Category: Uncategorized

Хүн цаг үргэлж хөдөлгөөн, харилцаанд нөхцөлдөж амьдарна. Хөдөлгөөн бол үйлялэл, а, харилцаа бол,-шүтэн барилдлага:Өгөх-Авах, Таталцах-Түлхэлцэх, Туслах-Хорлох, Нөхөрлөх-дайсагнах, Хайрлах-Үзэн Ядах, Байлгах-Бүрэлгэх үйлчлэл, үйлдэлийн “эгэх холбоо”, нэгдэл гэж үзэж болно. Энэ бүгд хүний үнэн амьдрал! Хүний амьдрах арга хүний бие махбодын болон оюун санаа, сэтгэл, сүнсний хүчний нэгдлээр хангагдана. Хүн төрлөгтөн хүний иахбодод үл өртөгдөх “хий ахуу” сүнсний амьдралтайгаа үл ухаарсан хэт материаллаг, газардмалаг философиор удирдуулж Бурхантай, Дээд үнэнтэй холбогдож “Чинад оршихуй”-гаасаа салангид амьдарсан нь:хоёрт, “тэнтээ” ахуйн төгс дээд мэдрэмж, зөг, совин билиг, нарийн сэрэхүйн боловсруулан цацдаг нууцлаг мэдээлэлгүй дан хар махбодынхоо хэрэгцээ, тав тух, амьдралаа амарчлахын хүслэнд бүхий л хүч, бололцоогоо зарцуулж ирсэн нь: гуравт, Бурханаас ангид хүсэл зорилго, газрын бодит ахуугаас үхлүүт утга зорилгыг чөдөрлөж мунхарсан нь хүн төрлөгтөний нийгэм-түүхийн явцыг эцсийн бөлөгт өнөөгийн мухардал, хавчигдалд хүргэлээ.

            Бурхангүй орших хуурамч боломж, Бурхангүй шинжлэх ухаан, сэтгэлгээ, сэтгэлзүй, эрх чөлөө, аз жаргалын эрэл /чухамдаа бол төөрөгдөл/ хүн төрлөгтөнийг хүний жинхэнэ аугаа хүч-бодол санаагаа матери болгон биежүүлэх буюу бодит зүйлд хувиргах оюун санааны эрчимээс нь, бас хүний дотоод чинад “урсгал”, “хий орон”-ы долгионлог, бөөмлөг дээд төвлөрөл, нягтралын хүч-сэтгэлийн ариусал, гэгээрлийн ид шидээс салган үхээнцрүүлэв.Одоо хүн төрлөгтөн үйлдвэрлэл, олзборлол, техник-технологийн хөгжил, дэвшилийн хойноос хөөцөлдөх бус, эдийн засгийн эрчимжилт, ашиг орлогонд үйл ажиллагаагаа захируулах бус, харин орчин үеийнхээ техник-технологийн нээлтийн түвшинд үйлдвэрлэж буй нийгмийн баялагийг шудрага, тэгш хуваарилах, эд хөрөнгийн адил тэгш хэрэглээний /дэлхийн хүн амд!/ буюу эдийн засгийн ардчилал /улс төрийн хоосон, шалдан ардчилал бус!/, эдийн засгийн бодот эрх чөлөөнд шилжих, өнөөгийнхөө үйлдвэрлэл, үйлчилгээний хэмжээ, багтаамжийг цаашид нэмэгдүүлэх бус, харин ухаалгаар зохицуулан хязгаарлах, дээр нь нийгмийн харилцааны “удирдах пульт” болж буй улс төрийн институцүүдийн тогтолцоог боловсронгуй болгох бус, харин ч бүр халж оронд нь хахь өөр, цоо шинэ мөн чанарын систем, бүтцийг сэдэн сонгоход оюун ухаанаа төвлөрүүлэх нь дэлхий эрхэс дээр тархан овооролдож буй 6.6 тэрбум хүний хувьд ирээдүйг нь аврах зөв амьдрал болох болно. Хүний амьдралын үргэлжлэх цаг хугацаа, орон зайг энэхэн газрын /материйн/ буюу завсар зуурдын хувиралт хэсэгт нь бус мөнхийн холбоо, харилцаанд нь авч үзэн амьдралын үнэмлэхүй уртын хэмжээ, утга чанарыг хэт наагуур халах нь түн төрлөгтөний оюун хязгаар дахь тзвшиний хөгжлөөсөө дээш ахих нэг шат болж үлдлээ.

            Орчин үеийн соёл-иргэншил хүний амьдралын чинагуух бүтэц, сүнсний үргэлжлэлийг амьдралын инвариант мөн чанарт оруулан авч үздэг шинэ үзэл ойлголтонд хүрэхгүйгээр орчлон ертөнцийн супер нэгдэл, интеграл зүй тогтолыг багтаасан амьдралын философитой болж чадахгүй юм. Энэ бол хүн төрлөгтөний оюун сэтгэлгээний хоцрогдол, доод эрэмбийн хөгжлийн үзүүлэлт байсаар байх болно. Хүн төрлөгтөн “ардчилал”, “хүний эрх”, “эрх чөлөө”-г нэн эрхэмлэн хүлээн зөвшөөрдөгийнхөө нэгэн адил хүний амьдрал үхлээс цааш сүнснийхээ амьдрахын жаргал, зовлонгоор дамжин асар даамжрангуй идэвхижин өрнөж махбодынхоо амьдралын цаг хугацаанд үйлдсэн “үйлийн үр”-ийнхээ урсгалд хамагдан салж оддогийг ойлгон зөвшөөрч, мөнөөх улс төрийн эрхэм ойлголтуудынхаа /ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө/ зэргэмжээнд чухалчлан үнэлж амьдардаг болох нь хүн төрлөгтөний оршихуйн цаг хугацааг сунгах эерэг, хүчирхэг, хүчин зүйл, ганц үгээр хэлбэл,-Аврал болох болно.

            Эцэст, энгийн нэг бодол:

            Хүний гол хэрэгцээ /хамгийн дээд хэрэгцээ/- Гоо сайхан байх!

            Хүнийг гоо сайхан байлгадаг гуравхан юм буй¥

            -Эрүүл бие;                                           

-Цэвэр арьс;

-Бодь сэтгэл;

Хүнийг гоо сайхан байлгадаг энэ гурван зүйл хүний амьдралын гол гурван зорилгыг хэрэгжүүлэх үндэс болдлг.

Хүний амьдралын гол гурван зорилго:

-Гоо сайханыг бүтээх;

-Нийгэм олондоо тус буяныг чуулуулах биеийн болоод оюуны хүчний дээд чадварт хүрэх;

-Хойт төрөлдөө Бурханы хутугийг олох сайн заяаны үрийг боловсруулах;

Бэрх боловч эл зорилгын тулд амьдарч хэрэгжүүлэх нь жинхэнэ үнэ цэнтэй амьдрал юм.

 

2007 оны арван нэг, арван хоёрдугаар сар

Алтан тэвшийн хөндий

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол:Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

Монгол төрийн хүнд жолоог өнөөгийн дэлхийн түүхийн довтлонгуй хурдаас үл хоцроон залж яваа эрхэм дүүсийн амар мэндийг мэдэж, монголынхоо хурц нар, догшин жихүүн хавсрага салхинд онгож холцруутсан өвгөн үрчгэр хошуугаа гэгээн магнайд тань хүргэн үнэрлэе!

            Хүндэт Та бүхнээ аз жаргал, алдар гавъяат үйлсийг ерөөн, насны хярд мацсан өтгөс миний цээжнээ өдөр шөнөгүй улалзах нэгэн санааг уудлан толилуулахыг хүсмүү!

            Үзвээс, манай өдөр тутмын сонин, хэвлэлээр мэдээлэн шуугих нь, Монголын минь Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг газарт буй “Оюу толгой” хэмээх санааны савд багтахааргүй их нөөц үүцтэй зэс,алт бүхий орд уурхайг гадаадын сайн санаат, хөрөнгө сантай иргэд, газруудын туслалцаатайгаар ойрын жилд хамтран ашиглаж эдийн засгаа тордохоор засаг баригч дүү нэр гэрээ байгуулж, уг гэрээнд алба, нэрээ мутарлажээ.

Энэ гэрээний хэтийн үр дүнг би үл мэдэх ч, өвгөд хөгшид биднийхээ эсэн мэнд ахуйд манай ядмаг багавтар эдийн засгийн хөгжилд дэм, дорви нэмэхэд багагүй ашиг тусаа өгөх биз!гэж итгэн,өвгөн иргэн би баяртай сууна.

            Улсын Их Хурлыг сонгон байгуулах саяханы ээлжит сонгуулиар Монголын төр засгийг төвхнүүлэгч улс төрийн аванхайлагч намууд,- МАХН, АН хоёр Парламентын ихэнхи суудлыг “байлдан дагуулах”-даа  “Оюу толгой” ордын ашиглалтын орлогоос Монголынхоо хоёр сая долоон буман иргэддээ “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг” нэрээр нийлбэр дүнгээрээ хүн бүрд хоёр сая таван буман төгрөгийн хишиг хүртээхээр амласан амыг би ард иргэдийнхээ ахуу амьдралд “яаралтай түргэн тусламж” хүргэхийг хүссэн төрийн бодлоготон дүүсийн минь зөв саруул ухаан, зөөлөн сайхан сэтгэлийн илэрхий үр байсанд эс эргэлзэнэм.

            Ам үгийг ажил үйлсээр өндөрлөн гүйцээвээс сая төр засаг, ард түмэн хоёр соронзон гүрийн ар өвөр туйл мэт хуваагдашгүй нэгэн цул, Химлай, Алтай мэт нурашгүй бат сүмбэр болмуй за.

            Хэдий тийм авач, улс орон олсон мөнгөнийхөө ихээр бус, зарсаныхаа зөвөөр баян чинээлэгт зэрэгцэх тул орлого ашгийг дээжийг олон оны цаг түүхийн ган, зудыг давах, овлиго ааш нь хувирамтгай цаг түүхийн дугуйг даахын цаагуур дааж ажралгүй тэсэн өнгөрүүлэх “хатуу самар” болгож үлдээхэд үрэн зарцуулах нь бусдаас чухал аа!  Энэ чухал дотроос ч нэн чухал нь, миний санахад монгол үндэстний оюун санааны хөгжлийн мөнхийн гэрч, мөнхийн зул, монгол хүний уран сайхны сэтгэлгээний түүхийн аугаа хөшөө дурсгал, -“Монгол туургатны үндэсний Их Театр” байх нь маргаангүй үнэн санагдана.

            Өнөөдөр монголчууд бидэн материаллаг дорд ахуйн нисваанисаар буртаглагдсан “Би”-гээ хоосон дэмий өргөмжлөн мунхаглах муу цагийн эрхэнд даанч харуусалтайяа сөхөчсөнд ном бичгийн ширээний ард өвгөрсөн ах нь үргэлж халаглах минь элэг сэтгэлийг минь юутай гашуунаа гаслуулна вэ!

            Эх оронд маань эд өлгийн үйлдвэр ховор цөөн ажилладагийн дээр тэдний эзэд, ноёд нь ашиг олзонд шууран бараа таваарынхаа үнэ өлтөгийг арай л сүнсгүй муухай, санаан зоргоороо өдрөөс өдөрт өсгөн “галзууруулах” нь тэднийг хүн биш ад зэтгэр болгож буйг харамсан дурьдалтай ч эл улиг болсон түмэн үнэнийг давтах нь “илжигний чихэнд алт цутгахтай” адилыг санан амаа хамхих минь надад дээр!. Харин заавал нуршин чичихээр тэчьяадан буй “Монгол туургатны үндэсний Их Театр”-ын тухайд цөхрөлгүй үглэхийг хүсэхийн минь учир бол, хөөрхий монголчууд бидэн чинь гүн хол утга учирт хүмүүн заяаныхаа эчнээ зорилго, ариун журмыг ахуу амьдралдаа сахин дагах, тэрхүү дээд агуулга, ёсыг нь танин гэгээрэх билгийн хараа бүгийж, оюун санааны нь хөмрөгт бэлгэ билгүүний баялаг дүүрэх явц илт түргэнээ саарсаны учир юм.

            Орчин цагийн пост-модернист сэтгэгчдийн номуудад үгүүлэх нь, “ямар ч тохиолд гарц заавал олддог” гэж баталсныг үзэв.

            Нээрэн, эмзэг буурай эдийн засагтай монголчууд бидэнд ч оюун сэтгэлийн ядуурлын “дарлал”-аас огоот чөлөөлөгдөх гарц байна шүү! Энэ бол үндэсний оюуны “банк”-Монгол үндэстний эрдмийн шинэ их театр! Уг театрыг цогцлоох хөрөнгө -санхүүгийн их сурвалж ч Бурханы мутрын бүтээл, -Монгол эх орны маань байгалийн баялагийн өчүүхэн “хэлтэрхий” ч гэж хэлж болох “Оюу толгой”-н ордын ашиглалтаас орох орлогын “хонины хоргол” чинээхэн хувь буюу “МАХН”, “АН” хоёр УИХ-ын сонгуульд оролцохдоо өөр өөрийнхөө мөрийн “хөтөлбөр”-т цохон томъёолсон “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг”!

            “Эдийн засаг сухай, сөнгө сан сувиа байхад элэнцгийн чинь театр! Нэхэх юмаа олж дээ!” гэж шоглох хүн гарах нь магад ч Театр бол далд булаатай байгаа мөнгө юм аа! Мөнгө, зоосыг бөөн бөөнөөр нь эдийн засагт нийлүүлэгчдийг “үйлдвэрлэн” гаргах”үйлдвэр”, хэтдээ тэднийг жил дараалан төрүүлэх “хээлтэгч” юм. Өнөөдөндөө хайгуул хийгдээгүй, хайгуул хийх санаа ч толгойд нь төрсөн “шийдвэр гаргагч”-гүй байгаа ороо бусгаа цагийн харанхуйд хэвтээ хамгийн том “Оюу толгой”…”Таван толгой”…”Асгат”…”Цайрт”…”Мардай”…”Тамсаг”…”Хөшөөт”…”Нарийн сухайт”…”Эрдэнэт” буюу хамгийн хүчирхэг, хамгийн эрсдэлгүй ирээдүйтэй элийн засаг гэвэл Театр! Цаашлаад нийгмийг хамгийн төгөлдөржүүлэх, хүмүүс иргэдээ жинхэнэ ХҮН болгон хөгжүүлэх хамгийн зөв “жор” гэвэл бас л театр!

            “Хүн дүрст”-ийг нүүрэндээ үсгүй ХҮН болгодог гол нууц хүч нь хүмүүнлэгийн философи ухааны үздэгээр, “хүний ёс суртахуун” гэж томъёологддог хүний дотоод мөн чанар юм. Энэ мөн чанарыг нь хүнд ягшуулж өгдөг, оюун санааны нь оршихуйг онцгой дээд төлөвт дэвшүүлдэг, хүний бодит амьдралын утга зорилгыг олон давхар өнцгөөр харж чинад дотогшоо, гүн гүнзгий түвшинд ойлгох нөхцөлийг бүрдүүлдэг үндсэн ганц юм бол сонгодог соёл, урлагийн шидэт эрчим л юм.

            Соёл урлагийн үйлчлэлээр дамждаг эрчим нь ер бус, далдлаг, эзотерик ахуйн мэдээлэл, онч дохио, гэрэл үзэгдэл, зөв совин, долгион хэлээр ирдэг далд ухамсар, онгод увьдасын ид шид оршсон сүнслэг, ариун хүч тул хүний оюун санааны ертөнцийг хүмүүн оршихуйн дээд орчин руу нэвтрүүлдэг онцлогтойг шинжлэх ухаан гадарлаад удлаа. Иймд үндэсний сонгодог сэтгэлгээний охь болсон соёлын болон фундаментал их урлагийн бүтээл туурвилыг төрүүлэх,олшруулах, түүнийг ард олны оюун сэтгэхүйн хөгжлийн хэрэгцээний хөдөлгүүр болгоход “Оюу толгой” ордоос ч илүү хэтийн “унац”-тай орд бол театр байх болно гэдэгт итгэхэд олон үгтэй нотолгоо баталгаа илүүц болов.

            Ард олонд маань өнөөдөр, яахав ээ, ходоод руугаа чулуудах үстэй гүзээ, цустай цувдаа асар их хэрэгтэй байгаа нь үнэнч маргаашийн өдөр гайхамшигтай бодол боддог толгой, гэгээрэлд тэмүүлдэг сэтгэл илүү болох нь үнэнээс үнэн! Боддог толгойтой, тэмүүлдэг тэнгэрлэг зорилготой хүмүүст хувийн банк, зочид буудал, онгоц, саун, эдлэн газар зэрэг нь инээдтэй “хөгийн юпмс” мэт санагдаж гологдоод, оронд нь дээд философи сэтгэлгээ, юмс үзэгдлийн зүй тогтолыг шинээр нээсэн нээлт, соёл урлагийн аугаа бүтээлийн амт шимтээр жаргахыг хүсэх, төгөлдөр төгс гоо сайханыг мэдрэх мэдрэмжээ хөгжүүлэх ахуу орчин үгүйлэгдээд эхэлнэ. Энэ бол хүн төрлөхтөний жөгжлийн жинхэнэ өодитой ирээдүй!  Чингэхлээр, орчин үед болоод цааших үед хүний хөдөлмөрийн идэвхи, бүтээх чадварыг дайчлах, ухамсар, ухаарлыг нь эрчимжүүлэн цэнэглэхэд “торсион орон” мэт гайхамшигтай нөлөөтэй, мөн, хүнийг дотоод гэгээрэлд замчлах, самидад жуучлуулах бясалгал гэгээрэлд хөтлөх багш нь хэзээ ямагт театр байсаар үлдэнэ! Цөвийн цагийн эрхшээлд нэрвэгдсэнээр билиг оюуны жанлав лүн саарсан чивэл унал, осол хазгайн зуурдыг гэгээрлээр ялан гэтэлгэх нөр тэмцлийн түүчээ “довтолгогч” нь, бас, хувийн өмч хөрөнгийн түйтгэрийг хийгээд түүний шуламын ордост хүчийг дарах сэтгэлийн шижир баялагийн аврага том “уурхай” нь хүний ухааны оройн дээд “суврага”,-урлагийн ариун “сүм” /театр/ гэдгийг дэлхийн түүхийн олон сартваахи удирдагчид мэргэнээ ухан, өлсгөлөн ядуугийн бэрх гачлант цаг үедээ ч улсынхаа сан гуунаас хөрөнгө зоорь зориглон тасдаж, соёл, урлагийнхаа хэргийг бүтээн өрнүүлж байсан баатарлаг гавъяаны жишээ баримт түүхэнд зөндөө шүү, хүүхдүүд минь!

            Эрхэм хүндэтгэлт дүү нэр минь ээ:                    

            “Оюу толгой”-н ашиглалт бидний “хөлд орж” эхэлж буй эдийн засгийг торниулахад ач тусаа өгөх нь өчүүхэн ч эргэлзээгүйд өвгөн ах нь баяртай сууна.

             “Оюу толгой” ордын орлого, олзоос ард иргэддээ “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг” зэдлэх нь ч төрийн маань иргэд төвтэй “сайн засаглал”-ын бодлого болж өгнө. Энд нэг санааг тодруулахад,  “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг”-ийн зэд нь төрөөс ард иргэдийнхээ “алгаг тэнийлгэж” буй зөвхөн “нийгмийн халамж”-ийн популист бодлого ч бус, монгол хүн бүр монгол эх орноо хайрлах, дэлхийд хосгүй орь сайхан байгалаа хамгаалах эх оронч үзэл, ухамсар суулгах, эртний нууцлаг дагшин хөрс шорооныхоо өгөөжийг амьдрал дээрээ мэдрэх, газар устайгаа эх-үрийн элгэн далдын барилдлагатайг мэдүүлэх философич бодлого мөн.

            Монгол улсын хоёр сая долоон буман хүн амд хүртээх “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг”-ийн зэдийн нийлбэр дүн,-хоёр сая таван буман төгрөгийг хүн амынхаа тоогоор үржүүлэхээр чухам хэдий хэмжээний их мөнгө болохыг би тооны үржүүлэх хуваах үйлдлийг мэдэхгүйн харгайгаар толгойдоо тоймлож чадахгүй ч тэрхүү мөнгөний дүн лавтайяа манай Монгол улсад “Монгол туургатны үндэсний Их шинэ Театр” байгуулахад элбэг хүрэлцэхүйц хөрөнгө бүрдэнэ байх гэж санана. Энэ “хишиг”-ийг хүн хүний гарт тарааж цацахын оронд Монголын ард түмэн өлгийтнй нярайгаасаа эхлээд өтгөс буурал манийгаа хүртэл бүгдээрээ хөрөнгө хүч, ухаан ухамсар, сэтгэл зүрхээрээ нэгдэн хувь хувийнхаа нэмэр хандиваа нэгэн үзүүрт хүсэл сэтгэлээр бэлэглэн байж сүндэрлүүлэх “Үндэсний Их Театр”-йг баривал гар дээр очих хэдэн бор төгрөгөө харамлан хялалзах, “өгөхгүй!” гэж дургүйцэх хүн ард түмнээс минь ганц ч гарахгүй ээ!Үүнийг би ард түмнээ үнэн голоосоо хайрладаг, ахуу амьдралыг нь ч, сэтгэл санааг нь ч сайн мэддэг, тэдэндээ өөрийн чаддаг бүхнээ насаараа зориулсан нэгэн зохиолчийнхоо хувьд ам бардам цээж тэнэгэр хэлж байнам.

            Монголчууд бидний улс төрийн манлай хүчний хоёр эс,-“МАХН”,”АН” –ын удирдлага ард түмэндээ амалсан “хишиг”-ээ ам буцалгүй өгөх нь намын тань үйлсэд буян болно.ард түмэн ч өргөн хүрээлнэ Гагцхүү “Өгөх”-ийн зорилго нь бодит үр дүн гаргахад л оршино.Өгсөнөөсөө илүү гарах үр шим хүртэх нь өгөхийн философийн утга юм. Иймд “Оюу толгой”-н орлогоос ард тргэдэд өгөх мөнгийг “Монгол үндэстний эрдмийн шинэ Их Театр” байгуулж үндэстнийхээ оюун санааны төгс төгөлдөр хөгжилд үйлчлэх үйл хэрэгт зориулан өгвөөс улс монголд маань оюун сэтгэхүйн дутуу дулимагийн эмгэг урхаг, эд агуурсын гачигдал хомсдол, иргэд хоорондын хэрүүл тэмцэл ашид амирлаж, гэгээн баян амьдралын өлзий хутагийг Тэнгэр Бурхад хотлоор чуулуулах нь гарцаагүй үнэн болохыг, их жанжин Д.Сүхбаатарын зориглон хэлсэнээр “миний бие батлан даамой!”.

Үл үгүүлэн үгүүлэх ину:

Монголын соёл урлагийн авъяас билигтнүүд эх орныхоо “Оюу толгой” ордын орлогын хувь, -“Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг”-ээр байгуулагдах Монгол туургатны үндэсний Их Театртаа “мандал өргөх” ёслол хүндэтгэл үйлдэж эхний дээж тоглолтуудаа дан “хандивын тоглолт” болгож, орлогоо бүгдийг нь ард түмнийхээ “Тэтгэврийн хөгшид”, “Эмзэг бүлгийнхэн”, “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд”-эд хүн бүрт 1-2.5 сая төгрөгийн хишгийг улсын төсвийн мөнгөнөөс зарлага гаргуулахгүйгээр түгээх болно. Тийм эх оронч, ардач, халуун, бурханлаг бодь зүрх монголын соёл, урлагийн авъяас билигтнүүдийн цээжинд хөгшин залуугүй цохилж байгаад нот итгэлтэй байгаагаа уламжилъяа!

“Монгол туургатны үндэсний Их шинэ Театр” мөнх хөх тэнгэрийн ивээлээр монголын ард түмний үүрд хайрлах түүхт өмч байх болно!…

Монгол түмний минь ахуу оршихуй үүрд эрхэмсэг, тэнгэрлэг, мөнх байх болтугай!

            Бүгдийг гүнээ хүндэтгэн хайрлах сэтгэлээр дороос ёслов.

“Дэлхийн соёл урлагийн академи”-ийн Байнгын гишүүн,

утга зохиолын доктор,Монголын философийн холбооны

 тэргүүлэгч гишүүн, Еөншөөбүү Улаан Ямаат

Дамдинсүрэнгийн Урианхай.

 / ”Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн./

“Үндэсний шуудан” сонины 2009 оны 11 сарын 26-ны ¹281/683/

“Үнэн” сонины 2009 оны 12 сарын 01-ний ¹236/21464/

“Цог” сэтгүүлийн 2009 оны ¹3 дугааруудад тус тус хэвлэгджээ.

Орчлон ертөнц дэх оюун ухаант оршихуйн төлөв, загварын нэг нь хүний бие юм. Хүн маш нарийн бүтцэт, нийлмэл биеэр үйл ажиллагаагаа явуулдаг ч, бид зөвхөн нүдэнд харагддаг биеэ л бие гэж ойлгодог.

Харагддаг бие бол материаллаг махбодоос бүтэж, хүний амьдралын ил харагдах бодот үйл явцад оролцдог.Хүний биеийн бүрдэл, бүтцийн талаарх судалгааны ном зохиолуудын зах зухаас уншихад, судлаач эрдэмтдийн ойлголт, дүгнэлт ерөнхийдөө адил, хоорондоо төдий л их зөрөөгүй чиг баримжаатай байх ч хүний биеийг дотор нь бүтэц-хэсгүүдэд задлахдаа, бас задалсан бүтэц-хэсгүүдээ нэр оноон томъёолохдоо янз бүрээр нэрлэн томъёолж, тэр нэр томъёо нь цааш цаашаа дамжин нэрийшихдээ шинжлэх ухааны нэгдсэн ойлголт, тогтсон нэр томъёо болж чадаагүй, утга агуулга нь ойролцоо мөртөө жаахан өөр өөрөөр ухагдан элдэв ном товхимолуудад орсон харагдана. Жишээ нь, Монголын нэрт зурхай судлаач, төвдөч Ш.Агваандондов гуай “Их, дунд төрлөхтөн” товхимолдоо, “Хүн харилцан адилгүй янз бүрийн хугацаатай, сийрэг хэлбэлзэл /үелзэл/ бүхий 7 давхар биетэй бөгөөд тэдгээр нь бие биедээ шингэн уусаж, нэгэн бүхэл биеийг бүрдүүлдэгийг иогийн бясалгагчид олж нээсэн!” гээд, тэдгээр биесийг нэрлэсэн нь:

1.Хүний бүдүүн бие махбод;                  

2.Нарийн бие буюу хийн бие;

3.Хүслийн бие;                                                            

4.Бодол санааны бие;

5.Маш нарийн бие /Сүнс/;

6.Хийсвэр сэтгэлгээний бие;

7.Дотоод ой ухаан буюу дээд ухамсарын бие;

Бие тус бүрийн үүрэг, онцлогийг тайлбарлахдаа, хүний хий бие сулавтар ягаан, цэнхэр өнгөтэй, хүслийн биетэйгээ холбоотой; хүслийн бие бусад бусад биеэсээ арай элбэг том, өндөр хэлбэртэй; хүний хүсэл, эрмэлзлэл, сэтгэл санааны олон янзын үйл явцыг агуулдаг, их мэдрэмтгий, хэлбэлзэл нь түргэн, тухайн хүний сэтгэл санааны байдлаас өнгө зүс нь өөрчлөгддөг, зүүдний үед бодот биеэс тасарч үл үзэгдэх орчинд аялдаг, толгой нь шардуу өнгөтэй туяа цацруулж, ухаан бодлын идэвхийг сэргээдэг; бодол санааны бие нь хүмүүсийн биеэ авч явах зохистой хэв хэмжээ, үйл ажиллагааг зохицуулдаг, хүн зүүдгүй гүн нойрсож байхдаа бодол санааны биеийг өөрөөсөө ялгаруулан гаргадаг тул түр зуурын бие гэж тодорхойлоод, эхний дөрвөн биеийг зуурдын, хувьсан өөрчлөгддөг хувилгаан бие, харин, зургаа долдугаар биеийг хүний оюун ухаанд хамаарах мөнхийн бие гэжээ.

Монголын Психотроникийн Хүрээлэнгээс гаргаж буй цувралаар 2007 онд В.Сандагдоржийн орчуулгаар хэвлэгдсэн Тэд Эндрюсийн “Үл үзэгдэх бие” номонд зохиогч нь хүний биеийг Астрал бие, Ментал бие, Атамийн бие, Монад бие, Бурханлаг бие гэж зургаа ангилаад, нарийн /эрчимийн/ биеийг тайлбарлахдаа, тэд нь нэгдүгээрт, хүний махбодын гадуур хүрээлэн оршдог, хоёрдугаарт, махбодтой харилцан сүлэлдсэн эрчимийн бүрхүүл /урсгал/ үүсгэдэг хэмээн тайлбарлажээ.

Хүний биеийн эрчимийн бүрхүүл нь гэрэлтдэг, хэлбэр дүрс нь гэрлээр зурагдан тодордог учраас “хүний гэрлэн хөгжилтэй, тийм сурц, дадлагатай хүнд тод харагдана.Гэрлэн биеийн хэлбэр хэмжээ, өнгө, гэрэлтэлтийн хурц нь тухайн хүний бие, оюун санаа, сэтгэлзүй, сүнсний онцлогийг илэрхийлнэ.Гурван хэмжигдэхүүнтэй, 2.7-3м голчтой, бодит биеэ дотроо багтаасан зууван бөмбөлөг хэлбэртэй бөгөөд хүний биеийн бүтэц дэх эгэл бөөмсөөс задрах эрчимийн долгионлог үйлчлэл болох цахилгаан, соронзон, дуу, дулаан, гэрэл, цахилгаан-соронзон орон зэрэг цэнэгт орчины янз бүрийн давтамжит хэлбэлзэл, лугшилт бүхий долгионы давхрага юм.Үндсэн үүрэг нь,-хүний махбодын бодит амьдралын хэм хэмнэл, үйл явцад оролцож, оюун санааны нь үйл ажиллагааг жолоодоход оршино. Ер нь хүний биед эрчим хүчний 20 шахам нууц төвүүд агуулагдаж, улаан, шар, хөх, цагаан, хар…гэхчилэн 10 гаруй өнгийн гэрэл гэгээ гарган солонгорч байдагийг Бхагти Йогийн төгс бясалгагч Прабхупад гэгээн айлдвартаа дурьджээ. “Яруу сэтгэгч” сонины 2007 оны ¹10/16/-д Зурхай, парапсихологийн “Санчир” клубээс нийтлүүлсэн “Энерги ба хүний долоон бие” гэдэг шинжлэх ухааны үгүүлэлд “Хүний биеийн метафизик анатоми нь нарийн бүтэцтэй долоон биеэс бүрддэг. Тэдгээр бие нь цаг хугацаа-орон зайн хавтгайд өөр өөрсдийн үүргийг гүйцэтгэдэг тул ердийн сэрэл мэдрэхүйн эрхтэнээр харах, барьж тэмтрэх боломжгүй! Тэд энергийн үелзэлд оршдог!” гээд долоон биеийг тодорхойлсон нь:

1. Физик бие – /Толинд харагддаг бие. Зөвхөн механиз үйлчлэлийг мэдэрдэг./
2. Эфир бие – /Физик биеийн ихэр.Хүний биеийн нарийн бүрхүүлээс хамгийн нягт нь./
3. Астрал бие – /Сэтгэл хөдлөл, мэдрэмж, дур хүслийн муж.Оюун ухамсараас ангид оршиж хүний амьдралыг хөтөлдөг, хүмүүсийн үйл явдалыг өдөөдөг, ухамсарт бүрэлдэх нөхцөл байдлыг үүсгэгч, сэтгэл хөдлөл, мэдрэмж, хүсэл сэрлийн иорэл./
4. Ментал бие – /Хүний бодлоор үүсгэгддэг, астрал биеийн чиглэлийг зааж өөрөөрөө дамжуулан сансар хорвоо, дээд ертөнцүүдтэй холбож өгдөг. Ментал биеийн дээрээс бурханлаг хууль үйлчилдэг. Тэр хууль казуал биед оршино./
5. Казаул бие – /Сансарын дээд энергийг хүлээн авч хүний биед дамжуулна.Энэ биеийн хөгжил нь хүний дотоод зохион байгуулалтын бүтэц, дээд нийцлийн мэдрэмж, өөрийгөө төгөлдөржүүлэх үйл явцыг нөхцөлдүүлнэ./
6. Буддхагийн бие;
7. Атаманы бие;

Энэ хоёр биед бодгальчлалын /индивидуализац/ болон хөгжлийн дээд цэг байрлана.Өрнө, Дорнын уламжлалт мэдлэг, ухааны болон орчин үеийн шинжлэх ухааны судалгаа, шинжилгээний дээрхи эх сурвалжуудын мэдээлэлэээс үзэхэд хүний бие-бүтэц нь бодит төлөв хэлбэрээрээ ч бай, хийсвэр, хийбод төлөв хэлбэрээрээ ч бай, аль нь ч алиндаа анхдагч ч бус, хоёрдогч ч бус, адил тэгш үүрэгтэй, аль нэгнээ нөхцөлдүүлэн ажиллуулагч махбод, оюун санаа, сэтгэл, ухамсар, сүнс зэрэг нийлмэл бүтцийн нэгдэлд оршин тогтнож, үйл ажиллагаагаа явуулдаг нь илт аж.

Итгэхгүй байхбн аргагүй ноцтой, гайхалтай сонин баримтаас иш татъя.

Доктор ВЕМЗ /Всеволод Михайлович Запорожец/  хориод жил спиритилоги судалгаа хийж, 1500 гаруй ном уншиж, сүнс дуудах “медиум” туршилтанд гүнзгийрч 460 удаа сүнстэй харилцжээ. Тэрбээр, “Ертөнцийн тогтолцоо” хэмээх номондоо хүн сүнстэйг, хүний амьдрал үхлээсээ цааш үргэлжилдэгийг нотолжээ.

Уг номондоо, “Миний бичсэн номын 1/5 орчимыг хүмүүс уншилгүй алгасдаг. Хүмүүс математикийн нэр томъёо,гаргалгаатай хэсгүүдийг орхиод байна. Миний ном нөгөө ертөнц оршин байдагийг эргэлзээ үлдээлгүй нотлох арга зүйг агуулсан анхны ном шүү! Хорин жилийн өмнөөс нөгөө ертөнцийн тухай, сүнсний тухай хуучны номуудыг би зүгээр нэг унших бус судалж эхэлсэн! Судалгаа гүнзгийрэхийн хэрээр хүний үхэл шинэ болсон. Сүнстэй холбоо тогтоох туршлагыг би 15 жилийн турш хийлээ. Спиритизмээр оролдсон над шиг хүмүүс өөр ертөнцөд шилжин, өөр байдлаар амьдардагт итгэдэг!” гэжээ.

Дэлхийд сүнс судлалын 200 гаруй институт ажилладаг гэсэн мэдээ хэвлэлд тааралддаг. Байхгүй юмыг шинжлэх ухаан судлахаар хөөцөлдөхгүй, судлах арга ч байхгүй, нөгөөтэйгүүр, судлаад үр дүнгүй өөрт болоод нийгэмд ашиггүй нээлтэнд цагаа үрдэг, хөрөнгө зардал гаргадаг “солиотой” эрдэмтэн, Засгийн газар ч өнөөдөр дэлхийд байхгүй! Гэтэл Сүнс-үзэгдэл байгааг шинжлэх ухааны олон хүчирхэг байгууллага, шинжлэх ухааны аргаар илрүүлж, цаашдаа бүр нарийн судалгаанд өрсөлдөж, Сүнсний мөн чанар,трансцендент үйлчлэлийн нь зүй тогтлыг олж тогтоох гэж, бас, хүн үхлийнхээ дараа ч амьдралаа сүнсээрээ үргэлжлүүлдэгийг нотлох гэж оккульт, эзотерик ухааны олон эрдэмтэд хүч хөдөлмөрөө дайчлан зарсаар байна.

ОХУ-ын Санкт-Петербург хот, АНУ-ын сүнс судлалын эрдэмтэд хамтран хэтэрхий мэдрэмжит компьютерийн тусламжтайгаар үхэж буй хүний биеэсээ гарч буй сүнсний зургийг авч сүнсний зарим физик төлөв шинжийг тодорхойлж, хэвлэлээр цацаж байсан.

Монголын онолын физикийн болон философийн ухааны эрдэмтэн З.Бат-Отгон “Сүнсийг бэдрэхүй” бүтээлдээ зарим баримтыг иш татсаныг сийрүүлье;

“Америкийн эрдэмтэд сүнсийг 2.5-6.5 гр жинтэй, өндөгний хэртэй цагаан гэрэл буюу оюунт бөөмс, оюун энерги хэмээн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлах оролдлого хийж байна. Мөн ОХУ-ын мэдрэлийн эсийг нөхөн сэргээх эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн эрхлэгч, анагаах ухааны доктор, академич Виктор Хромов хэн нэгний сүнсийг нөгөө хүнд шилжүүлэн суулгах туршилт хийж байгаа бөгөөд үүний зэрэгцээ сүнсний зургийг анх удаа компьютерт авч гайхамшигт хүрч буйг бид мэдэх билээ. В.Хромов дүгнэхдээ, сүнс нь дөнгөж төрсөн хүүхэд шиг данхгар толгойтой, жижигхэн биетэй, атийсан мөчтэй, ардаа дэрвэлзсэн сүүл шиг юмтай бөгөөд хүний зулайнаас хөлийнх нь ул хүртэл нэвчин орж хөдөлж байдаг хэмээжээ!” гэжээ.

Сүнсний төрх төлөв, шинж чанар, далд битүүлэг ахуйн талаар ном зохиолуудаас олж мэдсэнээрээ баримжаалан сүнсний чинад, трансцендент мөн чанарт дараах тодорхойлолтуудыг хураангуйлан өгч болохоор санагдана. Үүнд:

• Эгэл нүдэнд үзэгдэгч, үл баригдагч, мэдрэмж ухамсарт үл оногдогч./Хийбод, метафизик ахуй тул хөдөлгөөн, үйлдэл нь хүний сэрэхүй, мэдрэхүйн эрхтэнүүдэд үл хүртэгдэнэ./
• Үл үүдэн, үл устан, мөнх орших чадвартай. /Зарим сурвалжуудад өгүүлэх нь, үүсэн бүтнэ, алга болно, гагцхүү устахгүй! гэжээ. Юутай ч сүнс нь материйн төлөв дэх махбодуудын харилцан үйлчлэл, хиймийн урвалын үр дүнд гарган авах бололцоогүй аж!/
• Хуваагдашгүй.
• Дуу чимээгүй.
• Тодорхой хэмжих аргагүй./Зарим монгол сударт, сүнсийг “хэмжээ, дүрсийн хувьд шар будаанаас хэд дахин жижиг, хурц цагаан гэрэлтэй” гэж тодорхойлсон нь буй!/
• Тайлбарлагдашгүй.
• Оюунлаг. /”Би”-гийнхээ бүх мэдрэмжийг болон махбодбнхоо амьдрал, үйл ажиллагааны цогц мэдээлэлийг хуулан, эхэн эцэсгүй хадгалж үлддэг./
• Бодлын хурдтай ч, гэрлийн хурдтай ч харьцуулашгүй их хурдтай./Зарим сурвалжид үгүүлэхдээ, “Нэг гарагаас нөгөөд хүрч буй сүнсний хурдыг төсөөлөх, тодорхойлох ямар ч боломж, чадвар хүнд байхгүй!гэж үгүүлжээ./
• Бүтээгч, амин цэнэгт хүч. /Матери өөрөө бүтээгч хүч болж эс чаддаг тул Сүнс материт оршиж өөрийн амин эрчимийг материйн биед өгсөнөөр сая бүтээгч хүч үүсч хөгжил эхэлнэ. Сүнс нь материаллаг биетэд нэвчиж, тэднийг хувьсал, өөрчлөлт, шинэчлэлтэнд идэвхитэй нөлөөлж, өөрийн абсолютхүчний үйлчлэлээр хөгжил, үйл явц, үл тасалдах орчилын нөхцөл, шалтгааныг агуулж, тэднийг өдөөгч, эрчимжүүлэгч болж байдаг. Бодисоор зүйрлэвэл,-Гал мэт! Гал бол гэрэл, дулааны эх үүсвэр. Гэрэл дулаан нь материйн хөдөлгөөн, шинэчлэл, хөгжлийн эрчимийг үүсгэгч болдог!/
• Дээд, туйлын үнэн буюу Бурханы ахуй, илч, гэрэл гэгээг дамжуулагч. /Хүний бие махбодын чинадад нэвтэрч, гэгэрлийн туйлд хүрсэн дээд хувилгаад, бясалгалчид, йогчид, зөн билигтнүүд үзэхдээ, Сүнс нь Бурханы мөн чанарт, хүний дотоод гүнд оршигч Бурханы элч гэж үздэг. Сүнс Бурханаас ирнэ. Хүн “үхэх” үйл явцынхаа төгсгөлд, дараагийнхаа төрөл авах үедээ газар дэлхий дээр гүйцэтгэх үйл, үүрэг,зорилгынхоо талаар Дээд Үнэний /Бурханаас/ айлдвар хүртдэг. Хүний “энэдэх” амьдралын турш Сүнс Бурхантай хамт байх агаад хүний махбодын үхлээр биеэсээ хагацмагц Бурхан өөд буцна. Сүнсний үүрэг нь,-хүнийг Бурхантай нэгэтгэх дотоод жолоодлого болж өгөхөд оршино гэж нотолдог./

Энэ бүгдээс ухан лавшруулж бодвол, матери , “Сөрөг матери” хоёрын уулзварт болон хүний бие махбод, Бурханы лагшин ахуй хоёрын уулзварт буй ер бусын нууцлаг зүй тогтолт “эргүүлгэн хулраас орон” ч гэх юм уу эсвэл, астрофизикчдийн нотолдогоор, өөр рүүгээ юуг ч, ямар ч их масстай биеийг татагч, өөрөөсөө юуг ч гадагш үл гаргагч “хар нүх” гэж нэрлэгддэг “хар биет” ч гэмээр юм уу, хүний төгс бус оюун ухаанаар танин мэдэж үл чадах “урвуу” ахууг нэвтрэн одогч “юм биш” зүйл нь сүнс юм шиг санагдана.

Мүүн Сон Мён багштан “Ертөнцийн зүй тогтолын тайлал” бүтээлдээ “хүн мөнх амьдрахыг хүсдэг нь угтаа мөнх оршин тогтнор сүнсэн биеийг агуулж байдагтай холбоотой юм!” гэж заажээ.

Кришка Тэнгэрийн “Бхагвагит” шаштирт номлохдоо. “Үхэх мөчид хүн юун тухай бодно, тэр бодлоо хүн үхсэн бие цогцосоо орхисон хойноо яг гүйцэлдүүлнэ!” гэж заажээ.

Сүнс нь,  хүний эгэл нүдэнд үл харагдах бусад биес, бүтцүүдийн нэгэн адил хүний хүн болгоход болон амьдралын үнэ цэн, ач холбогдолыг тодорхойлоход хамгийн тдэвхитэй оролцогч хамгийн хүчирхэг, нууцлаг, далд “хий хүч” мөн нь өнөөдөр ямар ч маргаангүй бодит үнэн болжээ.

Хүний амьдралд нөлөөлөх сүнсний нөлөө, үр дагавар, сүнсний мутац хөгжлийн мөн чанарын олонлог үйл явцын учир шалтгааныг товтой илрүүлэн нээх, гүйцэд танин мэдэх арга боломж орчин үеийн шинжлэх ухаанд дутагдалтай байж болох ч энэхүү шаардлага цаашдаа шинжлэх ухааны эрэл, судалгааны ирээдүйгээс хариу нэхэх хамгийн ноцтой асуудал болж үлдэж ч магад.

Хүний амьдрал үхлээр дуусдаггүй, цааш нөр цаг хугацаанд сүнсний амьдралаар тасралтгүй үргэлжилдэгийг ухаарах, “Сүнсний амьдрал” гэдэг бодит үйл явцыг ухамсарлах нь өнөөгийн хүн төрлөхтөний аймшигтай бүрэлгэгч, зэвхэн хэрэглэгч, ад бирдийн мөн чанарт ахуу амьдралын хэв загвар, шинж төлөв, асар сөрөг үр дүнт үйл ажллагааны чиглэлийг эрс эерэгээр өөрчлөн, гэгээн ухаалаг, бүтээлч, нигүүлсэнгүй, гоо сайхан мөн чанартай болгох түүхэн шинэ зорилгыг хэрэгжүүлэх амьдралын цогц үнэнийг бүрэн бүтнээр нь цэгц логиктой танин мэдэх шинэ философи үе шат эхэлнэ.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

Орчин үеийн шинжлэх ухаан спиритилогийн судалгааны нийтлэг үр дүнгээс эхний дүгнэлт хийхдээ, хүн-материйн /хүний бие махбод бол материйн чанарт ахуу!/ бүтцэд “Сөрөг матери”-ийн ахууд шилжихдээ зөвхөн сүнс-бүтцээрээ шилжинэ, сүнс бол материаллаг биет ахуу материйн бус хууль зүйт, материйн хөдөлгөөний эсрэг хөдөлгөөнт, эсрэг мөн чанарт үйл явцаар нөхцөлдөн орших өөр, шинэ, “сөрөг ахуу”-д нэвтрэн нэгдэх “гүүр” нь гэж үзэж байна.Хүний амьдрал, оршихуйг хангагч синкрет хүчнүүдийн дотор хамгийн дээд ялгуугч нөлөөтэй нь хийсвэр “хий хүч” гэх бөгөөд /ер нь, орчлон ертөнцийн 1/5 хувь нь материас буюу бодит биеэс, үлдэх 4/5 хувь хийбод зүйлсээс бүтдэг гэдэг!/ тэрхүү “хий хүч”-ний бүтэц дотор сүнс зонхилох хувь хэмжээтэй, бусдаас давамгай үүрэг бүхий үйл ажиллагаатай нийлж явдаг аж.Иймд сүнсийг, үндсэнд нь, хүнд буй цацраг идэвхит эрчим, юу руу ч юунд сааталгүй нэвтэрч чадах нэвчимтгий, юунаас ч юунд ч хаагдалгүй хаашаа ч зайлан одож чадах квант ахуу, цаг хугацаанд үл арчигдах мэдээлэлт оюун ухаант орон гэж ойлгож болох юм.

Хэдийгээр би сүнсийг лабораторийн аргаар тодорхойлж чадахгүй ч гэсэн сүнсний “амьдрал”-ын тухайд бол хүний “энэ”, “хойт” насны амьдралын харилцаа, шүтэн барилдлагын тухайд софи сэтгэлгээний түвшинд зарим экстраполяц аргын дүгнэлт хийж болох мэт санагдана. Жишээлбэл:

            1.Хүн “тэнтээ”, “нөгөө” ертөнцөд сүнсээрээ очиж амьдарна. Өөрөөр хэлбэл, хүний махбодын амьдрал /бодисын солилцооны үр дүнд явагдах амьдрал/ “тэнд” сүнсний амьдралд /”сөрөг эрчим”-ийн харилцан үйлчлэлийн үр дүнд явагдах амьдралд/ шилжин үргэлжлэнэ. Дэлгэрүүлвэл, хүн энэ газар дэлхий дээр амьсгалаа хурааж, гишгэж явдаг ихэнхидээ зуу хүрэхгүй жилийн хугацаатай ажил үйлсээ дуусгамагц хүний сүнс мах ясан биеэсээ гарч, гэрлийн хурдаас ч илүү хурдтайгаар орхин одож, өөрийнхөө онцгой, шинэ амьдралд шилжиж ороод эзэн- “Би”-гийнхээ халуун, цочир, хурц мэдрэмжит оршихуйн үйл ажиллагааг залган үргэлжлүүлнэ.

            2.Сүнсний амьдрал нь, үндсэндээ, “Би”-гийн газрын амьдрал, ажил үйлс, бодит хугацааны үр дагавар болж үргэлжилнэ. “Би”-гийн бодит амьдралын жинхэнэ мөн чанар, ил далд үнэн, зөв буруу явдалын эцсийн үр дүн яг чухамдаа хүний газрын амьдралын хугацаа завсарлаж буй тасарц хэсэг дээр гарах бус, харин сүнсний амьдралын хугацаа, хувь заяа, зам мөрийн муж дээр жинхэнэ үнэнээрээ шалгагдан гарна.

            3. Сүнсний амьдралын жаргал зовлон, тавилан төөрөг, “Би”-гийнхээ газар дээрхи амьдралын шинж чанар, тус хор, хар буруу хийгээд зөв цагаан санааны үр дүнтэй шууд хамааралтайгаар шүтэлцэж, “энэдэх” ажил үйлсийн нь “үр жимс”-ээр тодорхойлогдоно. “Би”-гийн”үйлийн үр” нь “энэдэх”, “энтээ” амьдралын нь жаргал зовлон, өөдлөлт уруудалт, сайн хийгээд муу, ариун хийгээд бузарт бодтой нөлөөлөхөөсөө илүү сүнснийхээ амьдралын жаргал зовлон, дээрдэлт доордолт, амгалан хийгээд түгшүүр, диваажин хийгээд тамын аль нөхцөлд харгалзахад нь нөлөөлөх гол учир шалтгаан болж өгнө.

            4.Сүнс бодит орчлонгийн юуг ч  бай хоосон чанарт хувиргаж чадах абсолют хүчний / ”үр-чанар”-аар оршигч хүч/ үүтгэл, эх сурвалж атлаа өөрөө эзэн бие-“Би”-гийнхээ “энтээ” амьдралдаа үйлдсэн нүгэл, хилэнцийн үрээр “тэнтээ” амьдралдаа энэ ертөнцийн зовлонтой ханьцашгүй хатуу, бэрх зовлон эдэлж, энэ ертөнцийн бус хугацаа, хэмжээгээр тарчлан гаслах зовлонд унадаг хамгийн хөөрхийлөлтэй, эмгэнэлт шинж чанартай үзэгдэл. Сүнсний амьдрал нь “Би”-гийн /хэн нэг хүний/ амьд ахуйд боловсрон “үйлийн үр”-ийн шууд тусгал, үүүлэлт, гадны өчүүхэн ч нөлөөгүй  “толь” болж үргэлжлэх тул “энтээ” ертөнцийн ыодит “Би” нь амьдралынхаа цаг хугацаанд буян их үйлдсэн бол “тэнтээ” ертөнцөд сүнсний амьдралт “Би” жаргал их эдэлнэ, харин, нүгэл их үйлдсэн бол энэ ертөнцийн хэмжээсэнд үл багтах хэмжээний зовлон эдэлнэ.

            5.Хүн-материйн субстанц “сөрөг матери”-ийн субстанц руу шилжин орох, цаад субстанцынхаа үйл явц, хууль зүйтэй нэгдэх “шилжилт”-ийг бэлдэх, түүний сүнсний амьдралын жаргалыг хангах эерэг шинж чанартай болгох гол нөхцөл нь “Би”-гийн бодит амьдралын ариун чанар юм. Бодит “Би”-гийн ариусал, гэгээрэл, бодь сэтгэлийн гэгээн мөр л хүний амьдралыг “тэнтээ” ертөнцөд эерэгээр залгуулах, амар түвшин үргэлжлүүлэхийг зөвшөөрөх орь ганц боломжийг бүрдүүлнэ.

            6.Хэрэв “үүрэг” гэдэг ойлголтолтыг хүний үйл ажиллагааны зорилго, чиглэлтэй холбон оноож ойлгодог бидний ойлголтоор сүнсний болоод сүнсний амьдралын “үүрэг”-ийг тодорхойлох юм бол, тэр нь,-хүнийг Бурхантай нэгэтгэх дотоод холбоо, “дотоод зам” Бурхан руу хөтлөх “далд гар”, дотоод “захиргаа” болж өгөхөд оршино. Энэ үүргийг сүнсний субстанц зөвхөн ариун гээгээн, огторгуйн дээд мандал мэт тув тунгалаг байх нөхцөлд л гүйцэтгэж чадна. Иймд сүнснийхээ ариун санарыг хангах, хадгалахыг хүн өдөр тутмынхаа амьдралын зорилго, удирдлага, тогтсон дэг горимоо болгон хэвшүүлэх ёстой. Тэгснээр л сая Бурханыг бодит үнэн болгоно. Газар дэлхийн прагматик амьдралын хэрэгцээ, шаардлаганд хүлээстэй оршоо нүгэл хилэнцэт өчүүхэн ХҮН биднүүсийг Бурханаас зааглаж, Бурхан хийгээд бидний хооронд цэлийн тунарч буй орон зхйг гатлуулах боломжийг агуулж байгаа орь ганц “олом”, мөн, биднийг газар дэлхийн үнэнээс тасран дээд туйлын үнэн рүү дэвшин очих, Бурхантай нэгдэх боломжийг ч агуулж байгаа орь ганц “гарц” нь сүнсний амьдралд “хуваарилагдах“ ариун буяны хувь юм. Хүний амьдрал үхлээр дуусдаггүй нь дэлхий тэнхлэгээ эргэх хөдөлгөөнөөр шөнийн дараа өдөр эхлэн үргэлжилдэгээс өөрцгүй бодит үнэн тул хүн үхлийн дараах “амьдрал”-даа Бурханд гагцхүү энэ насныхаа буянаар л, ариуссан сэтгэлийн өглөг тус, шудрага гэгээн үйлийнхээ ачаар л очно. Өөр ямар ч зам байхгүй. Бурхантай учрах, нэгдэн уусах, Бурханы мөн чанарын хутуг олох, хувь заяанд гагцхүү нүгэл, хорыг огоот тэвчсэн бодь сэтгэл, дээд гэгээрлээр л хүрнэ гэдэг нь  өнөөдөр “харьцангуйн онол”-оос илүү үнэ цэнтэй үнэн болжээ.

            7. Матери болоод “сөрөг матери”-ийн эрчим нь өөрийн трансцендент эх үүсгэл Бурханы бодгалиас үүснэ. Бурханы төгс оршихуйн эрчим, үйлчлэл нь материйн ертөнцийн ч, “сөрөг матери”-ийн ертөнцийн ч, сүнсний амьдралын ч нэгдмэл дээд хүч болж илэрнэ. Ийн илэрч, мэдрэгдэж, үйлчилж буй хүчний үйл ажиллагаагаар л супер нэгдэл дэх орчлон ертөнцийн оршин тогтнол, хууль зүй, үнэмлэхүй болоод харьцангуй үнэн тодорхойлогдож байна. Хүн бодит амьдралынхаа хугацаанд ч, сүнсний амьдралынхаа хугацаанд ч, сансарын аймшигт егүүтгэл, Тэнгэр Бурханы гэсгээлээс аврагдах зам нь,-оюун санааны мунхрал, хүсэл тачаалын хорлол, эдийн шунал, шудрага бус хуримтлалын цөв тэргүүт нисваансын эрхшээлээс ангижрахад итгэл, үнэмшилээ төвлөрүүлэх зам юм. Хүн ариун амьдарч, бусдбн амгалан жаргалд амьдралаараа туслах гэгээрэлд хүрч, өөрийн буянд насан туршаа шүтэн барилдуулж чадваас сая өөрөө ч Бурхан болж, бусдыг ч Бурхан руу хөтөлж чадна.

            Өнөөдөр хүний амьдралаар тогтохгүй, орчлон ертөнцийг орших, орчих үйл явцад “тохиолдлын бус” шинж чанартайгаар үйлчлэн нөлөөлж буй Бурханы оролцооны талаархи сэтгэлгээ рүү орчин үеийн шинжлэх ухаан нилээд хүчтэй татагдаж, анхаарлаа хандуулж эхэлсэн нь бодитой мэдэгдэх боллоо. Дээрхийн гэгээнтэн XIY Далай лам Буддын уламжлалт олон салбар ухаан, ялангуяа, Буддын гүн ухааны ойлголтуудыг шинжлэх ухаантай харьцуулах, орчин үеийн байгалийн тодорхой шинжлэх ухааны нээлт, туршилтын үр дүнгээр баяжуулах, хооронд нь харилцан уялдуулахын ач тусын тухай санаа бодлоо илэрхийлж эхэлж байна.

            Шашин бол ердийн мухар сохор сүсэг бишрэл биш юм. Шашин нь хүний сэтгэлийн шинжлэх ухаан! Бусцаранги хүйтэн хүйтэн ухааны, прагматик, хэрэглээний сэтгэлгээний хөгжлөөс татгалзах, мөн физик юмс, үзэгдлийн шинжлэх ухаан бодит баримтанд тулгуурладаг зарчимыг ч баяжуулж, тэрхүү тулгуурладаг иш баримтанд нь хүний сэтгэлийн ертөнцийг оруулж өгөх нь цаашдаа онож ч мэдэх юм.Яагаад гэвэл, хүний сэтгэл бол хамгийн аугаа, ноцтой баримт мөн.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

“Бүх найдвараа орхи!” Эртний Ромчуудын булшин дээрхи дайлуурын үг гэгддэг энэ үг яг өнөөгийн хүн төрлөгтөнд зориулж үлдээсэн сануулга шиг санагдахуйц цаг тулж ирсэн үед бид амьдарч байна.

Ирээдүй нь сүйрэл мөхөл рүү авчирч буй мэт төсөөлөгдөн өөрийн эрхгүй айлгах цаг үе рүү хүн төрлөгтөн өөрийн мэдэлгүй ирчихлээ. Ирээдүй нь өмнө маань бус ойртохтой адил утгатай “хөгжил” болж хувирах үйл явц руу орчин үеийн үйлдвэрлэл-технологийн дэвшил, хэрэглээний прагматизм, өмч хөрөнгийн төлөөх өрсөлдөөн, зах зээлийн харилцааны “мөлжлөг” авчирав. Ингэснээр Өнгөрсөн нь Ирээдүй болох цаг хугацааны парадоксыг л хүн төрлөгтөн бүтээлээ.

Ирээдүйг харанхуй гүн анаг /ангал/ болгочихсон үйлдвэрлэл-технологийн хөгжлийн “цацраг идэвхит туяа”-нд хүмүүсийн нүд ч, оюун санаа ч, сэтгэлзүй ч “гэрэлд цохиулж”, хойдох урдахаа оношлох чадвараа харамсалтайгаар алдсаар “хүүхэлдэй –робот” болчихсон өнөө цагт хэвийн, эрүүл сэтгэлгээтэй, шинжлэх ухааны зохих мэдлэг боловсролтой хүн өнөөгийн нийгмийн хөгжлийн зөвд, хүн төрлөгтний ирээдүйн өнө мөнхөд итгэж чадахгүйд хүрлээ. Шалтгаан нь тун ойлгомжтой бөгөөд 3 том үндсэн сүйрэл:

-Байгаль дэлхийн сүйрэл                                         

-Хүний сүйрэл

-Шинжлэх ухаан-техникийн хөгжил буюу бүрэлгэгч хүчний хөгжил./Хөгжил бүрэлгэгч хүч болж, хөгжил биш агуулга, хэлбэртээ шилжиж буй нь сүйрлийн мөн чанартай болон хувирч буй нь сүйрлийн мөн чанартай болон хувирч буй үйл явц мөн!/

Энд би, “хүний сүйрэл” гэж хүний ухамсар, хүн чанар, хүмүүс хоорондын харилцаа, ёс суртахуун эрс уналтыг голлон хамааруулж байна.

Хүмүүс өнөөдөр ямар аймшигтайгаар хүн чанараа алдаж байна вэ, Бурхан минь? Хүмүүсийн сэтгэлийн гүн рүү адгуус араатад, там, бирдийн хүмүүн бус амьтадын хүсэл шунал шунган нөхцөж, хүнийг хүн биш, ад чөтгөд болгожээ. Байгал-дэлхийн сүйрэл нь,-дэлхийн бүтэц, тогтоц, орчил хөдөлгөөний зүй тогтолд орж буй эрс өөрчлөлт гажуудал эвдрэл юм. Энэ хоос сүйрэлд дэлхийн өөрийн нь архитектоникт орж буй дотоод хувьсал, зүй тогтолын эсрэг үйл явц, дээр нь байгалийн хүчний нөлөөлөлөөс гадна өнөөгийн хүн төрлөгтний амьдрал эрүүл бус, эмгэг согогт хэрэглээний шаардлагаар үүсч буй үйлдвэрлэл-технологийн галзуу хурдацтай хөгжлийн сөрөг үр дүн хүчтэй нөлөөлж байна. “Сүүлчийн өдрүүд” хэзээ вэ? гэдэг асуулт хүн төрлөгтөнд өнөөдөр бодитой нүүрлэж, нийгэмд бизнес мөлжлөг, мафижсан гэмт хэрэг, дээрэм тонуул, цуст хядлага хэвийн үзэгдлийн дүр төрхийг олж, хүмүүс хоорондын харилцаа далд утгаараа антигонист тэмцлийн шинж чанар агуулж, нийгмийн амьдралд өрнөж буй үйл явдлууд улам бүр хөгжлийн энтропийг хурдасгах болов.

            Хүн төрлөгтөн өнөөдөр өнгөрсөн хөгжлийнхөө түүхийг буруутгах, гажуудалыг нь хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйд хүрсэн маш хачирхалтай, харамсалтай, гашуун үнэнтэй тулгараад буй нь:

            -Нийгмийн хөгжлийн явцад хүний амьдралын зовлон /ялангуяа, эгэл ард олон!/ багасахгүй, харин эсрэгээр, өдрөөс өдөр хүндэрч, гуниг, сэтгэлийн дарамт, амь зуулгын бэрхшээл үнэмшимгүй хурдтай нэмэгдэж буй:

            -Үйлдвэрлэлийн хүрээ, хүчин чадал нэмэгдэж, өндөр түвшинд технологи эрчимжиж, өмч хөрөнгө, эд баялагийн хуримтлал ихсэх тусам амьдралын өртөг өсөж, хэрэглээний парадокс нь амьдралыг абсурд үзэгдэл болгон хувиргаж буй:

            -Хүний махбодын байгаллаг, амьтанлаг шинж чанар хүнд улам бүр хүчтэй илрэн гарч хүний оюун санаа, тэнгэрлэг тэмүүлэл зорилго, зөв сэтгэлийн ундаргыг бохирлож, Бурханд таалагдах ариун бүхний нь үндэс язгууруудыг мөхөөж буй:

            Миний энэ ядаргаат тайлбар уг нь хэрэггүй, илүүц нь мэдээж байлаа, гэвч би хүн төрлөгтний хэм хэмжээгээ алдсан илүүдэл эрэлтийг дагаж буй эдийн засаг-үйлдвэрлэлийн утгагүй хөгжлийн сүйтгэл, дарамт, оноос онд ядууран хоосорч буй эгэл олны бухимдал, нийт хүн төрлөгтний оюун санааны мансуурал, мунхарлыг дуугай тэвчих нүглээс айж байна. Одоо би материаллаг ахуу, оршихуйг дээдлэгч, хөгжлийг нь тэтгэн гааруулагч шинжлэх ухааны хөгжлийг ч хязгаарлахыг хүсч байна. Хүн төрлөгтөний “Сүүлчийн өдрүүд”, “Дэлхийн төгсгөл” улам хурдан, улам өргөн далайцтай ойртоход орчин үеийн материаллаг юмс, үзэгдлийг судалж амьдралд ашиглах зорилготой шинжлэх ухааны хөгжил, дэвшил хамгийн гол гайг тарьсан. Иймд цаашид хүн төрлөгтөнд хамгийн эргэлзвэл зохих, хойноос нь дагахгүй байвал зохих юм бол техник-технологийн хөгжил, дэвшил мөн! гэж хэлээд шоолуулах юм уу ад үзэгдэхэд хохирох юм байхгүй!

            Бурханы хайр, энэрлээс бусад бүх юманд хэмжээ, хязгаар бий! Байгал дэлхийг бүрэлгэгч, хүний хүн чанарыг авслагч алив арга ухаан, техник –технологи нь хүний хөгжүүлэх, Бурханд ойртуулах, хүнд жинхэнэ үнэн жаргал, сэтгэлийн жинхэнэ амар амгаланг эдлүүлэх оюун ухаан огт биш тул хөгжлийг нь цааш хурдасгах, даамжруулах хэрэгцээ шаардлага байхгүй, харин ч зохис хэм хэмжээнд хязгаарлах нь хэтдээ хүн төрлөгтөнд аврал болж мэднэ. Атом, цөмийн эрчимийн хэрэглээ, сансарын техник, пуужин, дуунаас хурдан элдэв тийрэлтэт хөлөг онгоцны зохион байгуулалт, үйлдвэрлэлт, электрон, нано-биотехнологи, газар дэлхийн хэвлийн далд бүтцийг эвдэн онгичих, ашиглах зэрэг зорилго бүхий шинжлэх ухаанд зарж буй хөрөнгө зардал хожмоо зөвхөн хүний эсрэг чиглэсэн үйл ажиллагааны дэмжлэг болж хувирна. Бурханаас хориглосон хориотой мэдлэг эзэмшихээр хөөрцөглөх нь Бурханыг буруу харуулж хөнгөдөхөөс цаашгүй нь магад.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол:Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

 

“Үүрэггүй” төр бол хариуцлагагүй иргэд-сонгогчидын сонголтын алдааны үр дүн юм.Буруу сонголт нь сонгогчидын улс төрийн боловсрол, ухамсар, нийгмийн харилцаанд оролцох идэвхи доор түвшинд байгаатай л холбоотой. Нийгэмд “Үүрэггүй” төр буй болдогийн бурууд сонгогчидын буруу сонголтоос өөр анхдагч буруутан байхгүй!

Монгогчидын улс төрийн хараа, мэдлэг тааруу, тухайн цаг үеийнхээ улс төрийн үйл явдалуудын дутмаг, сонголт хийхдээ “хүний ам”-аар, улс төрийн хүчнүүдийн тооцоо муутай, үндэслэлгүй “хоосон амлалт”-аар, эсвэл гар дээр тавьсан эд материалын “ховс”-оор хийдэгээс өөрийн саналын “ханш” унаж, үнэ цэнээ алдаж, сонгогчид сонгуулийн сурталчилгааны хэдэн өдөрт, санал хураалтын хэдхэн түүхэн агшинд улс төрд “хаан байх” эрхээ алдаж байна!

Ард түмэн уг нь хүчтэй, тэд үнэнхээрийн түүхийн хөдөлгөгч хүч мөн. Гэвч ард түмэн дутагдалтай, дорой, сул талтай нь ч үнэн. Тэр нь юунд оршдог вэ? гэхүл  тэд өөрийн хүчийг ойлгох нэгдмэл ухамсаргүй дээ оршдог. Ард түмэн ухаантай, хүчтэй ч нэгдмэл ухамсар, төвлөрсөн зохион байгуулалтгүйгээр өөрсдийн эрх ашигт харшлан буй сөрөг үйл явцыг харж чаддаггүй нь ард түмний хүчин мөхөсийг байнга харуулж ирсэн түүхтэй. Тэд энэ хүчин мөхөсийнхөө үндэсээс ангижраагүй цагт /нөхцөлд/ ямагт ямар нэг “үл ойлгогдох”, “үл танин мэдэгдэх” хүчний эрхшээл дор орших бөгөөд өөрийнхөө аварга хүчин чадлаа, ухаан санаа, бодот нөөц бололцоогоо хаа нэгтээ гээчихсэн сохор хүчтэн шиг л байх болно. Оюун сэтгэлгээ, үйл ажиллагааны мухардал, “харанхуйлал”-д ч ямагт төөрөлдсөөр байх болно. Жишээг Монголын нийгмийн амьдралаас хангалттай харж болно.

Өнөөдөр Монголд мөнгөтэй “цөөнх”-ийн хуйвалдаан хүссэн бүгдээ хийж чадаж байна. Манай асар гажуудалт “Ардчилал”-ын мөрөөр анархизм, аморализм газар сайгүй сад тавив.үр дүнд нь нийгмийн харилцаа хүнлэг чанараа бүрэн алдав. Нийгмийн сэтгэлгээ чөлөөт нөхцөлтэй боллоо гээд ч “чөдөр”-т үеийнхээ түвшнээс ганц хуруу ч дээшилсэнгүй. Нийгмийн хөгжил эцсийн дүндээ хүний оюун сэтгэхүйд хийгээд сэтгэлийн ертөнцөд гарсан эерэг өөрчлөлт,бодот гоосайханыг бүтээх бүтээлч чадварын хөгжлөөр л тодорхойлогдоно. Өөр үнэн, зөв үзүүлэлт байхгүй. Энэ шалгуураар үнэлбэл, өнгөрсөн хугацаанд нийгмийн харилцааны хүмүүнлэг чанарт өчүүхэн ч эерэг ахиц, үр дүн эс гарсанаар барахгүй, харин ч нийгмийн ёс суртахууныг доройтуулах, эдийн засаг- улс төрийн тогтолцоог бусармагжуулах үйл явц хүчтэй идэвхижив. Үүнд нөлөөлж буй бодот хүчин зүйлсийн нэг нь,- “үүрэггүй”, хариуцлагагүй төр, засгийн тогтолцоог бүрдүүлэх механизмболсон хариуцлагагүй сонгууль яах аргагүй мөний тул бидний анхаарлыг манай сонгуулийн тогтолцооны тухай яриа руу өөрийн эрхгүй түлхэж байна.

Бтд улс төрийнхөө амьдралыг жинхэнэ ёсоор ардчилахын тулд зарчимын олон өөрчлөлт хийх ёстой ч, ядаж наад зах нь, “ардчилсан сонгуулийн тогтолцоо” нэртэй улс төрийн хуурамч, “мөнгөний” үзэгдэлдээ хамгийн инээдтэй ч бай хамаагүй /инээх зарим нь инээлдэг хамаагүй, харин нэг “шизо” маань өөрийгөө инээдэм, элэг доогийн “бай” болох ч юм уу “сайн дур”-ын золиосонд гаргах сэтгэлгээний эрэл хийх, үндэстний сэтгэлгээний залхууралыг “үргээх” сэтгэл санааны ямар нэг өчүүхэн ч болсон зориг гаргах, тийн, ямар нэг шинэлэг санаа бодлын шальгүй ч бай “хөрөнгө оруулалт” хийх нь өнөөдөр бидэнд “Говь”-ийн хувьчлалаас ч юмуу “ТЭЦ”-үүдийн хувьчлалаас төсөвт оруулах мөнгөнөөс илүү хэрэгтэй, хэтийн үр ашигтай байж/ өөрчлөлт хийх сэтгэлгээний энгийн эрэл хийхээс аргагүй ээ.

“Бодь сэтгэл, Эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан Хөдөлгөөн Монголын сонгуулийн тогтолцоо, үйл ажиллагаанд шинээр оруулахыг санал болгож буй өөрчлөлтүүд нь доорхи зарчимуудад үндэслэнэ:

1-р зарчим:  Сонгогчидын санал үл худалдагдах чанартай үнэдэсний үнэмлэхүй үнэ цэнт баялаг байх:

2-р зарчим:  Монгуульд оролцох хөтөлбөрийг нэр дэвшигч, эсвэл, нэр дэвшүүлэгч улс төрийн хүчин урьдчилан гаргадаг /өнөөгийнх шиг/ байх бус, харин сонгогчид өөрсдөө, эсвэл “Сонгогчидын орон нутгийн сонгуулийн зөвлөл” өөр өөрийн орон нутаг, аймаг, эдийн засгийн бүстйн хөгжлийн бодот хэрэгцээ, амьдралы шаардлагыг үндэслэн өөрсдөө амьдралаасаа тодорхойлдог, тэгээд тэрхүү зайлшгүй хөгжлийн “нэхэмжлэл”-ийг хэрэгжүүлэх эдийн засгийн “даалгавар”-ыг боловсруулж, тухайн орон нутаг,аймаг, бүсийн нийгэм-эдийн засгийн хөгжлийг хангах “Сонгуульд оролцох тендер”-ийн нөхцөл хэлбэрээр нэр дэвшигчдэд өгнө. Нэр дэвшигч тэрхүү “нийгэм-эдийн засгийн хөгжлийн захиалга, даалгавар”-ыг яаж хамгийн оновчтой, үр ашигтай, хөрөнгө-хугацааны хэмнэлтэй цогц аргаар гүйцэлдүүлэх үйл ажиллагаагаа төлөвлөж, санхүүгийн эх сурвалжуудыг тооцож, үр дүнг нягталсаны үндсэн дээр өөр өөрсдийнхөө мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулж, “Сонгуулийн тендер”-т өрсөлдөнө. Ингэснээр, сонгуулийн компани, сурталчилгаа нь “Сонгуулийн тендер”-т ялах хамгийн шилдэг сайн хөтөлбөр уралдуулах эдийн засаг-улс төрийн бодлого боловсруулах тооцоо, судалгааны мэдлэг, мэргэжил, дадлага туршлага, бодот чадварын болоод оюун сэтгэхүйн үйл ажиллагааны өрсөлдөөний хэлбэрт шилжинэ. Хамгийн гол нь, -Сонгуулийн тогтолцооны агуулга, хэлбэрт “дээрээс бус доороос!” гэсэн чиглэл бүхий зарчимын шинэчлэлт орно.

 3-р зарчим: Олон тойргуудыг устгах буюу Тойргийг үнэмлэхүй томсгож, Монгол бүхэлдээ нэг тойрог байх. /УИХ-ын сонгуульд ялгаагүй, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ч ялгаагүй!/

            Өнөөдөр дэлхийн улс төрийн практикт хэрэглэж буй сонгуулийн тогтолцоонд 4 үндсэн хэлбэр зонхилж байгаа:

            -Можаритор /Олонхийн төлөөллийн/

            -Плюрал /Харьцангуй олонхийн/                               

            -Пропорционал /Хувь тэнцүүлсэн/

            -Холимог /Можаритор ба пропорционал/

            Эдгээр тогтолцоонуудын аль аль нь өөр өөрийн дутагдал, сул талтай гэж улс төр судлаачид үздэг. Жишээ нь, сонгогчид сонгогчидтойгоо хариуцлага тооцох механизм, “эгэх холбоо” тасранги, ихэнхидээ улс төр дэх популистууд, нутаг довын бизнесчид сонгогдох боломжтой, нэр дэвших гөхцөлийн “босго” нь хөрөнгө-санхүүгийн чадварын үзүүлэлт байдаг зэрэг “гоохой” олонтаа дурьдагддаг. Эдгээрийн оронд өөр тогтолцоог эрэх, эрлийнхээ үр дүнд олж хэрэгжүүлэх сэтгэлгээний шамдал гаргах, өнөөгийн улс төрийн сэтгэлгээний “залхуурал” мухардалаас гарц хайх шаардлага зөвхөн монголчуудад ч бус, дэлхийн улс төрд тулгарчээ.

            Монголын хувьд дутагдал, гажуудалтай, гадаад тогтолцоонуудын оронд монголын нөхцөлд илүү тохиромжтой “Бүхэллэг,тоталитари тогтолцоо” хэмээн нэрлэж буй шинэ тогттолцоо /Сонгууль явуулах, санал авах, дүн тоог нарийвчлан нэгэтгэх, УИХ-ын үйл ажиллагааг бүрдүүлэх цогц үйл явц/-г нэвтрүүлэх үндэстэй гэж бид үзэж байгаа юм. Энэ тогтолцоо манайд үйлчилж буй УИХ-ын сонгуулийн арга ажиллагаа, үр дүн, шинж чанарыг эрс өөрчилнө.Үүнд:

Нэгдүгээрт,УИХ-ын агуулга, ач холбогдолыг Ерөнхийлөгчийн сонгуультай адилтгаж, сонгогчидын саналын хүрээг нутаг дэвсгэрээр хязгаарлан тойрог тойрогт хэсэглэн хуваадагийг больж, Монголыг бүхэлд нт нэг том тойрог болгон үнэмлэхүй хэмжээнд тосмгоно.

Хоёрдугаарт, УИХ-д сонгогдох гишүүдийн тоо “76” гэсэн тогтмол, тэхдээ, товт нэг хугацаанаас нөгөө хугацаанд хэд ч болж өөрчлөгдж болох нөхцөлтэй, амьдралаас ургасан бодот үндэслэлтэй, математик гаргалгатай, “хувьсах хэмжигдэхүүн” болж хувирна.

Гуравдугаарт, УИХ-ын бүтэц, бүрэлдэхүүн, үйл ажиллагааны чиг хандлагад бодлогын түвшний том өөрчлөлт гарна.

“Бүхэллэг, тоталитари тогтолцоо”-гоор Сонгуульд хичнээн ч нам, улс төрийн хүчнээс хичнээн ч хүний нэр дэвшүүлэн өрсөлдүүлж болно.  Мөн хичнээн ч хүн бие даан нэр дэвшиж болно. Нэр дэвшигчидийн тоонд ямар ч хязгаарлалт байхгүй, чөлөөт “орон тоо” хүлээж байх болно. Гэвч энд хамгийн хүчтэй, бодтой, маш “материаллаг” хязгаарлалт үйлчилнэ. Юу гэвэл, сонгуульд өрсөлдөх улс төрийн хүчин, суыъектүүдийн боловсон хүчний оюуны потенциал буюу нэрийг нь дэвшүүлж болох хүмүүсийн нөөц, тэдний мэдлэг мэргэжлийн чадвар, ёс суртахуун, алдар нэр, хамгийн гол нь,- “Монгол” хэмээх нэг том тойргийн сая илүү сонгогчидоос харьцангуйгаар хамгийн их санал авч чадах итгэл найдвар тэр “хязгаарлалт” байх болно. Энэ бол тухайн нэр дэвшигчийн оюуны чадавхи, орон даяар танигдсан, үнэлэгдсэн ажил үйлсийн цар, үнэлэмжийн түвшин, нийт ард түмний хайр, хүндэтгэл, итгэлийг өөртөө татаж чадах дотоод чанар, гэгээрэл зэрэг эрдэм ухааны болон практик ажил мэргэжлийн дадлага туршлагыг таниулах “оюунлаг үзүүлэлт” юм.

Сонгуульд өрсөлдөх суыъектүүд нь ийм хэмжээний сэтгэхүйн өндөрлөгт хүрсэн хүмүүсийнхээ нөөц, дээрхи хатуу зорилго, дэнсийг баттай давж чадах “интелектуал”-уудыг хэд хичнээнийг дайчилж чадах боломжтой /” оюуны хөрөнгө”-тэй/ нь тэднээс нэр дэвших нөхдийн тоог тогтоох “хязгаарлалт” болж өгнө. Дээр нь, бас, тухайн улс төрийн нам хүчин өөрийнхөө нэр дэвшигчидийн сурталчилгаанд зарцуулж чадах хөрөнгө-санхүүгийн чадамж /далимд зориуд тэмдэглэхэд, сонгуульд нэр дэвшигчээс өөрөөс нь 10 сая төгрөг төлүүлдэг өнөөгийн буруу, ичгэвтэр практикийг халваас зохино!/ нэг том хязгаарлалт үүснэ. Юу гэвэл, улс төрийн субъектүүдээс нэр дэвшигчидийн замын зардал, хоол, байрны үнийг “албан ажлын томилолт”-ын хэлбэрээр, тогтсон тарифын дагуу төсвөөс бага хүүтэй зээлийн журмаар урьдчилан санхүүжүүлж өгөх хэрэгтэй. Тэгээд сонгууль явагдсаны дараа тухайн субъект УИХ-д сонгогдсон гишүүдийн зардлыг төр дааж, “унасан” нэр дэвшигчдэд зарцуулсан хөрөнгийг төсөвт буцаан төлүүлэх зарчим үйлчилбэл зохино.

“Монгол” хэмээх нэг том тойрогт өрсөлдөгчид сонгуулийн сурталчилгааны хугацаанд /одоогийнхтой харьцуулахад нилээд уртасгасан хугацаа!/ цөмөөрөө орон даяар явж эх орныхоо нийт сонгогчидтой /ард түмэнтэй/ уулзаж, орон нутаг, аймаг, эдийн засгийн бүсүүдээс “сонгуулийн тендер”-ээр “нэхэмжилсэн” хөгжлийн зорилгуудыг хэрхэн хэрэгжүүлэх арга замуудыг эх орныхоо макро, микро хүрээ, түвшиний асуудлуудын интеграл сүлжээнд ямраар харж, яаж шийдэхээр тооцоолж, ямар үндэслэл, тооцоотой хөтөлбөр боловсруулснаа нэр дэвшигчид танилцуулж, хүн бүр өөр өөрийнхөө санаа бодол, арга зүйг тайлбарлаж судалгаа хийнэ. Энд, сонгогчидын санал өгөх журамд дэлхийд хаа ч байхгүй нэг шинэ хэлбэрийг оруулж буй. Үүнд, сонгогч одоогийн хэрэгжиж буй тогтолцооных шиг зөвхөн нэг нэр дэвшигчид саналаа өгөх бус, харин, мэргэжмл, мэдлэг, улс төрийн үйл ажиллагааныхаа туршлагаар Монголын нийгмийн харилцааг төгөлдөржүүлж чадах хэдэн хүнд ч саналаа өгч болно.Өөрөөр хэлбэл, сонгогч заавал нэг хүнд саналаа өгдөг хязгаарлалтаас чөлөөлөгдөх цоо шинэ боломжийг олгоно. Тэгээд, эцэст нь, монголын нийт сонгогчидоос авсан саналынхаа нийлбэр дүнгээр нийт сонгогчидын 50-иас /математикийн тогтмол дундаж!/ илүү />50/ хувийн санал авч чадсан нэр дэвшигчид /хичнээн ч хүн бай/ УИХ-ын эрхэм гишүүн болж, тэдний тоо тухайн УИХ-ын гишүүдийн тоог тогтоож, УИХ-ыг бүрдүүлнэ.

Чухамхүү дээрхи тогтолцоотой сонгуулийн үр дүнд л УИХ-ын гишүүн нийт ард түмнээсээ сонгогдсон, тэднийг төрд бүрэн төлөөлсөн элч-төлөөлөгч болох, тэгж өөрийгөө нэрлэж чадах үнэмлэхүй эрх эдлэх боломжийг олох бөгөөд тийм УИХ-ын гишүүн ч улс үндэстнийхээ хэмжээнд “улс төрч”-өөр тодорно. Тийм хэмжээ, түвшиний оюунлаг “элит” хүн сонгуулийн үр дүнгээр 76 ч тодор, 30-40 ч тодор /хэн ч урьдчилан тогтоох боломжгүй/ , тийм “хувьсах хамэжигдэхүүн” чанарын тоотой, нийт ард түмнээсээ шалгагдсан,тэднээр шигшүүлсэн, үнэхээр шилдэг хүмүүс л Монголын төрийн эрхийг барина.Тэдэнд хийгээд тэдний боловсруулан баталсан хууль тогтоомжинд ч Монголын ард түмэн захирагдах, амьдрал ахуйдаа ёсчлон мжрджх үүрэгтэй үлдэнэ. Энэ үүргийг ард түмэн иргэнийхээ дээд үүрэг гэдгийг ч гүнээ ухамсарлах ёстой болно.Ерөнхийлөгчийн сонгууль ч ижил зарчимаар явагдах бөгөөд, тэхдээ, ерөнхийлөгчид зөвхөн УИХ-д суудал авсан нам, улс төрийн хүчний төлөөлөл буюу ард түмний дийлэнхийн саналаар УИХ-ын гишүүн болсон эрхэм гишүүдээс л нэр дэвшинэ. өөр нэр дэвшигчийг зөвшөөрөх, өрсөлдүүлэх ч утгагүй. Яагаад гэвэл, УИХ-ын сонгуульд нийт сонгогчидоос 50-иас илүү хувийн /олонхийн/ санал авч чадаагүй хүн ив ижил үйл явцтай, зарчим, тогтолцоотой Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөх нь хий дэмий л зардал мөнгөний үрлэг, хайран цаг,- хүч хөдөлмөрийн л гарз болоод өнгөрөхөөс цаашгүй нь мэдээж.

Дээр өгүүлснээс, “Бүхэллэг, тоталитари тогтолцоо”-ны шинэ, давуу тал илт харагдана. Үүнд:

-УИХ-ын гишүүдийн тоо нь “нийт ард түмний /сонгогчидын/ саналын 50-иас илүү хувь” гэсэн математик үндэслэлт, бодот тоогоор тогтоогдох болж байна.

-Нам хүчнүүдээс УИХ-д өрсөлдүүлэх нэр дэвшигчдэд хатуу лимиттэй, тогтоогддог тооны /76/ хязгаарлалт устаж, илүү чөлөөт боломжтой, жинхэнэ ардчилсан шинж чанартай аргачлал хэрэглэгдэх дэвшил гарч байна.

-УИХ-д хичнээн хүнээ дэвшүүлэх нь тухайн субъектүүдийн мэдэл дэх оюуны өндөр чадвартай хүмүүсийн нөөц, санхүүгийн чадавхинаас л хамаарах шууд хамааралт харьцаанд шудрагаар шилжиж байна.

-Срнгргч хичнээн ч шилдэг, авъяас чадварт хүмүүсийг шилэн сонгож, тэдэндээ саналаа өгч болох жинхэнэ чөлөөт, мардчилсан эрх эдлэх нөхцөл бүрдэж /нээгдэж/ байна.

Эдгээр шудрага, хатуу зарчимч, ардчилсан, оюунлаг “хязгаарлалт”-ууд буюу “босго” нь сонгуулийн сурталчилгаа, үйл ажиллагаа, арга зүйг маш цэгцтэй, хэмнэлттэй журманд шахаж, элдэв үр ашиггүй шоу, нүд илбэдсэн үзүүлбэрүүдээс татгалзуулж, оронд нь шинжлэх ухаан-танин мэдэхүйн чанартай, мэдлэг боловсролын өндөр түвшиний уулзалт, ярилцлага, санал солилцлогын хэлбэрт сонгуулийн нийт үйл явцыг шилжүүлнэ. Нэр дэвшигч өөрөө зөвхөн нэг орон нутаг, аймаг, бүсийн эдийн засгийн тулгамдсан асуудалтай хутгалдаад зогсохгүй нийт улс орныхоо хөгжлийн суурь томоохон асуудлуудад ороогдож, хэтийн шаардлагатай нь танилцаж, тэдгээрийг биеэр мэдрэх, өөрийнхөө ойлголт, мэдлэгээ гүнзгийрүүлэх, ард түмнийхээ бодот ахуй, бодол, хүсэл, сэтгэл зүй, амьдралын үнэнд нэвтрэх, энэ “их сургууль”-иар өөрийгөө даацтай цэнэглэх үнэт боломжийг олох ач тустай! Нөгөө талаас, ард түмэн ч эх орныхоо урдаа барьдаг эрдэмтэд, улс төрчид, нийгмийн зүтгэлтнүүдтэй улаан нүүр тулж учрах, санаа бодлоо чөлөөтэй хуваалцах, мэдлэгээ баяжуулах, тэднээс орчин үеийн нийгэм-улс төр, шинжлэх ухаан техник, соёл-иргэншлийн хөгжлийн нэн шинэ мэдээлэл авах, амьдралын идэвхитэй хэв загварын үлгэр жишээг харах ач холбогдолтой юм.

Сонгогч, сонгогдогчидын хооронд тогтох энэ харилцан ашигтай коммуникац бол нийгэм жинхэнэ хүсүүштэй хамтын ажиллагаа,оюун сэтгэхүйн “хамтын амьдрал” мөн бөгөөд хүмүүсийн дотоод ертөнцийн “нэвтрэлцэл”, итгэлцэлийг хамгийн ариунаар бүрдүүлэх шижим болно.

Эцэст өгүүлэхэд, бид /“Бодь сэтгэл, Эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан Хөдөлгөөн/ яагаад энэ тогтолцоог  “Бүхэллэг, тоталитари тогтолцоо” гэж нэрлэж буйгаа тайлбарлах нь зүйтэй байх. Үүнд, яагаад, “Бүхэллэг” гэж байна вэ? гэвэл улс-гэр сонгуулийн тойргуудад хуваагдан хэрчигдэхгүй, бүхэл цэл, нэг том тойрог болж, улс төр –эдийн засгийн нэгдмэл эрх ашиг, зорилго, чиг хандлагын цогцыг бүрдүүлж чадаж байгаа ыөгөөд сонгуульд саналаа өгч буй сонгогчид ч  нийт ард түмний төлөөлөл –хуулийн субъектийн шинж чанартайгаар нэг тойрогт харъяалагдан оролцож, сонгогдсон элч-төлөөлөгчидөө нэгэн санаа зоригоор цөмөөрөө нэгдэн сонгож буй бүхэллэг учраас; хоёрт, яагаад “тоталитар” гэж, өнөөгийн улс төлчдийн хэлэх хамгийн дургүй үгээр тодорхойлолт оноож байна? гэвэл, нийт ард түмний эрх ашигийн шаардлагын биелэлтэнд хийгээд тэдний амьдралын хөгжлийн зорилгод үйлчлэх, түүнийг хэрэгжүүлэх үүрэг бол сонгогчидын хувьд заавал биелүүлэх ёстой захирамжийн чанартай, үнэмлэхүй эрхийн “захиргаадалт” /Сонгогчидын санал бол дээд үнэ цэнт итгэл найдвар, дээд хууль, иргэний эрхийн дээд илрэл мөн!/ учраас юм.

Зөвхөн ийм тогтолцоот сонгуулиар, мөн, ийм сонгуулийг шудрага технологиор, мөнгөний бохир оролцоогүй цэвэр ёс суртахуун, ухамсар, иргэний өндөр хариуцлагатайгаар явуулах арга ажиллагааг хуульчлан хэрэгжүүлснээр л Монголын төр жинхэнэ удирдагчидыг гаргаж ирнэ. Төрийг зөв, сайн,шудрага, билгүүн төгөлдөр, улс төрчидөөр бүрдүүлж байж л төр –засгийн үйл ажиллагааг сая тогтвортой, оюунлаг, бүтээлч, нийгмээ хагжүүлэгч хүчин зүйл болгож чадна.

Монголд нүүрлэж буй нийгмийн гол эмгэнэл бол байх ёстой маш олон юм байхгүй байгаа явдал юм.Байхгүй байгаа олон юмсаас нэг нь гэвэл, -үндэсний түүхэн удирдагч, шалгарсан гарамгай жолоодогчийн хийгээд улс төрийн манлай хүчний хомсдол! Библи хөлгөний “Proverbs” бөлөгийн 29 дүгээр зүйлд “Жинхэнэ шудрага удирдагчийг надтай уулзуулаад орхи, тэгвэл би та нарыг жинхэнэ аз жаргалтай ард түмэнтэй уулзуулаад өгье!…Ариун шударгууг эрхэм болгодог  Эзэн дээдэстэй болвоос улс үндэстэн сая хүчин төгсдөг бөгөөд алт мөнгийг эрхэм болгодог Эзэд дээдэс гарваас улс үндэстнээ бүрэлгэдэг!” гэж айлддаг. Зах зээл, таваар мөнгөний мөлжлөгийн харилцаа монгол ялснаас хойших хугацаанд манай төр засгийн удирдлагад ихэнхидээ эдийн засгийн ашиг хонжоо хайгч “засаглагчид”, “албан тушаалтнууд” л дэвшсэнээс бус ард түмний жинхэнэ удирдагчид, жолоодогчид байсангүй. Төрийн эрх мэдлийг засаглан суусан тэдгээр хүмүүс, үндсэндээ, монголын нийгмийг задлан бутаргасан буруу бодлого, сөрөг үйл явцыг даамжруулсан заримдаг улс төрчид л байв. Тэднүүс, чухамдаа, тухайн түүхэн үеийн нийгэм-улс төрийн сэтгэлгээний “хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн”, эсвэл монголд импортлогдсон “түүхий эд” л байлаа.

            Цаашдаа “Бүхэллэг, тоталитари тогтолцоо”-т сонгуулиар л төрийнхөө түшээдийг сонгож байж сая нийт ард түмний жинхэнэ жолоодогчидын засаглалд хүрч чадна. Монгол хэлэнд Удирдагч, жолоодогч гэсэн хоёр үг адилавтар утгатай ойлгогддог ч монгол хүний сэтгэл санаанд хоногшсон дүр төрх, төсөөлөл ухаарлаар нь бодоход “Жолоодогч” нь сэтгэлд илүү ойр дотно, элгэн дулаан утгатай үлдсэнээр нь энд “Жолоодогчийн засаглал” гэсэн нэр томъёо хэрэглэлээ.

 

2005 оны нэгдүгээр сар

Алтан тэвшийн хөндий.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол:Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

 

            Амьдралын утга, зорилгыг ойлгох чадвар орчин үеийн хүмүүс бидэнд эхлэхдээ л эхнээсээ дандаа буруу мэт бодлоос эхэлж, тэгээд, хүн амьдралыг дандаа буруугаар ойлгож эхэлдэг нь хүний эмгэнэлт үнэн юм.

            Хүмүүс хоёр том алдаатай бодолд хорлогддог. Нэгдүгээрх нь, -хүн өөрийгөө газар дээр нэг л амьдрахаас хоёр амьдрахгүй, газар дор нэг л орохоос хоёр орохгүй /өөрөөр хэлбэл, нэг л үхэхээс хоёр үхэхгүй!/ гэж боддог эндүү бодол! Энэ бодлын алдааг чухамдаа алдаа гэхэд ч зөөлдөнө. Шулуухан, хүний амьдралыг эмгэнэлд хүргэж буй гамшигийн эх сурвалж гэж нэрлэвэл зохино. Учир нь, үнэний урвуу бодол, хүнд андуу ташаа ойлголттой  итгэл үнэмшил төрүүлж, буруу үйлд хатгаж, хүн төрөлхтнийг өнөөгийн газар дэлхийн донсолгоон, нийгмийн хөгжлийн энтропи, ахуу амьдралын зовлон, бэрхшээл рүү авчирчээ. “Хүн нэг л амьдардаг, нэг л үхдэг!” гэдэг алдаатай бодол, ойлголт хөөрхий хүн төрөлхтнийг амьдралынхаа бодит цаг хугацааг ихэнхидээ буруу үйл ажиллагаанд буюу материаллаг эд баялагийн хэрэглээг бие махбодынхоо хэвийн, зөв хэрэгцээнээс хэт давуу хэмжээгээр хангах үйлдвэрлэл, техник-технологийн улангасангуй өрсөлдөөн, өмч хөрөнгийн хуримтлалын утгагүй тэмцэлд зарцуулсаар барахад хүргэж, эцэст нь, өнөөгийн дэлхий даяарын байгал-экологийн сүйрэл, нийгмийн харилцааны суурь болсон эдийн засаг-улс төрийн хурцадмал хямрал, улс үндэстэн хоорондын антигонист зөрчил, ард олны аж амьдралын ядуурал, доройтолын нөхцөл рүү гарах гарцгүй шахам хэмжээнд гулдарчээ.

            “Зууны мэдээ” сонинд товч мэдээлснээр, “НҮБ”-ийн “экологийн судалгаа”-нд оролцсон дэлхийн 1400 эрдэмтэд дэлхийн нөөц баялагийг сүүлийн 20 жилд ашигласан үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны эрч, хурдад сэтгэл түгшин, “Энэ үйл явц хүн төрөлхтнийг мөхлийн ирмэг рүү түлхлээ!” гэж дүгнэжээ. Тэгээд хүн төрөлхтний мөхлийн эсрэг эрс шийдвэртэй тэмцэх алхам хийхийг дэлхийн улс орнууд, засгийн газруудад уриалжээ.Сүүлийн 20 жилд дэлхийн хүн ам 34 хувиар өссөн бол жил бүр 73 мян.м.кв ой мод устаж, дэлхийн 10 голын нэг нь ширгэн хатаж, газар уснаа нутаглагч хос нутагтаны 30 хувь, сүүн тэжээлтний 23 хувь, шувуудын 12 хувь нь сөнөх аюулд гарцаагүй нэрвэгджээ. Өнөөдөр  дэлхийд жил бүр 14 сая хүүхэд өлсгөлөнгөөр үхэж, 3 сая хүн эмчлэгдэхгүй өвчний гайгаар амьдралаас хагацаж байна. Дорно дахины зөнч вивангарьдчидын айлдаж үлдээсэн “Цөвийн цаг”, “Галав юүлэлт”, “Шамбалын дайн” зэрэг эш бошигийн үнэнээс, эсвэл, Христос Тэнгэрийн “Ариун Библи” сударт дурьдагддаг “Сүүлчийн өдрүүд” буюу “Дэлхийн төгсгөл”-өөс дэлхийн эрдэмтэд, шинжээчид, шашин-гүн ухааны сэтгэгчид, оюун сэтгэлийн гэгээрэлд хүрсэн өндөр соёлт хүмүүс айж, нийгэм олноо сэрэмжлүүлж эхэлсэн нь орчин үеийн дэлхийн соёл-иргэншлийн шинэ шинж төрх болов.

            Энэ айдас болгоомжлолыг төрүүлж буй бодит шалтгаануудыг хураангулбал:

            -Амьдралын утга, зорилгын тухай хүн төрөлхтний буруу ойлголт, буруу үйл ажиллагааны уршгаар эргэлт буцалтгүй идэвхижиж буй байгал-экологийн сүйрэл./Жилээс жилд олширч эрч хүчээ улам бүр нэмж буй газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт, далайн хар шуурга, цунами, гал түймэр, зуд, үер усны догшрол/;

            -“Даяаршил” нэртэй эдийн засгийн “хүйтэн дайн”;

            -“Амьдрах орон зай”, байгалийн нөөц баялагийн /үйлдвэрлэлийн түүхий эд/ төлөөх геополитик, улс төр, үзэл баримтлалын “халуун цөм”-ийн болон вакуум зэвсгийн дайн;

            -Нийгмийн харилцааны буруу хөгжлийн үр дагавар /бодит үзүүлэлт/-жилээс жилд гамшигийн шинж чанартайгаар хавтгайрч буй ядуурал, гуйланчлал, үл оношлогдох болон үл эмчлэгдэх өвчин эмгэг/хорт хавдар, тахал, ДОХ/;

            -Хүний мөс чанарын “сүйрэл”, ёс суртахууны уналт, хүний зэрлэгшил, хүчирхийлэл;

            Хураангулсан баримт, үнэнээс эрүүл саруул ухаантай хүн бүр айх, барайх нь аргагүй. Гэвч өнөөдөр хүн төрөлхтөнд гол хэрэгтэй юм, цөхрөл бус амьдрал ахуйнхаа хэвшил, загварын бурууг засах ухаарал, гэгээрэл юм. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн амьдралын жинхэнэ хугацаа, мөн чанар, далд үнэнийг нарийн нээгээгүй, нийгмийн үнэмлэхүй зөв хөгжлийн үндэс суурийг олж таньж чадаагүй төөрөлдсөөр явна. Хүмүүсийн харилцаа улам бүр шудрага бус, хүнлэг бус, хүйтэн цэвдэг болж, улам бүр мөлжлөг, заль мэх, хээл хахууль, авлига, хүчирхийлэл, антигоний дайсагнал, аллага хядлагаар тодорхойлогдох шинж чанар агуулж, нийгмийн хөгжил далд дам явцаараа улам бүр энропийн утга руугаа чиглэн тэмүүлэх хандлагатай боллоо.

            Хүн төрөлхтөн асар буруу амьдарч байна!

            “Үхэл магад, амьдрал магад бус!” гэсэн айхтар үг бий нь үнэн. Энэ үгс эртний их богдосын ном сударт бичиглээтэй үлдсэн үгс! Гэвч энэ алдарт үгс хүний амьдралын багахан хугацааг, хүн “сансарын хүрд”-энд төрөл тасралгүй орчин эргэлддэг нөр хугацаанаас зөвхөн газар дэлхий дээр хүн төрхөөр саатан амьдрах хэсэгхэн, маш охорхон хугацааг тасдан авч хэлсэн үгс мэт бодогдоно. Үгийн илд дарагдсан утгын далдыг хуулах, наана илийн цаанаа нүүснийг онгилох арвил, гэгээрлийн “түлхүүр”-ээс хүний нүд ч, гар ч харамсалтайяа зөрсөөр олон мянганыг үдсэн юм шиг байна. Одоо хэдэн мянганыг үдэхийг Бурхан тэвчих эсэхийг үл мэднэ…

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

Өнөөдөр дэлхийн шинжлэх ухаан эгэл бөөмс, долгион хоёроос бүрдэж буй одот ертөнцийн бүхэллэг нэгдлийн бүтэц, интеграл зүй тогтлын талаар нэгдмэл ойлголтонд хүрчээ. Орчлон ертөнцийг инагуухи бүтэцдээ матери, эрчим /энерги/ мэдээлэл гэсэн гурван “юм” хийгээд “юм биш”-ээс бүрдэн, нүдэнд үзэгдэх болон үл үзэгдэх төлөвөөр хувьсал, хөдөлгөөнд оршин тогтнож буйг олж тогтоосны дээр бодит ертөнцийн эсрэгцээ хийбод ертөнц буюу “эсрэг матери”-аас үүсэх “эсрэг ертөнц” оршдогийг ч хүлээн зөвшөөрчээ.

            Матери, Эрчим, Мэдээлэл хэмээх гурвал бүтэц нь орчлон ертөнцийн дан бүтэц буюу зөвхөн “энтээ”, “наад” тал нь, өөрөөр хэлбэл, бүхэллэг, супер нэгдлийн нь зөвхөн тал хагас нь юм. В.Рентген өөрийнхөө эрдэм шинжилгээний туршилтын үг дүнд лабораторийн нь хананд зурс зурсхан сүүтэгнэн эхэлсэн цацраг идэвхит туяанд итгэж байсан дэлхийн Квант физикийн эрдэмтэд ч хүртэл итгэж ядмаар хачирхалтай нэг үзэгдлийг АНУ-ын эрдэмтэд,–Итали гаралтай Эмелио Сегре, Сан-Франциско хотын харъяат Оуэн Чемберлен хоёр нээж 1959 онд Нобелийн физикийн салбарын шагналыг хүртжээ. Нээлт нь бодисын атомын цөмд оршигч бичилинцэр /частица/ -иротоны эсрэгцээ “сөрөг протон” байдагийг нотолжээ.Шинэ онолоор материйн эсрэгцээ “сөрөг матери”-аас бүрдэх “өөр ертөнц” буюу “сөрөг ертөнц” оршин байх ёстой боллоо.

            Орчлон ертөнцийг бүхэллэг, супер нэгдэлийн нь хэмжээнд “Ертөнц” ба эсрэгцээ нь зэрэгцэн орших “Сөрөг ертөнц” гэсэн нийлмэл бүтэцтэйгээр буюу матери, эрчим, мэдээлэлийн гурвал бүтэц /дан, инаагуух бүтэц/-тэй  “энтээ” бодот ертөнц, халз нөгөө талд нь зэрэгцэх “Сөрөг матери”, “Сөрөг эрчим”, “Сөрөг мэдээлэл”-ийн “Сөрөг гурвал” бүтэц /давхар чинагуух бүтэц/-тэй  “тэнтээ” хийбод ертөнц гэсэн “хосмол гурвал” синкрет нэгдэлд бүхэлчлэн олйгож хандах шаардлагатай болов. Ингэхгүйгээр бид одоо орчлон ертөнцийн гадаад дотоод ахуу, үзэгдлийн тухайд төдийгүй хүн төрлөхтөний ахуу амьдралын тухайд ч хагас дутуу ойлголттой, андуу буруу үзэл баримтлалтай цаашаа явах нь! Энэ бол хүн төрлөхтөн бид өөрсдийнхөө амьдрал, ирээдүйн үнэнийг хагас дутуу ойлгож, “тал” үнэнтэй амьдарна гэсэн үг. Бүтэн үнэнтэй бус, тал үнэнтэй амьдрах нь хүн төрлөхтөний амьдралыг худал хуурмагаар, алдаа мадаг, гажуудал, зөрчилөөр зэрэмдэглэх нь гарцаагүй юм. Бид орчлон ертөнцийн бүхэллэг, супернэгдэлийн  нарийн нийлмэл зүй тогтол, ил далд үйл явцын орчилтой амьд амьтадын, түүн дотроо ухаант хүний амьдрал хэрхэн уялдан зохицох үндэс, нөхцөлийг ул суурьтай ойлгох, үйл ажиллагаагаа  хатуу чанд, зөв, эерэгээр шүтэн барилдуулах нь хүн төрлөхтөний түүхийн гол шаардлаг, магадгүй, хүн төрлөхтөн ирээдүйд оршин амьдрах цаг хугацааны хамгийн чухал асуудал болж хувирах байх.Түүхээр тулгагдаж буй энэ шинэ асуудлыг оновчтой шийдэх, тулгарч буй шаардлаганд нийцүүлэн амьдралынхаа үйл явцыг өөрчлөх нь өнөөгийн хүн төрлөхтөний ухамсарлавал зохих, бас, зайлшгүй хэрэгжүүлбэл зохих эрхэм зорилго болов. Үүнд маань нэн түрүүнээ туслах юм гэвэл, хүн төрлөхтөний эртний уламжлалт болон орчин үеийн шинжлэх ухааны нээн илрүүлсэн зарим “нууцлаг үзэгдэл”-үүдийн үнэнийг амьдралынхаа бодот үнэний хэмжээнд хүлээн зөвшөөрч хүний амьдралын өдөр тутмын хэрэглээ болсон хүнс хоол, хувцас хунар, орон байртайгаа адилтган ойлгох, тэгээд, тэр нууцлаг үзэгдэл, юмсаас бидэнтэй харилцах харилцааны нөхцөл, шаардлагыг бүрэн хангахад үйл ажиллагааныхаа зонхилох хувийг зарцуулах явдал юм. Ингэж чадах эсэхээс хүн төрлөхтөний ирээдүй хамаарч хувь заяа маань хэтдээ хаашаа эргэх нь шийдвэрлэгдэнэ.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

“Вед”-ийн багш Свами Прабхупад “Харь гараг дээр хөнгөн аялахуй” номондоо ертөнц хийгээд “сараг ертөнц”-ийн мөн чанар, харилцан хамааралын талаар нилээд мэдээлэл, ойлголт өгчээ.Үүнд:

            -Материаллаг ертөнцийг бүхдүүлэгч материйн хөдөлгөөн, эрчим нь өөрийн дээд хэлбэртээ “Сөрөг матери”-ийн ертөнцийг буй  болгоно.  “Сөрөг матери”-ийн бүтцэд үүсэх эрчим, хөдөлгөөн материйнхаас асар өндөр хүчин чадалтай бөгөөд мөхөж санашгүй мөнх чанартай, яагаад гэвэл, бүтээгдээгүй! Тэд материйг хөдөлгөөнд оруулж, матүид өөрийнхөө үйлчлэлийг тархаагч “амин хүч”, “амин орон” орон болж өгдөг. “Сөрөг матери”-ийн үйлчлэлээр материйн ертөнцөд амьдрал үүсдэг.

            -Мөнхийн хирнээ үргэлж шинэ сэргэг, материаллаг биетийн мөн чанарын эсрэг урвуу шинж чанартай учраас материйн хөдөлгөөн, хувьсалын зүй тогтолд ухвуу трансцендент хууль зүйд захирагддаг. Байнгын идэвхижилт үнэмлэхүй дээд, төгс боловсронгуй бөөмс, эсүүдээс тогтох тул материйн ертөнцийг далдуур удирдан жолоодож, эвдэж, бүтээж, харилцан шүтэлцээгээрээ зохицуулж байдаг.

            -Материйн болон “Сөрөг матери”-ийн ертөнц сөргөлдөн зөрчилдөхөд бие биеэ харилцан устгалцах трансцендент нөхцөл үүсч, материйн ертөнц сөнөхөд хүрдэг.

           

Та улс төрийн өнөөгийн бүхий л үйл явцад их бичгийн хүнийхээ хувьд ямар дүгнэлт өгч сууна даа?

-Эхнээсээ  шулуухан хэлэхэд, негатив үнэлгээтэй суугаа!.. Нийгмийн үйл явцад хөгжил, дэвшил гарсан эсэх нь эцсийн дүндээ хоёрхон үзүүлэлтээр л тодорхойлогдоно. Нэгдүгээрт гэвэл, шудрага хөдөлмөрийн үр ашигаар буй болсон бүтээн байгуулалт, нийгмийн баялагийн өсөлт; хоёрдугаарт, хүний жинхэнэ хөгжил! Яагаад энд “шудрага хөдөлмөрийн үр” гэж онцолж цохож хэлж байна? гэвэл 1990 оноос эхлээд Монголд явагдсан “Хувьчлал” нэртэй луйвар, хуйвалдаан, тонуулаар буй болсон “хувийн өмч” гэгдэх баар, ресторан, зочид буудал, элдэв өнгийн дэлгүүр, гражууд, “Sega”тоглоом, караоке наргианы газрууд, гадаадын хулхи барааны захууд, монгол үндэстнийг сөнөөгч архины үйлдвэрүүд зэрэг мянга түмээр тоологдох “нүгэлт” байшин барилгууд, цаашилбал, цэвэр мөлжлөгийн үр дүнгээр хөрөнгөжигч, эх орныхоо байгаль, хөрс шороог цөлмөгч уурхай, аж ахуйн байгууллагуудын үйл ажиллагааны эсрэг утгаар хэлж байна. Яагаад гэвэл, эднээс өнөөдөндөө гарч буй “тустай” үр дүн ирээдүйдээ ард түмэнд маань хор болж эргэнэ.

Хоёрдугаар асуудал! “Хүний жинхэнэ хөгжил” гэж би юуг ойлгож байгаа вэ? гэвэл , юуны түрүүнд, хүний мэдлэг боловсрол, оюун сэтгэхүйн өндөр хөгжил, гэгээрэл гэж ойлгож байна.Үүн дээр, хүний хүн чанарын гүнзгийрэл, сэтгэл санааны ариусалыг заавал нэмж ойлгох хэрэгтэй.Үүнийг, жинхэнэ хүнлэг ёс суртахуун ч гэж нэрлэж болно.Энэ бүгд нийлээд хүн бурханших /Бурхан болж хөгжих/ үйл явц Монголын нийгмийн үйл явцад дээрхи 2 ойлголтоор буюу жинхэнэ шинжлэх ухаанч хандлагаар дүгнэлт хийхээр негатив чиглэлтэй үр дүн л харагдаж байна.Энэ негатив чиглэлийн шалтгаанд улс төр-эдийн засгийн шинжлэлийн үүднээс ухвал, олон дүгнэлт тоочиж болно.Би, зүгээр, ганц хоёрхон л юм хэлье.

Нэгдүгээрт, Монголын улс төрийн сэтгэлгээнд үндэсний философи, бие даасан бүтээлч онол, аргачлал алга! Зөвхөн гадаадын л онол, туршлагын ажиглалтыг “импортолсон” сэтгэлгээгээр амь зууж, “хиймэл амьсгал”-аар цээж нь хөдөлж байна. Эдийн засаг, үндэсний үйлдвэрлэл, үндсэндээ тусгаар тогтнолоо бүрэн алдсан. Монголчуудын материаллаг ахуйн гол үндэс, судаснууд бүхэлдээ гадаад орчиноос хараат, импортын буюу тэхдээ, маш их үнийн хөөрөгдөлттэй наймаа, шулааны бараа товараар “амь тариа” хийж дөнгөн данган оршин тогтнож байна.

 

Улс төр бол “байлдаантай кино” гэдэгтэй та санал нийлдэг үү? Нийлдэг бол яагаад?

-Улс төр гэдэг сонгодог утгаараа “эдийн засгийн төвлөрсөн илэрхийлэл!” Энэ бол В.И.Лениний тодорхойлолт! үнэнхээр л, улс төр бол эдийн засгийн харилцааны далд мөн чанар, утга агуулгыг амьдралд хүчирхийлэн хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ сөрөг хандлага, харилцаанаас хүчирхийлэн хамгаалагч “хүчирхийллийн машин” буюу хууль эрхзүйн тогтолцоо юм. өнөөгийн Монголын эдийн засгийн тогтолцоог “хувийн өмч”-ийн харилцаа бүрдүүлж байна. Ингэхлээр, Монголын улс төр бол хувийн өмч, хөлсний хөдөлмөрийн “чөлөөт” мөлжлөгийн харилцаа, хүн амын цөөнхөд нийгмийн баялгийн шудрага бус хуримтлал үүсэх, нөгөө талаас, олонхи нь ядууран хоосрох үйл явцыг гүнзгийрүүлэгч зах зээлийн ноёрхолыг хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагааны тогтолцоо юм. Үүнийг би зөвшөөрдөггүй үзэл бодолтой учраас эсэргүүцэж, “Иргэний үл эвлэрэл” ганцаараа зарласан.Зах зээлийн харилцааг хэрэгжүүлэгч монголын улс төрийн бодлогыг бодот үр дүн болж нийгэмд нүүрлээд буй эмгэнэл,-ард түмний олонхийн үгүйрэл, ядуурал, нийгмийн оюуны хоосрол, зэрлэгшил, анархизм, аймшигт гэмт хэрэгүүд, эх орноосоо дүрвэх сэтгэлзүй зэрэг сэтгэл эмзэглүүлсэн үзэгдлүүд бол Монголын улс төрийн шинж чанар, ил далд нүүр царайг хуулан илэрхийлж буй бодот үр дүн гарцаагүй мөн. Энэ үйл явцын гүнд өнөөгөөр урьдчилан харах боломжгүй нийгмийн гүн хямрал, хурц зөрчил, магадгүй, ухамсартай ухамсаргүй “дайн”-ы нөхцөл агуулагдаж байгааг хэлэхгүй байж болохгүй. Дайн байлдаан бол хүн төрлөгтний түүхийн хамгийн гамшигтай, эмгэнэлт үйл явдал! Буруу эдийн засгийн бодлогод үйлчлэгч улс төр нь улс орныг асар гамшигтай хямрал, хоосролд хүргэдэг үр дүнтэйгээрээ “байлдаантай кино”-той адилтгаж болохуйц шинж чанартай үйл ажиллагаагаар дүүрэн байдаг.

 

“Их зөвшилцлийн“ талаар ард түмнийг дөжиртөл л ярьцгаалаа.Энэ нь жинхэнэ утгаараа манай улсад хэрэгжиж чадаж байна уу?

            -“Зөвшилцөл”-ийн үр дүн хараахан харагдахгүй байна. Харин ч 2000-2004 онд бүрэлдсэн улс төрийн тогтвортой байдлаас нам, улс төрийн бүлэглэлүүдийн хямрал, тасралтгүй хэрүүлд шилжүүлж, төр засгийн зохион байгуулалтын зөвд хийгээд удирдах чадварт ард түмнийг эргэлзүүлэх, төрдөө найдах найдварыг нь ихэд хөсөрдүүлж эхэллээ. Төрийн институцүүд илт санал зөрөлдөөнтэй, үзэл бодлын зөрчилтэй, хувь хувийн явцуу эрх ашиг, далд хүсэл сонирхолын тэмцэлтэй нь илэрч “нүцгэрч” байна.

 

Мөн хамгийн ихээр яригдаж байгаа нөшөө нэг асуудал бол “авлига”! Энэ үнэнхээр газар аваад болохоо байх шатандаа ирчихсэн юм болов уу? Та юу гэж бодож байна?

            -Авилгыг ард түмэн бус, Төр л авч байгаа шүү дээ! Хэн өгч байгаа вэ? гэвэл,харин ард түмэн! Юунд, чухам, өгөөд байна? гэвэл, Төрийн үйлчилгээнд! Төр гэдэг хийсвэр юм биш, хүмүүс! Өөрөөр хэлбэл, төрийн “тэрэг” –нд хөллөгдөж буй албан хаагчид! Тоо нь ердөө 120 мянга! Тэднийг ихэнхи нь буюу 100 орчим мянга нь;-эмч, багш нар! Эмч, багш нар ямар нэг “хоргүй“ хэлбэрээр мөнгө авдаг нь үнэн! Энэ тун муухай! Гэхдээ тэдний энэ нүгэл буяныхаа тал хувьтай тэнцэнэ.Цаана нь үлдэж буй 20 мянган хүний нилээд нь хамаг гоохойн эзэд! Ялангуяа, “улс төрийн алба” гэдэг хуулийн категорит байдаг 3мянга орчим тооны “ноёд”, “төрийн жинхэнэ албан хаагчид” гэдэг категорит ордог “түшмэд”-үүд л төрөөр үйлчлүүлэгчидээ буюу элдэв гачигдал зовлонд хөөгдөж боогддог ард түмнээ авилгаар дарамталж, монголын дамын наймаачидтай хамсан хоосолж байна!гэж би бодож байна. Өнөөдөр авилгын талаар манай “шар” “хар” хэвлэл мэдээлэлээр урсаж буй хуулийн нотолгоогүй тоо баримт, шуугиан цуугианы “дажин”-ыг эргэцүүлж суухдаа, “хулгайчийг бариарай!гэж хулгайч нь өөрөө хамгийн түрүүнд хашгирдаг!” үг бийг ч дотроо санаж л суух юм.

 

Монгол орон “Ардчилал”-д шилжээд даруй 15 жилийг үджээ. Та анх энэ хувьсгал гарч байхад хэрхэн хандаж байсан бэ?

            -Нэлээд хэдэн өгүүлбэр хэлэх хэрэгтэй болох нь дээ…

 

 

 

За яах вэ, нэгэнт асуусных сонсъё!

            -Тухайн үйл явцыг би эхлээд сонирхож байсан шүү! Тэгэхэд би Чингэлтэй ханы өвөрт, Салхитын аманд, мэргэжлийн зохиолчийн ажилтай, хөгшин эхтэйгээ сууж байлаа. “Учрахуй, Хагацахуй” романаа бичиж байсан цаг юм… эдийн засгийн либеральчлал, зах зээлийн чиг баримжаа, улс төрийн “ил тод байдал”-ын үзэл санааны дулаарал, олон ургалч сэтгэлгээний нернг уур амьсгалын салхи Уралын нуруу даваад Монгол руу сэвшиж эхлээд байлаа. МАХН-ын Төв хэвлэл ”Үнэн”сонин, Б.Баабарын товхимолууд, О.Дашбалбар, Н.Энхбаяр, Ц.Балдорж, Ж.Бямбаа, Р.Зардыхан зэрэг эрин үеийн нэрт сэхээтэнүүдийн нийтлэлүүд, Сонголын зураачид, хөгжмийн зохиолчид, зохиолчидын их хурлууд, ялангуяа “Залуу уран бүтээлчидийн улсын II зөвлөгөөн”-ий дуулиант нөлөө монголчуудын оюун сэтгэлгээнд урьд байгаагүй хүчтэй “дэлбэрэлт” гаргах сэтгэхүйн ч, сэтгэлзүйн ч бэлтгэлийг хангачихаад байлаа. Иймд би нийгмийг ардчилах, сэтгэлгээний эрх чөлөөг хангах үйл явцыг дэмжиж, хэсэг хугацаанд өөрөө ч идэвхитэй оролцож, дуу хоолойгоо нэгэтгэж байсан юм.Монголын нийгмийн сэтгэлгээнд олон эшт үзэл нэвтрэх нь, дан ганц Марксист- Ленинист үзэл онолын тулгалтаас ангижирах нь оюуны бүтээлчид нийгэм, амьдралыг өөр өөрийнхөөрөө ойлгож бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлж болох замд шилжих нь мэдээжийн том дэвшил байлаа.Эдийн засаг ч хаалттай тогтолцоогоо халж, нээлттэй гадаад худалдаа, олон улсын хүрээний идэвхитэй хамтын ажиллагаанд интеграцлагдах нь ашигтай, түргэн хурдацтай хөгжлийн замыг нээх нь эргэлзээгүй байсан. Иймд би эдийн засгийн зохистой шинэчлэл, чөлөөт сэтгэлгээний төлөөх тэмцлийн эхэн үеийн үйл явцыг дэмжсэн үзэл бодолтой явсан юм.Харин Д.Сүхбаатарын талбайд зарласан “өлсгөлөн”, суулт, эмх замбараагүй жагсаал, үймээний нь үе шатнаас эхлээд дэмжих бодол эрс хувирсан.Би ард олны үг худлаа байдаггүй гэж итгэдэг. Тэр үед ард олны дунд тарсан ярианд одоо ч итгэдэг. Ард олны яриагаар бол, тэр өдрүүдийн “өлсгөлөн”, “суулт” гэдэг, ер, жинхэнэ улс төрийн тэмцлийн цэвэр өлсгөлөн, суулт  байгаагүй гэлцдэг. Зүгээр л, тухайн цагийн монголын “хипи” маягийн хэдэн өрөвгөр юмнууд, хэн хэн ч байсан бэ дээ, энэ чинь, С.Зориг, Э.Бат-Үүл, Ц.Элбэгдорж, Да.Ганболд, М.Энхсайхан, Р.Гончигдорж, за тэгээд, гадаад “ромбо”-той, дамын наймааны “жийнс”-тэй хэсэг холчиргон, цолгио залуус нийлээд, үстэй дээл, эсгий гутал өмсөөд, шөнө майханд хоноцгоосон. Тэр “шоу” нь нидэртээ, огт өлсгөлөн байгаагүй, шөнө нь амьтны хөл татрахаар тарган үхрийн хавирга халуун цайнд хөшиглөөд л, мөрийтэй хөзөр тоглоод л, “нууц амраг”-уудаа сэм авчирч өвөртлөөд л…, их жанжины маань хөшөөг тойрч “давсагаа суллаад” л, тэнд “нуурласан” “рашаан”-ыг хотын үнээ мал өдөр нь ирж шоржигнотол сороод л байсан нь гэрчүүдийн мэдэх түүх юм. Бас, тэр үеийн кино бичлэгт “хувьсгал” нэрээр үлдэж, сүржин сурталчлагддаг жагсаал, гудамжны үймээн, учир зорилгоо ч товтой ухаараагүй бөөн бөөн сониуч хүмүүсийн багшран байна. Тэд “улс төрийн товчоо огцор” гэдэг “өөхөн толгой”-той байгууллага нь ард түмнээсээ яахаа асуудаг ч үгүй, улс төрийн тийм онцгой нөхцөлд заавал явуулах ёстой хууль ёсны арга хэмжээ, -референдум ч зарладаггүй, шинэ нөхцөлд шал хуучнаараа, өнөө л дур мэддэгээрээ дур мэдээд огцорчихсон. Өөрөөр хэлбэл, монголын төр, засгийн эрхийг хэнд ч өгч байгаагаа ч мэдэхгүй, олон талаар огт тооцсон юмгүй, монголын төрд “хүний тэмээнд” хандаж байгаа юм шиг хүнийрхүү хандан “бурантаг”-ийг нь эвхээд тавьчихсан!…Тэгээд, “Шинэ үндсэн хууль” гэдэг дууриамал, хуулмал, монгол хэлээр тааруухан найруулсан орчуулгын “бүтээл”-ийн “хаанчлал”! 1992 оны  “Шинэ үндсэн хууль” гэдэг бол өнөөгийн хүн төрлөгтний материаллаг ахуйг ирээдүйгүй болгон мухардалд оруулж буй, хүний дотоод чанар, шүншигийн эсрэг чиглэсэн үйлдвэрлэл худалдаа, илүүц хэрэглээний өрсөлдөөнөөрөө хүнийг Бурханы замаас улам бүр хордуулж харин гэсгээл шийтгэлд нь улам бүр ойртуулж буй капиталист мөлжлөгийн үйл явцыг даамжруулж буй, бас, дэлхийн байгалийг бүрэлгэгч, сүйтгэгч шинж чанартай үйл ажиллагаагаараа хүн төрлөгтний Оршихуйг утгагүйдүүлж буй бусармаг, буруу харилцаанд ионголчуудыг хонь мэт хашиж өгсөн “төмөр шилбүүр”-ийн чанартай баримт бичиг юм.Энэ “орчуулга”-баримт бичгээр бамбай хийсэн эдийн засгийн буруу реформууд хийгээд эхэлмэгц нь би албан ёсны эсэргүүцлээ зарласан.Яагаад гэвэл, ард түмний аж амьдралыг эрс доройтуулсан тэнэг тэнэг арга хэмжээнүүд шил шилээ даран цуварсан. Жишээ нь, үндэсний валютын ханшийг санаатайгаар унагаж, ард түмний хараал идсэн 20 дугаар тогтоол, алт дилерийн алдагдал, цэвэр луйвар хуйвалдааны хувьчлал, үндэсний үйлдвэрүүдийн устгалт, банк санхүүгийн тогтолцооны дампуурал гэх мэтээр эх орны эдийн засаг, үндэсний оршин тогтнох үндэс суурийг ганхуулсан аймшигт алдаанууд хавтгайрсан. Үр дүн нь,-монголын өнөөгийн амьдрал! Эдийн засаг маань өөрийгөө тэтгэх чадвараа бүрэн алдсан! Улс төрийн тогтолцоо гүнзгий хямрал, тэмцэлд идэгдсэн! Хүн амын 70 гаруй хувь нь үгүйрэл, ядууралд сөхөрсөн!…Энэ бол манай нийгмийн оршихуйг эдийн засгийн талаас нь, өөрөөр хэлбэл, материаллаг бааз суурь талаас нь дүгнэхэд гарч буй дүгнэлт. Одоо нийгмийнхээ амьдралыг хүний дотоод ертөнц буюу оюун сэтгэлгээ, сэтгэлзүйн талаас нь хандаж дүгнээд хэдэн үг хэлье:

            Монголчуудад хэрэглээний сэтгэлгээ л хүчтэй хөгжлөө.“Хийх”бус,“хэрэглэх” сэтгэлгээ! “Хийх”-ийг нь чадахгүй, мэдэхгүй хэвтэж “хэрэглэх”-ийг нь чаддаг, мэддэг болсон энэ сэтгэлгээ бол маш хортой дадал заншилыг төлөвшүүлдэгээрээ маш “чөтгөрлөг” үзэгдэл! Энэ сэтгэлгээний хор, ховсонд монголчууд “машин унасан толгойгүй хүмүүс” л болж гүйцлээ. Дээр нь, “өөрөө нүцгэн байж өвдөг цоорхойг шоолов” гэдэг сэтгэлзүйд бүрэн ховсдуулав. Ажил, бүтээлд болохоор толгой хоосон, гар “мухар” хэрнээ тансаглах, гангалах, зугаацах “эрдэм”-д болохоор цоорхой баахан алманцарууд, будагтай үс, “мэс засал”-тай хамар, зовхитой, энгэсэг оотой нүүр, илбэ жилбийн хувцастай “сармагчингууд”-аар монгол дүүрлээ. Ийм “ноёд”, “хатагтай” нарыг европчуудын хэлэнд “сибарит” гэж хочилдог юм гэсэн!

Ардчилагчидын хийсэн бүтээсэн бүхэнд Та ийм л дүн тавьж байгаа юм уу?

Жинхэнэ ардчилалыг манай “ардчилагчид” огт ойлгоогүй шүү дээ! Тэд ардчилалыг яаж ойлгож байна? гэвэл, “баригдаагүй л бол хулгайч биш” гэдэг логикоор ойлгож байна. Өөрөөр хэлбэл, монголын “ардчилагчид” бол ардчилалын багтай “эрүүгийн этгээдүүд”! Эдний “бүтээсэн юм” гэвэл, хувьдаа л хөрөнгөжсөн! Монголын ард түмний олон арван жилийн бүтээн байгуулалтыг дур мэдэн сүйтгэж, нийгмийн баялгийг нь хуваан идэж ард түмнийг минь “элгээр нь мөлхүүлсэн”! Бидний монголчууд гадаа гудамжинд цуглаж хашгиралдах “эрх чөлөө”-нд л хий баясан хөөрцөглөсөн, гадаад чөлөөтэй нэвтэрч хүний хөлсний зарц болох хохь “эрх”-ээ л ардчилал гэж ойлгон алга ташсан хөөрхий боолууд байна шүү дээ!Энэ бол жинхэнэ чанартаа ардчилал ч биш, эрх чөлөө ч биш, хүний амьдралд голлох “үнэт зүйлч” ч биш юм. Ÿмар их хуурамч, өнгөц юманд ямар гүндүүгүй хууртаж байна даа, хөөрхий ард түмэн минь!..Хүний амьдрал, оршихуйн жинхэнэ үнэт зүйлс, гүн гүнзгий утга зорилгыг олон нийт ойлгохгүй, тэс буруу үйл ажиллагаанд амьдралынхаа үнэт хугацааг зарцуулж XXI зууны монголын түүхийн хамгийн том эмгэнэл, гуниг байх болно.Би барууны үзлийг эсэргүүцдэг.Монголын өнөөгийн “ардчилагчид” нэртэй жижиг хөрөнгөтнүүд цөм хэт барууны үзэлтнүүд! Тэд ардчилал гэдэг ханштай үгээр, хүний амьдралын энэ үнэт хэрэгцээгээр далд мөлжлөгийн тогтолцоогоо халхалдаг, ардчилал, хувь хүний эрх чөлөөний төлөө тэмцэж буй мэт үйл ажиллагааныхаа хэлбэрт “мөнгөний тоталитаризм”-аа нууцалдаг. Ний нуугүй хэлэхэд монголд тогтоод буй ардчилал бол зөвхөн “Мөнгөний ардчилал”! Мөнгөнд захирагдаж буй ахуй орчинд хэрэгжиж буй үйл явцыг ардчилал гэж нэрлэж буй хүмүүс бол хүний биетэй хэрнээ шувууны тархитай “гибридүүд” д юм! “Ардчилсан хувьсгал” гэсэн шороон будган “реклам”-тайгаар монголд өнгөрч буй сүүлийн 15 жилийн нийгмийн амьдралын уналт, ухралтаас гарах гарц ойрын 15-20 жилд байхгүй! Миний энэ дүгнэлт таавар биш, практик амьдралд батлагдах шинжлэх ухаанч үнэн!

 

Зарим төрийн түшээд маань ч, “Монгол Улс өнөөдөр нэг сонгуулиас нөгөө сонгуулийн хооронд амьдарч байна!” гэж мэдэгдэх боллоо. Та энэ бүх сонгуулиудын талаарх өөрийнхөө үзэл бодлоос хуваалцахгүй юу?

-Ихэнхи нэр дэвшигчид буруу зөрүү үйлд гаршсан аминцар үзэл бодолтой, төр түших мэдлэг боловсролгүй хэрнээ л сонгогдчих юм.Ганц л аргаар буюу ердөө л мөнгөөр молигодоод сонгогдчих юм. “Эр хүн шартаж хаширдаггүй, эм хүн төрж хаширдаггүй!” гэгчээр ард түмэн минь ч хууртагдаж хашрахгүй улс юм, хөөрхий! Амьдрал нь ядуу, үргэлж мөнгөний гачигдал, эрхшээл, боолчлолд муугаа үзэж бор хоногоо өнгөрөөдөг болохоор “хулхи” амлалт, хуурамчхан бэлэг сэлт…товчдоо, мөнгөнд л хууртагдчих юм л даа! Тэгээд л, аахар шаахар наймаачин-бизнесмэнүүд, пүүс, компанийн эзэд, амьдралдаа таван ном ч гүйцэд уншаагүй оюуны хомсдолтонгууд төрийн толгойд гарч хууль “боловсруулаад” л, төрийн эрх дархаар хөрөнгө хэтэвчээ зузаалаад л, эсрэг туйлд нь болохоор ард олон улам ядуураад… улам хоосроод…өлсгөлөнгийн “комбинат” руу бөөн бөөнөөрөө туугдаад дуусч байна. Энэ байдал монголын эдийн засаг биеэ даасан, өөрөө өөрийгөө “бүтээгч” тогтвортой, дотоод чадавхитай тогтолцоо болж хөгжих хүртэл үргэлжилнэ.Юун нэг сонгуулиас нөгөө сонгуулийн хоорондох хугацаагаар бүү хэл, нэг үеийн амьдралаас нөгөө үеийн амьдралын хоорондох хугацаагаар ч үргэлжлэх магадлалтай харагдаж байна. Монголын төрийн алба хүмүүст эрх мэдэл өгч, өмч хөрөнгөө нэмэх боломж болж хувирсан учраас түүний төлөө улангасан өрсөлдөх, үг хэлээр уралцах, гүтгэлэг, цуурхал, хэлмэгдүүлэлтээс өгсүүлээд хараал, жатга гүйлгэх, амь насыг нь хөнөөх муу арга замын тэмцэл хийх нь ч цагаандаа гарчээ.Энэ муухай, буруу гажууд өрсөлдөөний сэтгэлгээ, сэтгэлзүйгээс болоод зарим улс төрийн нам хүчин, зарим нэртэй зүстэй хувь зүтгэлтнүүд нь ч сонгуулийн мөн чанар, утга учрыг тун буруугаар ойлгохдоо хүрсэн юм шиг байна.Тухайлбал, би Ардчилсан Намыг хэлж байгаа юм. АН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч М.Энхсайханы урианд “Сонгуульд ард түмэн ялаасай!” гэсэн хачирхалтай, инээдтэй өгүүлбэр харагдаж байна.Сонгууль дайн биш шүү дээ! Ард түмэн хэнтэй ч, юутай ч дайтаагүй! Сонгууль гэдэг улс төрийн үйл явдалд ямар ч ялагч, ялагдагч байхгүй. Энд сонгуулийн утга агуулгын логикийг буруу ойлгосон, бас, монгол хэлний Ялагч, Ялагдагч гэдэг үгсийн гарваль утгыг хальт ухсан сэтгэлгээний логикийн алдаа, сэтгэлийн хөөрөл, яаралд дарамтлуулсан “стресс” ил! Сонгууль бол ямар нэгэн Ялагч, Ялагдагчийг үлдээж буй дайн дажин биш, тиймэрхүү сүйдтэй өрсөлдөөн, тэмцэл ч биш, харин сонгуульд оролцож байгаа хүмүүсээс хэнийг нь илүү хүн гэж шилснийгээ сонгогчид өөр өөрсдийн улс төрийн ойлгоц, ухамсарын хэмжээгээр илэрхийлж буй шилэлт, сонголтын л үйл явц! Энэ бол, зөвхөн шалгалт! Нэг талаас, нэр дэвшигч сонгогч олондоо өгч буй, нөгөө талаас, сонгогч нь сонгосон хүнийхээ үйл ажиллагааны үр дүнгээр сонгуулийн хугацааны эцэст өөртөө өгөх шалгалт юм!

 

Эрт нэгэн цагт Монгол төрийн хар хайрцагны бодлого гэж айхтар шилэгдмэл арга байж! Одоо үед түүнийг хэрэглэвэл тохирох болов уу?

-Техник технологийн хөгжлийн үрээр бие биеэсээ нуугдах мэхгүй болсон өнөө үед гараг дэлхий маань, XIY Далай багшийн хэлснээр, өчүүхэн жижиг орон зай болжээ. Энэ хомсхон орон зайд оршин тогтнох эрх, нөхцөл боломжийг олохын тулд алив үндэстний улс төр-эдийн засаг “нээлттэй” харилцаанд “дагаар орох”-оос биш, эсэргүүцэх болоцоогүй болжээ. Зүйрлэж хэлбэл, “цоожгүй хайрцаг”-тай л адил байхаас аргагүйд тулж! Харин энэ “цоожгүй хайрцаг” дотор, ёроолд нь ч юм уу, аль нэг өнцагт нь ч юм уу, хаанаасаа ч харагдахгүй, эзнээсээ бусад хүнд юугаар ч онгойхгүй жижигхэн, далд “очир алмаасан” хайрцаг заавал байх ёстой нь тэр үндэстний оршин тогтнох, цаашдаа хөгжих гол эх сурвалж байсаар үлдэнэ гэж боддог.Тэр “очир алмаасан” хайрцаг дотор юу юу нуугдаж хадгалагдах ёстой вэ? гэвэл, тухайн ард түмний байгальтайгаа зохис нэгдсэн сэтгэлгээний онцлог чанар, генийн нууц, сэтгэлзүй, хэл, соёл, ёс заншил, үл хуучрах уламжлал, -товчдоо, амьдрах арга ухааны бие даасан тогтолцооны тусгаар тогтнол, улс орны одоо, хэтийн эрх ашгийн “дархлаа”-ны бодлого хадгалагдах байх даа, хүүхээ!

Монгол Данжуур дахь “Билгийн гол мод нэрт төрийн шашдир оршвой” гэдэг төр ёсны сударт, “өөрийн нууцыг өөрийн хайрт хөвүүн мэт сахиваас “газар оронд тэгш болоод хүмүүст эрхэм сайн” гэсэн байна лээ.

 

Эцэст нь, Таны санааг хамгийн ихээр “хөндүүрлүүлж” байгаа ямар асуудал байна вэ?

            -Монгол маань ном уншдаггүй ард түмний эх орон болчихлоо.Энэ бол аймшиг! Иддэгээрээ хэнээс ч дутахгүй, хэнтэй ч зэрэгцэх “чадвар”-тай хэрнээ ном уншдаггүй “эрх чөлөө”-гөөрөө бусдын дээр байх, үүнээсээ болоод сэтгэх чадвараараа, ажил бүтээлд өрсөлдөх чадамжаараа хүний хошногонд байх нь юутай шившиг! Сэтгэл оюуны энэ “шог” байдал, аймшигт хоосрол юунаас үүдэж байна гэвэл, бид ном-эрдэнэдээ сүсэглэдэггүй, цаг заваа шавхан шамддаггүй, дотоод ертөнцөө гэгээрүүлдэггүй, зөвхөн биеэ гоёх, ходоодоо баярлуулах өмч хөрөнгийн дажинд амьдралаа сүйдэлж байгаатай холбоотой! Идэх, унтах, хүсэх нь хүнтэй адил, сэтгэх хийх нь хүнтэй адилгүй хүмүүсийг дэлхийн соёл –иргэншлийн ойлголтоор “амьд үхдэлүүд” гэж ойлгодог хандлагатай нь аймаар хандлага шүү дээ. Мэдлэг, мэдээлэл, оюуны амьдралын эрин гэгдэж байгаа энэ зуунд дэлхийн улс үндэстнүүд монголчууд бидэнд энэ ойлголтоороо хандах болно гэж бодохоос сэтгэл туйлаас хөндүүрлэж байна даа!

 

“Тэргүүн” сонины 2005 оны 05 сарын ¹05/33-т хэвлэгджээ.