Category: Uncategorized

Хайраар ямар ч хүнийг хүмүүжүүлж болно. Ихэвчлэн хүмүүс бодохдоо даварна гэж бодож байдаг ч зөвхөн хайр дутсанаас сөрөг муу үйлдэл гарах эх үүсвэр болсон байдаг. Хайртай холбоотой амьдралаас урган гарсан мэдлэгээс хуваалцая.

            Хүнийг хайрлана гэдэг тэжээн тэтгэхээс гадна сэтгэлд нь байгаа зовлонг хуваалцахын нэр. Хосууд хайрлаж дурласнаараа зарим нь жаргаж, зарим нь зовж, шаналж, зарим нь сэтгэлээ барихаас өөр аргагүй болдог. Бие биедээ жинхэнэ дурлаж хайрласан хосууд л хэзээ ч бие биенээ үзэн ядаж чаддаггүй. Хайр дурлалыг бие биедээ дурласан хоёрын нэг нь л шархлуулдаг. Өөр хэн ч шархлуулж чадахгүй. Бусдыг уураар бус хайраар захирах нь амар хялбар байдаг. Хайртай гэж хэлэхийн оронд халамжилж явах нь илүү дээр.

            Хүмүүс хайр дутсанаас, хайрыг мэдэрч үзээгүйгээс гэмт хэрэгтэн болсон байдаг. Тиймээс гэмт хэрэгтнүүдийг ч хайрлахын чухлыг мэдрүүлж, харуулж, чадвал хүмүүжүүлж болдог.

Хайр бол хүний амьдралын агуу таашаал юм. Сэтгэлийн их аз жаргалыг бид хайраас амсдаг. Хайр дурлал хүний сэтгэлийг хэмжээлшгүй их эрч хүчээр цэнэглэж өгдгөөрөө гайхамшигтай. Амьдралын энэ сайхан таашаалыг өөртөө байлгаж чадах эсэх нь хочр биенээс биш ганцхан өөрөөс л шалтгаалдаг. Яагаад гэвэл хайр нь сэтгэлийн нэг хэлбэр юм. Тиймээс сэтгэл дотроо түүнийг сайхан хэвээр хадгалж, байлгахын төлөө тэмц.

            Түүнийг агуу, сайхан, хүчтэй хэвээр нь яаж байлгах вэ? Цэцгийг услахгүй, арчлахгүй бол хатаж үхдэгтэй адил хайранд өдөр тутмын арчилгаа хэрэгтэй. Хайрыг тордсон хүн сэтгэл санааны хувьд их аз жаргалтай амьдарч хайрыг хайраар л хариулж авдаг. Юуны өмнө хайрынхаа тухай өчүүхэн ч муухай зүйл бодохгүй, сэтгэлийн хир суулгахгүй байхыг чухалчил.

            Ийм хирийг хүн авчирч таньд наадаггүй, та өөрөө л муухай бодлоор хайраа хиртүүлчихдэг. Амьдралд юу ч болсон хайраа хамгаалж, цэвэр ариунаар нь, анх авсан таашаалаараа байлгаарай. Мөн хайртай хүнээ хүндэлж, гомдоохгүй байж чадаж байгаа тэр л хүн үргэлж сэтгэлийн жаргалтай явна.

            Хайраа гомдоосон хүн маш их цухалддаг. Бусад хүнтэй үг сөргөлдөөд амархан мартаж чаддаг бол хайртай хүндээ гомдоох үг хэлбэл өөрөө дараа нь удтал шаналж сэтгэлээ зовоодог. Гэтэл багахан тэвчээр гаргахад л ийм зовлонгоос бид ангижирна.

            Хайртай хүндээ сэтгэлийн үгээ харамгүй ярь, түүнийгээ сэтгэл тавин хайрлаж халамжил, түүний зөвхөн сайн сайхан бүхнийг бод. Дутагдал бүрийг нь уучилж чадвал бидний хайр ариухнаараа мөнхөд оршино. Хэрвээ хайртай хүнтэйгээ хамт байгаа бол бие сэтгэлээ харамгүй зориул. Хүнд сэтгэлээ зориулж чадаж байгаа та сэтгэлээр баян амьдарна. Хэн нэгэнд хайртай болно гэдэг нь тэр хүн танд дээд зэрэг таалагдсан гэсэн үг. Хожим ямар ч юм тохиолдлоо гэсэн анхны таашаалаараа сэтгэлдээ үлдээн төсөөл. Хамтдаа байсан ч, салсан ч, холдсон ч, анхны тэр л ухаангүй дурлал хэвээрээ таны сэтгэлд оршиг.

            Түүндээ хир бүү хүргэ. Хиртээх зүйл бүү бод. Үүний ачаар энэ ертөнцөд  та тэнгэрлиг орших болно. Энэ бол бас сэтгэлд махбодийн аз жаргал болдог юм.

  Л. Нарантуяа “Гэр бүлийн амьдралын нууц” номоос…          

 

1. Гэр бүлийн аз жаргалтай амьдралын хамгийн энгийн түлхүүр бол хосууд үглэж яншихаас зайлсхийх хэрэгтэй.

Францийн эзэн хаан гуравдугаар Напалеон хорвоогийн хамгийн сайхан бүсгүй Тебий гүнж Мери Эженид хайртай болсон. Хааны зөвлөхүүд хориглосон боловч тэрээр “Би хайртай хүүхнээ хэнээс ч илүүд үзнэ” гээд гэрлэсэн байдаг. Гэвч удалгүй хайр нь хөрч, дурлалын гал нь бөхсөн байдаг. Учир нь Эжен хатан хаан болсон хэдий ч олиггүй хэрүүлч яншаа зантай байжээ. Тэрээр хааныг цаг үргэлж хардаж, хэрүүл өдөөн, бүр төрийн хэргээ явуулж байхад нь хүртэл тасалгаанд нь орж хэрүүл хийж, хардаж тараадаг байжээ. Эцэсийн эцэст хаан ордондоо тайван амар, цор ганцаар байх нам гүм булан олдохоо больж, шөнө ордноос нууцаар оргон зайлж өөр гоо бүсгүйтэй болздог байжээ. Хайр сэтгэлийг бөхөөж чадах хамгийн хорон муу арга бол хэрүүл маргаан, бөгөөд тэр нь хорт могойн хор лугаа адил гэр бүлийг сөнөөж чадна.

1. Аз жаргалтай амьдрах нэг арга зам бол “хань ижлээ дахин хүмүүжүүлэх гэж бүү оролдоорой” гэсэн дүрэм байдаг. Аз жаргалтай гэр бүл болохын тулд өөртөө тохирох ханиа олохоос илүү, өөрөө түүнд тохирох хань болж чадах нь маш чухал байдаг. Иймээс та бүхэн гэр бүлээ аз жаргалаар дүүрэн байлгахыг хүсвэл ханиа өөрийнхөө санаанд тохируулан засч, залруулах гэж бүү оролдоорой. Мөн ханиа хүүхэд хүмүүжүүлдэг шиг зааж сургахаас зайлсхийх хэрэгтэй.
2. Аз жаргалтай амьдрахын тулд хосууд бие биенээ бүү шүүмжил гэсэн дүрэм бий. Таны үйлдэл бүрийг буцаад шүүмжлэхэд бэлэн байгаа гэдгийг мартаж болохгүй. Ханиа шүүмжлэхийг бүү урьтал болгож бай. Гэр бүлийн харилцаанд олон сайхан хүсэл мөрөөдөл биелэхгүй байгаагийн нэг шалтгаан бол шүүмжлэгч хэн боловч өөрийн зүрх сэтгэлийг эргээд шархлуулж байдагт оршдог.
3. Аз жаргалтай амьдралыг хүссэн хэн боловч ханиа үнэлж, урам зориг өгч, магтаж бай. Эрчүүдийн хувьд хүүхнүүдийн аятайхан харагдах гэсэн хичээл зүтгэлийг үнэлж, магтаж байх ёстой.

Жишээ нь: Нэг эмэгтэй нөхрөө ажлаас тараад, ядраад ирэхэд үргэлж сайхан амттай хоол бэлтгэдэг байжээ. Нөхөр нь эхнэрээ ямар их сэтгэл гаргасныг тоодоггүй байсан тул эхнэр нь нэг өдөр ажлаасаа ирэхэд тавганд нь өвс овоолоод өгсөн гэнэ. Гэтэл нөхөр нь уурлаад арай солиорчхоогүй гэнэ. Эхнэр нь чамайг анзаарах юм гэж яаж мэдэх вэ? Хорин жил та нарт хоол бэлтгэж хийхдээ “Хөөрхийлөх” үг нэгийг ч сонссонгүй шүү гэж хэлсэн байдаг. Эхнэрээ бишрэн хүндэтгэж, дотно сэтгэлээр хандваас эр хүн өөрөө ч аз жаргалтай болдог. Иймд аз жаргалтай гэр бүр болъё гэвэл “Хань ижлээ чин сэтгэлээсээ бишрэн хүндэтгэж, магтан сайшааж байх хэрэгтэй”.

1. Аз жаргалтай амьдрахыг хүссэн хосууд ханиа халамжилж бай. Хайр сэтгэл нисэж одохгүй ч ялимгүй зүйлд сэтгэл хөрөн хөрсөөр, хамаг амьдрал “гунигт” живж мэднэ. Бидний энэ амьдрал дахин хэзээ ч давтагдахгүй тул өөрийгөө “яаж халамжлуулъя” гэж бодсоноороо ханиа халамжилж байх хэрэгтэй. Өглөө бүр ханиа хэрхэн халамжлах талаар шинэ санаа сэдэж бай. Тэгвэл аз жаргалтай амьдрал өөрөө ирэх болно.
2. Аз жаргалтай амьдрахыг хүссэн хосууд эелдэг зөөлөн харьцаж бай. Эхнэр, нөхөр та бүхэн хөндлөнгийн хүнд ханддаг шигээ ханьдаа эелдэг зөөлөн харьцаж байгаарай. Хэрүүлч, ширүүн эхнэрээс ямар ч эр зугтана. Нөхрөө гэр амьтай байлгахыг хүссэн эмэгтэй байнга нөхөртөө эелдэг зөөлөн хандаж байх нь зүйтэй. Бүдүүлэг зан авир, хамгийн эвгүй муухай доромжлолыг бид хайрт ханиасаа сонсдог нь үнэхээр хачирхалтай биш гэж үү. Эелдэг зан бол эвдэрхий хашааг бус, хашаан доторх цэцгийг олж хардаг сэтгэл юм гэж Генри Мей Ризнер хэлжээ.

Оросын суут зохиолч И.С. Тургенев “Хоолоо хөрчихөөс нь өмнө идчихээсэй гэж үнэхээр өөрт нь санаа тавьдаг эмэгтэйтээ хаа нэгтээ тааралдсан бол авьяас билэг, бүх номоо оронд нь өгөх байсан” гэж хэлсэн байдаг. Эр хүн ажил үйлсдээ амжилт олохын тулд юугаа ч хайрлахгүй зүтгэдэг шигээ гэр бүлийн амьдралд анхаарч чаддаггүй. Ингэж эр хүн амьдралдаа хамгийн чухал зүйлээ зоргонд нь орхиж, урсгалаар явдаг нь маш буруу. Тэрээр байдал яаж эргэхээс хамааран гэр бүлдээ алдаж, онож явдаг байна. Нөхөр хүн эхнэрээ энхрийлэн таалвал, эхнэр нь түүний хүссэн бүхнийг гүйцэлдүүлнэ гэдгийг мэднэ. Ямар сайн эзэгтэй болох талаар аятайхан хэдхэн үг хэлж орхивол сүүлийн бутархай мөнгийг ч хэмнэх болно гэдгийг мэднэ. Өнгөрсөн жил авсан даашинзаа өмсөхөд ямар сайхан харагдана вэ гээд эхнэртээ хэлчихвэл энхэр тань сүүлийн үеийн үнэтэй загварын шинэ даашинзаар солихгүй гэдгийг бас мэднэ. Ганцхан удаагийн үнсэлтээрээ олон олон “нүглээ” хааж, загас шиг дуугүй байлгах хүчийг ч нөхрүүд мэднэ.

         Иймд аз жаргалтай гэр бүлийн бас нэг түлхүүр бол ханьдаа эелдэг дотно байх хэрэгтэй гэсэн зарчим зайлшгүй юм шүү. Эдгээр аргуудаас амьдралдаа хэрэг болгоод туршаад үзээрэй. Таньд хэрэг болно гэж найдъя.  

           Л. Нарантуяа “Гэр бүлийн амьдрал” номоос…

       

      Гэр бүлийн мэдлэг дээшилж гэмээнэ нийгэм эрүүлжиж, улс орон хөгжинө. Яагаад вэ? гэвэл гэр бүл нь хүнийг хүн болгодог онцгой гайхалтай үйлдвэр юм. Чадварлаг эмч, инженер мэргэжилтэн болохын төлөө хичээллэх нь сайн эхнэр, нөхөр болохын төлөө хичээллэхээс амархан байдаг. Гэр бүлийн амьдралыг хэрхэн сайн байлгах аргыг анги танхим юмуу үйлдвэр ажлын газраас сурдаггүй, харин өөрийн болон өрөөлийн гэр бүлээс, амьдрал дундаас харж, мэдэрч, хамгийн сайнаар үлгэрлэн дууриаж, суралцаж байдаг.

     Бага байхдаа бидний гэр бүлээс сурсан зуршил нь, хожим нь хань ижилтэйгээ харилцах харилцаанд тэр чигээрээ илэрч буудаг. Сайн зуршил нь ихэвчлэн ханиа жаргаадаг бол муу, сөрөг зуршил нь ханиа болон үр хүүхдээ зовоож байдаг. Тийм учраас ээж аав хоёр нь эвтэй найрсаг гэр бүлд төрж өссөн хүүхэд өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж өндөр, хүн чанар сайтай, хүмүүстэй чөлөөтэй харилцаж, амжилттай хөдөлмөрлөж чаддаг. Гэвч дийлэнх гэр бүлүүд өнөөгийн нөхцөлд бүрэн ойлголцох чадваргүй, зөрчилдөн, санал байнга зөрдөг зовлонт асуудлаар амьдрал нь дүүрсэн байдаг шүү дээ.

    Ийм гэр бүлээс хүмүүжиж гарсан хүүхдүүд сургуульд сурсан ч, нийгмийн амьдралд орсон ч гэр бүлээсээ авсан сөрөг нөлөөллөө хамт олон найз нөхөддөө түгээж тэдний дургүйцлийг хүргэдэг. Өөрөөр хэлбэл асуудалтай гэр бүлийн харилцаанаас дахин асуудалтай гэр бүл нийгэмд бий болж байдаг. Гэр бүлийн орчин хичнээн сарниун, тогтвор муутай байна энэ нь хүнд, хүн болох хөгжилд олон талаар урт хугацаанд муугаар нөлөөлнө.

  Жишээлбэл: Хүчирхийлэлд өртөж байсан хүүхэд насанд хүрэхээрээ яах вэ? Архи уудаг хүн үр хүүхэддээ муу нөлөө хир байх вэ? Эцэг эхийнхээ хэн нэгэнтэй, “бүрэн бус” гэр бүлд өсч байгаа хүүхдүүд дараа нь яаж сайн эцэг эх болох вэ? Эцэг эхээсээ хөндий эмээ өвөө дээрээ өссөн хүүхэд эцэг эхээ хэрхэн  хайрлах вэ? Энэ мэт гэр бүлийн асуудал үр удамд нь асуудлыг үлдээж даамжруулсаар байдаг. Нөгөө талаар бага цалинтай мөртлөө хажуу хөршдөө туслаж амьдардаг хүн байдаг. Тэр ч бүү хэл хөгжлийн бэрхшээлтэй мөртлөө өөр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст тусалдаг хүн ч байдаг.

   Гэр бүл гэдэг бол бие биеэ ойлгож, итгэсэн сэтгэлийн үндсэн дээр хайрын хүссэнээрээ амсдаг газар юм. Хүн бүр амар тайван, эрх чөлөөгөө мэдэрч болох цорын ганц хайрын өргөө бол орон гэр нь юм. Хүнээр хүн хийх дадлагын бааз, зан суртахууны төлөвшлийн сургууль, хариуцлагаа ухамсарлах, хүмүүжлийн яам гэж ч болно. Гэр бүлд улс тэр чигээрээ багтана. Тиймээс зөвхөн гэр бүл төлөвшиж, хөгжиж байж улс орон хөгжих болж байнаа даа. Гэр бүлийн гол багана нь эхнэр, нөхөр хоёр ба тэд хайраар бялхаж, амар тайван аз жаргалтай байвал үр хүүхэд аз жаргалтай хүн болж хүмүүжнэ. Эхнэр нөхөр хоёр нэг цул болж нэгдэхэд гэр бүлийн бүх гишүүд нэгдэж чаддаг.

   Жонадон ба Симс гэх жирийн америк залуус ойролцоо хугацаанд гэрлэцгээжээ. Жонадоны гэр бүл жирийн нэгэн гэр бүл байсан хэрнээ эхнэр нөхөр хоёр эвтэй найртай, өвөг дээдсээ хүндэтгэн хайрладаг, хүнд тусархуу байж л дээ. Харин Симсийн гэр бүлээс архи, мөрийтэй тоглоом салдаггүй байж гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёрын харилцаа хүйтэн хөндий, бие биедээ итгэлгүй байсан байна. Ярьсан болгон нь маргаан болж тайван амьдарч чадаагүй гэнэ. Ийм байдалтай байсан учраас хүүхдүүдээ сайн өсгөж чадаагүй нь мэдээж хэрэг.

   200 жил өнгөрсөн хойно энэ хоёр гэр бүлийг Америкчууд судалжээ. Судалгааны үр дүн үнэхээр гайхалтай байлаа. Симсийн гэр бүлээс өнөөг хүртэл 109 хүн цаазаар авах ялаар шийтгүүлсэн, үр удмын гуравны нэг нь сэтгэцийн өвчтэй, мөн ихэнх нь хар тамхи, архинд донтогч ба гэмт хэрэгтний замаар явсан байна. Харин Жонадоны гэр бүлээс ерөнхийлөгч 1, дээд сургуулийн захирал 3, өмгөөлөгч 149, шүүгч 48, сүмийн пастор 116, сайд 82, бизнесмен 75, зохион бүтээгч 25, эмч 68, багш 66 төрөн гарсан байна.

Тэгвэл яагаал нэг удам нь ийм муухай амьдарч, нөгөө нь тун сайн болсон бэ? Жонадоны үр удам нь жирийн хүмүүсээс  илүү толгой сайтай төрсөн учраас уу? Мэргэжилтнүүд энэ асуултанд үгүй гэж хариулж байна. Судалгаанаас харвал эсрэгээрээ Симсийн гэр бүлийнхэн бүх талаараа чадвар өндөртэй байсан гэнэ. Тэгвэл энэ хоёр гэр бүлийг ялгаатай болгож байгаа зүйл нь юу вэ? тэр нь тэд нарын өвлөн авсан хөрөнгөд байсан. Гэр бүл дамжсан сэтгэл зүйн болон сүнслэг дотоод ухамсрын эд хөрөнгө тэднийг ялгаж өгсөн. Жонадоны үр удам нь өвөг дээдсээсээ том “таваг” хөрөнгө болгон авсан. Тэр таваг нь өөрөө бий болдог зүйл бишээ. Эцэг эхээс л өвлөн авах боломжтой энэ “таваг” онцгойлон эцэг эхийн эвтэй найртай байдлыг дагаад том жижиг нь тогтоогддог гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёрын хайр их байх тусам үр хүүхдийн сэтгэлийн доторх “таваг” томорч их хэмжээний хөрөнгө хийж болно гэсэн үг. Том тавагтай хүн нь хүмүүстэй харилцах харилцаанд дээрээс олон зүйлийг сурч авч дотоод сэтгэл нь хүч чадвар ба мэргэн ухаан, эрүүл мэнд зэргийг гаргадаг. Эсрэгээр нь эхнэр нөхөр хоёр хэрэлдэж муудалцдаг гэр бүл нь үр хүүхэддээ эсрэгээр жижигхэн таваг юмуу хагарч эмтэрсэн тавгийг эд хөрөнгө болгон өвлүүлдэг. 

  Энэ хоёр гэр бүлийг судалсан судалгааны үр дүнд олж нээсэн зүйл нь эхнэр нөхөр хоёр “Итгэл, найдвар, хайр” гэсэн хүрээн дотор бие биеэ хир зэрэг хүндэлж амьдарч байгаагаас хүүхдүүдийн ирээдүйн амьдрал шалтгаалдаг гэдэг нь тогтоогджээ. Мэргэжилтнүүд энэ хоёр гэр бүлийг судлах судалгаагаа дуусгаад ийнхүү хэлсэн байдаг. “Эцэг эхчүүд ээ, үр хүүхдүүдээ сайн сайхан болоосой гэж хүсэж байна уу? Тэгвэл эхнэр нөхөр болсон та хоёр эв нэгдэлтэй байгаарай. Эхнэр нөхөр хоёр бие биеэ хайрлан хүндэтгэвэл, үр хүүхэд чинь сайн хүн болон өсөх болно” шүү.

   “Хүний хань”  гэдэг таны өөрийн сонгосон насан туршийн сонголт байдаг тул сонголтоо буцаана гэдэг нь тэвчээргүй, амьдралд шантарч, няцагч, ялан дийлэгдэгч хүн байна гэсэн үг.   

 

    

 

Явж чадахгүй бүсгүй хүн, явж чадахгүй ч биш юм аа, тодорхойлж хэлэх гэхээр болохгүй байна. Хүүхдээ хөтөлсөн тэр бүсгүй нүдэнд содон туссан юм. Маш гоё хувцастай хэрнээ явахдаа л их хэцүү байдалтай харагдана.

            Томьёолж хэлбэл хөгжлийн бэрхшээлтэй. Гэхдээ зогсож байгааг нь харахад надад бол зүгээр л бүсгүй /Би ч хүмүүсийг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж тодорхойлох дургүй. Хараагүй, сонсголгүй, хэлгүй, суугаа гээд тоймгүй олон бэрхшээлтэй хүн байна л даа. Гэхдээ эднийг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж хэлэхээр хэл эвлэдэггүй юм /.

            Явдал нь нүдэнд тусав уу, яагаад ингэтлээ анхаараад байгаа юм бол гэж өөрөөсөө асуулаа. Гунигтай бодол лав төрөөгүй юм даг. Үнэндээ ээж хүү хоёрын яриа тээр холоос яаж сонсогдох вэ дээ, гэхдээ хөтлөлцөөд алхаж яваа нь хайр татам харагдсан юм. Зургаа юм уу, долоон настай болов уу гэмээр тэр хүүгийн алхаа яагаад ч юм хайр дүүрэн амьдралыг зөгнөж харагдаад байсан.

            Ээж нь жаахан алхаж байгаад л амрах юм, харин хүү нь барьсан тортойгоо савчаад зүггүйтэж зогсоно. Болоогүй ээ, ээж рүүгээ хараад л инээгээд хөөрөлхөнө. Сэтгэл нэг л хөнгөн санагдсан шүү. Явдал дундаа түүртэж яваа хэрнээ, амьдралын гоо сайхныг өөрөөсөө цацруулж байгаагаа тэр бүсгүй мэдээгүй байх л даа. Би танихгүй хэрнээ ээж хүү хоёроос хайр мэдэрч чадсан шүү дээ.

            Хүмүүсийг гаднаас нь хараад хайр, талархал мэдэрч болдог юм байна.

Дээл, гутал, малгай, бүс. Тэмээний шарласан яс. Хэрэмний чих. Хэнд хэрэгтэй байсныг мэдэхгүй. Түлхүүр товч, чихрийн хайрцаг. Хаяхад хайран. Хадгалахад хэцүү. Хэрэгтэй. Бас хэрэггүй юмс. Завсраас нь дурсамж өндөлзөх он жилийн эвхээс. Онгичоод л суумаар. Тэр жилийн зун. Тэр зуны бороо. Тэр борооны чимээ тэндээс сонсогдоно. Тийм л нэг бор авдар одоо эзэнгүй. Тэр авдарт эмээ дурсамж, үнэр хоёроо эвхэж тавьчихаад явчихжээ.

Цагаан ноосон утсаар эмээ цаг хугацааг нэхэж суудагсан. Завсраас нь дурсамж өндөлзөх он жилийн эвхээс. Хос зүү. Нэхэж гүйцээгүй цагаан ороолт. Тэр жилийн өвөл. Тэр өвлийн цас. Тэр цасны өнгө тэндээс санагдана. Хос нэхмэийн зүүг гартаа атгав. Хоосон орон зайд нь нь цаг хугацааг нэхлээ. Цаг хугацаа хөврөнө. Цагаан утас хөвнө. Он жилийн нэхээсээр ороолтыг гүйцээлээ. Эмээгийн оёсон хээг минийх гүйцсэнгүй. Ороолтыг зүүгээд толь руу харав. Олон жилийн тэртээх л янзаараа миний буурал эмээ тэнд цагаан ороолттой зогсож харагдлаа.
-Эмээ! /нь би ажээ/
Цагаан ноосон ороолтыг хүзүүнээсээ би тайлав. Цаг хугацаатай хамт эвхээд бор авдартаа хийлээ.
ОДОО БИ ЭМЭЭ. Энэ жилийн намар. Энэ намрын салхи. Энэ салхины чимээг тэнд хадгаллаа.

 

Цас хүнд дурлажээ. Хэзээ ч тийм юм байж таарахгүй. Гэхдээ дурласан л юм даа. Гудамжны гэрлийн төмөр бүрхүүл салхинд савласан гуравдугаар сар. Yдэш орой. Өнөөх бүсгүй цонхон дээрээ. Цонхны наана будрах цас. Бүсгүйн нүд хөгжилтөй. Тэр инээмсгэлэн будрах цасыг ажина. Бүр ширхэг бүрийг алдалгүй харахыг хичээнэ. ”Тийм баяртай инээмсгэлэл, гэрэлтсэн харц. Яг тэндээ, яг тэндээсээ битгий холдоосой. Намайг гайхан бишрээсэй гэж цас бодлоо.

Тэгээд цас яг л дурлаж үзээгүй залуу хүн шиг аашилж, өөрийн чаддаг бүхнээ бүсгүйд гайхуулахаар шийдэв. Өөрийгөө улам бишрүүлж, улам алмайруулах гэсэн тэнэг хүсэл цасыг эзэмдэнэ. Зөөлөн будрах цас төдөлгүй том томоор малгайлан орж эхлэв. Бүсгүй салхивчаар цээжээ гаргаж, хөөрхөн цагаан хуруунуудаараа цасыг тослоо. Цас онгирч хөөрсөндөө хамгийн том, хамгийн ганган ширхэгүүдээ бүсгүйн алган дээр буулгав. Харамсалтай нь тэд бүсгүйг харж ч амжаагүй байхад хайлан алга болно. Тэр бүсгүй өөрийг нь хайлуулж чадах шидтэйг цас ингэж мэдэв.
Цас өөрийнхөө сул доройг нуухаар шийдлээ. Малгайлан орж байсан цас гэнэт эмх цэгцгүй, зүг чиггүй бужигнаж, уурласан нөхөр шиг тал талаас хуйсагналаа. Төдөлгүй өнөөх цас бужигнасан шуурга болон хувирав. Энэ үед бүсгүйн нүүрэн дээрх инээмсэглэл аажимхан алга болж харцан дахь гэрэл нь хэрхэн бөхөхийг цас мэдэх ч завгүй хүүгнэнэ. Хөөрсөөр, шуурсаар…
Цас өөрийнхөө сүр хүчийг бахдан гайхна. Эмх цэгцгүй энэ үйлдлээсээ болоод сүүлдээ өөрөө ч бүсгүйг олж харахаа болив. Гэнэт тэр өнөөх цонх руу харлаа. Бүсгүй алга. Цонхонд хөшиг татжээ. Тэр яаж ч хичээгээд цонхыг нэвтлэн орж чадсангүй” Намайг хараач. Намайг хараач… Цас хамгийн том хамгийн ганган ширхэгүүдээрээ бүсгүйн цонхыг ийнхүү балбана. Гэвч түүний энэ их хүч бороон дуслын төдий чимээ өгсөнгүй. Шөнөжин бүсгүйн цонхыг балбасан цас өглөө нь ядарч тамирдсандаа талаар нэг тарж, газарт нэвсийн унав. Бүсгүйг дахин нэг харах гэсэн горьдлого ч тасарчээ.
Нар гялбасан хаврын цэлмэг өглөөний туяаг согтотлоо ууж хөлчүүрхсэн цас үдийн алдад бялбаганасан саарал юм болсон байв. Төдөлгүй өнөөх цонхны хөшиг алгуурхан нээгдэж бүсгүйн гоо царай гарч ирлээ. Хөлчүү цас сүүлчийн тамираа шавхан байж ганц хоёрхон гялтганахад бүсгүй эргэн тойрноо зэрвэсхийн хараад дахин алга болов. Цасыг хайлж урсаад дуусан дуустал бүсгүй гэрээсээ гарахгүй байхаар шийджээ.

Хаймран дугуйтай гурван хөл бүхий тэргэнцэрээр явдаг байхдаа анх хөлд орсоноо санаж байна. Энэхүү шуудагтай тэргэнцэрээр миний үеийн олон хүүхэд тэр үед “автоматаар” хөлд ордог байлаа. Хүний өөрөө хийх ёстой анхны алхамыг хүртэл би хөлд оруулдаг тэргэний тусламжтайгаар хялбархан хийж сурсан нь энэ. Тэр үед өрөөнүүдийн үүдэнд хадсан босго тун өндөр санагддагсан. Босго давж гарах гэсэн оролдлого бүхэн бүтэлгүйтнэ. Тэргэнцэрээ хичнээн ч өргөсөн дугуй нь хаа нэгтээ тээгэлдэж, би заавал харуулдаж унана. Яг нэг тийм өдөр санаанаас гардаггүй юм. Тэр мөчид л өөрийгөө ухаан орсон гэж бодсоор явдаг. Гал тогооны өрөөнд шиг санагдаж байна. Учир нь эмээ миний дуртай зөөлхөн чихэрлэг шарвинг гарт атгуулсан юм. Тэр агшинд цэнхэр хананд тулгасан хаалганы шилэнд дув дугариг нүдтэй, туулайных шиг онгорхой хамартай, толгой дээрээ хэдэн туг сөөсгөр үстэй, нэг тийм хачин амьтан өөдөөс дүрлийтэл ширтэж байхыг гэнэт харж билээ. Цочиж сандарсан ч гэж жигтэйхэн. Гэтэл тэр сонин амьтан нь би өөрөө юмсанж. өөрийнхөө дүрстэй танилцсан анхны минь нээлт энэ байв. Тэгээд л тэр өдөр санаанд тодхон үлдсэн байх л даа. Давах болгонд зүдэргээ үүсгэдэг байсан хаалганы босгонууд тэр өдөр харин яагаад ч юм нэг л дуулгавартай болчихсон байлаа. Учир нь би ямар ч зовлонгүйгээр өрөөнөөс өрөө дамжин баясгалантайяа сэлгүүцэж байснаа одоо тодхон санаж байна. Мэдээж түүнээс хойш босго давах ямар хэцүү байсныг ор тас мартаж орхисон. Гал дээр нь гарсан ганц зээ нь өрөөнөөс өрөө дамжин шулганахдаа аль тааралдсан босгонд тээгэлдэж унаад бөөн уйлаан майлаан болох бүрт өвөө ихэд шимширдэг байж. Тэгсээр тэвчээр нь барагдаж бүх өрөөнийхөө босгыг хөрөөдөөд хаячихаж. Түүний ачаар л би гэдэг хүн босго давахын зовлонг дахин амссангүй. Бүр хожим том болсон хойноо энэ тухай сонсоод ихэд харамсаж билээ. Амьдралынхаа анхны бартаа болсон тэр жижигхэн босгонуудыг хөрөөдүүлчихсэн миний амьдрал ийнхүү ямар ч тэмцэлгүй эхэлжээ. Аливаа хүнд бэрх бүхний өмнө сөрөхч бэрхшээх бүртээ “Тэгэхэд өвөө тэдгээр босгонуудыг яах гэж хөрөөдөв дөө” хэмээн харуусна. Ер нь хорвоотой танилцсан миний түүх дандаа засвартай байсан юм. Амтат алим, улаан лоолийг надад дандаа хэрчиж нухаж өгдөгсөн. Өөрөө шатаар явахыг маш их хүсдэг ч хэн нэг нь эмээ, өвөөгийн зарлигаар заавал тэвэрч буулгана. Бас хөтлөхөд л өөрөө явдаг хүүхэлдэйг надад авч өгсөн гээд бага насны бэлэн зэлэн юм бүхнийг тоочиж баршгүй. Гэвч би өвөөгөө хэдийнэ уучилсан. Тэр хайртай охиныхоо анхны тэмцэлийг хөрөөдчихсөн буруугаа огт ойлгоогүй ч хожим энэ алдаагаа зассан юм. Учир нь одоо өвөө минь бидний дунд байхгүй болжээ. Бүхнийг бэлдэж өгч байсан өвөөг минь орлох амьдралын асар өндөр босгонууд одоо миний өмнө ярайж байна.

 

Нийгэмд амьдарч байгаа бид байнгын харилцаан дунд амьдардаг. Тэр харилцаа ямар байх нь бидний бие биедээ хэрхэн хандах хандлагаас хамаарах зүйл. Хүмүүс биесээ хүн гэсэн нүдээр харж байгаасай… 

Бусдыг гэхээсээ илүү өөрийгөө ажиглах дуртай. Тэгээд бусадтай харилцахдаа өөрийгөө бага багаар мэдэж авна. Би гэдэг хүн гэж ирээд өөрийгөө бодож үзэхэд … ийм зүйлд дургүй юм байна, харин эелдэг намуухан амартайван байдлыг юунаас ч илүүд үздэг байх нь гээл өөртэйгөө ярилцана. Энэ нь зүгээр өөртэйгөө ярилцаж буй байдал. 

Ажлаа хийнгээ, бас алхах зуураа бусдыг ажиглахад заримдаа урамтай байдаг юм. Хүмүүсийг ажиглаж байхад өөрийгөө харах шиг болно хэ хэ. Хүн бүрийн дотоод бодол, ертөнцийг үзэх үзэл өөр ч гэлээ “ХҮН” төрөлхтөн гэдэг утгаараа ерөнхий төлөв нь бас адил байдаг байна. 

Алхах дуртай юм болохоор үдийн цайны дараа ажлаас түр амсхийж алхахаар шийдэв. Ажлын ойролцоох сайхан гудмаар алхаж явлаа.

Өөдөөс монгол, гадаад хоёр залуу ирж явна. Монгол залуу нь тамхи зуусан бага зэргийн муухай царайлсан харагдаж, харин гадаад залуу нь цэвэрхэн нүдэнд дулаан хэрнээ инээмсэглэсэн тэгээд ямар нэг зүйл идэж байгаа бололтой. Дотроо бодож байгаа юм. /хүн бүр өөр шүү/

Эндээс дүгнэхэд тэр хоёр залууг би мэдэхгүй, бас танихгүй. Зүгээр л зөрөөд өнгөрхөд буусан дүр зураг ийм байлаа. Миний л ажиглалт… Гадуур явж байхад инээмсэглэж яваа хүн цөөн харагдана, миний хувьд даруухан мишээгээд өнгөрөхийг эрмэлздэг. Бас байнга тийм байж чадахгүй юмаа тиймээс сайхан дурсамжаа бодоход өөрийн эрхгүй уруул, нүд маань инээмэгсэглэглэмээр болж мишээгээд ирдэг хэ хэ.

Монголд ирсэн гадныхан биднийг уурлахад байнгын бэлэн явдаг гэж дүгнэсэн байгаа юм, үүнийг сонсоход их эмзэглэмээр болж байлаа. Амьдрал үргэлж сайхнаараа байхад ИНЭЭМСЭГЛЭЛ маш чухал. Инээмсэглэл бидэнд амьдралын болон хайрын дархлааг бий болгоно.

 

 

Бизнесийн ертөнцийн акулууд бүгд л өөрийн гэсэн онцлог аргаар ажиллаж, бусдыг дагуулж амжилтанд хүрсэн байдаг. Аливаа зүйлийг сайн хийхийн тулд хүн бүр өөрийн гэсэн баримталдаг зарчимтай байх ёстой .
Миний баримталдаг зарчим бол Don`t work hard, just work smart… Заавал өдөр шөнөгүй үхтлээ ажиллаж байж амжилтанд хүрдэг биш хари

н ямар ч тохиолдолд ухаалгаар хандаж, зөв төлөвлөж ажиллах нь бидний ажил амьдралд маш их тус болдог гэж би боддог.

Хөрөөгөө ирлэхгүйгээр модоо 100 цаг хөрөөдсөж дуусгасан түлээчин, 5цаг гаргаад хөрөөгөө ирлээд 50цагт модоо дуусгаж чадсан түлээчин хэд дахин үр дүнтэй ажиллаж чадна.. Гэтэл хүмүүс завгүй завгүй гээд л гүйгээд байна. Амрах завгүй, хоолоо идэх завгүй, сууж төлөвлөх завгүй, хаана явааагаа харах ч завгүй зүтгэсээр л… Хэний юуны тулд вэ? Хүсэхийг хүссэн үр дүн минь хаа байна? Хэзээ эхэлсэн ажил билээ? Яг л хөрөөгөө ирлэхгүй зүтгэх түлээчин мэт….

Ингэхээр өөрийн гэсэн ажлын зарчимтай байх нь зайлшгүй зүйл юм.
Харин таны ажилдаа баримталдаг зарчим юу вэ? та хөрөөгөө яаж ирлэдэг вэ? Өөрийн бүтэээлч, үр дүнтэй ажиллахад тусалдаг зарчмуудаасаа энд хуваалцаарай.

Улс орон бүр өөр өөрийн өвөрмөц сонин соёл, зан заншилтай байдаг. Анх ирээд зарим нэг зүйлд нь дадахад их хэцүү, харин зарим нэг нь их амархан байв. Соёлын шокын л бас нэг хэсэг юм даа. Зарим нэг сонирхолтойг нь дурдвал:

Их амархан байв.

–          Зам гарах. Энэ тал дээр бол явган зорчигч ёстой давуу эрхтэй. Зам гарах гээд хүн зогсож л байх юм бол шууд зам тавьж өгнө. Эхлээд би өөрөө машинд зам тавьж өгөөд байдаг байлаа хэхэ. Монголд бол дандаа тэгдэг. Одоо бол ёстой сайхан гарна даа. Давуу эрхээ ч нэг эдэлнэ дээ.

–          Баярлалаа, уучлаарай гэдэг үгийг хэлэх. (Амны уншлага болж байх шиг байна. Ер нь бол тэгээд сүүлдээ энэ үгийг хэлэхдээ зүгээр л ямар ч эмоцигүй хэлдэг болчихдог юм шиг. Бүгд л хэлэх ёстой гээд дадчихсан. Уурласан үедээ хоолойны өнгөө ууртай болгоод хэлчихнэ. Жишээ нь хэн нэгэн урд чинь замыг чинь хаагаад удаан яваад байвал бухимдлаа их аятайхнаар Excuse me! гэх илэрхийлж байх жишээтэй. )

–          Гудамжаар өнгөрсөн хүмүүстэй мэндлэх. Танихгүй ч гэсэн нэгэн рүүгээ инээмсэглээд, Сайн уу? Өдрийг сайхан өнгөрүүлээрэй гэхмэтчилэн үгийг байнга хэлнэ.

–          Онлайн худалдаа. Үнэхээр хөгжсөн юм гэвэл энэ л байна. Цаг их хэмнэнэ. Хүргэлтийн мөнгө гэж нэмэгддэг ч гэсэн явж авсан, энэ мөнгийг төлсөн бараг л адилхан. Миний хувьд ном авахдаа дандаа онлайнаар авчихдаг болсон. Энд номын дэлгүүрүүд үнэхээр том болохоор, сайтаар нь ороод хайсан номоо олох нь илүү хурдан байдаг юм. Бас номын дэлгүүрт байхгүй номыг ч олон боломжтой.

Сонин содон санагдаад, одоо ч дасч чадаагүй зүйлс бас байна аа.

–          Монголд бол крантны усаа шүүгээд хэрэглэчихдэг. Харин энд бол тийм биш. Усаа заавал худалдаж авч, зөөж ууна. 1 галлон буюу 3. 78 литр усыг 25 цент= 307.5 төгрөг орчимоор худалдаж авна. Крантны уснаас бол хлорамин их амтагдана даа. Шүдээ угаахад эхэндээ аягүй их мэдэгддэг байсан. одоо ч дасч дээ.

Ийм машинаас зоосоор усаа авна. 

–          Сар бүр түрээс төлөх. Аав ээжийнхээ гэрт хэзээ л түрээс төлөөд байдаг байлаа даа. Миний хувьд сар бүр байрны түрээсийн мөнгө өгөх нь их сонин санагдаад байгаан хэхэ.

–          Laundry хийх буюу хувцасаа угаах. Хувцасаа угаахдаа бас л мөнгө төлнө. 3- 4 кг хувцас 1. 50$, хатаагч нь 20 минут нь 25 цент, 40 минут хатаахад хуурай болно.

Нэг иймэрхүү байдалтай даа. Уг нь миний амьдардаг байранд лаундри машин байдаг ч хатаагч нь муу болохоор өөр тийшээ явдаг юм. 

–          Такс. Барааны үнэнд татвар нь багтаагүй байдаг. Калифорнийн мужийн худалдааны такс 8.25%.  Дэлгэрэнгүй мэдээлэл:

http://www.money-zine.com/Financial-Planning/Tax-Shelter/State-Sales-Tax-Rates/

 

–          Тип буюу гарын мөнгө. Доод тал нь хоолны үнийн дүнгийн 10% өгөх ёстой. 20 доллараар хоол идлээ гэхэд 5 долларын тип үлдээх жишээтэй. Энэ ёстой нэг дадаж чадахгүй байсан юм байгаа юм даа. Нэг газраа дахиж орохоор бол гарын мөнгө сайн үлдээхгүй бол дахиж ирэхэд чинь юу хүлээж байгаа нь ойлгомжтой хэхэ. Хэрвээ гарын мөнгө сайн өгдөг бол үйлчилгээ гэдгийг ч үзүүлнэ дээ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Tip_(gratuity) Эндээс илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно. 

–          Мөнгө дэвсгэрт нь бүгд адилхан ногоон өнгөтэй. Эхэндээ тоог нь л харахгүй бол сайн ялгадаггүй байсан одоо ч бас сураад байна. Зоосны тухай бол цээжлэхгүй их хэцүү байсан даа. Уг нь бол 25, 10, 5, 1 центийн зооснууд л байна.

http://en.wikipedia.org/wiki/American_dollar Мөнгөн тэмдэгтийн тухай. Нэг долларын зоос их гоё шүү нээрээ.

 

Энэ мэтчилэн жижиг сажиг зүйлс зөндөө. Санаанд орж байгаа нь бол энэ хэд байна. Санавал нэмээд байна аа.