creativemongolia

Category: Uncategorized

  • Ваанчигсүрэгийн ДАВААДОРЖ

    Эрчим хүчний мэдээллийн системийн удирдлага

    Боловсрол

    ШУТИС- КТМС-ийн Мэдээллийн системийн удирдлага

    Эрчим хүчний борлуулалтын програмууд дээр 13 жил ажилласан туршлагатай. Аймгийн иргэдийн хурлын төлөөлөгч, “ДБЭХС” ТӨХК-ийн Сүхбаатар аймгийн үйлдвэрчний эвлэлийн хороон дарга зэрэг нийгмийн сонгуульт ажилд оролцож байсан.

    Ажлын туршлага

    2012- 2016 “ДБЭХС” ТӨХК-ийн Сүхбаатар аймаг дахь салбарын бичилтийн техникч, 

    2018- 2023 “ДБЭХС” ТӨХК-ийн Сүхбаатар аймаг дахь салбарийн маркетинг, гэрээний мэргэжилтэн

  • Дашдэлгэрийн ДЭЛГЭРБАЯР- Дулааны инженер

    Дулааны инженер

    2011 онд ОХУ-ын Москва хотын Эрчим хүчний их сургуулийг Аж үйлдвэрийн дулаан хангамж мэргэжлээр дүүргэсэн.

    2011 оноос УБДС ТӨХК-д дулааны болон зургийн инженерээр ажиллаж байна.

  • Мөнх ногоон тал ХХК- Хөдөө аж ахуйн зөвлөх үйлчилгээ, технологи нэвтрүүлэлт

    “Мөнх ногоон тал” ХХК нь 2003 онд Хөдөө аж ахуй, Байгаль орчны салбарын сүүлийн үеийн, шинэ шилдэг технологийг танилцуулах, хэрэгцээт материал, тоног төхөөрөмжийг ханган нийлүүлэх зорилготойгоор байгуулагдснаас хойш 13 дахь хавартаа үйл ажиллагаагаа амжилттай явуулж байна. Зорилгынхоо хүрээнд Солонгосын нийлэг хальсан хүлэмж, дуслын усалгааны системийг эх орондоо анх удаа танилцуулсан нь дэлхийн дулаарлын улмаас өөрчлөгдөж буй уур амьсгал цаг уурын эрхшээлд захирагдахгүйгээр бизнесээ эрхлэх боломжийн эхлэлийг тавьсан юм. Энэ хугацаанд бид манай орны байгаль цаг уурын нөхцөлд тохирсон бараа материал, багаж, тоног төхөөрөмжүүдийнхээ нэр төрлийг олшруулж БНСУ-аас олон төрлийн хийц загварын өвөл, зуны хүлэмж, түүний дагалдах хэрэгсэл, мананцар болон дуслын усалгааны систем, хүнсний ногооны бага оврын техникийн иж бүрдэл, БНХАУ-аас тракторыг дагалдах хэрэгсэлүүдийн хамтаар, төрөл бүрийн гар багаж, хор шүршигч, усны насос, Шинэ Зеланд улсаас ноос боловсоруулах бага оврын төхөөрөмжүүд, АНУ-с зүлэг арчилгааны тоног төхөөрөмжүүд оруулж ирэн хэрэглэгчдэд санал болгож байна. Байгаль орчны салбарт, ялангуяа мод үржүүлгийн газруудын техник тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл, шинээр мод үржүүлгийн газар байгуулах (Оюу Толгой ХХК-ын 5 га МҮГ) ажлуудыг амжилттай хэрэгжүүлсээр ирсэн. Мөн 2008 оноос эхлэн Монгол-Солонгосын Ногоон хэрэм төсөлтэй хамтран Говь цөлийн бүсэд цөлжилтөөс хамгаалах 1,000 гаран га ойн зурваст дуслын усалгааны системийг суурилуулан ашиглаж байгаа нь үр дүн сайтай байна. Сүүлийн жилүүдэд гүзээлзгэнэ тариалах аж ахуйнуудыг байгуулах (Наран ферм, Төв аймаг ферм, Долоон буудал ферм), гүзээлзгэнэ тариалах зориулалтын дулаалгатай, усалгаа бордоо, халаалтын бүрэн автомат систем бүхий 1,050м2 – 1,660м2 хүлэмжүүдүүдийг барьж байгуулж байна.

    https://www.facebook.com/munkhnogoontal

  • Хөхөөгийн ОТГОНБИЛЭГ- Ховор ургамал, эмийн ургамал судлал

    Завхан /МОНЦАМЭ/. Сүүлийн дөчөөд жил зөгийн аж ахуй, ургамлын ертөнцийг судалж үржүүлж яваа эрдэмтний нэг, зөгийн аж ахуй, эмийн ашигт ургамлын талаар олон арван өгүүлэл бүтээл бичин нийтийн хүртээл болгож, цөөнгүй аймаг суманд зөгий үржүүлэх, ховор ургамлыг сэргээн нутагшуулах ажил хийж байгаа “Ховор ургамал сан” ТББ-ыг үүсгэн байгуулагч, биологийн ухааны доктор Хөхөөгийн Отгонбилэгтэй уулзаж нэн ховор ургамлын нэг болох арцны талаар цөөн хором ярилцлаа.

    -Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Таныг мод ургамал, амьтны талаарх судалгаа шинжилгээний ажил хийдэг болохоор Завхан нутгийн арцны талаарх мэдээллийг тодруулж асуух гэсэн юм? Отгонтэнгэрийн арц гээд зах зээлд эрэлт ч их байх юм?

    -Өдрийн мэнд хүргэе. Манай Монгол орон ургамлын баялгаар арвин шүү дээ. Тухайлбал 3160-аад зүйлийн гуурст дээд ургамалтай гэдэг. Эдгээрээс эмийн ач холбогдолтой 1100 зүйл, малын тэжээлийн 1000, хүнсний 208, жимс жимсгэнэт 70, элс тогтоох хөрс бэхжүүлэх 70 гаруй төрлийн ургамал байна. Мөн балт 547, амин дэмтэй 1150, эфирийн тостой 230-аад төрөл зүйл гээд олон чиглэлийн ач холбогдолтой ургамлууд  цөөнгүй байна.

    Тэгэхээр бидний хөл дор эм, хүнсний ургамал хөглөрч байгаа гэсэн үг л дээ. Эдгээрээс таны асууснаар зөвхөн арцны талаар хариулъя. Завхан бол яах аргагүй арцны нутаг. Сүүлийн үед манай аймгийн иргэдийн дунд арцны талаар үл ойлголцох асуудлууд нэлээд гарч байна. Энэ нь иргэд  арцаа танихгүй. Өөр өөрийн ам дамжсан нэрээр нэрлэж байгаатай холбоотой гэж харж байгаа. Арц нь Агарууны (Cupressaceae) овогт хамаарах 60-аад зүйл ургамал тархсан байдаг. Эдгээрийг 50 сая жилийн өмнө үүссэн гэж үздэг. Дулаан оронд 30 метр орчим өндөр ургах мод ч бий. Харин манай оронд сөөг хэлбэрийн хонин арц (Juniperus sabina), дагуур арц (Juniperus dahurica), хуурамч хонин арц  (Juniperus peudossabinа), ямаан арц (Juniperus sibirica) гэсэн дөрвөн зүйл голдуу Хангай, Хэнтий, Хөвсгөл, Алтай, Говь-Алтай зэрэг уулархаг нутгийн өндөр уулсаар тархан ургадаг.

    Арц нь эфирийн тос бүхий анхилам үнэр ялгаруулан орчноо ариутган байдаг амьд байгалийг ариутгагч юм. Мөн цөөнгүй тооны эмийн найрлагад ордог гайхамшигт ургамал учраас монголчууд эрт цагаас ашиглаж ирсэн байна. Өндөр ууланд тархсан нь эфирийн тосны агууламж илүү учраас бусад ургамлаас үнэр илүү байдгаас голдуу ариутгал, утлагад ашигладаг. Ялангуяа хонин арцыг хэрэглэх нь илүүтэй.

    Тэгэхээр Завхан нутгийн буюу Хангайн нурууны Отгонтэнгэр орчимд ургах хонин арц анхилам сайхан үнэртэй учраас их алдартай илүү хэрэглээтэй байна. Түүний сайхан үнэртэй ариутгах чанарыг түшиглэн сүм хийдийнхэн, ихэс дээдэс  ариутгалд ашиглаж ирсэн уламжлалтай.

    -Арцыг нутгийнхан их түүж ашигладаг. Сүүлийн жилүүдэд хүмүүс их хэмжээгээр түүж зах зээлд борлуулж байгаа. Энэ ургамлыг түүх хугацаа гэж бий юу? Нөхөн ургалт хэр уддаг юм бол?

    -Монголчууд аливаа байгалийн ургамлыг авч ашиглахдаа тодорхой хугацаанд өдөр гарагаа тохируулан байгаль ээжээсээ гуйж хүндэтгэл үзүүлэн тухайн орчноос бага хэмжээгээр авч хэрэглэдэг байж.

    Одоогийнх шиг аль дайралдсан газраасаа  замбараагүй авч ашиглахыг хатуу хориглодог байсан байна. Монголчууд арцыг тусгайлан үржүүлж ургуулж байгаагүй ч ашиглалтын нарийн горимтой байснаас байгалийн  унаган төрхийг хэзээ ч алдагдуулж байгаагүй. Арцны ид төлжин ургах үед авах хориотой байсан байна. Дээр дурдсан арцны зүйлүүдээс хонин арц Монголын “Улаан ном”-д,  дагуур арц, хуурамч хонин арц нь ховор ургамлын бүртгэлд орсныг онцлон анхаарах ёстой. Үүнийг иргэд мэддэг байх ёстой. Холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд нь иргэдэд мэдээлэл өгч хамгаалах хэрэгтэй юм.

    -Иргэдийн хонин арц гэж зараад байгаа нь нэн ховор ургамал юм байна шүү дээ. Ямаан арц нь элбэг ургамлын жагсаалтад ордог юм байна. Иргэд ховор ургамлаа элбэг ямаан арцтай андууран их хэмжээгээр түүгээд байна уу?

    -Ямаан арц үнэрийн хувьд хонин арцандаа хүрдэггүй. Тархац нөөцийн хувьд бусад арцтайгаа төстэй ч хэрэглээ багатай. Гэхдээ бас л зохистой ашиглах ёстой. Ер нь сүүлийн гучаад жил бид дэндүү бэлэнчлэх сэтгэлгээнд дасаж хэдэн бор төгрөгийн төлөө байгаль руу дайрах болсныг таслан зогсоох нь чухал байна. Сум, орон нутгийн мэргэжлийн байгууллагууд, байгаль хамгаалагч нар хатуу шаардлага тавьж хамгаалах, хянах ёстой юм.

    -Тэгвэл арцыг хэрхэн яаж таних ёстой юм бол?

    -Арцыг түүний шилмүүс, мөчир үр, үндэс зэрэг олон шинжээр ялгана. Хонин арцны шилмүүс хайрсархуу, найлзуур буюу залуу мөчир дээр нь бие биеэ нягт дэрлэн байрласан эсвэл найлзуурын зарим хэсэг нь зуурхуу нарийхан, бүх шилмүүс нь хайрсархуу боргоцой жимсгэнэ дотроо хоёроос зургаан ширхэг үртэй байдаг. Харин ямаан арцны бүх шилмүүс нь зуурхуу гурваараа тойрч байрласан байдаг байх жишээтэй.

    -Манай аймгийн иргэд Богдын гол, Төмөртийн гол дагуух ам, судгаар их хэмжээгээр арц түүж байна. Энэ хэсгээр ургаж байгаа арц нь ямар зүйлийн арц байна вэ? Танд судалгаа бий юу?

    -Таны дурдсан газруудад голдуу хонин арц тархсан байдаг. Гэхдээ би нарийвчлан судалгаа хийгээгүй. Арц дээр дурдсан уулархаг нутгаар тархалттай. Түүний тархалтын иж бүрэн судалгаа хараахан гараагүй байгаа.

    Харин шинжлэх ухааны доктор, профессор Ц.Цэндээхүү (Завхан аймгийн Яруу сумын уугуул) багш Хангайн нуруу, Отгонтэнгэр орчмын ургамалжилт ургамлын аймаг. Завхан Борхын голын чацарганын судалгааг нэлээд хийж бүтээлдээ цөөнгүй тусгасан нь бий.

    -Арц нөхөн төлжиж, сэргэж ургахдаа хэр вэ? Арцыг хайрлаж ургуулдаг монгол уламжлалт технологи арга бий юу? 

    -Ер нь хуулийн заалтаа мөрдөх, хяналт шалгалтыг байгаль орчны байгууллагууд хууль тогтоомжийн дагуу сайн хийх хэрэгтэй. Хүмүүсийн зохисгүй хэрэглээ тухайн орчны ургамал амьтныг нөхөн өсөх, төлжих боломжгүй болтол устгадаг. Өнөөдөр Хангайн нурууны арцыг нөхөн төлжих боломжгүй болгож, эмх замбараагүй түүж байгаа нь үнэн юм.  

    1950-аад оны эхээр Улиастай хотын баруун талын Баян-Улаан уул орчимд элбэг тархацтай ургамлын нэг нь зэрлэг сонгино байсан. Гэтэл одоо үндсэндээ устсан. Хар борын элсэнд орших баруун зүүн Монгол уул орчимд зэрлэг сонгино зулаастай. Яг тарьсан мэт ургадаг байсныг зэргэлдээ сумдынхан өрсөлдөн түүсээр одоо зарим орчинд үзэгдэх төдий болсон гэдэг. Тэгэхээр өргөн хэрэглээтэй бусад ургамлыг ч ийм хар тавилан хүлээж байгааг бодоход харамсал төрдөг юм.

    Арцыг мөчир, үрээр нь үржүүлэх боломжтой. Судлаач миний бие хонин арцыг үржүүлэх оролдлогыг хийж байсан. Тухайлбал Хэнтий аймгийн Хэрлэн баян Улааны Хөдөө арал, нийслэлийн Ар согоот, Төв аймгийн Жаргалант сумын Мэндийн үзүүр, Баянчандмань сум, Борнуур суманд Г.Пүрэвбат ламын Бүтээлийн сүм зэрэг газруудад арцыг мөчрөөр нь тарьж туршсан, үр дүнтэй байсан юм.

    БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Хөх хот, тус улсын Бээжин, Нанчон зэрэг олон газар арцыг үржүүлж хот сууриныхаа чимэглэлд тарьсныг нүдээр үзэж, байгаль руугаа дайрах биш, үржүүлж олшруулж ашиглах боломжтойг харж байсан. Монгол  Улсын   хуульд   арцыг   хэрхэн   ямар   журмаар   түүж   ашиглахыг зөвшөөрсөн дүрэм,журам бий. Тиймээс иргэд, ялангуяа нутгийн иргэд хуулиа дээдэлж, байгаль-ээжээ хүндэтгэн, аливаа баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах. Ялангуяа өргөн хэрэглээтэй арц мэтийн ургамлыг түүж ашиглахаасаа илүүтэй, үржүүлж олшруулан ашиглах талаар их анхаармаар байна. Арц нь амьд байгалийг ариутгагч, монголчуудын шүтээн ургамал гэдгийг онцлон анхаараасай гэж хүсэх байна. 

    Эх сурвалж: Мягмарсүрэн.Б myagmarsuren@montsame.mn 2020-05-27 14:57:01

  • Монгол улсад үйлдвэрлэл хөгжүүлэх чиглэл боломж

    ТУЛГАРЧ БУЙ БЭРХШЭЭЛ, АСУУДАЛ

    1. Монгол Улсад үйлдвэрлэл хөгжүүлэх боломжтой, тэргүүлэх чиглэлүүдийг судалж тодорхойлох. Түүхийн эдийн нөөц болон хүний нөөцийн боломжоо судалж тодорхойлох, мөн зах зээлийн багтаамж, зах зээлийн боломж, тухайн бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлж цаашид гадаад зах зээлрүү импорт хийх боломжийг тодорхойлох.

    Эдгээр тэргүүлэх чиглэлээ үйлдвэрлэл хөгжүүлэгч болон судлаач, ирээдүйн үйлдвэрлэгчидэд мэдээллэн ойлгуулах, үйлдвэрлэл хөгжүүлэгчдийг чиглүүлж мэдээллээр хангах.

    Мэдээлэлгүйн улмаас жижиг дунд үйлдвэрлэгчид зах зээлгүй, ирээдүйгүй, хөгжих боломжгүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, эсвэл технологийн хоцрогдолтой тоног төхөөрөмж сонгох, дотоодын түүхий эдийн нөөцгүй үйлдвэрлэл эрхлэх зэргээс үүдээд үйдвэрүүд амжилтгүй болж дампуурч байна.

    Үйлдвэрлэл давхцал, дотоод өрсөлдөөнийг багасгах. Жижиг зах зээл дээр олон жижиг дунд үйлдвэрлэл өрсөлдөхөөр хоорондоо гутлын үйлдвэрийг гэхэд Монголыг хангах хэмжээний 2-3 үйлдвэр байхад нэмээд зээл өгөөд байвал яах вэ. Өрсөлдүүлэх гэхээс илүүтэй.

    2. R&D Tink TankСудалгаа хөгжүүлэлтийн , бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн төв байх. Эрдэмтэн судлаачид, маркетинг Монгол улсынхаа түүхий эдэд тулгуурлаж яма бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэл хөгжүүлэх боломжтой вэ, тухайн бүтээгдэхүүнийг хөгжиж буй жишиг туршлага, олон улсын хэрэглээ, бүтээгдэхүүний зохиомж, дизайны чиг хандлагыг судалдаг.

    Бүтээгдэхүүний хөгжүүлэлт, туршилт

    Бусад орны түүхий эд ханхагч биш, түүхээ эдээ нэмүү өртөг шингээж, ажлын байр нэмэгдүүлж, үйлдвэрлэгчид зөвлөгөө, мэдээллээр хангах, хамтарч ажилладаг. Борлуулалтын тодорхой хувиасаасаа санхүүжүүлдэг.

    Үйлдвэржилт- ба ажиллах хүч, хүний нөөцийн хамаарал

    3. Үйлдвэрлэгчид борлуулалт, маркетинг, тээвэр ложитикийн үндэсний бүтэц хэрэгтэй байна. Үйлдвэрлэгч хэрхэн маркетинг хийх үү, яаж борлуулах уу, яаж түгээх үү гэсэн бэрхшээл тулгарч байна. Үйлдвэрлэгч бүр борлуулалтын машинтай болох, борлуулагчтай болох хүний нөөцийн болон хөрөнгө оруулалтын нөөц хязгаарлагдмал байна. Тиймээс үндэсний үйлдвэрлэлийг борлуулах, ложистик борлуулалтын дотоодын болон гадаад зах зээлд чиглэсэн нэгдсэн үйл ажиллагаа шаардлагатай. Энэ нь дотооддоо үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжээд зогсохгүй гадаад зах зээлд монгол бүтээгдэхүүнэ нэгдсэн бодлого, маркетингаар сурталчилах, монгол Улсаа гадаадад сурталчилах, англи хэл дээр агуулга бүтээх, бүтээгдэхүүний түүхий эд, 

    Үндэсний үйлдвэрлэл дэмжиж зээл өгөхдөө бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, маркетинг, борлуулалтыг нь давхар харгалзаж зээлжүүлэхгүй бол сохроор зээл өгөхтэй адил байна.

    ШИЙДЭЛ

    Үйлдвэрлэлийн тэргүүлэх чиглэлүүдээ суурь судалгаатайгаа тодорхойлох.

    Суурь эдийн засаг буюу МАА, Газар тариаланд тулгуурласан үйлдвэрлэл түүхий эдийн нэгдсэн төлөвлөлт, тогтолцоог бий болгох. Суурь эдийн засаггүй бол бусад бүх зүйл 10 дахь асуудал болно.

    Судалгаа ба бизнесийн байгууллагын хамтын ажиллагаа

    Үйлдвэрлэл, түүхий эд, нөөцийн харилцан хамаарсан эко системээ бий болгох. Үйлдвэрлэлүүд хоорондын хамаарал. Жишээ нь Арьс ширний үйлдвэрлэл гэхэд, мал, малчин, арьс шир, малын эрүүл ахуй- мал эмнэлэг, бэлчээр, ус гэх салбаруудтай шууд хамааралтай байдагийг бүрэн бүтэн төлөвлөх хэрэгтэй.

    Ж.Лувсандорж (Үндэстэн Баг)

  • “АЖЛЫН БАЙРНЫ СТРЕССИЙГ ДАВАН ТУУЛЖ ХАМТ ОЛНЫ УУР АМЬСГАЛЫГ САЙЖРУУЛАХ СЭТГЭЛ ЗҮЙН АРГУУД” сургалт


    Сургалтаас юуг олж авах вэ

    Ажлын байрны стресс, хамт олны дундах үл ойлголцол, ажилтан хувь хүний аз жаргалгүй болон өөртөө итгэлгүй байдал зэрэг нь ажлын бүтээмжийг ихээхэн доош татдаг. Тэгвэл манай сургалтаар дамжуулж стресс бухимдлыг шинжлэх ухааны үндэстэй зөв аргаар тайлах, хамт олонтойгоо ойлголцох, хувийн аз жаргалын мэдрэмжээ дээшлүүлэх, өөртөө итгэлтэй байдлаа эргүүлэн олж авах боломжтой. Ингэснээр ажлын бүтээмж дээшилж, хамт олны уур амьсгал сайжирна.

    Оролцооны аргын давуу тал нь хүн бүр өөрийн дотоод ертөнц рүү өнгийж, өөрийгөө танин мэдэж, ойлгох боломжтой болдогт оршино.

    Сургалтын агуулга

    ӨӨРИЙГӨӨ ТАНИН МЭДЭХ. Хувь хүний сэтгэл зүйн аз жаргалгүй байдал нь хамт олонтойгоо харилцах харилцаанд сөргөөр нөлөөлж цаашлаад ажилдаа дурлах мэдрэмжийг бууруулдаг. Ингэснээр байгууллагын хувьд хохирол авчирдаг. Тиймээс байгууллага дахь хамт олны уур амьсгалыг сайжруулж, ажлын бүтээмжийг дээшлүүлэхийн тулд ажилтан хувь хүний сэтгэл зүйн байдалд анхаарал хандуулах зайлшгүй шаардлага гардаг. Тийм учраас манай сургалтын эхний өдрийн агуулга нь хувийн аз жаргалын мэдрэмжээ өсгөхөд чиглэгдэнэ. Хувийн асуудал шийдвэрлэгдээгүй, сэтгэл зүй тогтворгүй, аз жаргалгүй байгаа нөхцөлд дараагийн шатны асуудал яригдах боломжгүй байдаг учраас энэ  сэдвийг зайлшгүй эхэнд ярих шаардлага үүсдэг.

    БУСДЫГ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРӨХ: Хувийн аз жаргалын мэдрэмж дээшилж, амьдралдаа сэтгэл ханамжийг мэдэрч эхэлсэн цагаас дараагийн шатны хөгжил яригдах боломжтой. Дотоод аз жаргалын мэдрэмжийг өсгөсөн цагт харилцааны асуудлыг ярих хамгийн тохиромжтой байдаг. Тиймээс сургалтын хоёр дахь өдрөөс эхлэн хамт олонтойгоо зөв ойлголцох, бусдыг хүлээн зөвшөөрч сурах, харилцааны зөрчил маргааныг зөв удирдахад суралцана. Харилцаа эрүүл байхад хамгийн их нөлөө үзүүлдэг зүйл бол өөртөө итгэх итгэл байдаг.

    НИЙЦЭЛ, НЭГДЭЛ Стрессийн тухай ойлголт хүмүүст огт байдаггүй. Стрессийг буруу ойлгодог учраас буруу аргаар тайлдаг. Архи тамхи хэрэглэх, хэт их биеийн ачаалал шаардсан спортоор хичээллэх зэрэг нь богино хугацаанд үр дүн өгдөг боловч урт хугацаанд стрессийг нэмэгдүүлэх сөрөг үр дагавартай байдаг. Сургалтын агуулга нь ажлын байран дээрх стресс түүнийг даван туулах аргад төвлөрч, сэтгэлийн тэнхээгээ хөгжүүлэхэд тусална.

    Хэрэв та захирал, хүний нөөцийн менежер, удирдах албаны хүн бол ажилтнуудаа санаачлагагүй, идэвх зүтгэлгүй гэж яаран бүү дүгнээрэй. Асуудлыг нь ойлгож хуваалцаж, сэтгэлийн утсыг  нь хөндөж чадвал хэнд ч юуг ч хийж чадах асар их нөөц бололцоо нуугдаж байдаг юм. Гагцхүү урам зоригийг нь бадрааж өгөх хөшүүрэг хэрэгтэй.


    “АЗ ЖАРГАЛТАЙ, АМЖИЛТТАЙ АМЬДРАЛД  ХҮРГЭХ СЭТГЭЛ ЗҮЙН НУУЦ” сургалт

    Сургалтаас юуг олж авах вэ

    Сургалтанд хамрагдсанаар та өнгөрсны төлөө сэтгэл өвдөхгүй, ирээдүйн талаар санаа зовохгүй, одоо цагтаа үр бүтээлтэй, аз жаргалтай амьдрах ухаантай танилцана. Энгийн зүйлээс аз жаргалыг мэдрэх төрөлхийн чадвараа сэргээнэ. Түүнчлэн амьдралаас эерэг талыг олж харах мэдрэмжээ дээшлүүлнэ. Аливаа зүйлийг хийж бүтээх урам зоригоо хурцална. Амжилтаас хойш татдаг айдас эргэлзээнээс ангижирна.

    Сургалтын агуулга

    БИ ХЭН БЭ: Бид цаг хугацааныхаа 30 хувьд нь өнгөрсөн үйл явдлын тухай бодож сэтгэлээ өвтгөн, 40 хувьд нь ирээдүйн талаар бодож санаагаа чилээдэг. Тиймээс ердөө 30 хувьд нь л бид одоо цагтаа төвлөрч чаддаг. Гэтэл амьдрал одоо цагт өрнөж, аз жаргал зөвхөн одоо цагт оршдог. Бид одоо цагаа алдсанаар амьдралаа алддаг. Амьдралаа эргүүлэн гартаа авахын тулд зөвхөн одоо цагтаа төвлөрч сурах зайлшгүй шаардлагатай.  Тиймээс манай сургалтын  эхний өдөрт одоо цагтаа үр бүтээлтэй, аз жаргалтай ажиллаж амьдрахад туслах
    үнэтэй зөвлөмжүүдийг хүргэнэ.

    ТӨВЛӨРӨЛ: Одоо цагтаа төвлөрч сурснаар таны ажлын бүтээмж эрс дээшилж, өдөр хоногууд үр бүтээлтэй бөгөөд утга учиртай өнгөрнө. Харин одоо танд аз жаргалын мэдрэмжээ эргүүлэн авчрах шаардлага үүснэ. Аз жаргалыг мэдрэх мэдрэмж бидэнд төрөлхөөс заяадаг боловч амьдралын нугачаанд бид аз жаргалын мэдрэмжээ гээдэг. Аз жаргалыг хаанаас, хэрхэн олж болохыг мартдаг. Тиймээс сургалтын 2 дахь өдөрт аз жаргалын мэдрэмжийг хурцлахад төвлөрнө. Энгийн зүйлээс ч аз жаргалыг мэдэрч, сөрөг зүйлийг ч эерэг болгож харах сэтгэлгээний чадварт сургахад 2 дахь өдрийн зорилго оршино.

    ДОТООД НӨӨЦ: Бүтэхгүй болохгүй гэх сэтгэлгээний сөрөг хэв маягаас ангижирч эерэг өөдрөг үзэл бодолтой болох эхний алхмыг тавина. Чадахгүй, болохгүй, бүтэхгүй гэсэн хаалтаар өөрийгөө хязгаарлаж ирсэн бол тэрхүү хүлээснээс алдуурч, сэтгэлгээний эрх чөлөөг мэдэрч эхэлнэ.

    СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД

  • Батзоригийн ЭРДЭНЭ- Хог хаягдалын менежмент

    Байгаль орчны тандан судлаач, хог хаягдалын менежмент, доктор.
    Монголын тандан судлаачдын холбооны гүйцэтгэх захирал, Монголын Байгаль Орчны Иргэний Зөвлөлийн тэргүүн, Орчны бохирдлын үндэсний хорооны гишүүн.

    Батзоригийн Эрдэнэ нь багш, байгаль орчны тандан судлаач мэргэжилтэй, Монголын тандан судлаачдын холбооны гүйцэтгэх захирал, Монголын Байгаль Орчны Иргэний Зөвлөлийн тэргүүнээр 2016 оноос ажиллаж байна. 2010 онд Японы Чибагийн Их Сургуулийн Байгаль орчны тандан судалгааны төвд Байгалийн Ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Байгалийн нөөцийн менежмент, тогтвортой хөгжлийн боловсрол, газрын бүрхүүлийн өөрчлөлт, байгаль орчин, уул уурхайн хууль журамд мониторинг хийх, нийгмийн хариуцлага-олон талын оролцоо, иргэний нийгмийн байгууллагын төлөвшилийн чиглэлүүдээр судалгааны ажил хийж байна.

    https://www.facebook.com/erden…

    ХОГ ХАЯГДАЛЫН МЕНЕЖМЕНТ НОМЫН ТУХАЙ

    Номын хамтран зохиогч Дашбалжирын Ичинхорлоо агрономич мэргэжилтэй. 2004 онд Австри Улсын байгалийн нөөц, хэрэглээний амьдралын ухааны их сургуульд байгалийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан, англи, герман, орос хэлтэй. 1999-2011 онд ХААИС-д багш, 2012-2014 онд Мянганы сорилтын сангийн хот орчмын бэлчээрийн төсөлд судлаая, 2014-2016 онд Монголын жимс жимсгэний үндэсний холбооны гүйцэтгэх захирал, 2015 оноос НҮБ-ийн ХХААБ-ын төслийн үндэсний зөвлөхөөр ажиллаж ирсэн туршлагатай.

    Монголын хүн амын өсөлт, амьдралын хэвшил, дадал хандлага, хэрэглээ, хотжилт, үйлдвэржилтийн нөлөөгөөр энгийн хог хаягдал төдийгүй хүнд металл, химийн хорт бодис агуулсан хаягдал, электроникийн хог хаягдал (Е-хог хаягдал), чанарын шаардлага хангахгүй болсон химийн бодис, пестицид, тэдгээрийн сав, баглаа боодол, тээврийн хэрэгсэлийн дугуй, эд ангиуд, ашигласан тос, зай хураагуур, мөнгөн ус агуулсан хэмжлийн багаж, хаягдал бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн лаг зэрэг үйлдвэрлэл, ахуйгаас гарах аюултай хог хаягдлын хэмжээ ч жил бүр нэмэгдэж, аюултай хог хаягдлын хур хуримтлал бий болсоор байгаа.

    Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн төв байгууллага 2007 оноос эхлэн 21 аймгийн төвийн хог хаягдлын төвлөрсөн цэгийг ландфилл технологийн дагуу засч тохижуулах ажлыг, үе шаттайгаар хийх шаардлагыг орон нутагт тавьж, эрх зүйн зохицуулалтыг үе шаттай боловсронгуй болгон тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсээр байгаа боловч өнөөг хүртэл технологийн дагуу бүрэн хийгдэж чадахгүй, хог хаягдлаа ил задгай зайлуулж хаясан хэвээр байна. Ийм учраас хог хаягдлын талаархи нэгдсэн зөв ойлголтыг бий болгож, хог хаягдлыг эх үүсвэр дээр нь бууруулах, ангилах, тээврлэх, боловсруулах, устгах менежментийн тогтолцоо, технологийн зөв шийдлүүдийн уялдааг үндэслэн хог боловсруулах үйлдвэр, парк, тээвэрлэлт ложистикийг бий болгох нь үндэсний хэмжээнд тулгамдсан хэрэгцээ шаардлага бий болсон.

    Хог хаягдал үүсэхээс урьдчилан сэргийлдэг, эх үүсвэр дээр нь багасгадаг сайн дадал хандлага төлөвшиж, сайн туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх замаар олон талын оролцоотой хог хаягдлын тогтвортой зөв менежмент бий болно. Хог хаягдлын тогтвортой зөв менежмент, үйлдвэр парк байгуулж, ложистикийн үйлчилгээ бий болгохдоо шинжлэх ухаанчаар хандаж, монголын хогны бүтцэд тохирсон зөв технологи шийдлүүдийг бүтээлчээр хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгааг уг номонд чухалчилж авч үзжээ.

    “Хогийг хогийн саванд хийж хэвшицгээе, жижигхэн боловч хүн бүхний өдөр тутам заавал хийж занших ёстой эерэг дадал хандлага, эерэг дадал хандлага том өөрчлөлтийн эхлэл, бидний эерэг, зөв дадал хандлага хоггүй цэмцгэр орчныг бий болгоно” Б.Эрдэнэ, Д.Ичинхорлоо

    ЦУВРАЛ ЛЕКЦ

  • Дашдэмбэрэлийн ТАМИР- Орос хэлний зэрэг цагийн орчуулагч, гадаад харилцаа

    Эдийн засагч, эрх зүйч, орчуулагч

    БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

    1969- 1979 онд Улаанбаатар хотын 23-р тусгай дунд сургууль онцсайн дүүргэсэн

    1979- 1984 онд ОХУ-ын Тюмень хотын УИС “Эдийн засагч- санхүү зээл” мэргэжлээр дүүргэсэн

    1990- 1992 онд Польш, Варшавын УИС Захиргааны эрхзүйн дээд курсд мэргэжил дээшлүүлсэн

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    1984- 1990 онд Эрдэнэт хотын Ардын Депутатуудын Хурлын Гүйцэтгэх захиргаанд эдийн засагч, даатгалын байцаагч.

    1992- 1997 онд “Жараахай” гадаад дотоод худалдааны компанид менежер, дэд захирал

    1997- 2000 онд Монголын Рекламны Ассоциацид референт, “Рекламны ертөнц” сэтгүүлийн редактор- орчуулагч

    2000- 2002 онд НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн “Экологийн боловсролыг ХМХ-ээр олгох нь” төслийн санхүү аж ахуйн зохицуулагч, редактор- орчуулагч

    2002 оноос аялал жуулчлал, уул уурхай, барилга, олон улсын тээвэр зууч, гадаад худалдаа компаниудад зөвлөх, орчуулагчаар ажиллаж байна.

    ОРЧУУЛГЫН БҮТЭЭЛ 

    Бичгийн орчуулга (Монголоос Орос хэл рүү)

    Уран зохиол: Нэрт монголч эрдэмтэн Ю.Н.Кручкины хамтаар С.Жаргалсайханы “Чингисхааны нууц түүх” роман, П.Очирбатын “Тэнгэрийн цаг” дурдатгал, УИХ гишүүн, сайд Х.Баттулгын “Цуврал ярилцлага”,  Голливуд Якут-Сахагийн хамтарсан  “Чингисхаан” кино тууж, Ж.Буд-Эрдэнэ “Зуны анхны бороо” кино зохиол, УИХ-ын гишүүн Тэрбишдагвын “Зааг” дурдатгал г.м

    Шинжлэх ухаан, эрдмийн ажил: Хууль эрхзүйн салбарт докторын зэрэг горилсон А.С.Тимурова – ийн “Буриадын ердийн эрх” сэдэвт бүтээл, эдийн засгийн ухааны докторын зэрэг горилсон Д.Даваасүрэнгийн “Монгол улсын өрсөлдөх чадварын хөгжил” сэдэвт бүтээл, санхүү эдийн засгийн чиглэлээр “Дэлхийн эдийн засгийн хямралын үе дэхь Монголын мөнгө санхүүгийн бодлого”, “Мэргэшсэн ня-бо бүртгэлийн өнөөгийн байдал цаашдын төлөв”,  доктор, профессор С.Нямзагдын “Уул уурхайд түшиглэсэн Монголын макро эдий засгийн хандлага”, цэргийн шинжлэх ухааны чиглэлээр “Монголын үндэсний цэргийн үйлдвэрлэл” болон геологи уул уурхайн компаниудын тайлан, “УБТЗ” ХН-ийн үндсэн хөрөнгийн үнэлгээний 50 тайлан гэх мэт.

    АМАН ОРЧУУЛГЫН АЖЛУУД

    (Оросоос монгол, монголоос орос хэл рүү синхрон буюу зэрэг цагийн орчуулга)

    1. 1. 2019 оны 12 сар, Москва. 2009 оны 12-р сарын 3- 6. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн ОХУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын бизнес групп, “Марч текнолоджи” ХХК-ийн синхрон орчуулагч
    2. 2. 2019 оны 6 сарын 4- 6, Улаанбаатар, Чингисийн өргөө. Европын Холбооноос зохион байгуулсан “Эрх мэдлийг зааглах ба Үндсэн хуулийн цэц” сэдэвт о/у-ын хэлэлцүүлэг, семинарын синхрон орчуулагч
    3. 3. 2018 оны 6 сар, Тэрэлж “Рэд Рок”. 43 орны оролцсон о/у-ын “Бэлчээрийн мал аж ахуйг боловсронгуй болгох” симпозиум, орос хэлний синхрон орчуулагч
    4. 4. 2018 оны 7 сар, УБ-Шангри-Ла. ОХУ-Монголын ЗГ-ын “Орос-Монголын санаачлага” форум, орос хэлний синхрон орчуулагч
    5. 5. 2018 оны 7 сар, Авлигатай Тэмцэх Газрын урилгаар Европын Холбооноос уригдан ирсэн о/у-ын эксперт шинжээчийн заасан “Оффшорын бүс нутагт хэрхэн мөнгө угаах вэ?” 3 хоногийн семинар, сургалтын синхрон орчуулагч
    6. 6. 2017 оны 9 сар, Оросын Холбооны Улс. Владивосток хот. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын  албан ёсны айлчлалын бизнес группын зэрэг цагийн орчуулагч
    7. 7. 2018 оны 9 сар, Оросын Холбооны Улс. Владивосток хот. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын  албан ёсны айлчлалын бизнес группын зэрэг цагийн орчуулагч
    8. 8. 2012 оны 4 сарын 3- 6, Кыргызстан Улс. Бишкек. Иссык-Куль. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн албан ёсны айлчлалд зэрэг цагийн орчуулагч.
    9. 9. 2009 оны 1 сарын 22-23 “Байкал” форум. Ерөнхий сайд С.Баярын ОХУ-ын Эрхүү хотод хийсэн албан ёсны айлчлалын синхрон орчуулагч
    10. 10. 2012 оны 6 сарын 3-11, Хорват Улс. Сплит хот. Отель “Ле Меридиен”. “Гербалайф”-ын “Ирээдүйн саятан” сургалт семинарын зэрэг цагийн орчуулагч.
    11. 11. 2011 оны 4 сарын 22, Улаанбаатар, “Кемпински”, программ хангамжийн дэлхийн лидер “Oracle” корпорацийн презентаци.
    12. 12. 2010 оны 5-р сарын 17- 22. Оросын бие даасан ҮЭ-ийн Холбооны 1 орлогч Д.М.Кришталь тэргүүтэй төлөөлөгчид Монголд айлчлахад зэрэг цагийн аман хийгээд бичгийн орчуулагч.
    13. 13. 2008 он. Орос- Монголын бизнес форум. Чингис зочид буудал
    14. 14. 2009 он. Ханнс-Зайделийн сангийн ивээл дор зохион байгуулсан “Азийн орнуудын үндсэн хуулийн цэцийн шүүгчдийн 6-р Их Хурал”, Кемпински зочид буудал.
    15. 15. Казахстаны ЭСЯ. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж нарын халз мэтгэлцээний синхрон орчуулга.
    16. 16. 2009 он Геологи уул уурхайн Орос- Монголын чуулган. Баянгол зочид буудал.
    17. 17. 2007 он “Япон сан”-гаас зохион байгуулсан ЕвроАзийн олон улсын эрүүл мэндийн чуулга уулзалт. Чингис зочид буудал
    18. 18. Н.Назарбаевын ивээл дор зохион байгуулсан Бүх шашны төлөөлөгчдийн чуулга уулзалт, Corporation Hotel
    19. 19. 2005- 2009 он Шуугиан сенсаацитай “Алтан Дорнод”-той холбоотой хэрэг, мөрдөн байцаалтын ажиллагаа, шүүх хурал.
    20. 20. 2011 оны 5-р сарын 12. Улаанбаатар, Оросын СШУОрдон. “Байгал нуурын гүн рүү” баримтат киноны презентаци. Байгал нуур, Хөвсгөл нуур, Сэлэнгэ мөрөн, нуурын ай сав газарын талаархи 4 илтгэл, хэвлэлийн бага хурал, ТВ ярилцлага, киноны синхрон орчуулга
    21. 21. 2012- 2013 оны 9 сар Орос- Хятад- Монголын эдийн засгийн 7 хоногийн чуулганы синхрон орчуулагч. Эрээн хот.
    22. 22. 2015 оны 5 сар Итали- Молдав- Литв- Монголын  Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгчдийн 7 хоногийн сургалт семинарын синхрон орчуулагч.
    23. 23. 2015- 2019 оны 7 сар САХА-Якутын төлөөлөгчид Монгол улсад хийсэн айлчлалын албан ёсны орчуулагч
    24. 24. 2015, 2016 оны 8 сар Монголын төлөөлөгчид ОХУ-ын САХА- Якутад хийсэн айлчлалын албан ёсны орчуулагч
    25. 25. 2015 – 2018 оны 9 сар “Улаанбаатарын өдрүүд”-ээр Улаан-Үд хотод хийсэн айчлалын албан ёсны орчуулагч

    Тамир  Дашдэмбэрэлийн

    Консультант,  переводчик высшей категории

    Монголия, г.Улан-Батор

    E-mail:  tamiraa_tamerlan61@mail.ru
    Facebook: Dashdemberel Tamir, WhatsApp: Tamir Dashdemberel

    https://www.facebook.com/tamir

  • Цэен-Ойдовын БАТСАЙХАН- Эсгий ширмэлийн урлаг судлаач

    Урлаг судлаач Ц.Батсайхан нь 1997 онд ОХУ-ын Иваново хотын Нэхмэлийн Улсын Академийг “Нэхмэлийн дизайнер” мэргэжлээр магистр, 2013 онд Москва хотын Дизайн Технологийн Улсын Их Сургуулийг урлаг судлалын докторын (Ph.D) зэрэгтэй төгссөн. 2001-2014 онд ШУТИС-д багш, ахлах багш, тэргүүлэх профессор, салбарын эрхлэгчээр, 2014-2017 онд СУИС-ийн ДДУС-ийн Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, Дүрслэх урлагийн онол түүхийн тэнхимийн эрхлэгч, 2017 оны 9-р сараас СУИС, ШУТИС-д гэрээт багш, 2018 оноос ШУТИС-ийн ҮТС-ийн Дизайны салбарын дэд профессороор ажиллаж байна. Урлаг судлаач Ц.Батсайхан нь Текстиль-арт чиглэлээр уран бүтээл туурвидаг бөгөөд бие даасан болон хамтарсан үзэсгэлэнд оролцож байсан.

    https://www.facebook.com/profi…

  • Жасрай гуайн шадар хамгаалагчийн дурсамж..

    Жасрай гуайн шадар хамгаалагчийн дурсамж….

    Миний бие Ховд аймгийн Жаргалант суманд Харагчин туулай жил буюу 1963 онд төрсөн, эцэг эхээсээ ах дүү 9 үүлээ мэндэлсэн. 1981-1982 онуудад Дорнод аймаг дахь ХЦ-ийн 0131 дугаар ангид хилчин, байлдагч. 1982-1987 онуудад Москва хотод ХЦКД төгсөөд, Ховд аймгийн Булган суман дахь ХЦ-н 0130-р ангид тагнуулын ажилтан, 1989-1990 онуудад Баян Өлгий аймаг дахь ХЦ-н 0165-р ангид тагнуулын ажилтан,1990-1992 оны 7-р сар хүртэл УАБХЕГ-т /Одоогийн ТЕГ/ хил хариуцсан ажилтнаар ажиллаж байлаа.1992 оны УИХ-ын сонгууль болоод удаагүй байлаа. Гэтэл нэг өдөр газрын дарга хошууч генерал Ж. Баатар дуудаж байна гэхлээр нь явж очоод ирснээ илтгэлээ. Генерал маань мэндийн зөрүүгүй / х/г Ж.Баатар харьцаа муутай хүн байлаа/ Чи өнөөдрөөс эхлэн ерөнхий сайд П.Жасрайн бие хамгаалагчаар ажиллана, би тушаал дээр гарын үсэг зурсан гэлээ. Би хариуд нь генералаа санал асууж болоогүй юм уу гэтэл Чи битгий олон юм яриад бай гээд утсаар ярьснаа Чи ороод ир гэж байна. Удсан ч үгүй хамгаалалтын албаны дарга хошууч Базарсад орж ирлээ. Генерал Базарсадад хандаж ч Чи энэ Энхсайханыг ерөнхий сайдад танилцуул гэлээ. /Энэ үед би хил хариуцсан ажилтан тул ХЦ-ийн форм өмсдөг ахлах дэслэгч цолтой байлаа/ Генералын өрөөнөөс гараад, өрөөнд ороод бичиг баримтаа цэгцлээд Базарсад даргатай төрийн ордон, орж ерөнхий сайд дээр орлоо. Базарсад дарга ерөнхий сайдад миний товч анкет танилцуулаад, өнөөдрөөс эхлэн таны комиссараар ажиллана гэлээ. Дарга хариуд нь, энэ хүн чинь тэгээд цэрэг хувцсаа тайлна биз дээ гээд инээгээд за тэгвэл зүтгээд байж дээ гэлээ. / ни нуугүй ярихад энэ үед би ганц костюмтэй зангиа зангидаж мэддэггүй байлаа/Энэ өдөр бол 1992 оны 07 сарын 26-ны өдрөөс 1998 оны 3 сарын 4-ныг хүртэл миний бие өвгөн даргын шадар хамгаалагчаар ажилласан юм. Дарга маань их энгийн яриатай, юм ярихдаа инээж ярьдаг хүн байлаа. Энэ үед лангуун дээр давс, гоймон л байлаа. Хамгаалалтын алба маань төвдөө 5 хүрэхгүй хүнтэй, ерөнхий сайд тогоочгүй байлаа. Засгийн газрын хуралдаан шөнийн 03 цаг хүртэл хуралдана, Дууяа эгч гадагшаа явсан үед Их тэнгэрт өглөө 04 цагт очоод хувцсаа солиод гал зууханд орж хоол хийнэ, зарим үед дарга маань би гурил зуурах уу гэж асуудагсан хөөрхий… Дарга маань гурилтай хоолонд дуртай хоол идэхдээ 1 ширхэг хальсалсан сармис барьж иддэгсэн. Даргад маань нэг цайвар өнгийн костюм байдаг байлаа олон жил өмсөөд өмдний дотор тал нь доогуураа цоорсон хумсны толин чинээ нөхөөстэй тэр костюмдаа их хайртай юм л бол нөгөөдөхөө өмсөнө, нэг удаа тэсэлгүй хэллээ даргаа та энэ костюмыг дандаа өмсөх юм ерөнхий сайд нөхөөстэй костюм өмссөн байна гэх вий гэсэн чинь инээгээд Ээ золигоо Би энэ костюмыг чехээс авсан юм биеэнд эвтэйхэн байдаг юм шкафанд байхаар өмсөөд байх юм чи далд хийчихээрэй гэж билээ. Хөдөө ажлаар явах үед Дууяа эгч Энхсайхан явж байгаа юм чинь даргадаа юу авч явахаа мэднээ гэдэг байлаа. Хөдөө ажлаар яваад ирэхэд доод тал нь 30 гаруй мөнгөн аяга цугладаг байлаа тэр аяганаас та алыг нь авах вэ гэхэд хэрэггүй чи наадахаа тоо ёсоор фондонд өг гэдэг байлаа. Их хурлын гишүүн болсны дараа төрийн ёслолын фондын ажилтантай ордон дотор таарлаа, тэгсэн тэгж байна танай даргыг гадаад явахад нь бэлэглэсэн заан, торго, даавуу байх юм. Чи түүнийг аваад даргадаа өг, одоо сүүлийн үеийн дарга нар хөдөө яваад ирэхдээ та нар шиг бэлгийн юмаа өгөхөө больсон гэж хэлэв. Ингээд хурлын завсарлагаанаар нөгөө юмнуудаа аваад өрөөнд нь тавчихаад даргад үзүүлэхэд, за за чи авсан бол Дууяад өгчих заан нь их хөөрхөн юм байна гэж байлаа. Дарга зааны цуглуулгатай байсан юм.1993 оны 2 сард Баянхонгор, Өвөрхангай аймгаар явлаа. Энэ үед ах Дандиа / Намсрайжав / нь өвчтэй байлаа. Биднийг Өвөрхангайд байхад өглөө 06 цагийн үед Дэлгэрмаа эгч утсаар ярьж Дандиа муудаад байна та ухаантай байгаа дээр нь ирэх хэрэгтэй гэлээ. Бид шадар сайд Пүрэвдорж гуайтай утсаар ярьж нисдэг тэрэг дуудах асуудал ярихад, дарга маань зөвшөөрөөгүй тул УАЗ-469 машинаар явсаар ирэхэд ах нь өөд болсон байлаа. Энэ үед нисдэг тэрэг дуудаад ирэх байсан ч, дарга маань даруу хүн учир зөвшөөрөөгүй юм даа. 1993 оны 6 сарын 14 –нд Бээжингээр дамжин АНУ-д 14 хоног ажлын айлчлал хийлээ. Бидний Монголд оруулж ирсэн зүйл маань Бойнг онгоц / Солонгосын түрээсийн 2 онгоц/ уул уурхайн хүнд машин механизм, моторола станц, кока кола ундаа зэрэг юм. Энэ үед ард түмний амьдрал хүнд байсан үе. Амралтын өдөр гэж амраад байх зав зай маш муу байлаа. Амралтын өдөр байсан ч, гэртээ ажлын өрөөндөө байнга сууж ажлаа хийдэг. Салхинд гарахдаа Их тэнгэрийн их байр хүртэл алхана. Энэ үед дарга маань надаас их зүйл асууна. Ялангуяа хилийн асуудал асууна. Би өөрөө хилийн сургууль төгсөж, хил хариуцаж байсан учир, би хилийн асуудлаар мэдээлэл сайтай байлаа. Энэ үед хилчид цалингаа авч чадахгүй, винтов, СГС буу зарж цалин тавьж байгаа асуудлыг даргад ярихад үнэхээр хүнд байгаа байхаа гэнэ. Нэг өдөр ордон дотор явж байтал хошууч генерал Базарсадтай тааралдав. /Сад генерал энэ үед Их хурлын гишүүн байлаа. / Завтай бол хоёулаа манай өрөөнд оръё гэж байна орлоо. Сад генерал ярьж байна, Энхсайхан цаад хилчид чинь цалингаа авч чадахгүй байна, би удахгүй Их хурлаар Хилчидийн нийгмийн асуудлын талаар асуудал оруулах гэж байна, Чи мэргэжлийн хүн амьдрал мэдэх учираас Ерөнхий сайдад ойлгуулах хэрэгтэй байна гэлээ. Ингээд би Сад генералын асуудлыг даргад ярихад, дарга хилчдээ харалгүй яахав гэж байсан. Одоо хилчдийн хоол хүнсний нэмэгдэл, хил дээр ажилласны нэмэгдлийг өвгөн даргын засгийн үед бүгдийг нь ийнхүү өөрчлөн шинэчлэсэн юм .1995 оны үеэр Дэлгэрмаа эгч өвдөөд Ихтэнгэрт байрладаг байлаа. Дээгий эгч Ариунаа, Болдоо гээд Аюуш ах хөдөө ажлаар явна. Нэг өдөр нэгэн тэмдэглэлт үйл явдал боллоо. Би ажилтай байлаа, Дээгий эгч намайг дуудлаа яваад орлоо.Дарга ,Аюуш ах, Жамсран, Жанцан гээд байж байна. Надад хундагатай архи өглөө, нөгөөдөхийг амслаа, тэгсэн Дээгий эгч аав танай энэ коммиссар чинь Ховдын өөлд Аюушийн хамаатан юм байлаа гээд тас тас хөхөрч надыг Аюуш ах болон гэр бүлийн хүмүүсдээ танилцуулж билээ. Ингээд 1995 оны хавар Дээгий эгчийн бие нь өвдөөд сайд нарын 2 эмнэлэгт хэвтэж байлаа. Дарга ОХУ-д айлчилж ерөнхий сайд Черномырдантай их өрийн асуудлаар орчуулагчгүй 1 цаг гаруй ярилцсан, энэ үеэр Дээгий эгчийн өвчтэй байгааг сонсоод Черномырдан дарга Москвад аваал ир, би эмчилгээний асуудлыг даая гэж байлаа. Москвагаас ирсний дараа даргатай энэ асуудлыг ярихад “ Харин ээ гэснээ Аюушийг худалдааны төлөөлөгчийн газар ажлуулахаар явуулахаас, тэгэхгүй бол ирэх жил сонгууль болно Жасрай төсвийн мөнгөөр охиноо эмчүүллээ гэх байх гэж байсан нь хичнээн зарчимч шудрага хүн болох нь надад танигдсан. Ингээд Аюуш ахынх Москва гэр бүлээрээ явж билээ. 1996 он гарлаа. Сонгуулийн жил ажил их байлаа. Хавар 4 сарын үед МАХН-ын байранд хурал болж, сонгуульд оролцох гишүүдээ гаргах гээд хурал шөнө 03 хүртэл хуралдлаа. Маргааш нь 10 цагт дахин хуралдахаар боллоо. Би өглөө ажил дээрээ очоод, байж байтал дотуур утас дуугарлаа. Утсаа автал, даргын туслах Хаадгар гуай ярьж байна. “Энхсайхаан даргыг битгий сэрээ, Москвагаас Аюуш сая ярилаа. Дэлгэрмаа өнгөрсөн гэнэ. Би Санжаа эмчийг сая дуудсан гэлээ, ингээд утсаа тавьтал гадуур утас дуугар ч холын дуудлага орж ирлээ. Утсаа автал Энхсайхан уу гэж байна тиймээ гэтэл Аюуш ах нь байнаа .Эгч нь өнгөрлөө, аавтай ярьж зөвлөлгөө авах ажил гараад байна гэлээ, би ч сандараад за гэж хэлээд дотуур, утсаар Хаадгар гуайтай ярив. Аюуш ах ярьж байна, би даргыг дуудлаа та эмч гээд утсаа таслав. Дээшээ гарч дуудахын өмнө тогооч Болдоо / улсын начин/ үйлчлэгч эмэгтэй 2-т дуулгалаа. Тогооч Болдоог чи энд утсан дээр байж бай, би даргыг дуудлаа гээд дээшээ гараад чимээ чагнасан дарга хурхираад унтаж байна. Өрөөний үүдэнд очоод хаалга зөөлөн нүдээд даргаа гэлээ… сэрсэнгүй дахиад нүдтэл сэрлээ яасан бэ Энхсайхан надаас асуув, Москвагаас Аюуш гэх гэлээ цаашаа ярих гэтэл хоолой зангирлаа. Тэгсэн дарга хувцсаа өмсөнгөө нөгөө Дээгий золиг муудаж байгаа юм байх даа гэж байна. Ингээд доошоо буугаад утсаар яриад уйллаа. Гараараа нулимсаа арчиж байна, энэ үед нөгөө өрөөнд миний костюмны кармаанаас нусны алчуур аваад ир гээд тогооч Болдоод хэллээ. Дарга ч утсаа тавилаа. Даргаа тайван байгаарай гэж хэллээ. Ингээд тогооч Болдоо бид хоёр даргыгаа түшээд дээшээ шат өөд өгсөөд амралтын өрөөнд орууллаа. Болдоо ч гараад хаалга хаалаа. Даргаа тайван байгаарай цай уухуу, гэтэл дарга маань нулимсаа арчингаа сервант руу зааж байна, хартал хугас шилтэй архи харагдаж байна, түүнээс стаканд ахиухан хийгээд татуулчихаад, гал зууханд орж цай авч ирж өглөө. Энэ асуудлыг хийхгүй байсан бол дарга маань харвах байсан байх гэж боддог. Ингээд даргын хажууд сууж байтал Санжаа эмч сувилагчтай орж ирж билээ.1996 оны сонгууль болж МАХН ялагдлаа. Дарга их хурлын гишүүн боллоо. Тунсаг, Батмөнх, Одхүү жолооч бид 4 дарга дээр үлдлээ. Ингээд бид хүүхдийн зуугийн урьд талын даргын байранд нүүж ирлээ. Дарга маань өглөө ажилдаа ирэхдээ алхана, буцахдаа ч бас алхана. Амралтын өдрүүдэд Хустайн нуруунд Ёндонжамц ахынд очиж амардаг байлаа. Манай жолооч Одхүү бид хоёр анд дуртай, даргын 60 насны ойгоор Хилийн цэргээс урт винтов, Цагдаагийн газраас чех калибр буу бэлэглэсэн юм. Чех калибр гаднаас харахад автомат шиг хэлбэртэй, энэ буугаар Одхүү бид хоёр Хустайн нуруунд Ёндонжамц ахынд очихдоо туулай, ятуу бууддаг байлаа. Хөдөө явахын урьд өдөр даргад буугаа авч явахыг хэлнэ. Тэр буугаар ан хийлгэхийг Дууяа эгч зөвшөөрдөггүй байлаа, дарга Дууяа эгчээс нууж надад өгдөг байлаа. Даргыг та өөрөө буугаараа бай буудахуу гэхэд буудахгүй, Дарга нэгэн түүх ярьдаг байлаа. Тэр нь дарга улс төрийн товчоонд байхдаа ажлаар баруун аймаг явсан юм гэлээ. Тэр үед хавар цаг байсан усны шувууд ирсэн байж. Хамт явсан нөхөд даргаар нэг шувуу буудуулсан оножээ. Тэгээд оройн хоолон дээр нөгөө шувууны махыг өндөгтэй хамт чанаад өгсөн гэнэ. Юун өндөг вэ гэтэл таны буудсан шувуу өндөгтэй байжээ гэсэн гэнэ түүнээс хойш буу шагайдаггүй гэж ярьдаг байлаа. 1997 оны зун нөхөн сонгуулийн ажлаар Завхан явлаа. МАХН-аас Н. Энхбаяр өрсөлдсөн. Бидэнтэй хамт Ж.Жанцан өөрийн фургон машинаар гал тогооны хэрэслэлтэй явсан юм. Бид Завханд ажиллаад буцахдаа Идэрийн гол дээр хонож загас барих төлөвлөгөөтэй байлаа. Завханаас гарах үед аймгийн МАХН-ын нөхөд гаргаж өгөөд хагас, шил виски өгөөд замдаа хэрэглэ гэлээ. Идэрийн гол дээр ирлээ. Хар морь унасан залуу үхрээ хураагаад явж байна. Би машинаас бууж уулзаад загас бариад хоночих газар байна уу гэлээ, тэгсэн нөгөө залуу надыг дагаад яв гэлээ. Ингээд голын хөвөөнд нэг сайхан зүлэгтэй газар ирлээ, бүгд машинаас буулаа дарга нөгөө залуутай зүлгэн дээр замилан сууж нутаг усны талаар юм ярьж сууна, тэгсэн дарга надыг дуудаад нөгөө виски байна уу гэж байна, би машинаас нөгөө вискиг аягатай авч ирж өглөө. Би чихэр гаргаад тавих, хооронд дарга нөгөө вискинээс ахиухан хийж нөгөө залууд өгсөнд нөгөө залуу бүгдийг уучихаад амаа арчингаа… Та чинь ямар кинонд тоглолоо гэж байна тэгэхлээр нь би хажуунаас нь наад хүн чинь ардын жүжигчин Жасрай гэдэг хүн дээ гэсэнд, нөгөө залуу архинд халсан нь илт дарга руу том харснаа Яанаа та чинь ерөнхий сайд байна шүү дээ гэж хэлээд мориндоо морьдоод гэрийн зүг давхиж дарга бид нар инээлдэж үлдсэн юм. Удсан ч үгүй нөгөө залуу гэрээсээ сүү, цагаан идээ авч ирж үлдсэн вискигээ ууж билээ. Ингээд миний бие ажлаа хийж байтал, 1998 оны цагаан сарын дараахан ТЕГ-ын хэлтсийн дарга хурандаа Г.Жаргалсайхан нэг өдөр утсаар ярьж Чи одоо эргэж ирж ажлаа хий, мэрэгжлийн хүн байхгүй байна гэлээ. Би балмагдлаа. Би эхлээд даргадаа дуулгая тэгээд хариу хэлье гэлээ. Даргадаа яаж хэлэх талаар бодлоо, ингээд нэг өдөр хамт хамгаалагчаар ажиллаж байгаа Зоригтыг чи маргааш ордон дээр өрөөндөө байж бай, би даргыг аваад ирнэ гэлээ. / Учир нь даргатай хоёулхнаа байхдаа нөгөө асуудлаа ярих гэж/. Ингээд даргаа өглөө гэрээс аваад хоёулаа алхлаа.Төв шуудангийн зүүн талаар гараад, Сүхбаатарын талбайд хөл тавих үедээ хэлнэ дээ гэж тооцоолов. Ингээд даргадаа хэллээ, надыг ТЕГ-аас хуучин дарга маань ир гээд байна, би яахав даргаа гэлээ, Тэгсэн дарга маань инээгээд за Энхсайхаан чи миний хажууд олон жил боллоо, Тагнуулын байгууллага мэрэгжлийн хүн байхгүй байгаа нь аргагүй, чи яв даа одоо 2000 он гараад миний хамгаалалт бууна. Чи залуу хүн мэрэгжлийн ажлаа хий, би тагнуулын дарга нарт хэлэх үү гэснээ, Чи надтай хамт 6 жил ажиллаа, ажиллах үед миний амьдралын баяр баясгалан зовлон жаргалын хүнд үеийгч хуваалцсан шүү гэж билээ. Ингээд миний тушаал 1998 оны 3 сарын 4-нд гарлаа. Тагнуулын ерөнхий газар ажиллаж байхдаа даргатай очиж уулзахад ном бичиж, оюутануудад лекц уншиж байгаагаа ярина. Мөн нано технлогийн талаар ярьж манай мал аж ахуйд нэвтрүүлвэл их зүгээр юм гэж ярьдаг байлаа. Ингээд миний бие 2003-2004 онуудад Москвад тагнуулын академийн дээд курст /ФСБ/ сурлаа. Энэ үеэр Аюуш ахтай холбоотой байлаа. Энэ үед дарга маань их өрийн асуудлаар Н.Энхбаярын хамт ирээд өрийн асуудлыг шийдэж билээ. Энэ үед би даргатай Элчин сайдын байранд уулзахад, дарга инээгээд за Энхсайхан сурлага өндөр үү гээд нөгөө 1995 онд Черномырдантай ярьсан асуудлаа, одоо л нэг дуусгалаа даа гэж байлаа. / Энэ дашрамд өгүүлэхэд даргыг маань өөд болсны дараа, энэ өрийн асуудлыг МАХН-ын хэсэг нөхөд өөрсдөө хийсэн болгож, ард түмний тархийг яаж угааваа, хамт явж байсан, одоо энэ намд том алга хашиж байгаа нөхөр улайм цайм худлаа ярихыг сонсоод “ Хятадын агуу удирдагч Ден-ся-пины “ Ард түмэн бол цагаан цаас, түүн дээр юу ч бичиж болно “ гэсэн үг санаанд орж билээ/. Тагнуулын академи төгсөөд миний бие 2004-2010 оны хооронд Баян-Өлгий аймгийн тагнуулын даргаар ажиллаа. Энэ үед би даргатай утсаар ярина, Жанцан та хоёр ажлаа зохицуулаад 7, 8 сарын үеэр нэг ирээч бүгдээрээ Алтай 5 Богдод очоод нэг сайхан амраад яваач гэдэг байлаа. Дарга маань хариуд нь зав гаргаад очиноо гэдэг байлаа зайлуул. Эцэст хэлэхэд: Миний бие Жасрай гэж энэ агуу хүний хажууд 6 жил ажиллахад минь их урам хайрласан хүн дээ. Дарга маань их энгийн яриатай, хүнтэй юм ярихдаа инээж ярина, Монгол орны маань хөгжил цэцэглэлтийн тал дээр бүхэл бүтэн амьдралаа зориулсан хүн дээ. Минйи бие даргатайгаа хамт ажиллах хугацаандаа энэ айлын гэр бүлийн нэг гишүүн нь болж үр хүүхэд, найз нөхөд, хамаатан садангийн хүмүүстэй нь ах дүү шиг сайхан цаг үеээ өнгөрөөдөг байлаа. 2013 оны 11 сарын 26 даргын маань 80 насны ойн арга хэмжээнд оролцлоо. Хүлээн авалтан дээр хамтран ажиллаж байсан сайд дарга нар болон үр хүүхэд, ач, зээ, хамаатан садангийн хүмүүстэй ярьж хөөрч нилээд суулаа. Энэ үед энэхүү дурсамж бичих зөвлөмж Батаа ахаас авч билээ. Ингээд эцэст нь энэхүү дурсамжаар дамжуулан даргатай хамт ажиллаж байсан нөхөд болон гэр бүл, үр хүүхэд, ач, зээ хамаатан садангийн хүмүүст эрүүл энх, аз жаргал сайн сайхан бүхнийг хувиасаа болон гэр бүлийнхээ өмнөөс хүсэж байна. Та бүхнийг маань Мөнх хөх тэнгэр ивээх болтугай.

    Дурсамж бичсэн: 1992-1998 онд шадар хамгаалалтаар ажилласан

    Өөлдийн Ноён Цорос овогт дэд хурандааХайдав овогтой Энхсайхан.