Category: Uncategorized

Аав, эцэг, гэрийн эзэн, нөхөр, хань өрхийн тэргүүн хэмээх алдар нэр эр хүнд ноогддог. Сонсоход сонсголонтой нэр хүндтэй энэ нэрийн эзэн байна гэдэг эр хүний нэг бахархал гэж үздэг. Бас том хариуцлага юм. Биеэ засад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас гэсэн гүн утгатай үгийг та бид бүгд мэднэ. Энэ нь эр хүн эхлээд биеэ засах буюу амьдарч чадах чадвартай зөв сэтгэлтэй болсон байна гэсэн үг болов уу? Энд юу багтах бол гэж бодохоор эрүүл чийрэг бие бялдар, мэргэжил, ажил хөдөлмөр хийх чадвар, амьдрах арга ухаан, аав, ээж, ах дүүгээ ачлах тэр тусмаа эмэгтэй хүн, эх хүн, хүүхдийг хайрлах, асрамжлах зөөлөн сэтгэл зөв бодол ухаан, олон түмэнтэйгээ эв эетэй явах, өөдрөг ухаан гээд олон зүйл багтах байх. Манай ард түмэн аль эртнээс эр хүнийг эрхэмлэн үзэж, түүнд байгаа олон сайхан шинжийг олж харан магтан дуулж, хойч үед сургамжлан зааж иржээ. Монгол залуучууд ч эр хүний, эцэг хүний, өрхийн тэргүүний олон сайхан чанарыг эзэмшиж, эр хүн, үр хүүхдийн эцэг, өрх гэрийн эзэн, улс гүрний цэрэг эрс байсаар ирсэн.

Тэгээд ч ард түмэн эцэг хүний таван эрдмийг:

-уужим ухаан

-хатан зориг

-бат журам

-өрх гэрийн түшиг

-үр хүүхдийн сүр сүлд хэмээн өгүүлжээ.

Ер нь эцэг хүн, өрх гэрээ авч явдгийн хувьд өөрөө зөв сайн, ухаалаг үйл бүхний үлгэр байдаг. Хэдийгээр өөрт нь ямар нэгэн дутагдал байлаа ч түүнээ үр хүүхдийнхээ чихэнд сонсгож, нүдэнд харагдуулахгүйг хичээдэг.

Өөрөө аль нэг дутагдал гаргачихвал аав шигээ ийм алдаа гаргаж болохгүй шүү гэж хүүхэддээ хэлж чаддаг эцэг байх ёстой. Эр хүний нэгэн эрхэм үүрэг нь ухаантай үйл хэрэг, ханиа хүндэтгэж, асрамжлан ханийн жаргал эдлүүлэх явдал юм.

Хань гэдэг гэрийн нэгэн багана, үрийн чинь эх, өр нимгэн бүсгүй хүн, хүний үр, насны чинь хань. Энэ хүнээс эрхэм хүн танд байхгүй нь мэдээж.

Жаргалтай, ая тухтай амгалан тайван, сэтгэл дүүрэн, өөдтэйхэн амьдрая гэвэл ханиа л хайрлаж, түүндээ сэтгэлийн жаргал эдлүүлж явах ёстой. Ханийн заяа, үрийн заяаг гомдоож болдоггүй. Ханийн заяа өөрийн заяаг ч хаядаг гэдэг оргүй үг биш ээ.

Хүүхэд бол гэр бүлийн аз жаргал, эх орны ирээдүй, хүн төрөлхтний залгамж үе юм. Сэвлэгэн даахьтай үрээ үнэрлэн суугаа аав, ээж хоёр, өдөр өдрөөр өсөн төлжиж, өнгө зүс орон яваа нялх балчир үр хүүхдээрээ бахархан баярлаж, өнөр айлын жаргал эдэлж байгаа тэр хоёр юутай сайхан. Хүүхэд хэмээх ариухан сайхан ертөнц. Хиргүй тунгалаг сэтгэл, гуниггүй тормогор нүд, болцойсон божгор бор гар…, үргэлж асуун лавлан шулганах шингэн дуу хоолой, ер нь ариун сайхан болгон хүүхдэд цогцолсон байдаг шүү дээ.

Хүүхдээ хараад ээж, аав уярна. Сэтгэл санаан хургасан муу муухай бүхэн алга болно. Алжаал ядаргаа ч арилах шиг болно. Үртэй хүн жаргаж, үндэстэй мод навчилна гэдэг үнэн үг бий. Монгол улсын маань хуулинд бол манай орны 18 нас хүртэлх хүнийг хүүхэд гэнэ гэж заасан бий.

Хүүхдийг эрхэмлэн дээдлэх нь олон үеийн төрийн бодлого үүрэг байжээ. Юуны учир гэвэл:

-Хүүхэд тухайн ард түмний үр, удам угсааг залгамжилна.

-Ахмад үе маань эх орон, төр улсаа хойч үедээ л уламжлан үлдээнэ.

-Эх орон нь мөнхөд бат бэх оршин тогтнож, төр улс нь цэцэглэн хөгжиж байх эсэх нь ээж ааваас эхлээд эх орон, төр түмэн нь сурган хүмүүжүүлснээс л шалтгаална.

-Айлын хэдэн хүүхэд эрүүл саруул боловсролтой ямар нэг ажил мэргэжилтэй, зөв сайн хүмүүжилтэй бол тэр өрхийн амьдрал хэвийн л байдаг шүү дээ.

Үр хүүхдүүд сурлага хүмүүжлээр доголдоод, аливаа буруу, муу үйл явдалд өртөөд ирвэл эх эцгийн сэтгэл дэнслээд, айл гэрийн хэвийн амьдрал алдагдаад, сэтгэл санаа зовиурт автаад эхлэхээс аваад л олон зовлон бэрхшээлтэй учрахад хүрдэг. Монгол улс эх орныхоо ирээдүй, ард түмнийхээ, үр хүүхдийн төлөө ямагт анхаарал халамж тавьсаар ирсэн билээ.

Хүүхэдтэйгээ зөв харьцаж чадаж байна уу?

Ийм асуултыг эцэг, эх бүр ямагт өөрсдөдөө тавьж, алдаа оноогоор шинжиж байвал сайн. Яагаад гэвэл эх, эцэг хоёр, эцэг хүүхэд, эх хүүхэд ер нь хүний бусадтай харилцах харилцаанаас хамаг юм шийдэгддэг. Хэн боловч хүнтэй эв аятай харьцаж, үг хэлээ ололцож чаддаг бол алба, амины аливаа ажил бүтэх нь хялбар байна.

Эцэг эхчүүд хүүхдээ миний үр, гал голомт, үр удмыг нь залгамжлагч, манай гэр бүлийн гишүүн хэмээн үзэж, эрхэмлэн хүндэтгэж харилцах учиртай. Ер нь өөрийгөө хүндэтгүүлье, хайрлуулъя гэвэл хүнийг хүндэтгэж, хайрлаж чаддаг байх ёстой. Хүнийг хүндэтгэдэггүй, хайрладаггүй  хүнийг бас л хүндэтгэж хайрладаггүй шүү дээ.

Би л эцэг эх эднийг өсгөж тэжээлээ гэхчлэн санаж, ямагт дээрэлхэх аястай, эсвэл хүүхэд юу мэдэх вэ гэсэн хайхрамжгүй хандлага хүүхдэд сайн нөлөө үзүүлдэггүй юм шүү. Хүүхэдтэйгээ ямагт аятай зөөлөн, зөв харьцаж байх нь хүүхдээ чих зөөлөнтэй, зөв хүмүүжүүлэх гол хэрэглүүр болно.

Гэр бүлийн гишүүдийн харьцаа, уян зөөлөн, нөхөрсөг, бие биенээ хүндэтгэсэн, дөлгөөн намуун, ухаалаг байвал хүүхэд ч мөн дөлгөөн төв төвшин хүн болж төлөвшинө.

Гэр бүлийн гишүүдийн харьцаа хэг ёг гэсэн бие биедээ дээрэнгүй байдалтай хандсан, уурлаж уцаарлацгаасан, хэрүүл маргаан тасардаггүй  бол хүүхэд багаасаа сэтгэлийн хямрал, айдас, гомдол зэвүүцэлтэй байнга тулгарч сэтгэлийн нь тэнцвэр алдагдан мөн л догшин ширүүн харьцаатай хэрүүл маргаанд дуртай хүнийг хүндэтгэх чадваргүй хүн болоход хүргэнэ. Ингэснээр эцэг эх ч, хүүхэд ч хохирно, хэн нь ч хожихгүй.

Эцэг эхийн амьдралд ямар ч зовлон бэрхшээл тохиолдож болно. Тэр бүрийг хэрүүл маргаан, зодоон нүдээнээр шийдвэрлэж чадахгүй. Харин ухаалаг яриа хөөрөө, зориг тэвчээр, хүнлэг сайхан сэтгэл, алсыг харах чадвараар л зовлон бэрхшээлээ нимгэлэн давна.

Та үр хүүхдийнхээ яриаг сонсож, бодлыг нь уншиж, хамгаас дотно хүн нь байгаарай.

                                                                                                                                                                    
Хүүхэд өөрийн амьдаръя гэж хүссэн ертөнцдөө амьдрах нөхцөл бололцоог томчуудаас хүсч, нийгэм хүүхдийн хувьд ээлтэй болох, тэдний хүсэл эрмэлзэл, мөрөөдөл дээр тулгуурласан байдал руу тэмүүлдэг. Энэ бол насанд хүрэгчид хүүхэдтэй ардчилсан үзэл баримтлалын хүрээнд хамтран аж төрөхийг хэлж байгаа юм.

        Түншлэлийн харилцаанд орсон насанд хүрэгчид болон хүүхдийн эдлэх эрх, хүлээх хариуцлагын талаар авч хэлэлцэх асуудлууд нэлээд гардаг. Энэ асуудлаар төдийлөн судалгаа шинжилгээ хийгдээгүй бөгөөд ерөнхийд нь хүүхдийн эрх үүргийг харилцан тэгшитгэх оролдлого байсаар байна. Хүүхдийн оролцоонд насанд хүрэгчдийн хүлээх үүрэг, хариуцлагыг үгүйсгэж болохгүй юм. Хүүхдийн оролцоо бага буюу байхгүй тохиолдолд насан хүрэгчдийн үүрэг, хариуцлага бага буюу байхгүй байна гэж үздэг. Энэ тохиолдолд насанд хүрэгч, хүүхдийн хооронд хариуцлагын тогтолцоо байхгүй байна гэж үздэг байна. Харин хүүхдийн оролцоо нэмэгдэж байгаа тохиолдолд насанд хүрэгчдийн хүлээх үүрэг, хариуцлага хоёр дахин нэмэгддэг. Түншлэлийн гол зарчим бол насанд хүрэгчид хүүхдийн хамт эрх мэдлээ харилцан хуваалцаж, хүүхэдтэй хамт нэгдсэн үзэл бодол, хамтын ажиллагааны загвартай болж үйл ажиллагаагаа хамтран хэрэгжүүлдэг байх явдал юм.

            Үүний хажуугаар насанд хүрэгчид бас өөрийн оролцооны орон зайгаа хадгалж хамгаалах хэрэгтэй бөгөөд хүүхдийн оролцоог өөрийн ашиг сонирхолын үүднээс ашиглахыг эрс хориглодог.

            Хүүхэд насанд хүрэгчдийн эрх, хариуцлагын харилцаа заавал адил тэгш байх шаардлагагүй. Бага насны хүүхэд бүхий л эрхээ эдэлж байгаа боловч ямар ч хариуцлага үүрэх практик байдаггүй. Үүний адил хөгшчүүлийн болон оюуны хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хариуцлагын практик үйл ажиллагаа манайд байдаггүй байна. Эрх, хариуцлагын тогтолцоог тухайн хүний нас, хөгжлийн төвшинд тохируулан тодорхойлох нь чухал юм.

            Хүүхдийн оролцоо: Оролцоо бол байгалиас хүнд заяасан салшгүй нэг зүйл юм. Хүн хорвоод мэндэлснээс хойш шууд оролцож эхэлдэг. Нялх хүүхэд анх төрөөд уйлж эх, эцэг асран хамгаалагчаас үйлчилгээ авч эхэлдэг. Хүүхэд инээж баясч эцэг, эх ойр орчноосоо хайр халамж хүртэж эхэлдэг. Хүрээлэн байгаа орчинтойгоо холбогдох буюу харилцах үүднээс тэд оролцоонд ордог. Хүүхэд өсөхийн хэрээр хувь хүний болон нийгмийн идэвхитэй гишүүн болохын тулд нийгмийн аливаа  харилцаанд оролцдог юм. Хүүхэд оролцоогоор дамжуулан өөрсдийн амьдралын утга учраа тодорхойлдог. Хүүхэд өөрийн оролцоогоор дамжуулан бага багаар хүрээлэн байгаа орчиндоо нөлөөлж эхэлдэг.

            Хүүхдийн “баатар” болох гэсэн үзэл санаа, бүтэц нь хүүхдийн нийгэмд эзлэх байр суурийг харуулдаг ба үүнийг хөдөлмөр эрхэлдэг хүүхдийн дэлхийн хөдөлгөөний үүсэл хөгжлийн түүхийн замналаас харж болох юм.

            Хүнд хэцүү нөхцөл байдалд байгаа, нийгмийн эмзэг бүлгийн хүүхэд анхан шатны буюу хамгийн наад захын хэрэгцээ болон хоол хүнс, хувцас, орон байр зэрэг хэрэгцээг өөртөө бүрдүүлэх, түүнийг амьдралаас авахын тулд тэмцдэг. 

Л.Нарантуяа “Хүүхэд-гэр бүл” номоос

            Хүүхэд өөрийгөө хувь хүн хэмээн ойлгосноор тэд хүрээлэн байгаа орчиндоо өөрсдийнхөө давуу болон сул талыг олж харах, боломж ба бэрхшээлүүдээ тодорхойлж эхэлдэг. Ихэнх тохиолдолд эдгээр сул тал буюу бэрхшээлүүдийг хүрээлэн буй орчноос гаралтай гэж үзээд эдгээр бэрхшээлүүдийг даван туулахад хүүхдэд маш их дэмжлэг туслалцаа шаарддаг.

            Энэ үйл ажиллагааны хүрээнд хүүхдийн онцлог шинж чанарууд нь хүүхдийн хүйс, тэдгээрийг хүрээлж байгаа орчин, орон нутаг, яс үндэс, шашин шүтлэг зэрэг шалгуур үзүүлэлтүүдээс хамаардаг. Хүүхдийн нийгэмших асуудлын хүрээнд тэднийг алагчлан үзэх хандлагыг шийдвэрлэж байгаа ба нийгэмших асуудлын эерэг талууд нь сайжирч байгаа талаар бид баттай мэдэж байх нь зүйтэй юм. Хэрэв эдгээр асуудлыг насанд хүрэгчид бид цаг тухайд нь шийдвэрлэж зохих арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байхгүй юм бол хүүхэд өөрийгөө нийгмийн салшгүй нэг бүрэлдэхүүн гэсэн ойлголтоо алдахад хүргэх нь аюултай юм. Хэрэв ийм асуудал тохиолдвол хүхэд нийгэмших үйл явдлын сөрөг талыг төдийлэн тооцоолж чадахгүйд хүрч нийгэм өөрөө тэдгээр хүүхдийн хувьд хориг, шийтгэл болж хувирдаг. Энэ нь “хуучныг эвдэх” чиг хандлага биш бөгөөд харин хувь хүнийг тодорхойлсон нэгдмэл шинж чанартай эерэг хандлага байх нь зүйтэй юм. Хүүхдийн давуу тал ба боломжийг дахин эрчимжүүлэх үйл ажиллагаа нь хүүхдэд бие даасан хүний шинж чанарыг улам бүр суулгаж өгдөг.

Л.Нарантуяа “Хүүхэд-гэр бүл” номоос

            Хүүхдийг насанд хүрэгчдийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулахад бид гурван чухал хандлагыг маш сайн ойлгосон байх ёстой. Бид хүүхдийг хувь хүний хувьд хүндэтгэх, хүүхдийн хөгжлийн талаар мэдлэгтэй байх, хүүхдийн эрхийн талаар маш сайн ойлголтыг олж авсан байх нь чухал юм.

            Насанд хүрэгчид хүүхдийг хувь хүнийх нь хувьд авч үзэж, тэдний эдлэх эрхийг ойлгож байгаа боловч үүнд хүүхдийн эрхийг мөн чанараар нь хэрэгжүүлэхэд төдийлөн хялбар байдаггүй. Хүүхэдтэй анх уулзахад тэр хүүхдийн дотоод, гадаад аж байдлыг ойлгоход нөлөөлдөг хэд хэдэн зүйл байдаг.

            Ихэнх тохиолдолд бодлого, хөтөлбөрөөр хүүхдийг хэд хэдэн категорид авч үзсэн байдаг. Хүүхдийн хувьд нэг салбар асуудал, бодлогын катергори нь олон төрлийн хэрэгцээ шаардлага байдаг.

            Хүүхэд болгоны хүн төрөлхтний төлөө хийж байгаа үйл ажиллагаа нь ихэнхдээ хүссэн үр дүндээ хүрч чадахгүй байгаагийн шалтгаан бол хүүхдийг томчууд хувь хүний өнцөгөөс харахгүй, тэдгээрийн онцлог шинж чанарыг үнэхээр тодорхойлон гаргаж чадахгүйд байгаа явдал юм. Цаашид хүүхэд бүрийн онцлог шинж чанарыг олж харах ба хүүхэд бүрийн онцлог шинж чанарт суурилсан бодлого, хөтөлбөрийг боловсруулж чадахгүй бол амжилтанд хүрэх нь бэрхшээлтэй юм. 

Л.Нарантуяа “Хүүхэд- гэр бүл” номоос

Бидний үр хүүхдүүд, өсвөр залуу үеийнхэн хүүхэд насаа хүчирхийллээс ангид өнгөрөөх ёстой. Тэдний бие бялдар, оюун ухаан, сэтгэл зүйн болон нийгмийн наад захын хэрэгцээ хангагдсан байх ёстой. Тэд өөрсдийгөө хамгаалж чадахгүй учраас тэдэнд хамгаалалт хэрэгтэй.

Манай оронд хүүхдийн хамгааллын асуудлыг Засгийн газрын болон ТББ-ууд хүлээдэг бөгөөд олон нийт хүүхдүүдээ аливаа аюулаас хамгаалах нөхцлийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэх ёстой.

Хүүхдийн хүчирхийлэл гэдэг нь эцэг эх, тэжээгч болон асран халамжлагчдын зүгээс хүүхдийн бие махбодь болон сэтгэл зүйд аюул заналхийлсан аливаа үйлдлийг хэлнэ.

Хүүхдийн хүчирхийллийн улмаас хүүхдэд учрах хор уршиг:

Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд бие махбодийн хувьд тахир дутуу, оюун ухааны хувьд хоцрогдолтой болж болох юм.

Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд насанд хүрсэн хойноо аливаа нөхцөл байдалтай зохицон амьдрах чадвар дутмаг болж болох юм.

Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд өөрсдөө хэрцгий догшин эцэг эх болж болох юм.