creativemongolia

Category: Uncategorized

  • Агваандоржийн САРУУЛ: ХБНГУ-Д ПАРЛАМЕНТЫН ГИШҮҮД ИРГЭДИЙН САНАЛЫГ ХУДАЛДАЖ АВСАН БОЛ 3-5 ЖИЛИЙН ХОРИХ ЯЛААР ШИЙТГҮҮЛДЭГ

    Улс төр судлаач, улс төрийн ухааны доктор Агваандоржийн Саруултай ярилцлаа.

    -Авлигатай тэмцэх газрын Олон нийтийн зөвлөлийн үүргийн талаар тодруулахгүй юу. Юу хийдэг вэ?

    -ОНЗ-ийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар томилдог. 2017 оны есдүгээр сард дөрөв дэх удаагийн ОНЗ-ийг 15 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан. Олон нийтийн зөвлөл нь АТГ-ыг олон нийттэй холбох гүүр болж өгөх үүрэгтэй. Ардчилсан нийгэмд АТГ-аас иргэд айж эмээх, өгсөн өргөдөл гомдлынхоо мөрөөр асууж сураглах, асуудлаа шийдүүлэх эрхтэй байх ёстой.

    Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд АТГ иргэнлэг байгууллага байж чадсангүй, авлигын асуудлаар гаргасан өргөдөл гомдлын сураг тасардаг, асар том авлигын хэргүүд нүдний өмнө хөвөрсөөр АТГ-ын гаргасан тооцоогоор 2007 оноос хойш Монгол Улс 12 их наядын хохирол амссан, татвараас дайжиж, төрөөс завшсан мөнгөө угаах авлигын диваажин улсуудын “саарал жагсаалтад” орчихсон улс болчихлоо. Манай АТГ нь олон улсад “Авлигын эсрэг хараат бус агентлаг” хэмээн нэрлэгддэг. Монголдоо гэтэл хараат бус нь байхгүй, зүгээр л АТГ нэртэй. Энэ байгууллага 2007 оноос хойш хараат бус байх үүргээ биелүүлж чадаагүй, улс төрөөс бүрэн хараат явж ирсний баталгаа нь “саарал жагсаалт”-д багтсан явдал. УИХ-аас АТГ-ын төсвийг баталж өгдөг ч гэсэн үйл ажиллагаанд нь ингэж нөлөөлж болохгүй, АТГ улстөрчдөөс хараат бус ажиллах тоглоомын дүрэм ч тодорхой бус. АТГ өөрөө босоо удирдлагатай учраас зөвхөн даргаасаа хараат явж ирсэн. Ер нь ардчилсан нийгэмд улс төрөөс хараат бус ажиллаж чадах боломжийг иргэдийн хяналт олгодог. Иргэд нь мэдээлэл сайтай, иргэний нийгэм ба улс төрийн намуудын хүчийг тэнцүүлж хуулиар баталгаажуулсан нийгэмд улстөрчдийн тоглолтыг хууль, шүүхээс гадна иргэд хязгаарлаж чаддаг. Жишээ нь, ОНЗ энэ маягаар АТГ-ыг улс төрөөс хараат бус хүчтэй ажиллахад хүч нэмж, дэмжиж өгөх үүрэгтэй гэж боддог. АТГ-ын ажилтнууд дунд “том албан тушаалтнуудад биш, харин Монголын төрд тангараг өргөсөн” хэмээн ухамсарладаг чадалтай залуус байна. Энэ зарчим дээр тулгуурлан олон нийттэй хамтраад ажиллах боломж нээлттэй.

    Ер нь АТГ-т өргөдөл гомдол ирээд сураг алдардаг хэмээн цөхөрцгөөдөг. Энэ удаагийн ОНЗ байгуулагдсан цагаас иргэд АТГ-д хандсан өргөдлөө ОНЗ-д давхар гардуулж өгдөг болсон. Манай хуульчид тухайн өргөдөл гомдол хаана, ямар шатандаа яваа, энэ өргөдөл гомдол үндэслэлтэй эсэх, мөн өргөдөл гомдлоо ямар шат дараалалтай хэнд хэрхэн гаргах талаар тэдэнд зөвлөгөө өгдөг, мөн хэвлэлийн хурлуудаараа олон нийтэд мэдээлэл, АТГ-аас өргөдлийн мөрөөр тодруулж асууж сураглаж өгдөг.

    -Авлигатай олон улсад хэрхэн тэмцдэг юм бэ. Бууруулсан туршлага нь ямар байдаг юм бол?

    -Авлига багатай улсуудыг Скандинавын орнууд байнга тэргүүлж явдаг. Хуучин соц орнуудаас Гүрж, Латви, Литва, Эстони хошуучилж яваа. Харин ОХУ, Хятад, Хойд Солонгос, Турменистан, Узбекстан, Африкийн нэлээд улсууд байнга сүүл мушгиж явдаг. Гүрж улс Транспаренси интэрнейшнэлийн авлигыг мэдрэх индексээр манайхаас хоёр дахин их авлигатай явж байснаа таван жилийн дотор манайхаас хоёр дахин бага авлигатай болсон.


    Энэ бүхний нууц нь:

    1. Мэдээллийн ил тод байдал /манайд Засаг даргын коридорт ойлгомжгүй цаас өлгөж мэдээлэл өгсөн болох төдий/,

    2. Иргэний нийгэм өөрөө чадварлаг, тэдний санал бодол, үйл ажиллагааг улс төрийн намуудтай тэнцүү хэмжээнд хуульчилж өгсөн,

    3. Хууль засаглал ба хэвлэл мэдээлэл хараат бус, амьтай

    4. Улс төрийн намуудын хязгааргүй эрх дархыг иргэний нийгмийн эрх дархаар хязгаарлаж чадсан.

    Нэг жишээ татаад хэлье л дээ. Щвейцарьт засаг захиргааны бүх нэгж нь хэн ч халдашгүй бүрэн эрхтэй. Тэд өөрсдийн парламент /манайхаар ИТХ/ ба засаг даргыг сонгоно. Сонгогдсон дарга нараа хэрэглээгээр нь хянана. Тэд тусгайлсан цалингүй, олон нийт сонгосон бол нэр төрийн хэрэг. Орлогоо тайлагнаж сонгогдсон тул гэнэт их мөнгө үрээд эхэлбэл иргэд нь төвөөс шууд аудит дуудаж шалгуулаад огцруулна. Татвараар нь хөөж орлогыг хянана.

    Германд компанийн захирал компаниа дампууруулбал ажилтнууд нь шалгуулж, шүүхийн шийдвэрийн дагуу тухайн захирал байсан хүн зувчуулсан мөнгөө зарцуулж чадахгүй болдог. Гэр бүлийн орлогоос давсан том аялал хийх, хүүхдээ үнэтэй сургуульд оруулах, тансаг машин авах бүрт тэр цагдаад дуудагдаж эх үүсвэрээ шалгуулах үүрэгтэй. Хилийн хориг тавиулсан энэ хүн насан туршдаа мөнгөө нуусан чигээрээ дуусна. Иргэдийн ба хуулийн хяналт гэж энэ.

    Ихэнх улсын Авлигын эсрэг хууль нь маш тодорхой. 1000 евро хахуульд авсан бол нэг жил хорих, эсвэл хэд дахин нугалж төлөх гэх мэт. Мөн урд хөршид улстөрчдийг лоббиддог кампаниудын нэрсийг тодорхой болгож, тухайн компани нь байнга тендерт ялах эрхийг хаах жишээтэй.

    -Манайд тэмцэж чадаж байна уу?

    -Манайд ширүүн тэмцэх гээд үнэхээр чадахгүй байна. СЕХ гэж сонгууль будлиантуулчихаад, ажлаа хийдэггүй айлаас жишээ нь авлигын эсрэг тэмцлийг эхэлмээр байна. ХБНГУ-д парламентын гишүүд иргэдийн саналыг худалдаж авсан бол 3-5 жилийн хорих ялтай. Манай гишүүд, нэр дэвшихээр горилогчид төсвийн мөнгөөр данх, хивс, “бакаал” тарааж, Хайнан, Тайланд, Манжуур, Турк, Итгэлт хамба гээд дэлхий тойрсон аялалуудаар иргэдийн саналыг худалдаж авч байна. Саналаа зарсан иргэд ч мөн тэнд хуулийн хариуцлага хүлээдэг. УИХ-ын гишүүд тойрогтоо хууль таниулах нэрээр нэгнийхээ хэвлэлийн үйлдвэрт баахан өөрийн сурталчилгааг хэвлүүлж аваад тарааж явах жишээтэй.

    Өмнөх жлүүдийг бодоход 2019 оны сүүлээр авилгын эсрэг тэмцэлд ахиц гарч эхэлж байгааг олон нийт харж байна. “60 тэрбум”, “ЖДҮ” зэрэг дуулиант хэргүүд зах зухаасаа шүүхээр ороод эхэллээ. Төрөө цэвэрлэж байж хууль хэрэгжиж эхэлнэ.

    Сая Үндсэн хуулийн шинэчлэлт хийлээ. Харин иргэдэд улс төрийн оролцооны эрхийг нь олгосонгүй. Иргэд өнөөх л ордны гадаа жагсаж, нэг нэгэндээ цаасан малгай өмсгөж “баатар цол” олгодог хэвээрээ хоцорлоо. Санал хураалтаар жишээ нь хамгийн дээд орлого хэд байх, төсвөөс хичнээн хөрөнгийг иргэдээс асууж зарцуулах эрхтэй байх гэх мэт өчнөөн асуудлыг санал асуулгаар шийдэх боломж хаалттай хэвээр үлдэв. Бусад улсын санал асуулгын хууль өөрөө энэ бүхнийг маш сан зохицуулж өгдөг юм билээ.

    -Авлигатай тэмцэхэд олон нийтийн оролцоо хэр зэрэг байна вэ. Олон нийтийг хэрхэн татан оролцуулах тал дээр та бүхэн хэрхэн ажиллаж байна?

    -Олон нийтийг татаж оролцуулахын тулд мэдээлэл сайн өгөх хэрэгтэй. Мэдээлэл гэдэг нь авлигын эсрэг хууль тогтоомжууд, авлигын тодорхой хэргүүдийн талаар, хаана хэрхэн хандах, ямар шинж тэмдгүүдээр авлига хэмээн үзэх зэрэг тодорхой ойлголтуудыг нийгэмд байнга түгээх хэрэгтэй. Улс төрийн авлига өнөөдөр анхаарлын төвд байна. Нийгэм дургүйцлээ хангалттай илэрхийлж байна. Одоо бусад улсын жишгээр улс төрчдийн орлого, татвар, хэрэглээ гурваар нь хөөн улс төрөө нэн тэргүүнд авлигаас цэвэрлэх шаардлагатай. Бусад улсад хууль бус хөрөнгөжсөн, төрийн албаны нэр хүндийг гутаасан хэргээр төрд насан турш алба хаших эрхгүй болгодог сайн туршлагуудыг нэвтрүүлмээр байна. ОНЗ-ийн дэргэд саяхан оюутан залуус нэгдэж “Авлигыг мэдээлж жигших клуб” байгуулсан. Клубт идэвхтэй оролцох сонирхолтой хүмүүс 95093404 дугаарын утсаар Батхишигтэй холбогдож болно.

    Агваандоржийн Саруулын танилцуулга

    2019.12.09 (Өдрийн сонин)

  • Баасангийн НАМИНЧИМЭД- Зохиолч, сэтгүүлч


    Сэтгүүлч, зохиолч.     Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын уугуул.

    Монголын түүх, өв соёл, монгол ухааны тухайд нийтлэл, ном бүтээлээ туурвидаг.

    НОМ БҮТЭЭЛ
    Аригбөх хаан
    Эгнэшгүй нөхрийг олов
    Энэтхэг дэх Их Монголчуудын түүх
    Хантайширийн цадиг хууч оршвой
    Зэв, Сүбээдэйн ялгуулсан аян
    Бурхан мэт насанд нь
    Монголоо нэхэж буй Монгол
    Эрхэм дээд зарчмууд: Чингис хааны алдар суу,
    аугаа ялалтын нууцууд

    Редакторлосон ном: Жак Уэтерфорд “Монголын их хатдын нууц
    товчоо”, Роберт Весс “Хүннүгийн хаан Аттилагийн
    удирдахуйн ухааны нууц”, Ж.Ж. Толкейн “Бөгжний эзэн” туульсийн зохиол, Р. Киплинг “Шидэт толгодын савдаг”
    зэрэг орчуулгын болон дотоодын уран зохиол,
    сэтгүүлзүйн нийт 100 гаруй ном редакторлосон.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    1987- 1991 он Говь-Алтай аймгийн Бугат сумын
    Хонь үржлийн фермд хоньчин

    1995- 1996 он “Өдтэй бичиг” сонинд сурвалжлагч
    1996- 1999 он МАХН-ын Удирдах зөвлөлд
    Хэвлэлийн төлөөлөгч

    1999- 2000 он “Үнэн” сонинд албаны дарга
    2000- 2003 он МОНЦАМЭ агентлагт Дотоод мэдээллийн газрын дарга, Ерөнхий редактор,
    2003- 2008 он МОНЦАМЭ агентлагийн Вашингтон хот дахь тусгай сурвалжлагч, Америкийн Монголчуудын “Даяар Монгол” сонины эрхлэгч
    2008- 2013 он МОНЦАМЭ агентлагийн орлогч дарга, “МОНЦАМЭ мэдээ” өдөр тутмын сонины Ерөнхий эрхлэгч зэрэг ажлуудыг хийж байв.

    https://www.facebook.com/NominchimedB
    http://greathistory.blogspot.com
    http://nominchimed.time.mn/

  • Цэс Хайрхан үйлдвэрийн Оргилуун дарс, ликёр, дарс, чацарганы бүтээгдэхүүн

    Монгол Улсын шингэн хүнс үйлдвэрлэлийн салбарт 10 гаруй жил тасралтгүй үйл ажиллагаагаа эрхлэхдээ хэрэглэгчдийнхээ хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн, дэлхийн стандартад нийцсэн  бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэсээр ирсэн билээ. AUREUS, BROD KVASS, CHOCO, CREMA, DOSE, GOO MARAL брэндийн оргилуун дарс, ликёр, улаан, цагаан дарс, шар айраг, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж байна.

    Бүтээгдэхүүнийхээ чанарыг тогтмол хангах үүднээс европын орчин үеийн тоног төхөөрөмж, чанартай түүхий эдийг ашиглан үйлдвэрлэлээ явуулж ирсэн нь бидний үйл ажиллагаа тасралтгүй өргөжин, тогтвортой хөгжиж байгаагийн  үндэс суурь юм.

    2016 онд манай компани нь дарс исгэлт, үйлдвэрлэл, боловсруулалтынхаа хүчин чадлыг гурав дахин нэмэгдүүлсэн бөгөөд 2017 онд бид удирдлагын тогтолцооны ISO стандартыг үйл ажиллагаандаа амжилттай нэвтрүүлэн ажиллаж байна.

    Манай бүтээгдэхүүнүүдийн үндсэн орцын нэг болох чацаргана жимсээр хийсэн амин дэмээр баялаг амны цангаа тайлах ундаа, эм эмчилгээний ач тустай чацаргана тосоо Япон болон Өмнөд Солонгосын зах зээлд нийлүүлж чадсанаар энэхүү жимсний ашиг тусыг дэлхийд таниулахаас гадна Монгол улсад орох хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж чадсандаа бидний зүгээс баяртай байдаг.

    Манай бүтээгдэхүүнүүд дэлхийн томоохон хүнсний үзэсгэлэнгүүдээс удаа дараалан шагнал хүртэж байсан ба 2011 онд АНУ-ын Сан Франциско хотод болсон үзэсгэлэнгээс хүрэл медаль, 2015 онд Япон улсад зохиогдсон олон улсын хүнсний үзэсгэлэнгээс өндөр үнэлгээг авч чадсанаар дэлхийн зах зээлд өөрсдийн бүтээгдэхүүнээ гаргах томоохон боломж, үүд хаалга бидэнд нээгдсэн. Аureus Gold чацарганын оргилуун дарс 2017 оны МҮХАҮТ-ийн  “Топ”  бүтээгдэхүүний шагналыг хүртсэн.

    http://tsk-winery.com/

  • Тана саван, үйрмэг саван, угаалгын шингэн

    Монхими ХХК-ын үйлдвэр нь 1990 онд байгуулагдсан бөгөөд уламжлалт технологийг боловсруулан, сайжруулж 10-аад нэр төрлийн хатуу, шингэн, нунтаг саван бүхий ЭКО бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэн айл өрх болон үйлдвэр, аж ахуйн хэрэгцээнд нийлүүлж байна.
    Аяга аваг угаагч шингэн саван, гарын шингэн саван, үйрмэг саван, угаалгын нунтаг, задгай саван г.м

    ЭКО САВАНГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛ

    Орчин үеийн эзэгтэй нарын ихэнхи нь барааны саван гэхээр социализмын үеийн хоцрогдсон хэрэглээ, муухай үнэртэй хэмээн ярвайн дургүйцдэг. Гэтэл барааны саван шиг аюулгүй, ямар ч хоргүй үнэнч нөхөр өнөөгийн энэ олон угаалга цэвэрлэгээний бодис дотор байхгүй юм. Барааны саванг угаалгын өрөө, гал тогооны өрөөндөө хүндэтгэлтэйгээр буцааж залвал зохино. Энэ мартагдсан угаалгын бодисыг хэрэглэснээр та мөнгөө хэмнээд зогсохгүй, эрүүл мэндээ хамгаалах болно.
    Айл бүрт түмэн төрлийн угаалга цэвэрлэгээний бодис өрөөстэй байдаг. Аяга тавагны, хана туурганы, шил тольны, ванн тосгуурны, суултуурны, шалны, даавуун эдлэлийн, ноосон эдлэлийн гээд угааж болдог гадаргуу болгонд зориулагдсан гэх бүхий л бодисыг худалдан авч ванны өрөөгөө чимдэг болжээ. Гэтэл энэ бүх бодисыг бараг бүгдийг нь барааны саван ганцаараа орлож чадах бөгөөд, хамгийн гол нь эрүүл мэндэд ямар ч хор нөлөөгүй цорын ганц угаалгын бодис билээ.
    Барааны саван нь ямар ч хоргүй, экологийн цэвэр бүтээгдхүүн юм. Түүний гол бүрдүүлэгч нь тосон хүчлүүдийн натрийн давснууд бөгөөд элдэв будаг, үнэр оруулагч зэргийн химийн бодис байдаггүй. Бор шараас хүрэн өнгөтэй байдаг. Сүүлийн үед үйлдвэрлэгчид барааны савангийн царай зүс, үнэр танарыг нь засах зорилгоор зарим нэг зүйл нэмдэг болоод байгаа. “Оригоороо” байгаа барааны саванг сонговол дээр.
    Барааны савангийн шүлтлэг ph нь 11 – 12 байдаг учраас угааж цэвэрлэх чадвар сайтай байдаг. Угаалгын нунтаг угааж чадахгүй толбыг барааны саван арилгаж чаддаг. Тосон хүчлийн агууламж ихтэй учраас /72% хүртэл/ маш сайн хөөсөрдөг, энэ нь хүйтэн усанд ч угаах боломжтой болгодог юм. Барааны саван ноосон даавуун болон ноосон эдлэлийг хөвсгөр зөөлөн болгох увидастай.
    Барааны саван натурал бүтээгдхүүн учраас харшил өгдөггүй онцлогтой. Хүүхдийн даавуу, хувцас зэргийг барааны савангаар угаадаг. Жижиг сажиг зүйлийг /ширээний алчуур, тоосны алчуур/ угаахад барааны саван шиг тохиромжтой зүйл байхгүй.
    Аяга таваг угаагч шингэн саван хичнээн их усаар зайлаад ч аяга тавагнаас бүрэн салдаггүй бөгөөд хоол ундтай хамт бидний биед орж эрүүл мэндэд маань багагүй хохирол учруулдаг гэдэг нь батлагдаад байгаа. Харин барааны саван аяга таваг сав суулгыг “Фэйри” мэтээс сайн угаадаг бөгөөд тавган дээр үлдэхгүй усаар бүрэн зайлагддаг байна.
    Нян устгах чадвар
    Эмнэлэгийн орчинд барааны саванд маш хүндэтгэлтэйгээр ханддаг хэвээр байгаа билээ. Төрөх эмнэлгүүдэд ч ариутгал халдваргүйжүүлэлтийн зорилгоор цэвэрлэгээг барааны савангаар хийдэг. Гэр оронд ч ариутгалыг барааны савангаас сайн хийх бодис байхгүй хэмээн эмч нар зөвлөдөг. Бусад бодис ариутгахынхаа хажуугаар хүнийг хордуулах аюултай ажээ.
    Дээр үед барааны саванг мэс заслын бээлий болгон хэрэглэдэг байсан түүхтэй. Гараа савандаад хатаасны дараа мэс засал хийхэд халдвар авах магадлал эрс буурдаг байжээ.
    Арьсан дээр үүссэн жижиг шархыг барааны савангаар савандан угаахад хурдан эдгэдэг.
    Барааны саван мөн вирусын эсрэг сайн үйлчилдэг, тиймээс хамрын ханиаднаас хамгаалах болон эмчлэх зорилгоор барааны савангийн уусмалд хөвөн дүрээд хамрынхаа дотор талыг арчвал нэн тустай.
    Шүдний сойзоо ариун байлгаж, нян үржихээс хамгаалъя гэвэл хэрэглэснийхээ дараа барааны саванд үрж хөөсрүүлээд орхих хэрэгтэй.
    Хөлийн өсгийний арьс хагаран шархлахад барааны саван л бас тус болно: 2 литр халуун усанд 1 цайны халбага сод, 1 амны халбага барааны савангийн үртэс хийж уусгаад хөлөө дүрвэл түргэн эдгэнэ.

    https://www.facebook.com/Tana-Brand-988756427914159/

  • Амт нэмэх үү Хатаасан монгол ногоо

    Ховд аймгийн Булган суманд тариалсан хүний ногоог технолгийн дагуу шинээр хатааж савласан бүтээгдэхүүн. Хэрчмэл болон нунтаг хэлбэртэй. Жилийн 4 улирлын турш хэрэглэхэд шинээрээ.

    https://www.facebook.com/A%D0%BC%D1%82-%D0%BD%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D1%85-%D2%AF%D2%AF-149953418927062/

  • lend.mn- Дэлхийн энтэй санхүүгийн үйлчилгээний хөтөч Fintech ТЭСРЭЛТ

    “ЛэндМН ББСБ” ХК нь Монгол улсын зах зээлд анх удаа технологийн дэвшлийг санхүүгийн үйлчилгээтэй хамтатгасан Финтек бизнес моделийг LendMN аппликейшнээр дамжуулан амжилттай нэвтрүүлж буй барьцаагүй хямд өртөгтэй, хэрэглээний бичил цахим зээлийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага юм.

    https://lend.mn/

    Бидний эрхэм зорилго бол банкны үйлчилгээг тэр бүр авах боломжгүй хэрэглэгчдэдээ хамгийн шинэлэг, тэсрэлт хийсэн дэвшилтэт технологийн шийдэл бүхий бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр хангах юм.

    Анд Системс нь хиймэл оюун ухаанд суурилсан Fintech буюу санхүүгийн технологиор дамжуулан санхүүгийн үйлчилгээг шинэ төвшинд гаргах зорилготой. Бид Монголд анх удаа шинэлэг, хямд өртөгтэй, гар утсанд суурилсан санхүүгийн технологийг хөгжүүлж ЛэндМН ББСБ-д нийлүүлж системийн үйл ажиллагаа, найдвартай байдлыг хариуцан ажиллаж байна.

    АНД Глобал компани нь Анд Системс ХХК болон ЛэндМН ББСБ ХК-ийн толгой компани бөгөөд группийн хөрөнгө оруулалт, стратеги болон менежментийн асуудлыг хариуцан ажилладаг. Анд Глобал компани нь дотоодын болон Азийн хөрөнгө оруулагчдаас 5 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт татаад байгаа бөгөөд компанийн үнэлгээ 30.4 сая ам.долларт хүрээд байна. ЛэндМН-ны загварыг Зүүн өмнөд ази Филиппин, Индонез, Япон улсуудад нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.

  • Монгол хонины ноосоор үйлдвэрлэсэн ЭКО БОРДОО Германы зах зээлд гарч эхэллээ

    Монгол хонины ноосоор үйлдвэрлсэн 100% ЭКО БОРДОО Герман улсруу экспортолж эхэллээ.
    Хонины ноосоор эко бордоо хийдэг дэлхийн 2 дахь үйлдвэрийг Монпеллетс компани Монголд байгуулж, дэлхий нийтэд тулгамдаад буй эко бордоо- органик хүнсний асуудалд НЭГ ТОМ АЛХАМ ХИЙЖ ЧАДЛАА.

    Монголчууд бидний олон зуун жилийн туршид хэрэглэж ирсэн, малын гаралтай түүхий эд болох хонины ноос сүүлийн жилүүдэд үнэгүй шахам болсон нь харамсалтай. Тэгвэл монгол хонины ноосоор ямар ч химийн бодис бүр ус ч ороогүй, байгаль орчинд хор хөнөөлгүй эко бордоо үйлдвэрлэж байна гэвэл уншигч та итгэх үү? Энэ талаар сурвалжлахаар хотоос 40-өөд километрийн зайд орших “Монпеллетс” компанийн био бордооны үйлдвэрийг зорилоо.

    ЭКО БОРДООГ ӨНДӨР ЧАНАРТАЙ ГЭЖ ҮНЭЛЖЭЭ

    Тус компанийн захирал Б.Цогбадрахын хувьд хорь гаруйхан настайгаасаа Европын хэд хэдэн улсад Монголын Элчин сайдын яаманд худалдааны төлөөлөгчөөр ажиллаж, 10 орчим жилийн өмнө тэтгэвэрт гарчээ. Түүнээс хойш зүгээр суусангүй. Үнэгүйдэж буй ноосны талаар судалгаа хийж, эх орондоо энэ чиглэлээр ямар нэгэн зүйл бүтээхийн төлөө олон жил зарцуулжээ. Дэлхий нийтэд хүлэмжийн хийн асуудал харанга дэлдэж, томоохон улс гүрнүүд шаардлагатай арга хэмжээ авч эхэлж байна. Түүний нэг жишээ нь Герман улс газар тариалангийн бүс нутагтаа аль болох органик бордоо ашиглахыг эрмэлзэж буй явдал юм. Олон жилийн судалгаа, шинжилгээний үр дүнд Берлин хотын Гумбольдын их сургуулийн эрдэмтэд нэгэн шийдэл олсон нь хонины ноосыг химийн ямар ч бодистой холилгүй, байгалийн органик чанарыг нь хадгалсан, эко бордоо хийх төсөл аж.

    Энэ төсөл анх бүтэшгүй мэт санагдаж байсан ч тус улсын Засгийн газар 100 хувь дэмжиж, дэлхий дахинд анх удаа хонины ноосоор бордоо хийдэг үйлдвэрийг 2013 онд Бранденбург мужийн Лауххаммер хотноо байгуулж, тэр дороо л үр шимээ өгчээ. Гэвч түүхий эдийн нөөц бага байсан нь томоохон бэрхшээл болсон гэнэ. Учир нь Герман улс хоёр сая гаруйхан хоньтой нь ноос үйлдвэрлэлд хүрэлцэхүйц хэмжээний биш байж. Энэ мэдээг Б.Цогбадрах сонсоод, Герман улсын холбогдох байгууллагын мэргэжилтэнтэй холбогдон, хамтран ажиллах хүсэлт тавьжээ. Тухайн үед Монгол Улс 25 орчим сая хоньтой, жилд 40 мянган тонн ноос бэлтгэдэг байсан учир эко бордоо үйлдвэрлэгчид түүхий эдийн арвин нөөц чухам манай оронд байгааг мэдэн, хүсэлтийг нь нааштайгаар хүлээн авсан гэдэг. Улмаар манай оронд үйлдвэрлэсэн эко бордоог 2022 он хүртэл Герман улс руу нийлүүлэх гэрээ байгуулжээ.

    Манай оронд үнэгүйдээд буй ноосыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах гарц олсон гэдэгтээ сэтгэл хангалуун байдгаа Б.Цогбадрах хэлсэн. 2014 онд тэрбээр “Монпеллетс” компаниа байгуулан, үйлдвэр барихад шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын 30 хувийг Хөгжлийн банкнаас авч, өнгөрсөн жилийн хавар дэлхийд хоёрдогч, ноосоор бордоо хийх үйлдвэр байгуулжээ. Ийнхүү манай орон эко бордоо үйлдвэрлэж, дээжийг нь Герман улсын Гумбольдтын их сургуулийн Газар тариалан ба хотын экологийн институт, Бордоо ба ургамлын үрийн институт, Ус ба байгаль орчны лабараторид хүргүүлж, тэжээллэг бодисын агууламжийг нь нарийвчлан тогтоожээ. Үр дүнд нь Герман улсын зүгээс “Premi¬um quality” буюу дээд зэргийн чанартай гэсэн үнэлгээ авсан юм байна. Монгол хонь, герман хонийг бодоход элдэв өвчлөл бага, дээрээс нь идэж буй хоол, тэжээлээс авах шимт бодисууд илүү байсантай энэ нь холбоотой аж.

    ЯМАР НЭГ БОХИР ЯЛГАРУУЛДАГГҮЙ

    Хөдөлмөрч, хичээнгүй зантай нь анзаарагдсан Б.Цогбадрах үйлдвэрээ санаанд оромгүй байдлаар тохижуулсан нь анхаарал татав. Уулзалтын өрөөндөө “Арвин ургац, эрүүл хүнс” гэсэн уриа бичжээ. Ширээн дээр бордооныхоо дээжийг үйлдвэрлэх үе дамжлагаар нь хуваан, шилэн хоргонд эгнүүлэн тавьсан нь Б.Цогбадрахын нягт, нямбай занг харуулна. Ажилчдынхаа өрөө бүрийг ая тухтай тохижуулж, ариун цэврийн өрөөг тусад нь шийдэж өгчээ. Халаалтаа цахилгаанаар бүрэн шийдсэн бөгөөд үйлвэрлэлийн ямар ч хаягдалгүй гэсэн. Бордоо үйлдвэрлэх үйл явц ямар нэгэн бохир ялгаруулдаггүй ч хүн ажиллаж, амьдарч байгаа орчин учир цэвэр усны шугам, сүлжээгээ шийдэх нь сорилт болжээ. Налайх хотын төвөөс 20 гаруй километрийн зайтай, уулын бэлд, зэлүүд газар байрлах эл үйлдвэрт энэ нь хамгийн том асуудал болох нь ойлгомжтой. Харин “Монпеллетс” компанийн үйлдвэр манай оронд хоёрхон байдаг ус цэвэршүүлэх бага оврын байгууламжийн нэгийг машин зогсоолын цементэн хучилттай шалан доор байрлуулсан нь анхаарал татлаа.

    Аливаа ургамал ургахад үндсэн тэжээл болох азот, фосфор, кали болон микроэлементүүд голлох үүрэгтэй. Гэвч эдгээр нь байгалийн нөхцөлд ургамлыг тогтсон хугацаанд, бүрэн гүйцэт ургуулахад зарим тохиолдолд хангалтгүй байдаг учраас жимс, ногоо болон бусад таримал ургамалд хурдан ургахад нь дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор бордоог бий болгосон түүхтэй.

    Сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд манай оронд хорт хавдраар олон хүн өвчлөх болсон. Үүнд гарал үүсэл нь үл мэдэгдэх, химийн найрлага бүхий бордоог тариаланчид жирийн хэрэглээгээ болгосонтой холбоотой гэхэд хилсдэхгүй. Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас тариалангийн томоохон компаниудад зохих шалгалт хийдэг. Харин хувь тариаланчид болон жижиг, дунд үйлвэрлэл эрхлэгчдэд хяналт тавих нь сул байдаг аж. Тиймээс аль болох хямдханыг нь авах эрмэлзэл бүхий тариаланчид био бордоо бус, химийн аргаар баяжуулсан найрлагыг нь баяжуулсан бордоо ашигладаг юм байна. Химийн бордоог ихэвчлэн малын өтөг бууц, яс, сэг зэм, өндөгний хальс зэргээр хийдэг бөгөөд азотын, хүхрийн хүчил, калийн давс зэрэг бодис хольдог. Тиймээс хөрсний хүчиллэг чанарыг ихэсгэж, эргээд ургацад сөрөг нөлөө үзүүлдэг талаар Б.Цогбадрах хэлж байв. Харин ноосоор хийсэн бордоо химийн ямар ч нэмэлт бодис агуулаагүй, 100 хувь органик бүтээгдэхүүн учир ургацад ямар ч сөрөг нөлөөгүй тул эрүүл ургахад шаардагдах тэжээлийг өгдөг бөгөөд талбайг нэг удаа бордоход хөрсөнд 10 сар шим тэжээлээ өгдөг нь нотлогджээ. 

    Ноос өөрийн жингээс 3.5 дахин илүү ус шингээн, хадгалах шинж чанартайгаас гадна ургамалд шаардлагатай азот, калийн исэл зэрэг бодис агуулдаг. “Монпеллетс” компанийнхан 0.65 грамм ноосыг нэг шоо см хэмжээтэй бордоо болгон нягтаршуулснаар уг ноосонд агуулагдах шимт бодисыг хөрсөнд бордоход шаардлагатай хэмжээнд хүргэсэн гэнэ. Түүнчлэн чийглэг ихтэй үед ус хуримтлуулж, хуурай үед буцаагаад гадагшлуулснаар хөрсөн дэх чийгийг тэнцвэртэй байлгадаг. Ноосоор хийсэн бордоо нь ус, чийгийг шингээн, дараа нь өөрийгөө тэлэхдээ хөрсийг хөвсийлгөн сийрэгжүүлж, агаар орох нөхцөл бүрдүүлдэг давуу талтай аж. Тус компанийнхан монгол хонины ноосонд зориулсан тусгай тоног төхөөрөмжийг Германд захиалан хийлгэжээ. Уг үйлдвэрийн үйл ажиллагааг энгийнээр тайлбарлахад ноосыг тээрэмдэж, дараа нь нягтаршуулах хоёр дамжлага бүхий төхөөрөмжид хийж, 80-110 градуст халаан нянг нь устгаж, эцэст нь, үрлэн бордоо үйлдвэрлэж байна. Үүнээс гадна хонины ноосыг бохир, цэвэр гэж ялгалгүй, хаягдлыг нь ч түүхий эд болгон ашиглана.

    Томоохон улсууд өөртөө ашигтай үйлдвэрлэлүүдийг бүхий л талаар дэмжиж, экспортын эргэлтэд оруулах гарц шийдлүүдийг илүүтэйгээр дэмжин ажилладаг. “Монпеллетс” компани Герман улстай гэрээгээр ажиллаж буй хэдий ч Монголдоо бүтээгдэхүүн нийлүүлэхэд элдэв хориг, саад байхгүй гэнэ. Хэрвээ бид гуравхан сая хүн амаа эрүүл байлгая гэвэл химийн бус, эрүүл бордоогоор бордсон хүнс хэрэглэх шаардлагатай. Б.Цогбадрах “Төрөөс тодорхой бодлого гаргаж улаанбаатарчууд сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэж эхэлсэн шиг эрүүл, органик бордоог байнгын хэрэглээгээ болгох шаардлагатай” гэж байлаа. Түүний хэлж буйгаар үүнд төрийн оролцоо байдаггүй гэнэ. Хэрвээ энэ үйлдвэрлэлийг Засгийн газраас дэмжвэл маш том ажлыг эх орондоо зориулан хийж, бүтээх боломжтой. Үүгээр ч барахгүй монгол хонины ноосыг дэлхийн зах зээлд гаргах том боломж байж мэдэх юм.

    Бэлтгэсэн: Т.Идэр (Өнөөдөр сонин)

  • Ёндонгийн ДАМЧААБАДГАР- Монголын комтемпорари бүжигчин, бүжиг дэглээч

    Цагдаагийн Сүлд чуулгын бүжиг дэглээч, бүжгийн багш, МУСТА, Цагдаагийн дэслэгч, Монголын комтемпорари бүжгийн хөгжүүлэгчдийн нэг. Дэлхийд өв соёлоо сурталчилах “Дэлхий тойрсон Биелгээ” төслийг санаачилагч.

    Ардын биелгээг орчин үеийн бүжгийн хэв шинжтэй хослуулан БНСУ-ын олон нийтийн газраар бүжиглэсэн нэгэн залуу уран бүтээлчийн бичлэг цахим орчноор тарсныг та хэдийн үзсэн бизээ. Энэ удаагийн дугаартаа 2016 онд ОХУ-н Буриад улсын Улан-Үдэ хотноо зохиогдсон Олон улсын бүжиг дэглээчдийн уралдаанд өөрийн дэглэсэн “Талын бүсгүйчүүд” бүжгээр гуравдугаар байрт шалгарсан, 2017 онд “Seoul-2017” олон улсын гоцлол бүжигчдийн уралдаанд ардын бүжгийн төрөлд тэргүүн байрын шагналт, 2018 онд ОХУ-н Кемерова хотноо зохиогдсон олон улсын бүжиг дэглээч, гоцлол бүжигчдийн уралдаанд модерн бүжгийн төрөлд тэргүүн байрт шалгарсан, мөн ХБНГУ-д зохиогдсон олон улсын комтемпорари бүжиг дэглээч, гоцлол бүжигчдийн “Solo Dance Theatre” 23 дахь удаагийн уралдааны шилдэг 17 оролцогчийн нэг.

    Баянхонгор аймгийн Баянцагаан суманд төрж өссөн. 12 настайгаасаа аймгийн Хөгжимт Драмын Театрын уран сайхны удирдаач МУГЖ Ц.Алтанцэцэг багшийнхаа удирдлага дор мэргэжлийн бүжигчнээр бэлтгэгдэж эхэлсэн юм. Багш маань шавь нараа зөвхөн ардын бүжиг гэлтгүй олон жанраар бүжиглэхийг сургасны ачаар өөрийгөө өдий зэрэгт яваа гэж боддог.

    2012 оноос СУИС-д бүжиг дэглээчээр сурахдаа МУГЖ Д.Энхгэрэл, МУСТА М.Мөнгөнцэцэг багш шигээ мундаг дэглээч болохыг зорьсон.

    Ярилцлага унших

  • Б.Буджаргал: Дэлхийн рекордыг эвдэж Монгол хүний тэсвэр тэвчээрийг харуулна

    Энэ сарын эхээр Хятад улсын Шямин хотоос нэгэн баяртай мэдээ ирж, Монголын спорт сонирхогчдыг баярлууллаа. Тамирчин хүний тэсвэр хатуужлыг шалгадаг Олон өдрийн гүйлтийн дэлхийн аваргын тэмцээнд монгол тамирчин Б.Буджаргал тэргүүлжээ. Энэ нь түүний хувьд ДАШТ-ий дөрөв дэх түрүү нь байлаа. Өмнөх гурван тэмцээн АНУ-д болж байсан бол энэ удаа анх удаагаа Ази тивд зохион байгуулагджээ.

    Арваннэгдүгээр сарын 30-наас арванхоёрдугаар сарын 6-ны хооронд болсон 6 өдөр, 6 шөнийн гүйлтийн Дэлхийн аваргын тэмцээнд Б.Буджаргал 834 км гүйсэн амжилтаар түрүүлсэн нь мөнгөн медаль хүртсэн тамирчнаас 60 км зам илүү туулсан үнэмлэхүй ялалт байлаа.

    Дэлхийн дөрвөн удаагийн аварга Б.Буджаргалтай уулзан, ярилцсанаа хүргэж байна.

    -Юуны өмнө дэлхийн дэвжээнээс дөрөв дэх алтан медалиа хүртсэн танд баяр хүргэе.

    -Баярлалаа. Би олон өдрийн гүйлтээр хичээллээд арав гаруй жил болж байна. Зургаан өдөрт 834 км гүйсэн маань миний хувийн дээд амжилт. Би 2019 оны нэгдүгээр сард Аризонад 787 км гүйж байсан амжилтаа 50 км-ээр шинэчлэн ахиулаад ирлээ. Их баяртай байна. Хоёрдугаар байрт орсон хятад тамирчин 777 км гүйсэн. Тэмцээний тав дахь өдөр би түүнээс 105 км тасарсан байсан. Зургаа дахь өдөр огт гүйхгүй байсан ч түрүүлэх нь ойлгомжтой болсон. Сүүлийн өдөр нь би нэг их хичээлгүй, тайван гүйгээд түрүүлсэн. Шахаад гүйсэн бол 900 км-ын амжилт үзүүлэх боломж байлаа.

    -Тэмцээнд хэдэн тамирчин оролцов? Олон өдрийн гүйлт хэр олон оронд хөгжсөн спорт вэ?

    -100 гаруй тамирчин оролцлоо. Олон өдөр гүйнэ гэдэг хүнээс их тэсвэр тэвчээр шаарддаг. Зургаан хоног өдөр шөнөгүй гүйнэ гэдэг маш хэцүү. Хэр баргийн хүн хичээллэж чаддаггүй болохоор оролцдог тамирчин цөөхөн байдаг. Зарим улсад 2-3 тамирчин л байдаг. Олон өдөр гүйгээд байхаар үзэгч ч ховор. Үзэж байгаа хүн ч энэ олон цаг байхаар ядардаг. Гуч гаруй жилийн өмнөөс олон өдрийн гүйлт спорт болон хөгжсөн. Шри Чинмой гэдэг хүн анх санаачилж байсан. Миний хувьд энэ төрлөөр хичээллээд нийт есөн тэмцээнд оролцоод байна. Дөрвөн удаа аварга боллоо, нэг удаа хоёрдугаар байр эзэлж байсан.

    -Бэлтгэлээ хаана хийв? Халуун цаг агаарт дасан зохицох асуудал гарсан байх?

    -Өнгөрсөн сард Хятадад гурван тэмцээнд оролцсон маань нэг төрлийн бэлтгэл байлаа. Гэхдээ зөвхөн ДАШТ-д зориулаад системтэй бэлтгэл хийсэн бол улам өндөр амжилт гаргах, 1000 км ч гүйх боломж байсан гэж боддог. Бэлтгэл бараг хийгээгүй, хэдэн тэмцээнд ороод л ДАШТ-д зодоглосон гэж хэлэхэд болно. 42 км, 100 км-ын уралдаанд орохоор огт өөр зай болохоор бүрэн төгс бэлтгэл болж чадахгүй. Олимпын марафоны 42 км зайд гүйхэд 80 хувь нь булчин шөрмөс, 20 хувь нь сэтгэл зүй хэрэгтэй байдаг. Харин олон өдрийн гүйлт эсрэгээрээ 80 хувь нь сэтгэл зүй, 20 хувь нь чадал байдаг.
     

    -Нэг сард дөрвөн тэмцээнд оролцож, бүгдэд нь медаль авахаар гадаадын мэргэжилтэн, шинжээч нар их гайхсан байх даа?

    -Элэгсэг сайхан хандаж байсан. Саяын тэмцээний хоёр дахь өдрөөс би түрүүлж эхэлсэн. Зохион байгуулагчид гурав дахь өдрөөс нь эхлээд цэнгэлдэх хүрээлэнд монгол дуу эгшиглүүлж эхэлсэн. “Улаанбаатарын үдэш”, “Чингис хаан”, “Тамирчны алдар”, HU хамтлагийн “Юу вэ, юу вэ” дуу, Төрийн дуулал тавиад л сайхан байлаа. Гүйж байгаа бүх тамирчид сонсож байгаа юм. Миний сэтгэл зүйг дэмжиж байгаа хэрэг. Гадаад орны тамирчид багтай болохоор нэг нэгнээ дэмжээд, унд усыг нь барьж тосоод, хажууд нь хамт гүйж, тусладаг. Надад тийм мэргэжлийн баг байхгүй. Олон өдрийн уралдаанд түрүүлэхийн бараг 50 хувь нь туслах багаас хамаардаг.

    -Та яагаад энэ хүнд хэцүү спортын төрлөөр хичээллэх болов?

    -Би дунд сургуульд сурдаг байх үеэсээ л гүйдэг, гүйх дуртай хүүхэд байсан. Сүүлд нэг хэсэг их жин нэмсэн юм. Тэгээд жингээ хасах зорилготой гүйж эхэлсэн. Монголд хамгийн хол зайн гүйлт нь 24 цагийн уралдаан байдаг. Би тэр уралдаанд орж, гурван удаа түрүүлсэн. 2013 онд 180 км гүйж, Монгол Улсын рекорд тогтоосон. Тэрнээс хойш урам ороод олон өдрийн гүйлтээр дагнаж эхэлсэн. 2014 онд АНУ-д анх олон улсын тэмцээнд орж байлаа. Энэ жил их олон тэмцээнд оролцлоо. Оны эхээр Аризонад 6 өдөр, дөрөвдүгээр сард Нью-Йоркт арван өдөр, наймдугаар сард Милоукид зургаан өдрийн тэмцээн, тэгээд сая зургаан өдрийн гүйлтийн ДАШТ гээд нийт дөрвөн тэмцээнд орлоо. Хажуугаар нь богино зайн гүйлтийн тэмцээнд бас орсон.  
     

    -Ойрын үед ямар тэмцээн, уралдаанд оролцох төлөвлөгөөтэй байна вэ?

    -Ирэх оны дөрөвдүгээр сард 10 хоногийн гүйлтийн тэмцээнд оролцоно. 10 өдрийн тэмцээнд би өмнө нь хоёр удаа түрүүлж байсан. Дээд амжилт нь Австралийн тамирчны тогтоосон 1551 км байдаг. Энэ амжилтыг эвдэх  бодолтой байна. Зургаадугаар сарын 17-нд Нью-Йоркт 5000 км-ын гүйлтийн тэмцээнд орох гэж байгаа. Энэ бол 50 хоногийн турш үргэлжилдэг дэлхийн хамгийн холын зайн гүйлт. Энэ тэмцээнд бас дэлхийн шинэ рекорд тогтоох зорилготой. Дэлхийн рекорд нь 5000 км зайг 40 хоног, 16 цагт туулсан амжилт байдаг. Гиннесийн рекорд амжилтыг эвдэхээр бэлтгэл сургуулиа базааж байна. Монгол хүний тэсвэр хатуужлыг дэлхий дахинд харуулах хүсэлтэй.

    -Арваннэгдүгээр сард тэмцээнд оролцохоосоо өмнө олон нийтийн сүлжээгээр ивээн тэтгэгч хайсан пост оруулсан байсан. Олон өдрийн гүйлтийн спортын төрөлд ер нь төр засгаас дэмжлэг, тусламж байдаг уу?

    -Үнэнийг хэлэхэд хувиараа л зардлын асуудлаа шийдээд, бор зүрхээрээ  явж байна. Найз нөхдөөсөө тусламж авна.  2014 оноос хойш уралдлаа, улсаас нэг ч төгрөгийн дэмжлэг авч байгаагүй. Мэдээж тусламж авахыг хүсдэг, хааяа гуйдаг. Гэхдээ надад дэмжлэг өгч байгаагүй. Гомдмоор үе бол бий. Одоо ингээд дэлхийн аварга болоход Б.Буджаргал гэдэг нэрээс гадна Монгол Улсын нэр гарч байгаа шүү дээ. Монгол хүн ямар мундаг юм бэ гэдэг болохоор Б.Буджаргал ганцаараа шагнуулж байгаа хэрэг биш. Эх орноо дэлхийд сурталчилж байгаа хэрэг. Монгол хүний тэсвэр хатуужлыг, таныг, энэ ярилцлагыг уншигч бүх хүмүүсийг сурталчилж байгаа юм.  

    -Та өнгөрсөн наймдугаар сард “Гүйлтийн бурхан” гэгддэг Янос Куросын зургаан өдрийн гүйлтийн дэлхийн дээд амжилтыг эвдэх гэж зориод чадаагүй. Ирэх жил дахин оролдлого хийх үү?

    -Янос Курос бол зургаа, арван өдрийн гүйлтийн рекорд амжилтыг эзэмшдэг хүн. Ойрдоо зургаан өдрийн гүйлтийн тэмцээн байхгүй тул арван өдрийн уралдаанд түүний амжилтыг эвдэх гэж зорино. 1600 км гүйж, эвдэх зорилготой. Би өдөрт 140 км гүйдэг. Тэгэхээр өдөрт 155 км гүйгээд байхад шинэ амжилт тогтоож чадна. 15 км нэмэхэд л болчих гээд байгаа юм. Тооцоолоод бодоход Гиннесийн рекорд тун ойрхон ирсэн. Санаанд багтаж байгаа. Харин надад системтэй бэлтгэл хийх, мэргэжлийн эмч, илээч, туслахтай баг хэрэгтэй байна. Надад баг байхгүй, танил найз нөхдөө гуйгаад туслуулдаг. Нэг тэмцээнд явахдаа тэр үед зав зайтай байгаа найзаа дагуулаад явна. Байнга хамт байх, судалгаа, шинжилгээ хийх мэргэжлийн багтай бол рекорд тогтоох дөхөөд л байна. Бүх зай, өдрийн гүйлтэд рекорд тогтооход би бэлэн байна.

    -Монгол хүн дэлхийн том рекорд тогтоох гэж байна гэж холбогдох яам, газарт хандаж, хүсэлт гаргаад дэмжлэг авч болохгүй юу? Улсаас мэргэжлийн баг гаргаад өгөхгүй юу? Уг нь бага зэргийн л тусламж хэрэгтэй байна даа. Тусалж дэмжээд өгвөл олон өдрийн гүйлтээр Монгол Улс дэлхийд тэргүүлэхэд ойрхон байгаа юм байна.

    -Монгол Улсынхаа нэрийг гаргаад, монгол хүний тэсвэрийг харуулж байхад тусалж болохоор. Баггүй болохоор их зовж байж, амжилтад хүрч байгаа юм. Би ганцаараа сайн гүйгээд байх биш монголчууд олуулаа амжилттай оролцвол сайхан. Эхний гурван байрыг бүгдийг нь монголчууд эзэлбэл сайхан гэж би боддог юм. Хүмүүс надаас зөвлөгөө, тусламж авахад би харамгүй зааж өгдөг. Чадах хэрээрээ тамирчдыг тэмцээнд дагуулж явдаг. Даанч санхүүгийн асуудал гэсэн том бэрхшээл тамирчдад тулгардаг. Тэмцээн уралдаан, бэлтгэл сургууль бүгд мөнгө. Бэлтгэл хийж чадахгүй болохоор хүмүүс больчихдог.

    -Таны олон нийтийн сүлжээг харахад байнга л “Залуус аа, өнөөдөр Үндэсний хүрээлэнд гүйе”, “Зайсан хүртэл гүйе” гэж уриалж байгаа харагддаг. Хүмүүс их ирдэг үү?

    -Цөөхөн ирдэг. Гүйлт бол хаан спорт бөгөөд эрүүл мэндэд их ашигтай. Хүн усанд ордогтойгоо адил гүйлтийг өдөр тутмын хэрэглээ болгож заншмаар байна. Эрүүл, зөв хэв маягаар амьдрахын үндэс бол дасгал хөдөлгөөн. Хүн өдөрт доод тал нь гучин минут идэвхтэй дасгал хийх хэрэгтэй. Гүйж болно, иог, фитнес хийж, усанд сэлж ч болно. Гэхдээ гүйлт бол элдэв төлбөр байхгүй, гараад л гүйчихэж болдог спорт. Гүйлт бол бас нэг төрлийн бясалгал юм. Гүйснээрээ хүн сэтгэлийн амар амгалан, аз жаргалыг мэдэрдэг. Хүн болгон амар амгалан амьдрахыг хүсдэг. Би үүнийг гүйж байхдаа мэдэрдэг.

    -Зургаа, арав хоног гүйж байхад толгойд ямар бодол орж ирдэг бол?

    -Янз бүрийн юм бодно. Сайн гүйх юм сан гэж бодно, ямар амжилт гаргахаа тооцоолно. Нутаг усаа бодно, аав, ээж бодогдоно. Монгол орон, найз нөхдөө бодно, Өнгөрсөн үе, ирээдүйд хийх ажил гэж бодно. Өрсөлдөгч тамирчнаа харж судална.  

    -Урилга хүлээн авсанд баярлалаа. Танд спортын өндөр амжилт хүсэн ерөөгөөд, ирэх оны тэмцээндээ дэлхийн рекорд амжилт тогтоогоорой гэж хүсье.

    -Баярлалаа.

    Эх сурвалж:  М.Сугар-Эрдэнэ | Zindaa.mn

  • Т.Ганбаатар: Хүний гараар бүтсэн баянбүрдтэй болохыг мөрөөддөг

    Л.ЭНХТУЯА (Зууны мэдээ)

    Говьд өөрийн гараар баянбүрд байгуулах мөрөөдөлдөө хөтлөгдсөн нэгэн эрхэмтэй таныг уулзуулья.

    -Та өөрийгөө танилцуулаач?

    -Намайг Тангаагийн Ганбаатар гэдэг. Дорно­говь аймгийн Сайншанд сумын нэгдүгээр баг гэр хорооллын оршин суугч хүн дээ би.

    -Та мод үржүүлэг, байгаль хамгааллын ажлыг хэдэн жил хийж байна?

    -Би уг нь нягтлан бодогч мэргэжилтэй хүн. Төр, төсвийн байгууллага, аж ахуйн байгууллагуудад мэргэжлээрээ ажилласан.

    -Таны тарьж ургуул­сан бүхнийг хараад л байгаль орчны чиглэлийн мэргэжлийн хүн байна гэж бодлоо?

    -Мод ногооны ажил бол залуусын хэлдгээр миний хобби. Сүүлийн хорь гаруй жил зууралдаж байна. Анх хүнсний ногоо тарьж эхэлсэн.

    -Их том газартай юм байна. Анхнаасаа том зорилго тавьж ажлаа эхлүүлсэн бололтой?

    -Анх өөрийнхөө ха­шаанд л ажлаа эхлүүлсэн. Удалгүй хашаа маань арай л жижиг санагдаад хажуу айлынхаа газрыг худалдаж аваад үргэлж­лүүлсэн. Мод тарих ажилд ус их хэрэгтэй байсан. Тэгэхээр цахилгаан хайгуул хийлгэсэн. Гүний худгаа 70 метр ухаж байж гаргасан. Устай болчи­хоор хамаг асуудлаа шийд­чихсэн, зорьсон бүхэндээ хүрчихсэн юм шиг бөөн баяр болсон. Устай болонгуутаа мод тарих зөвлөгөө авсан, ном сонин сэтгүүл үзсэн. Тэгээд л ажилдаа ханцуй шамлаад орсон.

    -Хамгийн анх тарьсан мод хамгийн өндөр ургасан нь уу?

    -Миний тарьсан хамгийн анхны мод 18 жил болж байна. Хамгийн өн­дөр хайлааснуудыг анхлан тарьсан. Одоо бол манай хашаанд 14 төрлийн гурван мянга гаруй мод бут ургаж байгаа. Мөн олон наст өвс, өлөн, ерхөг, согоовор тарьсан. Ургаж болох бүх л төрлийн ур­гамлыг ургуулж туршилт хийдэг. Нуурын эргээр ургадаг зэгс хүртэл бий.

    -Жимстэй, цэцэглэдэг бут олон байгаа юу?

    -Олон бий. Манай хашаанд хавартаа хамгийн эхэнд хангай газрын гүйлс цав цагаан цэцгээ дэлгэнэ. Дараа нь голт бор хачин сайхан үнэрээ цацаад эхэлнэ. Бүйлс цэцэглэнэ. Одоо бол говь нутгийн жигд модыг цэцэглэхийг хүлээж байна.

    -Цогц болгох гээд зүтгээд байгаа юм байна?

    -Хүний гараар бүрдсэн баянбүрд болгох мөрөөдөл байна. Юм бүхэн нь цогц, өөр хоорондоо шүтэлцээтэй байлгахыг хүсдэг. Ус байхад бүх ургамлыг ургуулж, арчилж, тордож болно гээд зүтгээд байгаа хүн дээ би. Буруудаж, зөвдөх алинд ч өөрийнхөөрөө зүтгээд байна. Зундаа энэ жижиг цөөрөмдөө ус шахаад дүүргэчихдэг. Хажууд нь жижиг модон гүүртэй, чулуугаар бас байгалийн хүрхрээг дуурайлгаж хийсэн. Ингэж бүхнийг нэг дор нь цогцоор шийдэх гэсний учир нь хүн байгалийн шүтэлцээг эрхэмлэсэн хэрэг. Хүн өөрөө бай­галийн амьтан. Бид өдөр бүр байгалиасаа хүс­сэнээрээ авдаг атлаа бай­галиасаа холдож, түүнийг мэдрэхгүй болоод байна. Үүний хор уршгийг нэг нь хүн төрөлхтний хачин их стресс юм. Миний гараар бүтсэн энэ бүхнийг хараад байгалиа хайрлаж шүтэх сэтгэл хүн бүрт төрөөсэй гэж бодож байна. Нэг талаас харвал энэ бүхэн миний амьдрах орчин боловч нөгөө талаас анзаарвал бусад хүмүүст байгалиа хайрлах сэтгэл, өөрийн гараар байгалийн сайхныг бүтээх урам өгөх гэсэн санаа, бодит ажил байгаа юм.

    -Гэр бүлийнхэн хүүх­дүүд чинь таны ажилд тусладаг уу?

    -Энэ их ажлыг хийхэд их олон хүний хүч хэрэгтэй. Анхандаа хүн бүхэн оролцдог, тусалдаг, үгүйдээ л санал зөвлөгөө өгдөг, урам­шуулдаг, шүүмжилдэг байлаа. Миний эхнэр Ганчимэг Хас банкинд нягтлан бодогчоор ажилладаг. Бид ханилаад гуч гаруй жил болж байна. Анх энэ ажлаа эхлүүлсэн цагаасаа л ханьтайгаа зөвлөнө, ярилцана, санал бодлоо хуваалцана. Манай хүний зав зай хомсхон. Банкны ажлын ихийг мэдэхгүй хүн байхгүй байлгүй. Үйл­чилгээний ажил болохоор өглөө хамгийн эрт эхэлж, орой хамгийн сүүлд тардаг. Амралтын өдөр бол тусална. Манайх хоёр хүүхэдтэй. Хүүхдүүд бага байхдаа, гар хурууны үзүүрт гүйгээд тус дэмтэй байсан. Одоо бол өөр өөрсдийнхөө амь амьдралыг авч яваа том хүмүүс яаж миний ажилд оролцох зав байх билээ. Зун амралтаараа ирэхдээ л тусалдаг юм. Гол хүчийг дур эзнээ голохгүй гэдэг шиг өөрөө л нугална шүү дээ. Гэхдээ яаж энэ бүхнийг ганцаараа амжуулах билээ. Хүн хүч тодорхой цалин хөлсийг нь өгөөд л ажиллуулж байна.

    -Өөрийнхөө гараар бүтээх баянбүрдээ анх төлөвлөж байсан санаа­гаараа хийж чадаж байна уу. Хүссэн бүхэн санас­наар болдоггүй тал бас бий?

    -Ер нь л анхны зураглалынхаа дагуу явж байгаа. Энэ эгнээг ийм болгоно, тэнд тэрийг тарина гэсэн төлөвлө­гөөнөөсөө ухраагүй.

    -Төлөвлөлтөө яаж хийсэн бэ?

    -Энэ төлөвлөлтөө хийхэд их хөгжилтэй юм болж байлаа. Хот орлоо, Ботаникийн хүрээлэн орлоо, эрдэм шин­жил­гээний ажилтнуудтай уулзлаа. Тэд та хашаандаа ингээд цэцэрлэгжүүл гэж зөвлөж хэлэхгүй юм билээ. Газар газрын байдал өөр байдаг байлгүй. Тэгээд ч над шиг ийм жижиг хэмжээний юм хийдэггүй биз. Тэгэхээр хийх гэж байгаа хүн би өөрөө л хүсэл мөрөөдлөөрөө төлөвлөх ёстой юм билээ. Зарим эрдэмтэн миний планыг харчихаад “Наад хоёр мод чинь хоорондоо зохицохгүй, хамт ургахгүй” гэсэн тохиолдол бий. Нэг их зөвлөгөө авах гэж очсон хүн маань эцэс сүүлд нь өөрийнхөөрөө зүтгээд дууссан. Одоогоор бол үхсэн хатсан зүйл байхгүй л байна. Зөн совиндоо л хөтлөгдөөд явж байна даа.

    -Та сүүлийн үед цэцэрлэгтээ чулуугаар дэглэлт хийж байгаа бололтой?

    -Манай аймгийн Сүйхэнтийн ой гэж гурван киллометр нутгийг ха­марсан чулуужсан ой бай­сан. Зах зээлийн шуурга гайгүй гэсэн бүхнийг дайраад гарсан болохоор чаддаг мэддэг хүн бүхэн урагшаа гаргаж байлаа. Тухайн үед цуглуулчихаад гаргаж чадахгүй болсон хүмүүстэй ярилцаад чулуужсан модоороо хамтраад ийм зүйл хийе гэж санал тавьсан. Би худалдаж авч хүчрэхгүй, маш үнэтэй. Байгалийн энэ үнэт сайхан зүйлийг хүмүүст үзүүлье гэж тохиролцоод энэ ажлыг хийж байгаа юм.

    -Чулуужсан мод яагаад тийм их үнэтэй байдаг юм бэ?

    -Энэ чинь маш олон зуун сая жилийн настай. Тэр олон зуун сая жилийн хугацаанд байгалийн эрч хүч, үзэгдэл бүхний эрчим хүчийг өөртөө шингээсэн байдаг байгалийн бүтээг­дэхүүн. Хүн төрөлхтөн бид өнөөдөр өдөр тутамдаа тусгаарлагч хувцас өмсч, байгалиасаа хол дөрвөн хананы дунд шигддэг, газар дэлхийн энергээс хол болсон. Тиймдээ ч янз бүрийн стресс, уур бухимдал, уйтгар, сэтгэл гутралд ордог. Энэ бүхнийг мэдээд байгаа ч ажлын нөхцөл, амьд­ралын хэв маягаасаа болоод үүнтэйгээ эвлэрээд л байгаа. Харин өрөө тасал­гаандаа энэ чулууж­сан модноос тавих юм бол сайн л гэж үздэг бололтой юм билээ. Гэхдээ дан ганцхан чулуугаар яаж энэ бүхнийг орлуулж чадах вэ дээ.

    -Та энэ ажилдаа багагүй хөрөнгө зарсан байх. Буцаагаад орлого олж чадаж байна уу?

    -Миний хашаанд бүрдсэн энэ цэцэрлэгт орчин говийн нараар тэтгэгдсэн байгалийн эм мөн үү гэвэл мөн. Арван найман жилийн туршид би таван төгрөгний ашиг олж байгаагүй. Дандаа л зарлага гаргаж, хийсэн. Одоо бол эндээсээ тодорхой хэмжээний орлого олох шаардлага, хэрэгцээ байна. Үүнийгээ улам сайхан болгомоор байна. Энэ жил л гэхэд би өөрийнхөө байшинг шургаагаар гадна талыг нь өнгөлсөн. Шургааг гэдэг чинь говьд ёстой ховор бараа. Хаа байгаа Улаанбаатараас худалдаж аваад, тээврийн хөлс төлөөд авчирсан. Ингэхээс ч өөр арга алга. Ийм сайхан цэцэрлэгт хүрээлэн дунд чулуун байшин налаад сууж байна гэхээр ерөөсөө авцалдахгүй байгаа биз дээ. Энэ мэтчилэн хүний амарч, тухлах орчин нөх­цөлийг бүрдүүлсэнийхээ дараа л үйлчилгээний хөлс авдаг болно гэж бодсон. Одоо бол их дөхөж байна.

    Энэ бүхнийг цогц болгох санаагаа би их холоос тээж ирсэн юм. Сумынхаа Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын зардлаар Хайнаныг үзлээ. Тэнд бол далайн чийглэг уур амьсгалтай, сайхан, аялал жуулчлал, хүний ая тухтай амралт, алжаал тайлах нөхцөл бүрэн утгаараа бүрдэж, хэрэгжиж байна. Тэрийг харчихаад л Сайншандын Хайнаныг яагаад байгуулж болдоггүй юм бэ гэсэн бодол төрсөн.

    -Та энэ баянбүрдээ байгуулахдаа төрөөс дэмжлэг авсан уу?

    -Тийм дэмжлэг нэг ч удаа авч байгаагүй. Янз бүрийн төслийн уралдаан зарлахад байнга л төслөө явуулдаг. Шалгардаггүй юм. Буруу зөрүү бичээд санаагаа ойлгуулж чад­даггүй юм болов уу гэж боддог. Энэ бүхнийг хийхдээ банкнаас хүүтэй зээл аваад л хийдэг. Цалингаасаа буцаагаад төлнө. Хавартаа ид ажлынхаа үеэр ээл­жийнхээ амралтыг аваад л ажилладаг.

    -Танай сум орон нутаг ч бас хотоо ногооруулах ажлын эхлэлээ тавьж байгаа харагдаж байна?

    -Сайншанд сум 2009 онд Иргэдийн төлөө­лөгчдийн хурлаас 2021 он хүртэл хэрэг­жүүлэх “Ногоон Сайншанд” гэ­сэн урт хугацааны хөтөлбөр баталсан. Бодлогын төв­шиндөө аймаг орон нутаг юу хийх вэ, боловсон хүчин, техник тоног төхөөрөмжөө сайжруулах талаар, ногоон байгуу­ламжаа яаж байгуулах зураг төсөл гээд олон зүйлийг урьдчилан төлөв­лөж чадсан. Энэ хөтөл­бөрийн бас нэг онцлог бол маш олон иргэдийн са­налыг тусгаж, хэлэл­цүүлж, сонсч хийж чадсан.