоо бүгцгээж, хөмөрсөн тогооны доторхи амьдрал гэдэг шиг болжээ. Цус ойртолтын нэг шалтгаан энэ болж байна. Энэ бол улс орны тухайд бол маш аюултай зүйл.

    -Малчдын залуу халаа их цөөрч байх шиг байна …?

    -Үндсэн хуулинд монгол хүн амьдрах газраа сонгох эрхтэй гэж заасан. Хөдөөний малчид зарим нь мал хуйгаа зуданд дуусгаад хот бараадаж ирсэн. Зарим нэг нь бие амар, хөнгөн шингэн амьдрал хайж ирсэн байх. Ингээд нийслэлийн гэр хорооллын янданг 50-60 мянгаар нэмчихээд байгаа. Хотод  ирээд ажил олддоггүй. Сайндаа Нарантуул дээр тэрэг түрдэг байх. Ингэж яндангаас гадна ажилгүйчүүдийн эгнээг тэлж ядуурал нэмэгдэж байна. Эд нар хэдийгээр ядуу зүдүү, гялайх цалайх юмаар бага ч гэсэн бидний л нэг хэсэг. Тэгээд би ийм түмүүстэй очиж уулзлаа.  Би жирийн ард түмний нэг учраас тэр жирийн хүмүүстэйгээ очиж уулзаж байгаа юм.

    -Тэд тэгээд юу ярьж байх юм?

    -Тэд ярьж байна. Би төдөн жилийн өмнө Ховдоос,  Увсаас ирсэн. Энэ хотод чинь зовсон хүн жаргадаг золбин  нохой зоолдог газар гээд ирсэн чинь тийм юм биш байна. Харин ч зовдог газар юм байна. Хөдөө орон нутаг ямар агуу юм бэ. Би эргээд хөдөөгөө гармаар байна гэцгээж байна. Гэтэл монгол хүмүүс гэдэг чинь нэрэлхүү ичимтгий. Эргээд очих гэхээр нөгөө нутгаа орхиод явсан хүн чинь өөдөлж дээшилсэн юу ч үгүй, харин ч бүр улам дордоод очихоос санаа нь зовдог, ичдэг юм байна. Нөгөө хот бараадаад явсан хүн чинь өмсөе дээл байхгүй,  мордоод явъя гэхээр тохох эмээл байхгүй. Ингээд ичээд санаа нь зовоод орон нутагтаа очдоггүй.

    -Таны энэ хүмүүстэй уулзсан гол зорилго юу байв. Нөгөө  10 мянган малчныхаа асуудлаар уу?

    -Тэгэхээр яахав гэхээр би энэ хүмүүсийг  хөдөө гаргая гэж зорьж байгаа юм. Нийтдээ 10 мянган өрхийг хөдөө гаргая гэсэн төлөвлөгөө бий. Монгол Улсад мянгат малчин 11600 гаруй өрх байна. Тэдэн дотор 3000 малтай ч байна, 30 мянган малтай нь ч байгаа. Тэдэнд хүн хүч дутагдаж байна. Тэгвэл энэ хүмүүсийг тэр хүн хүч дутагдаж байгаа газарт  аваачиж ажлаар хангая гэж байгаа юм. Ингэвэл 50-60 мянган өрх хотоос нүүхэд араас нь хэдэн мянган хүн явна. Энэ хэмжээгээр хотын утаа, нийтийн тээвэр гээд асуудал хөнгөрнө. Ажилгүйдэл, ядуурал мөн ийм хэмжээгээр буурна.

    -Хөдөө гарч байгаа өрхүүдээ ямар нөхцөл боломжоор хангахаар төлөвлөж байгаа вэ?

    -Эхний ээлжинд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс дээгүүр 500 мянган төгрөгийн цалин өгье. Эхний таван жил мах сүү, гурил будаа, сахар гэхчлэн хүнсний бүтээгдэхүүнийг ямар нэг нормчлолгүй хангая. Тэгээд хөдөө амьдрах гэж хүсч байгаа бол 50-100 толгой төллөх мал өгч малтай болгоно. Улаанбаатар хотод хүүхэд нь сургууль соёлд суралцаж байгаа бол төлбөрийг нь бид төлье гэж байгаа юм. Тэгээд цаашдаа хөдөө олон жил болж хүүхэд нь 12 дугаар анги төгсөөд хотод суралцахаар бол нэг өрөө байр ч болтугай авч өгөх боломжийг бас хайна гэж байгаа. Иймэрхүү нөхцөл боломжтйгоор уриалаад байгаа юм.  Энэ асуудлаар хоёр ч удаа Улаанбаатарт  ирж хэвлэлийн бага хурал хийж байлаа.

    -Тэгээд энэ уриалгын дагуу хүн хэр очсон бэ. Өөрөөр хэлбэл малчин болсон хүн байна уу?

    -Тооны хувьд олон биш ч байгаа. Эхний удаад хоёр сайхан залуу очсон. Нэг нь Америкт сургууль төгссөн, нөгөө нь дотооддоо санхүүгийн сургууль төгссөн хоёр залуу малчин болж нэгэн жилийг хамтдаа үдээд байна. Маш сайн ажиллаж байна. Төв суурин газар өсч өндийсөн энэ хоёр залуу маань миний заавар зөвлөгөөн дор ажиллаж, өвлийг өнтэй давсан. Мал маллах эрдэмд  идэвхтэй суралцаж байна. Өнгөрсөн жил зуд болно гээд малчид малаа олноор нядалсан. Хуц ухна тавьж малаа хээлтүүлээгүй. Харин би зөрж малаа хээлтүүлсэн. Энэ жил гэхэд манайх 1000  гаруй хурга авлаа. Өвлийг өнтэй сайхан давсан.  Манай хоёр залуу зуд гэдэг чинь цас мөснөөсөө илүү хариуцлага байдаг юм байна гэдгийг сайтар ойлгож авсан.

    -Хүүхдийг зургаан настайд нь сургуульд оруулж байгаад малчид их шүүмжлэлтэй ханддаг…

    -Зургаан настай хүүхэдтэй эцэг эх гэдэг чинь их залуу хүмүүс байж таарнаа даа. Гэтэл зургаахан настай балчир амьтнаа хөдөөний малчин аав ээж нь ганцааранг нь сумын төвийн сургууль руу илгээж чадах уу. Яадахгүй. Яах ч аргагүй эхнэр нь дагаад сумын төвд суудаг, нөхөр нь хэдэн малаа сахиад хөдөөгөө үлддэг. Залуу хүмүүс бие биеэсээ тусдаа байна гэдэг хэцүү. Ингээд арга буюу  хэдэн малаа зарж төв суурин газар барааддаг эсвэл гэр бүл салж сарнихад хүрдэг. Иймээс хүүхдийг зургаан настайд сургуульд нь суулгана гэдэг “галуу дууриаж хэрээ хөлөө хөлдөөв” гэдэг ши г л юм. Бусдыг дууриаж болно, гэхдээ өөрийн орны онцлог гэдэг юмаа сайн тооцоолох хэрэгтэй.

    -Ярилцсанд баярлалаа

    Ярилцсан: П.Булган

  • Н.Энэбиш: Монгол улс бүс нутагтаа сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэгч төв болох боломжтой

    Өнөөдөр Улаанбаатар хотод Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний VIII форум болж байна. Жил бүр зохион байгуулдаг энэхүү форумаар сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт өрнөсөн тухайн жилийн үйл ажиллагааг хэлэлцэн, ирээдүйд хэрэгжих томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийн үйл явцыг танилцуулдаг билээ. Энэ удаагийн арга хэмжээнд Эрчим хүчний сайд П.Ганхүү, Франц улсаас Монгол улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхэт элчин сайд Элизабет Барсак, Дэлхийн Салхины эрчим хүчний зөвлөл (GWEC)-ийн Хятад дахь салбар хариуцсан захирал Лимин Чиао, ЭХЯ-ны Стратеги, Бодлого Төлөвлөлтийн газрын дарга Д.Чимиддорж тэргүүтэй гадаад дотоодын 500 гаруй зочид төлөөлөгчид оролцож байна. Тус форумын илтгэгчдийн нэг, 2017 онд ашиглалтанд орж үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн сэргээгдэх эрчим хүчний нэгэн томоохон төсөл Дарханы нарны цахилгаан станцын төслийн удирдагч доктор Н.Энэбишээс дараах зүйлийг тодруулав.   –


    Дарханы нарны цахилгаан станцын төслийн удирдагчаар ажиллаж, станцаа амжилттай ашиглалтад оруулсанд баяр хүргэе. Цахилгаан станцын үйл ажиллагаа хэр явж байна вэ? Төвийн эрчим хүчний системд ямар хэмжээний хувь нэмэр оруулж байна?  

    -Төсөл хэрэгжиж дууссан. Манай улсын нийт хэрэглээ ойролцоогоор 1ГВ. Үүний бараг 90 хувь нь төвийн эрчим хүчний системээр хангагдаж байгаа. Тэгэхээр 800-900 МВ гэсэн үг. Ийм их хэрэглээний хажууд Дарханы нарны цахилгаан станцын гаргаж буй эрчим хүч нь 10МВ буюу маш бага хувийг үйлдвэрлэж байгаа. 

    -Сэргээгдэх эрчим хүчний гурван гол эх үүсвэр болох нар, салхи, усны эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн аль нь Монголд хамгийн ирээдүйтэй, хурдацтай хөгжих боломжтой вэ? 

    -Гурвуулаа. Бид зөв болоод амбицтай бодлого явуулах ёстой. Монгол улс газрын дорх ашигт малтмалын нөөцөөр дэлхийд тавд жагсах боломжтой бол сэргээгдэх эрчим хүч ашиглах таатай нөхцлөөрөө дэлхийд шууд нэгдүгээрт бичигдэх боломжтой. Сахарын юмуу Аризонагийн гэх мэт бусад цөлүүдээс манай Монголын Говь хавьгүй илүү судлагдсан гэдгээрээ давуу талтай. Бид олон улсын эрдэмтдийн багтай хамтраад 1999 оноос хойш судалгаа хийж Монгол Говийн бүс нутагт сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглахад зохистой юу, ямар аргаар ашиглаж болох вэ гэдгийг судлаад техникийн шийдлүүдээ ч гаргасан. Говийн бүсэд л гэхэд Монголын одоогийн хэрэглээнээс 10-100 дахин өндөр эрчим хүч үйлдвэрлэж чадах мега станцууд барьж байгуулах боломжтой нь судалгаагаар нотлогдсон. Түүнийг байгуулахад Монголд алдах зүйл байхгүй. Учир нь эдгээр цахилгаан станцууд нь хааш хаашаа ердөө 5-10 км талбай эзлэх юм. Тэр талбайг ухаж уул уурхай явуулах биш, зүгээр л тэнд тусч буй нарны туяа, түүгээр өнгөрч байгаа салхины эрчмийг л ашиглах болохоор манай Говийн зэлүүд газарт ямар ч хөнөөл учрахгүй. Энийг дагаад монголд өндөр технологи орж ирэх, тухайн илүүдэл эрчим хүчийг экспортлох боломж бүрдэнэ. Тухайн эрчим хүчийг экспортлоод олох татварын орлого л гэхэд Монгол Улсыг баян чинээлэг орны зиндаанд хүргэхэд хангалттай хүрэлцэх юм. 

    -Ийм том хэмжээний станцыг байгуулахын тулд мэдээж уснаас авахуулаад олон нөөц баялгийг ашиглах хэрэгтэй болох байх? 

    -Нүүрс түлдэг дулааны цахилгаан станцууд шиг тийм олон сая шоо метр ус ашиглахгүй. Усны хувьд тухайн цахилгаан станцуудыг үйл ажиллагаагаар хангах ажилчдын ахуйн хэрэглээний ус, багаж төхөөрөмжөө жилд нэг хоёр удаа угааж цэвэрлэх ус байхад л хангалттай. Салхины станцад ус хэрэггүй шүү дээ. Түүгээр үл барам Монгол Улсад гадаргын усныхаа нөөцийг үр ашигтай ашиглах асар том боломж бий. Хэдэн зуун мянган жилийн туршид хуримтлагдаж байгаа “алтнаас үнэтэй” гүний усаа дулааны цахилгаан станцын хөргөлтийн системд ашиглаад хэдхэн жилийн дотор ууршуулж байна гэхээр харамсалтай байгаа биз? Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд маш цэвэр, маш үнэтэй газрын дорх усаа хайрлан гамнаж, гадаргын усаа ашиглан хөгжиж байна. Гадаргын ус, газрын доорх усны ашиглалт ихэнх өндөр хөгжилтэй орнуудад 90:10 гэсэн харьцаатай байдаг бол манайд бараг эсрэгээрээ байна. 

    -Та усан цахилгаан станцын асуудлыг дэмжиж байгаа юу? 

    УЦС бол усны урсгалын хүчийг л ашигладаг. Зөв стандарт, технологиор барих нь чухал. 

    -Орхон-Говь төслийн тухайд? 

    -Говийн бүс нутгийг ногоон бүс болгох, Говийн усан хангамжийг сайжруулах тал дээр маш өндөр ач холбогдолтой зөв төсөл гэж боддог. Тийм технологитой төслүүд дэлхийд маш их бий. Улсын газар нутгаар урсан өнгөрч байгаа гадаргын усыг ашиглах их олон хувилбарууд байдгийн нэг оновчтой хувилбар нь Орхон-Говь төсөл. Тийм учраас үүнийг би Монгол улс усны хангамжаа гадаргын усаараа шийдэх гэсэн шилдэг төсөл гэж үздэг. Орхон-Говь төслийг хэрэгжүүлэхгүй бол Говьд байгаа том уурхайн төслүүд болох Оюу Толгой, Цагаансуварга газрын гүний уснаас л ашиглана. Гүний ус бол миний дээр хэлсэнчлэн “зэс, алтнаас ч үнэтэй”. Бага үнэтэй зүйлийг их үнээр хийнэ гэдэг учир дутагдалтай. Сэргээгдэх эрчим хүчийг ашигласнаар Монгол Улсад алдах зүйл огтхон ч байхгүй. Үүнд шаардагдах газар нутгийн хэмжээ нь Монголын нийт газар нутгийн хэмжээтэй харьцуулахад өчүүхэн буюу 0,1 хувьд нь хүрэхгүй хэрнээ улсын ДНБ-ийг одоо байгаагаас нь хэдэн арав дахин нэмэгдүүлэхэд тустай. Монгол Улсын хувьд сэргээгдэх эрчим хүчний баялаг нь хөндөгдөөгүй байгаа алтны уурхай л гэсэн үг. 

    -Энэ хэмжээний мега төслүүдийг хөдөлгөх боловсон хүчний нөөц Монголд байгаа юу?  

    -Боловсон хүчний нөөц тодорхой хэмжээнд бий.Үүнийг төрийн бодлогоор ч анхаарч байна. Жишээлбэл Япон улсын Засгийн газартай хийсэн “1000 Инженер” хөтөлбөрийн хэлэлцээр байна. Энэ хөтөлбөрөөр сэргээгдэх эрчим хүч болон электроникийн чиглэлээр инженер бэлдэхийг түлхүү анхаарч байна. ШУТИС-д сэргээгдэх эрчим хүчний анги нээж, жил бүр 20-30 оюутан төгсч байна. Би өөрөө МУИС-д багшилдаг. Манай сургуулиас гэхэд 10 оюутан магистр, докторын зэрэг хамгаалахаар Япон улсад сурч байна. Нэмж хэлэхэд, нар салхины цахилгаан станцыг ажиллуулахад маш цөөн тооны маш өндөр мэдлэгтэй инженерүүд хэрэгтэй. Сая ашиглалтанд оруулсан 10 МВ чадалтай Дарханы нарны цахилгаан станцыг 2-хон инженер ажиллуулж байна. Ингээд 3 харуул хамгаалалтын ажилтан, 3 диспетчер, захирал, жолоочтойгоо нийлээд нийт 11 хүн ажиллуулж байхад яг ижил хүчин чадалтай Дулааны хоёрдугаар цахилгаан станцад 300-400 хүн ажиллаж байна.  

    -Монгол Улс цахилгаан эрчим хүч экспортлогч орон болж болох уу? 

    -Экспортод чиглэсэн үйлдвэрлэл явуулна гэж зорилго тавиад, яриад байгаагийн хамгийн тод биелэл нь энэ сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэл байх боломжтой. Ялангуяа нар, салхины эрчим хүчийг үйлдвэрлэх нь манай улсын хөгжлийн гарц мөн. Уул уурхайг одоохондоо эдийн засаг, санхүүгийнхээ эх үүсвэр болгон ашиглаж байгаа нь үнэн. Гэхдээ алс хэтдээ Монгол Улс энэ бүс нутгийнхаа сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэлийн том тулгуур төв болох боломжтой. Үүнийг ажил хэрэг болгохын тулд Засгийн Газраас хоёр хөрштэйгөө болоод Зүүн хойд азийн бүсийн улс орнуудтай өндөр түвшинд гэрээ хэлэлцээрийг тууштай хийж, хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна.Ярилцсанд баярлалаа. 

    Б.Амарсайхан
    Эх сурвалж: Монцамэ агентлаг

  • Cheese Republic Mongolia- Цэвэр агаар, цэнгэг усны Монгол бяслаг

    Монгол орны аймаг, орон нутгийн онцлогоос урган төрүүлж буй бяслаг.

    Cheese Republic Mongolia хөдөлгөөнийг Ядамсүрэнгийн Энхээ санаачилан өрнүүлж байна. Монгол бяслагуудын нэгдсэн брэндингийн бодлогоор хөгжүүлнэ.

    Бяслаг багадаа 3 сар өдөр болгон адууны сүүлэн шоткоор жамц давстай хандаар норгож эргүүлэн тогтмол температурт арчилсанаар идэхэд бэлэн болно. Зарим нь удах тусам улам амттай болно. Өндөр газрын ховор ургамал, цэвэр рашаан булаг, цэнгэг сийрэг агаар нь Тува яки бяслагийн бойжиж өссөн өлгий нутаг юм. Зуны 2 сард сарлаг 3000 м бэлчиж ховор ургамлаар хооллодог бас өдөрт 1 -хэн литр сүү өгөөд сүүний 10% нь бяслаг болдог тул бид энэ 2 сард бяслаг хийж амжин та бүхэнд хүргэхийг хичээж байна. Нутгийн нүүдэлчний бүтээгдэхүүнээ дэмжээрэй, баярлалаа та бүхэнд урам хайрласанд.

    https://www.facebook.com/cheeserep.mn/

    Өвөрхангай аймгийн Зүүнбаян Улаан, Уянга сумдуудын нутагт сэрүүн Хангайн ууланд бэлчдэг сарлагийн сүүгээр хийсэн энэ бяслагийн амт чанарыг нэр нь өөрөө илэрхийлнэ. Сарлагийн сүүний уураг тосны өндөр агууламж нь гайхшруулах боловч сонгодог аргуудаар бяслаг хийхэд тийм ч амар биш юм.
    Тослогт бяслаг нь зөөлөн чедар (mild cheddar) хийгээд морбье (morbier) мэтийн бяслагтай төстөй санагдах боловч чийгийн агууламж, бага зэргийн шинэ шар тосны амтны өнгө нь түүнийг давтагдашгүй ховор бяслаг болгодог. Бяслагийн ертөнцөд Монголыг төлөөлөх өвөрмөц бүтээгдэхүүн болж чадна гэдэгт
    итгэлтэй байна. Халуун хайрсан талх, хатаасан жимс, самар зөгийн балтай хослуулж үзээрэй.

  • Монгол Улсын Шинэ үеийн шилдэг хуульчид

    2020 ОНЫ МЕНТОРШИП ХӨТӨЛБӨРТ ӨӨРИЙГ ТАНЬ УРЬЖ БАЙНА.

    “Шинэ хуульчдын Орчлон клуб”-ээс хэрэгжүүлэх залуу хуульч болон хуулийн сургуулийн ахлах дамжааны оюутнуудыг дадлагажуулах, мэргэшүүлэх зорилготой “Менторшип хөтөлбөр” эхэллээ.

    Энэхүү хөтөлбөрийн зорилго нь мэргэжлийн өндөр боловсрол эзэмшсэн, ажил мэргэжлийн оргилд өөрийн шударга, ариун цагаан хөдөлмөрөөр хүрсэн, нийгэмд танигдсан, туршлагатай, хуульчдын хүрээлэл дунд нэр хүндтэй хуульч, эсхүл олон улсын эрх зүй, хүний эрх болон түүнтэй адилтгах бусад чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийг залуу хуульч/эрх зүйч (35 хүртэлх насны) болон хуулийн сургуулийн (3 ба түүнээс дээш дамжааны) оюутнуудтай холбон өгч, дадлага туршлагаа хуваалцах, тэдэнд боловсрол мэргэжлийн зөвлөгөө, чиглэл өгөх боломжийг бий болгоход оршино. Энэхүү хөтөлбөр нэг жилийн хугацаанд үргэлжилнэ.

    “Менторшип хөтөлбөр”-т хамрагдах хүсэлт гаргагч нь дараахь материалыг 2019 оны 11 дүгээр сарын 29-ний дотор багтаан orchlon.club@gmail.com хаягаар ирүүлнэ. Үүнд: 1. Өөрийн дэлгэрэнгүй CV /цээж зурагтай байх/; 2. Өөрийнхөө талаар дор дурдсан асуултын хүрээнд бэлтгэсэн 5 минутын дүрс бичлэг;
    – Та яагаад хуульч мэргэжлийг сонгосон бэ?
    – Та ажил мэргэжлийн зорилгодоо хүрэхийн тулд хэрхэн ажилладаг вэ?
    – Та өөрийнхөө ажил мэргэжлийн карьерыг 10 жилийн дараа хаана хүрсэн байгаагаар төсөөлдөг вэ?
    – “Менторшип хөтөлбөр”-т хамрагдсанаар таны ажил мэргэжилд ямар өөрчлөлт гарна гэж төсөөлж байна вэ?

    Дээр дурдсан материалыг ирүүлэхдээ холбогдох файлынхаа нэрд өөрийн овог, нэрээ оруулсан байх ёстойг анхаарна уу. Эхний шатанд шалгарсан хүсэлт гаргагчтай “Шинэ хуульчдын Орчлон клуб”-ын Админ 2019 оны 12 дугаар сарын 07-08-ны өдрүүдэд ярилцлага хийх бөгөөд ярилцлагын шатанд тэнцсэн хүсэлт гаргагчийг энэхүү хөтөлбөрт хамруулна.

    Хөтөлбөрт тэнцсэн Ментий нарыг өөрсдийнх нь сонирхол, мэргэшлийн чиглэлийг харгалзан Ментортой тааруулах ба хамтдаа төлөвлөгөө гарган хамтран ажиллана. Амжилт хүсье!

    2019 ОНЫ МЕНТОРУУДЫГ ТАНИЛЦУУЛЖ БАЙНА.

    Хатагтай Мандах-Аюушийн Алтантулга

    Одоогоор “И Эл Би Партнерс” хуулийн фирмд партнер, хуульч, “Аригу”, “Непко” зэрэг хэвлэлийн компаиудын гэрээт орчуулагч, “И Эл Си” хуулийн фирмд хуульч, АНУ-ын Элчин сайдын яам, Дэлхийн банк, НҮБ-ын Хүн амын сан, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр болон Ийгл ТВ-д орчуулагчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуульд магистр, Японы Хирошима хотын Их Сургуульд олон улсын харилцааны магистр зэрэг хамгаалсан. Мөн Хүмүүнлэгийн ухааны Их Сургуульд англи, орос хэлний багш мэргэжлээр суралцсан. Уран зохиол болон манлайллын чиглэлээр хэд хэдэн ном орчуулсан. Орос, англи, япон хэлтэй.

    Хатагтай Батдоржийн Алтантуяа

    Монгол судлаач, эрх зүйч мэргэжилтэй. Монголын Эмнести Интернэшнл байгууллагад хэвлэл мэдээллийн ажилтан, кампанит ажлын зохицуулагчаар ажиллаж байгаад 2000 оноос өнөөг хүртэл захирлаар нь ажиллаж байна. Эмнести Интернэшнлийн олон улсын нарийн бичгийн дарга нарын газарт Даяар менежментийн багийн гишүүн, кампанит ажлын менежментийн багийн гишүүнээр тус тус уригдан ажилласан, Эмнести Интернэшнлийн захирлуудын зөвлөлийн гишүүн, хэлний зөвлөлийн гишүүн, Цаазаар авах ялын эсрэг Ази Номхон далайн бүсийн сүлжээний удирдах зөвлөлийн гишүүн болон дотоодын олон хүний эрхийн төрийн бус байгууллагуудын удирдах зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдон ажилласан. Англи, орос хэлтэй.

    Хатагтай Цэвэлрагчаагийн Арилдийпүрэв

    Одоогоор Эркари Интэрнэйшнл ХХК захирал. Өмнө нь олон yлсын байгууллагад зөвлөх ажиглагч, Монгол Улсын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яаманд Гадаад хамтын ажиллагааны хэлтэсийн дарга, Монголын Хуульчдын Холбооны гадаад хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга, “Чоно” группийн ерөнхийлөгчийн зөвлөх, АНУ-д “Ванг Леонард ба Кондон” хуулийн фирмд хүний эрхийн хуульч судлаач, Сайнт Томас Их Сургуульд зочин профессор, судлаач мөн Билиг Дээд Сургуульд профессор, клиник сургалтын албаны захирлаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд АНУ-ын Сайнт Томас Их Сургуулийн Удирдлагын ухааны сургуулийн Удирдлага ухааны доктор (Ed. D), мөн сургуулийн Хуулийн сургуулийн хүний эрхийн магистр (LLM), Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуульд олон улсын хувийн эрх зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. АНУ, Филиппин, Украин улсуудад мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Орос, англи хэлтэй.

    Хатагтай Хүрэлбаатарын Ариунгоо

    Одоогоор Нээлттэй Нийгэм Хүрээлэнгийн санхүүжилттэй “Бүх нийтийн эрх зүйн боловсролыг дээшлүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-т сургагч багш, Азийн Бизнесийн Холбоо ба Эдүкэйтэд Энтерпрайз байгууллагуудад консалтантаар тус тус ажиллаж байна. Өмнө нь НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн “Төрийн албаны шинэчлэл” төсөлд эрх зүйн эксперт, Дэлхийн Банк, Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, НҮБХХ-ийн төслүүдэд судлаач, сургагчаар ажилласан. “Хоган Ловеллз”, “Минтер Эллисон” олон улсын хуулийн фирмын Улаанбаатар дахь салбаруудад хуульч, “Очир Ундраа” компанид бизнес хөгжлийн захирал, менежерээр тус тус ажиллаж байсан. Мөн олон улсын болон дотоодын хүний эрхийн, хүмүүнлэгийн чиглэлийн байгууллагуудад гишүүн, сайн дурын ажилтнаар ажиллаж ирсэн. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Японы Нагояагийн Их Сургуульд харьцуулсан эрх зүйн магистрын зэрэг хамгаалсан. Англи хэлтэй. Орос болон япон хэлний мэдлэгтэй.

    Хатагтай Биегарисийн Арна

    Турк Улсын Истанбул хотноо “Эй Ви Кэй” хуулийн фирмд 2009 оноос хойш бизнесийн эрх зүйн чиглэлийн хуульчаар ажиллаж байна. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Туркийн Анкарагийн Их Сургуульд эрх зүйн баклавр, магистр, мөн Туркийн Анадолу Их Сургуулийн бизнесийн бакалаврын зэрэг тус тус хамгаалсан. Турк, англи хэлтэй.

    Хатагтай Цэрэнхүүгийн Баттуяа

    Одоогоор бие даасан стратегийн өмгөөлөл болон олон улсын хуулийн байгууллага болон Монголын Харвард инишиатив байгууллагад гэрээт хуульчаар ажиллаж байна. Өмнө нь Улсын Их Хуралд хуулийн зөвлөх, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд референт, НҮБ-д төслийн менежер, Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд мэргэжилтэн, Цагдаагийн ерөнхий газарт мэргэжилтэн, “Халх журам” хууль зүйн сургууль болон бусад сургуульд багшаар ажиллаж байсан туршлагатай. Мөн хэд хэдэн хүмүүнлэг болон хүний эрхийн чиглэлийн төрийн бус байгууллагад хуулийн зөвлөх, идэвхтэн гишүүнээр ажилладаг. Түүчлэн Польш Улсын Парламентад мэргэжил дээшлүүлсэн. Хууль зүйн судалгааны болон хуулийн төслийн багт ажилласан туршлагатай. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Польшийн Лодзийн Их Сургуульд Хууль зүйн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан. Одоогоор МУИС-ын ХЗС-д докторант. Англи, орос, польш хэлтэй.

    Эрхэм Аюушийн Бат-Эрдэнэ

    Одоогоор НҮБ-ын Хүний Эрхийн Дээд Комиссарын Газрын Хөгжлийн Эрх хариуцсан хэлтсийн даргаар ажилладаг. Энэ байгууллагад 25 жил орчим ажиллаж НҮБ-н Хүний Эрхийн Зөвлөл, түүний тусгай хороод болон илтгэгчид, ажлын ба мэргэжилтний хэсэг, олон улсын болон улс орнуудын хүний эрхийн асуудал зэрэг төрөл бүрийн салбарт ажиллаж ирсэн. Мөн НҮБ-ын Зэвсэг Хураах Албанд улс төрийн ажилтан, Монгол Улсын Гадаад Харилцааны Яамны Олон Улсын Байгууллагын Газарт дипломат ажилтан, Англи ба АНУ – ын Элчин Сайдын Яамдад туслах ажилтан зэргээр ажиллаж байсан. Боловсролын хувьд Москвагийн Олон Улсын харилцааны дээд сургуулийн улс төр, олон улсын харилцаа ухааны магистр цолтой. Мөн олон улсын хүний эрхийн хуулийн чиглэлээр АНУ, Швейцарь ба Финланд улсуудад мэргэшил дээшлүүлэх сургалтууд дүүргэсэн. Орос, Англи ба Франц хэлтэй.

    Хатагтай Энх-Амгалангийн Байгал

    Одоогоор Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн Хувийн эрх зүйн тэнхимд дэд профессороор ажиллаж байна. Өмнө нь тус сургуульд ахлах багш, “Хүний эрхийн төв” Төрийн бус байгууллагын судлаачаар тус тус ажиллаж байсан. Мөн Монголын Олон улсын ба Үндэсний арбитрын арбитрч. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн хууль зүйн доктор (PhD), ХБНГУ-ын Байройтын Их Сургуулийн магистр, МУИС-ийн ХЗС-ийн хууль зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. Түүнчлэн МУИС-ийн ОУХНУС-д герман хэлний хэлмэрч мэргэжлээр суралцаж төгссөн. Мэргэжлийн хүрээнд нилээд судалгааны төсөлд оролцож, олон тооны эрх зүйн ном, сурах бичиг, гарын авлага, эрдэм шинжилгээний өгүүллэг хэвлүүлж, илтгэл хэлэлцүүлж байсан. Англи, герман хэлтэй.

    Эрхэм Маналжавын Баярманал

    Одоогоор “Гоби Консолидэтэд” компанид Байгууллагын хөгжил, хуулийн хэрэгжилт хангах газрын захирлаар ажиллаж байна. Өмнө нь МАК компанид Эрх зүйн газрын орлогч захирал, “Хасвуу Групп” компанид хуулийн зөвлөх, “Жи Ти Эс Адвокатс” (Хоган Лавэллз Олон Улсын Хуулийн Фирмийн Монгол дахь түнш) ХХН-д хуульчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Английн Дандигийн Их Сургуулийн Эрчим хүч, газрын тос, эрдэс баялгийн бодлого, эрх зүйн төвд зочин судлаачаар ажиллаж, Лондонгийн Сити Их Сургуульд олон улсын банк, санхүүгийн чиглэлээр мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Английн Вестминстрийн Их Сургуулийн олон улсын худалдааны эрх зүйн магистр, МУИС-ийн ХЗС-ийн олон улсын эрх зүйн магистрын зэрэг хамгаалсан. Англи хэлтэй.

    Хатагтай Сарантуяагийн Мойлтмаа

    Одоогоор Монгол Улс дахь НҮБ-ын Хүүхдийн санд хамтын ажиллагаа хариуцсан консалтантаар ажиллаж байна. Өмнө нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн “Ошми” компанид гүйцэтгэх захирал, Мэргэжлийн хараат бус судалгааны институтэд үйл ажиллагаа хариуцсан захирал, төслийн менежер ба судлаач, Дэлхийн банк болон Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас хэрэгжүүлсэн “Төрийн удирдлагын хүний нөөцийн стандартчилалын төсөл”-д туслах ажилтнаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Английн Сассэксийн Их Сургуульд олон улсын хүний эрхийн магистр, Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуульд магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. Англи, Унгар улсад мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Англи хэлтэй.

    Хатагтай Галсанжамцын Мөнхжаргал

    Одоогоор “Эм Си Эс Интерэшнл” компанид хуулийн ахлах зөвлөхөөр ажиллаж байна. Өмнө нь “Ананд Адвокатс” хуулийн фирмд хуульч, “Саут Гоби Сандс” компанид гэрээний хуульч, “Нээлттэй академи” байгууллагад эрх зүйн судлаачаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Австралийн Мельбурнийн Их Сургуульд бизнесийн эрх зүйн магистр (LLM) зэрэг хамгаалсан. Голландын Гааг хотноо Олон Улсын Эрх Зүйн Академийн зуны хөтөлбөр дүүргэсэн. Англи хэлтэй.

    Эрхэм Тэрбишийн Мөнх-Эрдэнэ

    Одоогоор Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн Нийтийн эрх зүйн тэнхимд багш, ХБНГУ-ын Шпайерын Захиргааны шинжлэх ухааны их сургууль, Германы нийтийн захиргааны судалгааны хүрээлэнгийн зочин судлаач, Монголын Хуульчдын Холбооны Захиргааны эрх зүйн хорооны Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажиллаж байна. Өмнө нь Худалдаа, хөгжлийн банкны Хуулийн газарт хуульчаар ажиллаж байсан. Мэргэжлийн хүрээнд олон тооны судалгааны ажлын багт судлаачаар ажилласан бөгөөд хэд хэдэн эрдэм шинжилгээний өгүүллэгийг монгол болон англи хэлээр нийтлүүлсэн. Мэргэлийн боловсролын хувьд Австри Улсын Вена хотын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуульд олон улсын болон европын бизнесийн эрх зүйн магистрын зэрэг хамгаалсан. Түүнчлэн мөн улсын Зальцбург хотын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн “Эрх зүй ба эдийн засаг” хөтөлбөрт хамрагдсан. МУИС-ийн ХЗС-ийн докторантурт суралцаж байна. Англи, герман, орос хэлтэй.

    Хатагтай Цэвэлийн Отгонтунгалаг

    Одоогоор Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Дэд ерөнхийлөгч, Эрх зүйн бодлого, мониторингийн газрын даргаар ажиллаж байна. Өмнө нь тус байгууллагад Хөдөлмөр, нийгмийн бодлогын газрын дарга, Хөгжлийн бодлогын газрын дарга, Төлөвлөлтийн газрын дарга, хуулийн зөвлөхөөр тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Хөдөлмөрийн Их Сургуульд эдийн засгийн ухааны магистр, Итали Улсын Турины Их Сургуульд эрх зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. Англи хэлтэй.

    Хатагтай Дугарын Сүнжид

    Одоогоор Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон Швейцарын хөгжлийн агентлагийн хамтарсан “Иргэдийн оролцоо II” төслийн зохицуулагчаар ажиллаж байна. Өмнө нь ХЗДХЯ-ны Төрийн захиргааны удирдлагын газрын дарга, Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын дарга, “Юстиция” хуулийн фирмд хуульч, “Эм Си Эс Проперти” компанид хуулийн зөвлөх, Монгол Улс дахь Швейцарын Консулын газарт богино хугацааны хуулийн зөвлөх, “Жи Ти Зи” байгууллагаас хэрэгжүүлсэн “Газрын менежмент-санхүүгийн кадастр” төслийн дотоодын зөвлөх, ШУА-ийн Философи, социологи, эрхийн хүрээлэнгийн Хууль зүйн судалгааны төвд судлаачаар тус тус ажиллаж байсан. Мөн Удирдлагын академид эрх зүйн тэнхимийн багш, ахлах багш, дэд профессороор ажиллаж байсан. Бие даасан болон хамтарсан олон тооны эрдэм шинжилгээний бүтээл монгол, англи, герман хэлээр нийтлүүлж, илтгэл хэлэлцүүлж байсан. Түүнчлэн олон тооны судалгааны төсөлд багийн ахлагч, судлаачаар ажилласан туршлагатай. Эдгээрийн хажуугаар Монголын Хуульчдын Холбооны Шүүхийн ёс зүйн хорооны гишүүн, Захиргааны эрх зүйн хорооны тэргүүн, Хуульчийн мэргэжлийн шалгалтын асуудал эрхлэх хорооны тэргүүн зэрэг сонгуульт ажил эрхэлжээ. Мэргэжлийн боловсролын хувьд ХБНГУ-ын Мьюнхэн хотын Людвиг-Максимилианы Их Сургуульд хууль зүйн доктор (Dr.jur), олон улсын харьцуулсан эрх зүйн магистр (LL.M), Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зуйн сургуульд хууль зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. Мөн Швейцарь Улсын Базелийн Их Сургуулийн олон улсын эрх зүйн чиглэгээр мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Түүнчлэн МУИС-ийн ОУХНУС-д герман хэлний хэлмэрч мэргэжлээр суралцаж төгссөн. Англи, герман хэлтэй. Орос хэлний мэдлэгтэй.

    Хатагтай Дэлгэрийн Уянга

    Одоогоор “Дэлгэр Ай Пи” хуулийн фирмийг үүсгэн байгуулсан бөгөөд хуульчаар ажиллаж байна. Өмнө нь оюуны өмч, патентийн эрх зүйн чиглэлээр хэд хэдэн хуулийн фирмд хуульчаар ажиллаж байсан. Оюуны өмч, патентийн эрх зүйн сэдвээр англи, герман хэлээр эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийхээс гадна улс төр, хууль зүйн чиглэлээр нийтлэл бичиж, эрхлэн гаргадаг. Мөн ХБНГУ-ын Оюуны Өмчийн Хамгаалах Холбооны гишүүн. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Герман Улсын Фрейбургийн Их Сургуульд оюуны өмчийн эрх зүйн доктор (PhD), Лейпцигийн Их Сургуульд магистрын (LLM) зэрэг тус тус хамгаалсан. Герман, англи хэлтэй.

    Хатагтай Гүндсамбуугийн Халиун

    Одоогоор бие даасан хуульчаар ажиллаж байна. Өмнө нь Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газарт хуулийн мэргэжилтэн, “Айзиа Коал Лимитед” компанийн суурин төлөөлөгч, Чингис Хаан банкинд гэрээний хуульч, Шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрт төслийн зохицуулагчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Английн Вестминстрийн Их Сургуульд олон улсын бизнесийн эрх зүйн магистр (LLM), Австралийн Ла Троб Их Сургуульд бизнесийн удирдлагын магистр, Польшийн Лодц Их Сургуульд захиргааны эрх зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. АНУ, Англи ба Хонгконгод мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Англи, орос, польш хэлтэй. Франц хэлний мэдлэгтэй.

    Эрхэм Жаргалсайханы Хунан

    Монголын Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгч, мөн холбоонд Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга, Нээлттэй нийгэм форумын Эрх зүйн чадавхийг дээшлүүлэх нь төслийн зөвлөх, Партнерс форевер компанид хуульч, НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн “Эрх зүйн чадавхийг нэмэгдүүлэх замаар ядуурлыг бууруулах нь” ба “Хууль зүйн үйлчилгээний хүртээмж ба Хүний эрх” төслийн зохицуулагч,
    ХЗДХЯ-ны Хууль зүйн бодлогын газар, Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтэс, Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх Ажлын албанд тус тус мэргэжилтэн зэргээр ажиллаж байсан. Мөн хэд хэдэн төрийн бодлого, хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгүүдэд орж ажилласан туршлагатай. Улс төр хууль эрх зүйн чиглэлээр нийтлэл, орчуулга, судалгааны ажил эрхлэн гаргадаг. Боловсролын хувьд Унгарын Ёотвөш Лорандын нэрэмжит шинжлэх ухааны их сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн төр, эрх зүйн ухааны магистр. Орос, Англи, Унгар хэлтэй.

    Эрхэм Мөнхжаргалын Энх-Од

    Одоогоор “Аспайр Майнинг” компанид хуулийн зөвлөхөөр ажиллаж байна. Өмнө нь МАК компанид хуулийн ахлах зөвлөх, “Монцемэнт” компанид хуулийн зөвлөх, “Баян Айраг” компанид гэрээний хуульчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд Нидерландын Маастрихтын Их Сургуулийн олон улсын эдийн засгийн эрх зүйн магистр, Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуульд хувийн эрх зүйн магистрын зэрэг тус тус хамгаалсан. Мөн АНУ-ын Пенсильванийн Их Сургуульд мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан. Англи хэлтэй.

    Эрхэм Наранцэцэгийн Орчлон

    Голландын Гааг хот дахь Олон Улсын Эрүүгийн Шүүхэд 2006 оноос хойш ахлах өмгөөлөгчөөр ажиллаж байна. Өмнө Монголд олон улсын байгууллагуудад хуулийн зөвлөх, өмгөөлөгч, АНУ-д өмгөөлөгчийн туслах, Монгол Улсын цагдаагийн байгууллагад мөрдөн байцаагчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд АНУ-ын Миннесотагийн Их Сургуульд хууль зүйн магистрын зэрэг хамгаалсан. Мөн олон улсын хүний эрх, хүмүүнлэгийн эрх зүйн чиглэлээр Австри, АНУ, Бельги, Герман, Голланд, Франц, Итали, Швейцарь, Шинэ Зеланд зэрэг улсад мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад тус тус хамрагдсан. Мөн Австрийн Зальцбургийн Их Сургууль, Ирландын Гальвэйн Их Сургууль, Кутафины нэрэмжит Москвагийн Хуулийн Их Сургуульд олон улсын эрүүгийн эрх зүйн чиглэлээр тус тус лекц уншиж байсан болно. Англи, франц хэлтэй.

    Эх сурвалж:  Шинэ Хуульчдын “Орчлон” Клуб

    https://www.facebook.com/groups/1060904903940694/