creativemongolia

Category: гэгээрэл-боловсрол

  • Дугарсүрэнгийн ГҮН ҮЙЛС- Нэрт орчуулагч, зохиолч, соён гэгээрүлэгч

    Төрт ёс хаадын сангийн тэргүүн, зохиолч, орчуулагч, түүх судлаач

    УРАН БҮТЭЭЛ

    ТҮҮХ, СОЁЛЫН ЧИГЛЭЛЭЭР

    – Чингис Хаан: Эш хөргийг баримтлах их эзний дүр төрх- Их хаадын зарлигийн дээжис- Монгол Хаад: Намтар цадигийн зурагт цомог – Монголын Нууц Товчоо: хуулмал болон барламал дэвтрүүд- Монгол Хаад (хүүхдэд зориулсан зурагт цомог)- Тэнгэрийн Зарлиг (түүхэн туужис)- Тэнгри (өгүүллэг, туужис)- Солонгон Хөндий (роман)- Алтан ургийн хаадын зургийн цомог- Монгол Хаад – нэгдмэл бахархал (бүрэн хэмжээний түүхэн баримтат кино) – Монгол Хатад: Ээдрээт түүхийн тайлал (бүрэн хэмжээний түүхэн баримтат кино) 

    УДИРДСАН ТӨСӨЛ, ТОМООХОН БҮТЭЭЛҮҮД

    – Монгол хаад: 11 боть түүхийн их шастир НЭГДҮГЭЭР БОТЬ (Тэргүүн Бөлөг – ХҮН ГҮРНИЙ ХААД: Модун шаньюй, Үжүлү Жоди шаньюй, Үлэй Жоди шаньюй, Юй Худурши шаньюй, Пүнү шаньюй, Би шаньюй; Атиль хаан. Дэд Бөлөг – ХАМАГ МОНГОЛЫН ХААД: Хабул хаан, Амбагай хаан, Хотула хаан, Есүхэй баатар); ХОЁРДУГААР БОТЬ (ЧИНГИС ХААН); ГУРАВДУГААР БОТЬ (ИХ МОНГОЛ УЛСЫН ХААД: Өгэдэй хаан, Гүюг хаан, Мөнх хаан, Аригбөх хаан); ДӨРӨВДҮГЭЭР БОТЬ (ЦАГАДАЙН УЛСЫН ХААД: Цагадай хаан, Доголон Төмөр); ТАВДУГААР БОТЬ (АЛТАН ОРДНЫ ХААД: Зүчи хаан, Бат хаан, Сартаг хаан, Улаагчи хаан, Бэрх хаан, Мөнхтөмөр хаан, Тудамөнх хаан, Тулабуга хаан, Тогтоа хаан, Узбек хаан, Тогтамыш хаан); ЗУРГААДУГААР БОТЬ (ИЛ ХААНТ УЛСЫН ХААД: Хүлэгү хаан, Абага хаан, Тэкүдер хаан, Аргун хаан, Гэйхату хаан, Байду хаан, Газан хаан, Өлзийт хаан, Абу Сеид хаан); ДОЛООДУГААР БОТЬ (Тэргүүн Бөлөг – ИХ ЮАНЬ УЛСЫГ ЭСЭРГҮҮЦСЭН МОНГОЛЫН ЭВСЛИЙН ТОЛГОЙЛОГЧ ХАЙДУ ХАН; Дэд Бөлөг – МОНГОЛЫН ИХ ЮАНЬ УЛСЫН ХААД: Хубилай Сэцэн хаан, Төмөр хаан Өлзийт, Хайсан Хүлэг хаан, Аюурбарбад Буянт хаан); НАЙМДУГААР БОТЬ (Тэргүүн Бөлөг – МОНГОЛЫН ИХ ЮАНЬ УЛСЫН ХААД (үргэлжлэл): Шадбал Гэгээн хаан, Есөнтөмөр хаан, Тугтөмөр хаан, Ринчинбал хаан, Тогоонтөмөр хаан; Дэд Бөлөг – УМАРД ЮАНЬ УЛСЫН ХААД: Аюушридара хаан, Төгстөмөр хаан; Гутгаар Бөлөг – ДӨЧИН, ДӨРВӨН ХОЁРЫН МОНГОЛ УЛСЫН ХААД: Энх Зоригт хаан, Элбэг хаан, Гүнтөмөр хаан, Өлзийтөмөр хаан, Дэлбэг хаан, Адай хаан, Тайсун хаан, Махагүргис хаан, Молон хаан, Мандуул хаан, Батмөнх Даян хаан); ЕСДҮГЭЭР БОТЬ (Тэргүүн Бөлөг – МОНГОЛЫН ТҮМЭД ТҮМЭНИЙ ТЭРГҮҮН АЛТАН ХАН; Дэд Бөлөг – ДӨЧИН, ДӨРВӨН ХОЁРЫН МОНГОЛ УЛСЫН ХААД: Барсболд хаан, Боди Алаг хаан, Дарайсун хаан, Түмэн Засагт хаан, Буян хаан, Лигдэн хаан); АРАВДУГААР БОТЬ (ЗҮҮНГАР ХААНТ УЛСЫН ХААД: Галдан Бошигт хаан, Цэвээнравдан хаан, Галданцэрэн хаан, Даваач хаан); АРВАН НЭГДҮГЭЭР БОТЬ (БОГД ХААНТ МОНГОЛ УЛСЫН ХААН БОГД ЖАВЗАНДАМБА ХУТАГТ)Төсөлд оролцогчид: Түүхийн Ухааны доктор С.Бадарчи, Ж.Болдбаатар, Л.Ганбат, Г.Жамсран, С.Лочин, Б.Нацагдорж, А.Пунсаг, Ж.Урангуа, Н.Хишигт, Ц.Цэрэндорж, С.Цолмон, Х.Шагдар, Д.Энхцэцэг, Ц.Энхчимэг, Г.Эрдэнэчимэг; магистр Ч.Содбилэг, Б.Сэрчин, А.Төмөр-Очир; доктор Д.Цахилгаан; Г.Мэнд-Ооёо, Б.Номинчимэд, С.Товуудорж- “Монгол хатад” 3 боть түүхийн шастир.I БОТЬ (Алун гуа, Өэлүн эх, Бөртэ хатан, Есүй хатан, Хулан хатан, Алаха бэхи, Сорхагтани бэхи, Дөргэнэ хатан, Огуль Хаймиш, Хотолун гүнж, Өлзийт гоо, Самар гүнж, Сэцэг бэйж, Мандухай сэцэн, Юнгэн хатан, Абай хатан, Мадь тайгал хатан)II БОТЬ (Ханджамц хатан, Гүнж хатан, Сайхан Жуй хатан, Пунцагролма хатан, Доржравдан хатан, Ану хатан, Сэтэржав хатан, Дармабал хатан, Уламбаяр хатан, Есөнлүн хатан, Турхан хатан, Эргэнэ хатан, Сарай Мульк хатан, Ак султан Ханике, Ханзаде бегум гүнж, Айша султан бегум зэрэг Цагадайн улсын хатад, дараа нь Борогчин хатан, Цэцэг хатан, Яйлак хатан, Тайдула хатан, Жаныке гүнж нарын Алтан Ордны хатад), III БОТЬ (Илдүз хатан, Тогос хатан, Гүюг хатан, Өлзий хатан, Хутуй хатан зэрэг Ил хаант улсын 20-иод хатан, Монголын Юань Улсын 17 хатан, Корйө болон Манжийн үеийн 30 гаруй хатан)Төсөлд оролцогчид: Түүхийн Ухааны доктор Л.Ганбат, Б.Нацагдорж, А.Пунсаг, Ж.Урангуа, Ц.Цэрэндорж, С.Цолмон, Д.Энхцэцэг, Ц.Энхчимэг, Г.Эрдэнэчимэг; магистр Ч.Содбилэг, Б.Сэрчин, А.Төмөр-Очир.- Алтан ургийн 36, Алтан ургийн бус 1, нийт 37 хааны хөрөг бүтээх төсөл Төсөлд оролцсон зураачид: Ч.Алимаа, Ц.Болд, С.Ганболд, Б.Насанцэнгэл, Ц.Отгонбаяр 

    – Чингис, Өгэдэй, Хубилай гурван их хааны сэнтийдээ заларсан, реалист уран зургийг том хэмжээгээр бүтээх төсөл / Зураач: А.Далантай
    – Чингис хааны цээж баримал / Барималч: А.Далантай- Чингис хааны төрийн бэлгэдэл / Зөвлөх: С.Дулам (доктор, профессор)
    – “Монголын Нууц Товчоо” нэгэн дэлгэмэл нүүрнээ бэлтгэх төсөл.
    – Монголын Нууц Товчоо: танилцуулга, толилуулга / Төрт Ёс, Хаадын Сан, Өвөр Монголын “Монголын Нууц Товчоо” Сурвалж Бичгийн Хүрээлэн- Монголын Юань гүрнийг үндэслэгч, их хаан Хубилайн 800 жилийн ойг ёслон тэмдэглэх ЗГ-ын бүрэлдэхүүнд ажиллаж, ойн лого, сүлд зураг зэргийг биечлэн бэлтгэв.- Монголын найман Богд – Богд Хаан (8-р Богдын намтар цадиг) – Монголын их хаад – Богдын лүндэн – Хаан Цадиг (түүхэн туужис) / Төсөлд оролцогчид: С.Пүрэв, Б.Өлзийсүрэн, Ч.Жанчивдорж, Б.Ойдов, До.Цэнджав, С.Оюун- Хатан цадиг (түүхэн туужис) / Төсөлд оролцогчид: Б.Өлзийсүрэн, До.Цэнджав, С.Пүрэв, Ч.Жанчивдорж, Б.Ойдов- Жанжин цадиг (түүхэн туужис) / Төсөлд оролцогчид: С.Пүрэв, Ч.Жанчивдорж, Б.Ойдов, Д.Төрбат, С.Батжаргал, До.Цэнджав, С.Оюун- Тэнгэр хүлэгтэн (Уралдаанд шалгарсан түүхэн туужис) – “Есөн Зууны Сонгодог Бадгууд” XIII-XXI зуун хүртэлх монгол туургатны яруу найргийн дээжис (Д.Гүн-Үйлсийн тайлбар, тодруулга бүхий эмхэтгэл). ОРЧУУЛГА, ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН ЧИГЛЭЛЭЭР- А.С.Пушкин: Шүлгүүд / Орос хэлнээс орчуулсан Д.Гүн-Үйлс, ариутган шүүсэн Ю.Н.Кручкин. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007, -132н.- А.С.Пушкин “Таашаалдаа зориулму” (А.С.Пушкиний хориотой байсан шүлгүүд) / Орчуулагч Д.Гүн-Үйлс, дизайнер М.Тэгшжаргал, зураач А.Далантай. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2009.- Эрин зууны дурлал (У.Шекспирийн сонетууд, А.Пушкиний шүлгүүд; ном, CD) / Орчуулагч, дуун өгүүлэгч Д.Гүн-Үйлс, Бит пресс, 2010 он.- Мао Зэдун / түүхэн өгүүллүүд. / Зохиогч А.Панцов, Орос хэлнээс орчуулсан Д.Гүн-Үйлс, Х.Төмөр. Бит пресс, 2010 он.- Нострадамус: Зөн билиг оршвой. / Д.Гүн-Үйлс. Улаанбаатар хот, Соёмбо Принтинг компани, 2005.- Дэлхийд манлайлагчдын маркетинг / Зохиогчид Сливотски А., Моррисон Д. Орчуулагч Д.Гүн-үйлс, Ц.Нарангэрэл, редактор Д.Гүн-Үйлс. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2006.- Монгол-Англи Толь / Д.Гүн-Үйлс. техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Бит пресс, 2010.- Орчуулга, найруулга зүй (Англи хэлээр жишээлсэн онол, дадлага) / Утга зохиолын тухай яриа (шүүмж судлал) / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс. техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо Принтинг ХХК, 2008.- Англи хэлний нууц товчоо (Англи хэл сурахад тохиолдох хүндрэл бэрхшээлүүдийг даван туулах арга зам) / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2006.- Кембрижийн англи хэлний шинэ курс: Түлхүүр хариулт бүхий дадлагын ном 4 (Кембрижийн Хэвлэлийн газрын албан ёсны эрхтэйгээр) / Зохиогчид О’Саливан, Д. Сван, М, Уолтер, К. / Орчуулагч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. -Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007.- Англи хэлний өгүүлбэр зүй / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007.- Англи хэлний үг зүй / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007. – Англи монгол зэрэгцүүлсэн хэл зүй / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007.- Монгол герман яриан толь / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2005. – Монгол англи тайлбар яриан толь / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2005. – Англи яриан хөтөч / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2007. – English – Mongolian phrase – book (аудио CD-ний хамт) / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008. – Би англиар ярьж чадна (аудио CD-ний хамт) / Д.Гүн-Үйлс, зураач А.Бат-Эрдэнэ, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Live Design ХХК, 2006. – Англи хэлийг алхам алхамаар (1) (4 ширхэг аудио CD-ний хамт) / зохиогч Н.А.Бонк, И.И.Левина, И.А.Бонк; орчуулагч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008. – Англи хэлийг алхам алхамаар (2) (3 ширхэг аудио CD-ний хамт) / зохиогч Н.А.Бонк; орчуулагч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008. – Англи хэлний алтан дүрэм / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008. – Англи хэлний алтан ном / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2010. – Speak & Listen / эмхэтгэгч, зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008. – Төгс гэгээрсэн их багш Чин Хай / Асуулт, хариултууд. Орчуулсан Д.Гүн-Үйлс- Нохой миний амьдралд. Зохиогч Чин Хай. Орчуулсан Д.Гүн-Үйлс.- Төгс гэгээрсэн их багш Чин Хай / Зуун зууны хайр. Орчуулсан Д.Гүн-ҮйлсХҮҮХДИЙН ЗОХИОЛ БОЛОН БУСАД- Тэнгэрийн охин (өгүүллэг, туурь) / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, зураач Цом.Ганзориг, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК- “Шижиртэн дуурсах үеийнхэн мину” (Алтан Үеийн зохиолч, уран бүтээлчдийн тайлбар бүхий зургийн цомог.) / Ерөнхий редактор, эрхлэн нийтлэгч Д.Гүн-Үйлс. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2017.- Яруу найргийн тухай яриа / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2007 он.- Яруу найргийн шинэ үе. / Ерөнхий редактор, эрхлэн нийтлэгч Д.Гүн-Үйлс. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2007.- “Гайхамшгийн эрэлд” Телевизийн 10 цуврал кино зохиол. Баримтат уран сайхны, хүүхдийн бүтээл. Байгаль хамгаалах сэдэвтэй. / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008.- “Гайхамшгийн эрэлд” 10 цуврал комикс. (Байгаль хамгаалах сэдэв) / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, Зураач: А.Бат-Эрдэнэ, дизайнер М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2013.1-р дэвтэр Цэвэр агаар, 2-р дэвтэр Лус гуай, 3-р дэвтэр Бэлэг, 4-р дэвтэр Хотод айлчилсан цэвэр агаар, 5-р дэвтэр Нууц, 6-р дэвтэр Амьтадын хувцасны дэлгүүр, 7-р дэвтэр Супермен, 8-р дэвтэр Ойг хэн тарив?, 9-р дэвтэр Гайхмаар юм, 10-р дэвтэр Тогорууны өндөг. – Амьтадын тухай цувралууд (Хойд туйлын амьтад, Европ тивийн амьтад, Африк тивийн амьтад, Ази тивийн амьтад, Австрали тивийн амьтад, Америк тивийн амьтад) / Д.Гүн-Үйлс, дизайнер М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2008.- “Мазаалай” цуврал (англи, монгол хэл дээрх) / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Соёмбо принтинг ХХК, 2008.- “Мазаалай” цуврал (Хүүхдэд зориулан туурвисан Монголын болон гадаадын зохиолчдын шилдэг бүтээлийн дээжис) / Д.Гүн-Үйлс, техник редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, Мөнхийн үсэг ХХК, 2008.- “Эверест” аудио тренинг / Зохиогч Д.Гүн-Үйлс, Оролцсон уран бүтээлчид: Монгол Улсын Соёлын Гавъяат Зүтгэлтэн Чулуунбат, Хаянхирваа, нэвтрүүлэгч Идэрчулуун, найруулагч Баярсайхан, Насандулам. Редактор М.Тэгшжаргал. Улаанбаатар хот, МУЗСТ, 40 минут.- “Ёстой гоё ном” (Хүүхдэд зориулан туурвисан Монголын зохиолчдын шилдэг бүтээлийн дээжис) / Ерөнхий редактор, эрхлэн нийтлэгч Д.Гүн-Үйлс, дизайнер М.Тэгшжаргал, зураач А.Далантай. Улаанбаатар хот, Мөнхийн Үсэг ХХК, 2009.- Амжилтанд хүрэх буян / Сонсдог ном, double CD, 2008.- Ярьдаг цагаан толгой (монгол) / зохиогч Д.Гүн-Үйлс, БНХАУ, Шэнжений хэвлэлийн компани, 2015.- Ярьдаг цагаан толгой (англи) / зохиогч Д.Гүн-Үйлс, БНХАУ, Шэнжений хэвлэлийн компани, 2015.- Гоёхон Бүүжий / зохиогч Д.Гүн-Үйлс, Монголын Утга Зохиол Судлалын Төв, Мөнхийн Үсэг ХХК. 2017.Жич: Дээрх бүтээлүүдээс гадна түүх соёл, хэл, уран зохиолын чиглэлээр олон арван бүтээлийг Д.Гүн-Үйлс редакторлон толилуулжээ. Өдгөө хэвлэлд бэлэн болсон хэд хэдэн бүтээл буй.

     
    Д.Гүн-Үйлс: Бид тоогоор цөөн боловч үзэл санаагаар том үндэстэн

    Зохиолч, түүх судлаач Дугарсүрэнгийн Гүн-Үйлстэй уламжлалт оршихуй, монгол хүний мөн чанар, уг төрхийн талаар  ярилцлаа.

    -Тавлаг сайхан хаваржиж байна уу. Монгол хүний мөн чанарын тухай бодож эргэцүүлж явдгийн хувьд энэ сэдвээр ярилцана гэхээр сэтгэл хөдөлж байна. Ийм том сэдвийг энэ цаг үед дэвшүүлж ярих нь нэг талаар бас зориг юм даа. Одоо чинь Монголоо магтсан хүнийг ад үзэх нь холгүй болж шүү дээ…   
    -Сайхан, та сайхан хаваржиж байна уу. Энэ сэдвээр үндэсний сэхээтнүүд бүхий л цаг үед дуугарсаар ирсэн. Би тэдний л нэг. Чухал сэдэв. Гэхдээ үндэслэлтэй зөв тайлж ярихгүй бол хүмүүстээ тус биш, ус болж ч мэдэх эмзэг сэдэв.  

    Өнөөдөр бид их сонин цаг үед амьдарч байна. Энэ хижиг тахлыг эс тооцвол манай нөхцөлд илт нүдэнд харагдах түрэмгийлэл, дайсагнал, дайн дажин байхгүй боловч хүмүүсийн олон янзын хандлага, бие биетэйгээ тэмцэлдсэн бодол санаанууд, ургасан хөрсөө голж шилсэн элдэв “гоё цэцгүүд”-ийн гоморхол, өөрсдөө ч татгалзаж эхлээд байгаа гаднынхны амьдралын хэв маягийг дагаж дуурайх хүсэл, гаднынхны нөлөө, эд баялгийн төлөөх тэмцэл гээд үй олон зөрчилдөөн, ойлгомжгүй байдлын дунд бид амьдарч байна. Ер нь ойлгомжгүй байдал, хүлээлт хоёроос өөр амьдралыг сүйрүүлдэг юм байхгүй. Зөрчил ямар ч үед байдаг нь ойлгомжтой. Гэвч бидний цөөхөн монголчуудын дунд зөрчил үнэндээ хэтрээд байна л даа.

    Бид тоогоор цөөн боловч үзэл санаагаар том үндэстэн. Түүхийн бүхий л үеийн турш цөөхүүлээ байж ирсэн. Цөөхүүлээ атлаа бусдын дор оролгүй, харин ч дээр гарч байсан нь хавьгүй их. Үзэл санаа том байгаагүй бол олон үеийн турш цөөхүүлээ байж ирсэн үндэстэн түүхийн урт удаан хугацаанд тэсэж, бие дааж үлдэх, тэр тусмаа бусдаас илүүрхэх боломж угаасаа байгаагүй юм. Аз ганц хоёр таарч болох ч алхам тутамд таараад байхгүй шүү дээ. Тэгэхээр бидний аз гэж ойлгодог хувь заяаны сайн тохиол монголчуудыг алхам тутамд дагадаг байсан нь өвөг дээдэс маань зөв үзэл санаатай, зөв сэтгэлтэй явсны ач юм. Зөв үзэл санаатай, эр зоригтой хүмүүсийг л аз дагахаас биш, сул дорой хүмүүсийг аз дагаж байсан түүх ховор.

    Бид байгаль цаг агаарын олон янз хувирал, түүхийн ээдрээт үйл явц, хүнд хүчрийг даваад гараад ирсэн шигээ ямар ч үед тэсэж үлдэх, амьд гарах төрөлхийн зөн совинтой, тийм чадвартай ард түмэн. 

    Бид байгаль цаг агаарын олон янз хувирал, түүхийн ээдрээт үйл явц, хүнд хүчрийг даваад гараад ирсэн шигээ ямар ч үед тэсэж үлдэх, амьд гарах төрөлхийн зөн совинтой, тийм чадвартай ард түмэн. Тэсэж үлдээд зогсохгүй өөрийгөө ахин дахин тунхаглах санаж сэрэхүй бас бий. Өнөөгийн биднийг олон үеэр бэлтгэсэн өвөг дээдсийн ухаан ч бий. Бид тэднээсээ мөн чанараа өвлөж авсан. Өөр хаанаас хэнээсээ авах билээ дээ. Ер монголчууд гэлтгүй дэлхийн үндэстэн бүхэн өөрийн мөн чанартай. Менталитет, унаган төрх ч гэдэг. Унаган төрх, мөн чанар аливаа улс үндэстний хувь заяаг тодорхойлдог. Хувь заяаны код ч гэж болно.

    -Хувь заяа кодтой гэж бодохоор сонин юм байна шүү. Өөрөөр хэлбэл, хувь заяагаа ямар болгох нь бидний санаж сэрэхүйгээс шалтгаалах нь ээ дээ?
    -Тэгэлгүй яах вэ. Өөр юунаас шалтгаалах вэ. Гэхдээ эхлээд нэг юманд хариулчихмаар байна. Өнөөдөр бид ийм сул дорой байхаар кодлогдсон юм уу гэж асуух хүн гарч магадгүй. Магадгүй ч биш, ер нь гарна. Өвөг дээдсээсээ өвлөж авсан мөн чанар буруу болохоор өнөөдөр бид ингэж амьдарч байгаа хэрэг огт биш. Харин олон үеийн зөв үзэл санаа, зөв дадал хэвшил, зөв мөн чанараа бид үл тоож унтуулсан учраас ийм болчхоод байгаа юм. Гэхдээ монгол хүн тэр бүх эрхэм чанараа унтуулсан болохоос ор тас гээчхээгүй. Бидний сэтгэл зүрхэнд, зөн совинд нэлээд бөх нойрсож байгаа. Өнөөдөр Монголоо муулаад шүүмжлээд байгаа хүмүүсийн дотор ч ялгаагүй. Учир нь хүн судлалын онолоор язгуур мөн чанар тийм амар арилж алга болдоггүй. Алга болдог юм гэхэд ганц хоёр зуун жил, хоёр гурван үе хангалтгүй. Хэрэв монгол хүнийг өөрчлөх бодлого олон үе шаттай, нарийн төлөвлөгөөтэй, бүх төрлийн арга замаар хэрэгжээгүй бол шүү дээ.

    Хүний хөгжлийн онолоор бол, алс хэтийн зорилготой ч байна уу, амьдрах орчиндоо захирагдсан ч байна уу, ямар ч шалтгаантай бай хамаагүй, тухайн үндэстний оюун санаанд олон үеэр хэвшсэн сэтгэхүйн хэв маяг дараа үеийнхнийхээ мөн чанар, уг төрх болж үлддэг нь л бодит зүйл юм.

    Хүний хөгжлийн онолоор бол, алс хэтийн зорилготой ч байна уу, амьдрах орчиндоо захирагдсан ч байна уу, ямар ч шалтгаантай бай хамаагүй, тухайн үндэстний оюун санаанд олон үеэр хэвшсэн сэтгэхүйн хэв маяг дараа үеийнхнийхээ мөн чанар, уг төрх болж үлддэг нь л бодит зүйл юм. Улс үндэстэн бүхэн өөрийн нийтлэг гэмээр чанартай байдаг нь үүнтэй холбоотой. Олон мянганаар амьдарч ирсэн ахуй оршихуй, түүх соёл нь үндэстэн бүхний сэтгэхүйд кодлогдсон болохоор тэр. Ухаандаа хятадууд ажилсаг, зан заншлаа дээдэлдэг, жаахан дотуур тамиртай, оросууд болохоор далайцтай, нийтэч, хээгүй, танхайдуу, англичууд цэмцгэр, нухацтай, нэр төрд дуртай, япончууд хариуцлагатай, хөдөлмөрч, ёс уламжлалаа сахидаг гэхчлэн нэг тийм тогтчихсон гэмээр дүр төрх, хандлагыг бид олж хардаг…

    -Бид тэднийг тэгж хардаг юм байж. Тэд харин биднийг яаж хардаг бол. Монгол хүн яг ямар юм бол. Монгол хүний уг төрх, хандлага юу юм бэ?
    -Шууд тийм ийм гээд хэлчхэж болно л доо. Гэхдээ хүний мөн чанар, энгийнээр зан араншин, хандлага яаж бий болж төлөвшдөг тухай ярихын тулд олон үеэр оршин амьдарч ирсэн нөхцөл байдал, ахуй оршихуй, түүнээсээ ургаж гарсан сэтгэхүй, түүхийн явц, уламжлал, зан заншил зэргийг судалгааны зөв арга барилаар, хүн судлалын үүднээс логиктой гаргаж тавихгүй бол уг санаа нь хэчнээн зөв байгаад ч бусдад ойлгуулж чадахгүй. Зөв ойлгуулахгүй бол хүмүүс хүлээн зөвшөөрөхгүй, та бид хоёрын яриа ч ач холбогдолгүй болно. Хүний ой тойнд үлдээхүйц санаж эргэцүүлэх юм өгөхгүй бол хэн өөрийгөө таньж, өөрийгөө хүндлэх вэ дээ.

    Зөвхөн ганц шинжийг ойлгуулахын тулд л нэлээд их зүйл ярих хэрэгтэй болно. Жишээ хэлье. Холыг харах чадвар бол монгол хүний нэг мөн чанар байжээ. Нүдний хараа сайтай гэсэн утгаар биш шүү. Амьдралын алс хэтийг ухаарахдаа, хожмын үр дагаварт дүн шинжилгээ хийхдээ сайн байсан гэсэн үг. Ингэж хэлээд л орхичихвол хэн ч итгэхгүй. Залуучууд “Ёстой мэдэх ч үгүй юм байна. Монголчууд холыг хардаг байсан бол өнөөдрийнх шиг ингэж амьдрах уу. Адаглаад том гэрээг ингэж хийх үү?” гээд л шаагилдаад унана. Өнөөдрийн нөхцөл байдлаар сэтгээд байна л даа. Тэгвэл ганц энэ чанарыг тайлбарлахын тулд их холоос эхлэх хэрэгтэй болно. 

    Монгол хүний хувьд, орон зайг эзэгнэгч байхаар төрсөн гэж би боддог. Орон зай гэдэг өөрөө асар том ухагдахуун.

    Монгол хүний хувьд, орон зайг эзэгнэгч байхаар төрсөн гэж би боддог. Орон зай гэдэг өөрөө асар том ухагдахуун. Сэтгэлийн орон зай, зөн билгийн орон зай, хувийн орон зай, харилцааны орон зай гэхчлэн олон орон зай байдаг. Бас бодит ертөнцийн хэмжээсийг ч орон зай гэж ойлгож болно. Тэгэхээр байгаль дэлхий бол орон зайн бас нэг төлөөлөгч. Суурин соёлд цаг хугацаа чухал бол нүүдэлчин соёлд орон зай чухал байжээ. Нүүдэлчин соёлын хүмүүс орон зайг чухалчилж ирсэн нь цаг хугацааг хүн төрөлхтний төлөө үргэлж сайн сайхнаар гүйлгэхийн тулд дэлхий ертөнц өөрөө эрүүл саруул байх ёстой гэж сэтгэж амьдарсных юм.

    Өнөөдөр амьдрал дээр ч тэр, зурагтын дэлгэцээр ч тэр, хүмүүс машин техникийг цаг хугацаанаас түрүүлэх шахуу шамдан хийж байна. Тэгээд тэр хүчтэй техникээрээ уулыг нурааж, усыг эргүүлж, газрын хөрсийг онги татаж байна шүү дээ. Байгаль дэлхий сүйрч үгүй болсон ч цаг хугацаа урссаар үлдэх биз. Гэвч байгаль дэлхийтэйгээ хамт үгүй болох хүн төрөлхтөнд цаг хугацаа урссаар байх уу, уудам тал халил хясаанд тулж гэнэт төгсөх шиг таг зогсоно уу, үнэндээ юуны ялгаа байх вэ дээ. Цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй. Цаг хугацааны гадна орших юу ч байхгүй гэдгийг нүүдэлчин малч ард түмэн бас мэддэг байсан.

    Нүүдэлчин оршихуй өөрөө урт холын явдалтай. Хуучин цагт монголчууд намхан морио унаж дэлхийг хөндлөн гулд туучсан. Тэр зангарагаараа ямар ч орон зайнаас айж сүрдэхээсээ өнгөрсөн улс. Ухаандаа Төв Азийн өндөрлөгөөс хэдэн мянган бээрийн алсад мяралзан урсах Амударья мөрөн, Хорезм улс гэхэд эртний монголчуудын хувьд, “жижиг тугалын бэлчих газар” байсан юм. Гэтэл манай нийслэлээс тэр үеийн Хорезмын томоохон хот Ургенч хүртэл таван мянга гаруй км гээд бод. Хүнээ дагаад адуу мал нь ч тэвчээртэй. Дэлхийн ямар ч алс бөглүү хязгаар сайн морины гүйх газар байсан. Монголчууд морин дэл дээр холыг туулахаас гадна алсад сэрэмжлүүлэг мэдээ дамжуулах аргатай байсан нь орон зайг эзэгнэх ухааны л бас нэг илрэл байж. 100 км газар мэдээ дамжуулахад 10 гаруйхан минут шаардагддаг байсан гэвэл өнөөдөр итгэх хүн гарахгүй. Хүлэг мориноос өөр хурдан унаа байхгүй, нар, сар, галаас өөр гэрэл гаргах юмгүй эрт зуун шүү дээ. Өнөөдөр шиг холбоо барих утас шөрмөс байх биш. Яаж тэр хол газар мэдээ дамжуулдаг байсан юм бол гэж гайхах хүн гарна. Арга нь энгийн.

    Нутгийн хил хязгаараас эхлэн хараа бараагаа харах өндөрлөгүүд дээр хуурай мод, хатсан харгана, аргал хомоол овоолон бэлтгэж, асааж дохио өгөхөд дараагийнх нь асаах гэх мэтээр хоромхон зуур нутгийн гүнд мэдээ хүргэдэг байж. Өндөр уулын орой дээр харуулын цэргүүд байрлаад дайсан довтолсон нөхцөлд ээлж дараалан дохио өгсөөр эзэн хаанд мэдэгдэх ба хаан, жанждадаа цэргээ яаралтай засаж, дайсныг угтан цохих хугацаа өгдөг байж. Холыг туулах чадвар, мэдээ дамжуулах арга, нүүдэлчин оршихуйд дасан зохицсон зориг тэвчээр зэрэг олон чанар орон зайг эзэгнэх монгол хүний боломжийг бусдаас илүү болгосон.

    Нүүдэлчин малч улсын өглөө сэрээд хамгийн түрүүнд хардаг зүйл нь тооноор үзэгдэх хөх тэнгэр. Хөндий талаар хатируулж явахдаа хардаг юм нь хараа хүрэх алс, холын уулс. 

    Нүүдэлчин малч улсын өглөө сэрээд хамгийн түрүүнд хардаг зүйл нь тооноор үзэгдэх хөх тэнгэр. Хөндий талаар хатируулж явахдаа хардаг юм нь хараа хүрэх алс, холын уулс. Өвөл, зун, хавар, намрын аль ч улиралд ихэнхдээ нартай цэлмэг байдаг нь хүний сэтгэлийг тэнүүн болгодог. Хүний сэтгэхүйд нөлөөлөх газар нутгийн нөлөөлөл. Гэрэл гэгээ ихтэй газрын хүний сэтгэхүй өөр, бүүдгэр сүүмгэр газрын хүний сэтгэхүй өөр. Гэрэл гэгээ ихтэй, уудам нутгийн хүмүүсийн сэтгэл уужим байдаг. Дээр нь байнга алсыг харж явах тул нүдний хараа сайн. Тэнүүн сэтгэлээр аливааг ухаж бодох тул ирэх цагийг төсөөлөх нь газрын холыг хараалах шиг баримжаатай байжээ. Байгаль дэлхийн ааш араншинг танихдаа ч тэр, амьдралын алс хэтийг бодохдоо ч тэр. Тийм байж чадахгүй бол нүүдэлчин амьдралын хэв маягт зохицон амьдрахад хэцүү байсан. Байгаль нь хүнийг тийм чанарт сургана, тийм чанарт суралцсан хүн эргээд байгальдаа зохицон амьдарч чадна. Ийм л харилцан шүтэлцээтэй оршихуй байж.

    Холыг бодож сурахад өөр зүйл ч бас нөлөөлсөн. Тэр нь хууччуулын үг, аман зохиол, хайранд суурилсан сэтгэхүй. Цөөн айл талын энгэрээр тарж сийрэг суух тул олон хүний ярианд автах нь бага, тиймээс ойр байх гэрийн ахмадын үгийг л сонсоно. Өөрөө үнэн зөв явахын баталгаа болж амьдарсан хүндтэй хүнийхээ сургаал үгийг хэзээ ч мартахгүй. Үнэн зөв ухааныг хэзээ ч мартахгүй явна гэдэг холыг харах бас л нэг том өгөгдөл. Хашир туршлагатай, ухаантай хүний үгийг дагаж зөв амьдрах зүг чигээ олно. Байгалиар заалгаснаа тунгаахын хамт ахмадын үгийг уужим сэтгэлээр ухаж бодох тул холыг харах өгөгдөл улам нэмэгдэнэ. Монгол хүн ийм л байж. Энэ чанарыг холоос эрэлтгүй. Өвөө эмээ, нутгийг хөгшчүүлээ бодоод үзэхэд л харагддаг шүү дээ.

    -Өнөөдөр  монгол хүн тийм байсан гэхэд итгэх арга алга болж байна шүү дээ.  Өнөөгийн зарим хүмүүсийг хараад гайхах хүн гарна. Гарна ч гэж бие биеэ хараад танихгүй  гайхсан улс зөндөө байна шүү дээ, цаана чинь…
    -Бүгд ойрын хараатай болчхоогүй ч тийм чанар бүх хүнээс холдож алга болоогүй. Үлдэх нь үлдсэн, унтах нь унтсан. Тийм чанараа сэрэхээргүй бөх унтуулж орхисон нь өөрийгөө хэн бэ гэдгийг таниагүйтэй, өнгөрснөө тоодоггүйтэй, бас харийн соёлд ууссантай холбоотой. Бидний хэн нэгнээс тийм чанар харагдахгүй байгаа нь байгальд ойр, нүүдэлчин малч хөгшид тийм байгаагүй гэсэн үг биш шүү дээ. Ердөө л тэднийхээ олон үеэр бий болгож өгсөн шинж төрхийг бид өөрсдөө унтуулж орхисных юм. Тэгэхээр монгол хүн холыг харах цээжний ухаантай байсныг ойлгуулахын тулд ийм хэдэн зүйлийг оршил болгон ярих хэрэгтэй болно. Дахиад ч задарна.

    Түүхэнд манай хууччуулын холч харааны жишээ тун их. Их хаад, ухаант мэргэдээс авахуулаад цаг үеэ зөв шинжиж, ирээдүйгээ далайцтай харж төлөвлөж байсан учраас л өнөөдрийн монголчууд газар нутагтайгаа, соёл сэтгэхүйтэйгээ үлдсэн хэрэг. 

    Түүхэнд манай хууччуулын холч харааны жишээ тун их. Их хаад, ухаант мэргэдээс авахуулаад цаг үеэ зөв шинжиж, ирээдүйгээ далайцтай харж төлөвлөж байсан учраас л өнөөдрийн монголчууд газар нутагтайгаа, соёл сэтгэхүйтэйгээ үлдсэн хэрэг. Хэрэв монгол хүн холын хараагүй байсан бол та бид хоёр ингээд энэ талаар яриад сууж байхгүй. Өндөр гэгээн Занабазар мандах төрийг биш, мөхөх төрийг дагасан нь чухам тийм л холч харааны илрэл байсан. Хальт сонсоход ойлгомжгүй санагдана. Мандах төрийг дагавал сайхан баймаар юм. Гэтэл холыг харах цээжний ухаанаар мөхөх төрийг дагавал, мөхөх тавилантай улсын дунд бид хожим бие даагаад үлдчихнэ гэдгээ тооцоолж. Харин мандах төрийг дагасан бол мандсан төрийн эрхшээлд үлдэнэ гэдгийг л харсан хэрэг шүү дээ. Ер нь бид бүгд ийм л сэтгэхүйг төрүүлсэн нүүдэлчин соёлын бүтээл.

    -Зөвхөн ганц шинж бий болохын тулд байгалийн, нийгмийн, түүхийн олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн байх нь ээ…
    -Тэгэлгүй яах вэ. Ингээд бас зогсохгүй. Сэтгэлгээний өөр хэв шинж ч бас нөлөөлсөн. Үйлийн үрийг манайхан шашин номын ойлголт гэж боддог. Үнэндээ тийм итгэл үнэмшил шашны том урсгалууд үүсэхээс өмнө бидэнд байсан. Байгалиа хайрлах ухаанаас эхтэй, үндэсний уламжлалтай эртний сурвалжит ойлголт л доо. Амь амьжиргааны эх үүсвэр болсон адуу малаа өсгөж адгуулахын тулд байгальтай зөв харьцах ёстойг их эрт ухаарсан учраас хожмын үр дагаврыг сэтгэж сурсан. Байгалийг ойлгож чадвал бүхнийг ойлгож чадна. Байгаль дэлхий тэр аяараа монгол хүний багш байжээ. Монголоор үйлийн үр гэдэг үгийг самгард хэлээр карма, төвөд хэлээр лай ланчиг гэдэг. Гэхдээ тэд биднээс авсан гэж хэлэх гээгүй шүү. Үнэн ганц учраас түүнд очиж нийлэх цэг нь таарсан хэрэг.

    Өнөөдөр хийсэн үйл маргаашийн хувь заяаг тодорхойлно гэдгийг эртнээс ойлгосон үндэстэн муу юм хийхгүй байхыг үр хойчтоо ойлгуулж, холыг харж алсыг ухаарч амьдрахыг өөрөөрөө үлгэрлэдэг байж. Өөрөөрөө үлгэрлэх нь үглэж дуулснаас зуу дахин үр дүнтэй. Залуус ахмадаа харж хүмүүжнэ. Өглөө босоод л байгаль дэлхийгээ шинжиж, гэр хороогоо засаж, мал сүргээ адгуулж, хол ойрыг туулж, айраг цагаа боловсруулж, сур элдэж, үйл урлаж, олон үйл зэрэг зэрэг өрнөх байгаллаг нүүдэлчин оршихуйд эцэс төгсгөлгүй удаан ярьж, үглэж дуулж суух цаг зав ч байгаагүй юм.  

    -Монгол хүний холын хараа өнөөдөр хааччихав гэж асуух хүн надаас эхлээд байна л даа. Тэгэхээр үүнийгээ бид яаж сэрээх вэ?
    -Эхний ээлжид монгол хүн өөрт анхнаасаа байсан эрхэм чанаруудыг олж харах хэрэгтэй. Тэгээд өнөөдөр хэр их өөрчлөгдсөнөө ойлгох. Өмнө хэлснээ дахин хэлэхэд, бид өөрчлөгдсөн гэхээсээ илүү эрхэм сайн чанаруудаа сэтгэл зүрхнийхээ гүнд унтуулж орхисон юм. Ганц би ч хэлээд байгаа юм биш, аливаа үндэстний төрөлх чанар үгүй болоход маш урт удаан хугацаа, бие организмын болоод оюун санааны эрлийзжилийн олон үе, харь соёлын хүчтэй довтолгоо хэрэгтэй гэдгийг дэлхийн тэргүүлэх судлаачид хэлж сануулаад байна шүү дээ.

    Амьдралд алхам хэрэгтэй шүү дээ. Ойлгож ухаарвал итгэл үнэмшил төрнө. Итгэл үнэмшлээс найдвар, боломж төрнө. Итгэл найдвар, эр зоригтой хүнд аз тохиодгийг монголчууд түүхээрээ харуулсан. 

    Бидний аз болоход, хэд хэдэн нийгмийн нүүр үзсэн ч төрөлх зөн совин бүрэн гүйцэд алга болоход цаг хугацааны хувьд хангалтгүй, ихэнх монголчуудын үндэсний үзлийн голомт унтраагүй, дээр нь монголчуудын бие организмын эрлийзжилийн хувь бага, оюун санааны буюу соёлын эрлийзжил эхлэлийн шатандаа байгаа учраас санаж сэрэх боломж өндөр байгаа юм. Тэгэхээр ойлгож ухаарах нь эхний том алхам. Амьдралд алхам хэрэгтэй шүү дээ. Ойлгож ухаарвал итгэл үнэмшил төрнө. Итгэл үнэмшлээс найдвар, боломж төрнө. Итгэл найдвар, эр зоригтой хүнд аз тохиодгийг монголчууд түүхээрээ харуулсан. Дараа нь зөв үзэл санааныхаа баталгаа болж амьдарсан хууччуул шигээ ёс зүйтэй явахын баталгаа нь болж амьдрахыг хичээх хэрэгтэй. Хичээх, хүсэх гэдэг нь өөрөө амжилтын тал нь юм. Том үйл хэрэг бодит байдалд биелэхийн өмнө сэтгэл санаанд биелдэг шүү дээ. Шашин номынхон “Гэгээрэхийг хүсэх нь өөрөө гэгээрэл юм” ч гэж хэлдэг. Тэгэхээр үнэн зөв бодлынхоо баталгаа нь болж амьдрах хэрэгтэй. Тэвчээртэй бай гэж хэлэх амархан. Тэвчээртэй байхын баталгаа нь болж амьдрах хэцүү. Бусдыг бүү гомдоо гэх амархан. Бусдыг гомдоохгүй явахын баталгаа нь болж амьдрах амаргүй.           

    -Монгол хүн холыг харж, нэг ёсондоо зөв бодож төлөвлөх чадвартай байсныг ойлголоо. Монгол хүний өөр ямар шинж төрхүүдийг хэлж болохоор байна?
    -Энд ахиад л өнөөх дэлгэрэнгүй хэлж ярихгүй бол ойлгомжгүй болох асуудал үүснэ. Тиймээс ганц хоёр санааг хэлэх төдийгөөр хязгаарлая. Ямар ч үндэстний шинж төрх газар нутгийн онцлог, амьдралын хэв маяг, түүхэн үйл явцтай холбогддог. Ээрэм тал, уул нуруу, хангай говь, гол мөрөн, булаг шанд эрээлжилсэн өргөн уудам нутаг, эрс тэс уур амьсгал, нүүдэлчин амьдралын хэв маяг монгол хүнийг өгөөмөр, тэвчээртэй болгосон юм. Байгалиа дагаж, өөрсдийн оршихуйд зөнгөөрөө түшиглэж, ямар нэг албадлагагүйгээр бий болсон учраас өрх гэр, төрөл садан, хот айл, хөрш саахалтаар амьдарч ирсэн амьдралын хэв маяг нь монгол хүнийг ах дүүсэг, хамаатан садансаг болгосон. “Айл хүний амь нэг, саахалт айлын санаа нэг” гэсэн хэлц ардын дунд яригддаг.

    Ойр дотнынхны хүрээнд тохиолдох санаанд оромгүй үйл явдлууд тэднийг аливаа зүйлийн ая эвийг олж, алтан дунджыг барьж шийдэх голч зантай болгосон. Ойр төрлийн хүмүүсийн дунд үл ойлголцол гарч, сайдаж муудах аваас голчийг барихаас өөрөөр яаж эвлэрүүлж, хэн хэнийг нь гомдоохгүй байж чадах билээ. “Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй” гэдэг үг амьдралаас урган гарчээ. Байгалийн олон янз хувирал дунд үр хүүхдээ өсгөх, мал сүргээ адгуулах, ашиг шимийг нь хүртэх, нүүдэл суудал хийх гэхчлэн амьдралд тохиолдох бүхий л үйл явц зэрэг зэрэг өрнөх өвөрмөц орчин монгол хүнийг хурдтай, бие даасан, боломжит зөв шийдлийг олох чадвартай болгосон. Хаад нь хаад шиг, ноёд нь ноёд шиг бие дааж шийдвэр гаргадаг, эрт дундад зуунд дэлхийн эзэнт гүрнийг байгуулж, хүн төрөлхтнийг бүхэлд нь эрхшээх эрхийг мөнх тэнгэрээс хүртэж явсан учраас түүх нь тэднийг итгэлтэй, омог бардам болгосон гэх зэргээр их зүйл ярьж болно.

    Энэ бүх ярианаас монгол хүнийг дэндүү төгс харагдуулах санаа цухалзаж байж магадгүй. Сайн сайхан чанар ямар ч үндэстний хүнд бий.

    Энэ бүх ярианаас монгол хүнийг дэндүү төгс харагдуулах санаа цухалзаж байж магадгүй. Сайн сайхан чанар ямар ч үндэстний хүнд бий. Давхцах зүйл ч бий, давхцахгүй зүйл ч бий. Бусдад байдаг сайн сайхан чанар бидэнд ч бас байсан л гэсэн үг. Бас бусдад үл хүрэх, дутуу чанар ч бидэнд бий. Гэхдээ сэтгэхүйгээрээ эртний нүүдэлчин малч үндэстэнтэй толгой дараалан давхцах тийм үндэстэн хаа ч байхгүй гэдгийг л би баттай хэлж чадна. Харин хэн нэг нь энэ бүхнийг үгүйсгэе гэвэл миний мэдэхгүй олон баримтыг гаргаж ирэх хэрэгтэй болно.

    Нүүдэлчдийн хувьд, мал аж ахуй бие даасан шинжтэй бөгөөд эдийн засгийн өрсөлдөөн гэсэн ойлголт байгаллаг оршихуйд байгаагүй учраас монголчуудын хувьд эв нэгдэл үнэ цэнэтэй, харин өрсөлдөөн үнэ цэнэ багатай байжээ. Түүхийн урт удаан хугацаанд нутаг усыг нь түйвээх, тайван амьдралд нь халдах харийн хүмүүс, сүүлтэй сүүлгүй чоно цөөнгүй байсан учраас ах дүүсээ болон амьдарч буй газар нутгаа хайрлаж хамгаалах зөн совин монгол хүнийг зоригтой байхаас аргагүй болгосон юм. Бас зэрэгцээд нутгархаг үзэл, өөрийгөө болон өөрийнхөө хүмүүсийг бусдаас дээгүүр тавих үзэлтэй болгосон. Ийм зан өнөөгийн улс төрийнхөнд их илэрдэг. Ялгаагүй нүүдэлчин сэтгэхүйн угшилтай монгол хүмүүс шүү дээ. Тэд оюун ухаантнуудыг, улс төрийн бодлоготнуудыг улс орныхоо хэмжээгээр харж сонгодог байсан бол бид арай өөрөөр хөгжих байсан. Гэтэл тэд зөвхөн өөрийн хүмүүсийн дундаас буюу нам дотроосоо шилмэл оюун ухааныг хайдаг. Үл мэдэх хүмүүсийг тэд гадуурхдаг.

    Уудам орон зай, байгалийн хүнд нөхцөл, туулахын эцэсгүй хол зам, санамсаргүй өөрчлөлт, гэнэтийн тохиол учрал бүхэн монгол хүнд өөрөө л сурч мэдэхгүй бол амьдрахын аргагүй тийм нөхцөлийг үүсгэсэн юм. Мэдэхгүй чадахгүй зүйлээ очоод асуучих суурин иргэншлийнх шиг “юм мэддэг” олон хүн, суугаад үзчих номын сан ч бидэнд байгаагүй. Байдаг юм гэхэд хариултыг нь өгөх ном ч бас үгүй байв. Өнөөдөр хийж барахгүй бол маргааш оройтно гэдгийг зөн совин нь сануулж, цагийн юмыг цагт нь хийж сурах зан монгол хүнд суужээ. Дэргэд байх хөгшдөөсөө өөр асуух мэргэдгүй, өөрөөсөө өөр найдах хүнгүй амьдралын орчин “Айлаас эрэхээр авдраа уудал” гэдэг ухаарлыг монголчуудад өгсөн юм. Тэр нь ч зөв байсан. Авралыг алсаас биш, дэргэдээсээ хайсан нь оносон. Үнэндээ дэргэд байх хөгшид ганц хэрэгтэй ном нь байжээ. Тэднийхээ ачаар монгол хүн өөрөө сэтгэж, өөрөө бие даан хийж сурсан. Хар авдарт эрдэнэ байж, хазгар хөгшинд эрдэм байж. Ингээд яриад байвал маш ихийг ярьж болно, даанч танай сонины хэмжээнээс халиад явчих биз.

    Монгол хүний шинж төрх, нүүдэлчин сэтгэхүйн талаар “Монгол заяатан” ном маань удахгүй гарна. Тэр номондоо энэ талаар би дэлгэрэнгүй бичсэн. Тэр номонд судалгаа ч бий, шинжлэх ухаан ч бий, логик гаргалгаа ч бий, түүх оршихуйн задаргаа ч бий, бас уран зохиол, домог яриа, болсон явдал, түүх, шог яриа ч бий. Гэвч энэ ярилцлага маань номын танилцуулга биш учраас олон зүйл яримааргүй байна. Гол нь хүмүүс энэ номыг уншиж, санаа сэдэл авч чадвал ойлгож ухаарч, сэтгэлээ сэрээж, бусдадаа мэдүүлэх боломжтой болно. Заавал номын нэрийг дурдах албагүй л дээ. Энэ бүтээлээс санаа сэдэл авч, монгол хүн өөрийгөө танивал болоо.   

    -Сүүлийн асуулт. Өөрийгөө танихыг жаахан тодруулбал…   
    -Өөрийгөө таних нь толинд хараад өөрийгөө таних, зургаас өөрийгөө олж харахтай зарим талаар адил боловч удам дамжсан ойлголт “арай” өөр. Өөрийгөө таниагүй, өөртөө итгэдэггүй хүн ер бусын зүйл өдөрт хэдэн сая дүнчүүрээрээ тохиож байдаг салхи шуурга шиг орчлонд яаж амьдрах вэ дээ. Тиймээс юуг чадах вэ, юуг чадахгүй вэ, сэтгэлийн бяр тэнхээ хэдий хэрийн ачаа даах вэ, уран сэтгэмж хаа хүртэл үргэлжлэх вэ, удмын мэдээлэлд байгаа давуу талаа яаж ашиглах вэ гэдгээ зөн совингоороо мэдрээд ирэхээр хүнд итгэл төрж, тэр хэрээр боломж бий болдог нь батлагдсан зүйл. Чадах бүхнээ хий, үлдсэнийг нь хувь заяандаа даатга гэдэг шүү дээ. Тиймээс өөрийгөө таних гэж хичээх нь хүний өөрийнхөө төлөө хийж чадах эхний зүйл юм. Хүн өөрийнхөө төлөө чадах зүйлээ хийвэл, хувь заяа түүний төлөө чадах зүйлээ хийнэ.

    Юу ч үгүй хоосон үед апдейт хийх боломжгүй. Юундаа ч хийх вэ дээ. Түүн шиг, төрөлх чанараа таньсан хүн л өөртөө апдэйт хийх материалтай болно. 

    Орчин үеийн компьютерт апдейт хийх гэж нэг юм байдаг. Хуучин программаа санахын хамт сайжруулж шинэчлэхийг тэгж хэлдэг. Юу ч үгүй хоосон үед апдейт хийх боломжгүй. Юундаа ч хийх вэ дээ. Түүн шиг, төрөлх чанараа таньсан хүн л өөртөө апдэйт хийх материалтай болно. Өмнөх үеийнхнээсээ буян заяа өвлөж авахын тулд төрөлх чанараа таньж, түүнийгээ сэрээх хэрэгтэй гэж би боддог. Тэднийхээ оршихуй, сэтгэхүй ямар байсныг мэдэж, өөрийгөө дахин програмчилж, апдейт хийх нь хүний эхний эхний ээлжид олж авах суу мэдлэг гэхэд бараг хилсдэхгүй. Тэнгэрээс мөнгө унахгүй, өдөр бүхэн азын сугалаа хожихгүй, жинхэнэ хайр алхам тутамд таарахгүй болохоор өөрийгөө таньж, өөрийгөө хүчтэй болгохоос өөр амьдралыг туулах ухааныг дэлхийн хүмүүс нээгээгүй байна. Хуучны ёс уламжлалаа сахиж ирсэн япончууд өнөөдөр ямар хүчтэй байгааг бүгд харж байгаа. Бид ч хүчтэй байсан. Гэхдээ бид язгууртан байх үедээ хүчтэй байсан юм. Энэ нь ямар нэг язгуур угсаатай гэхээсээ илүү язгуур сэтгэлгээтэй байх үедээ хүчтэй байсан гэсэн үг. Язгуур сэтгэлгээтэй хүнийг ‘язгууртан’ гэдэг. 

    Эх сурвалж: Зууны мэдээ сонин

  • Дашдэмбэрэлийн ТАМИР- Орос хэлний зэрэг цагийн орчуулагч, гадаад харилцаа

    Эдийн засагч, эрх зүйч, орчуулагч

    БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

    1969- 1979 онд Улаанбаатар хотын 23-р тусгай дунд сургууль онцсайн дүүргэсэн

    1979- 1984 онд ОХУ-ын Тюмень хотын УИС “Эдийн засагч- санхүү зээл” мэргэжлээр дүүргэсэн

    1990- 1992 онд Польш, Варшавын УИС Захиргааны эрхзүйн дээд курсд мэргэжил дээшлүүлсэн

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    1984- 1990 онд Эрдэнэт хотын Ардын Депутатуудын Хурлын Гүйцэтгэх захиргаанд эдийн засагч, даатгалын байцаагч.

    1992- 1997 онд “Жараахай” гадаад дотоод худалдааны компанид менежер, дэд захирал

    1997- 2000 онд Монголын Рекламны Ассоциацид референт, “Рекламны ертөнц” сэтгүүлийн редактор- орчуулагч

    2000- 2002 онд НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн “Экологийн боловсролыг ХМХ-ээр олгох нь” төслийн санхүү аж ахуйн зохицуулагч, редактор- орчуулагч

    2002 оноос аялал жуулчлал, уул уурхай, барилга, олон улсын тээвэр зууч, гадаад худалдаа компаниудад зөвлөх, орчуулагчаар ажиллаж байна.

    ОРЧУУЛГЫН БҮТЭЭЛ 

    Бичгийн орчуулга (Монголоос Орос хэл рүү)

    Уран зохиол: Нэрт монголч эрдэмтэн Ю.Н.Кручкины хамтаар С.Жаргалсайханы “Чингисхааны нууц түүх” роман, П.Очирбатын “Тэнгэрийн цаг” дурдатгал, УИХ гишүүн, сайд Х.Баттулгын “Цуврал ярилцлага”,  Голливуд Якут-Сахагийн хамтарсан  “Чингисхаан” кино тууж, Ж.Буд-Эрдэнэ “Зуны анхны бороо” кино зохиол, УИХ-ын гишүүн Тэрбишдагвын “Зааг” дурдатгал г.м

    Шинжлэх ухаан, эрдмийн ажил: Хууль эрхзүйн салбарт докторын зэрэг горилсон А.С.Тимурова – ийн “Буриадын ердийн эрх” сэдэвт бүтээл, эдийн засгийн ухааны докторын зэрэг горилсон Д.Даваасүрэнгийн “Монгол улсын өрсөлдөх чадварын хөгжил” сэдэвт бүтээл, санхүү эдийн засгийн чиглэлээр “Дэлхийн эдийн засгийн хямралын үе дэхь Монголын мөнгө санхүүгийн бодлого”, “Мэргэшсэн ня-бо бүртгэлийн өнөөгийн байдал цаашдын төлөв”,  доктор, профессор С.Нямзагдын “Уул уурхайд түшиглэсэн Монголын макро эдий засгийн хандлага”, цэргийн шинжлэх ухааны чиглэлээр “Монголын үндэсний цэргийн үйлдвэрлэл” болон геологи уул уурхайн компаниудын тайлан, “УБТЗ” ХН-ийн үндсэн хөрөнгийн үнэлгээний 50 тайлан гэх мэт.

    АМАН ОРЧУУЛГЫН АЖЛУУД

    (Оросоос монгол, монголоос орос хэл рүү синхрон буюу зэрэг цагийн орчуулга)

    1. 1. 2019 оны 12 сар, Москва. 2009 оны 12-р сарын 3- 6. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн ОХУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын бизнес групп, “Марч текнолоджи” ХХК-ийн синхрон орчуулагч
    2. 2. 2019 оны 6 сарын 4- 6, Улаанбаатар, Чингисийн өргөө. Европын Холбооноос зохион байгуулсан “Эрх мэдлийг зааглах ба Үндсэн хуулийн цэц” сэдэвт о/у-ын хэлэлцүүлэг, семинарын синхрон орчуулагч
    3. 3. 2018 оны 6 сар, Тэрэлж “Рэд Рок”. 43 орны оролцсон о/у-ын “Бэлчээрийн мал аж ахуйг боловсронгуй болгох” симпозиум, орос хэлний синхрон орчуулагч
    4. 4. 2018 оны 7 сар, УБ-Шангри-Ла. ОХУ-Монголын ЗГ-ын “Орос-Монголын санаачлага” форум, орос хэлний синхрон орчуулагч
    5. 5. 2018 оны 7 сар, Авлигатай Тэмцэх Газрын урилгаар Европын Холбооноос уригдан ирсэн о/у-ын эксперт шинжээчийн заасан “Оффшорын бүс нутагт хэрхэн мөнгө угаах вэ?” 3 хоногийн семинар, сургалтын синхрон орчуулагч
    6. 6. 2017 оны 9 сар, Оросын Холбооны Улс. Владивосток хот. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын  албан ёсны айлчлалын бизнес группын зэрэг цагийн орчуулагч
    7. 7. 2018 оны 9 сар, Оросын Холбооны Улс. Владивосток хот. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын  албан ёсны айлчлалын бизнес группын зэрэг цагийн орчуулагч
    8. 8. 2012 оны 4 сарын 3- 6, Кыргызстан Улс. Бишкек. Иссык-Куль. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн албан ёсны айлчлалд зэрэг цагийн орчуулагч.
    9. 9. 2009 оны 1 сарын 22-23 “Байкал” форум. Ерөнхий сайд С.Баярын ОХУ-ын Эрхүү хотод хийсэн албан ёсны айлчлалын синхрон орчуулагч
    10. 10. 2012 оны 6 сарын 3-11, Хорват Улс. Сплит хот. Отель “Ле Меридиен”. “Гербалайф”-ын “Ирээдүйн саятан” сургалт семинарын зэрэг цагийн орчуулагч.
    11. 11. 2011 оны 4 сарын 22, Улаанбаатар, “Кемпински”, программ хангамжийн дэлхийн лидер “Oracle” корпорацийн презентаци.
    12. 12. 2010 оны 5-р сарын 17- 22. Оросын бие даасан ҮЭ-ийн Холбооны 1 орлогч Д.М.Кришталь тэргүүтэй төлөөлөгчид Монголд айлчлахад зэрэг цагийн аман хийгээд бичгийн орчуулагч.
    13. 13. 2008 он. Орос- Монголын бизнес форум. Чингис зочид буудал
    14. 14. 2009 он. Ханнс-Зайделийн сангийн ивээл дор зохион байгуулсан “Азийн орнуудын үндсэн хуулийн цэцийн шүүгчдийн 6-р Их Хурал”, Кемпински зочид буудал.
    15. 15. Казахстаны ЭСЯ. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж нарын халз мэтгэлцээний синхрон орчуулга.
    16. 16. 2009 он Геологи уул уурхайн Орос- Монголын чуулган. Баянгол зочид буудал.
    17. 17. 2007 он “Япон сан”-гаас зохион байгуулсан ЕвроАзийн олон улсын эрүүл мэндийн чуулга уулзалт. Чингис зочид буудал
    18. 18. Н.Назарбаевын ивээл дор зохион байгуулсан Бүх шашны төлөөлөгчдийн чуулга уулзалт, Corporation Hotel
    19. 19. 2005- 2009 он Шуугиан сенсаацитай “Алтан Дорнод”-той холбоотой хэрэг, мөрдөн байцаалтын ажиллагаа, шүүх хурал.
    20. 20. 2011 оны 5-р сарын 12. Улаанбаатар, Оросын СШУОрдон. “Байгал нуурын гүн рүү” баримтат киноны презентаци. Байгал нуур, Хөвсгөл нуур, Сэлэнгэ мөрөн, нуурын ай сав газарын талаархи 4 илтгэл, хэвлэлийн бага хурал, ТВ ярилцлага, киноны синхрон орчуулга
    21. 21. 2012- 2013 оны 9 сар Орос- Хятад- Монголын эдийн засгийн 7 хоногийн чуулганы синхрон орчуулагч. Эрээн хот.
    22. 22. 2015 оны 5 сар Итали- Молдав- Литв- Монголын  Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгчдийн 7 хоногийн сургалт семинарын синхрон орчуулагч.
    23. 23. 2015- 2019 оны 7 сар САХА-Якутын төлөөлөгчид Монгол улсад хийсэн айлчлалын албан ёсны орчуулагч
    24. 24. 2015, 2016 оны 8 сар Монголын төлөөлөгчид ОХУ-ын САХА- Якутад хийсэн айлчлалын албан ёсны орчуулагч
    25. 25. 2015 – 2018 оны 9 сар “Улаанбаатарын өдрүүд”-ээр Улаан-Үд хотод хийсэн айчлалын албан ёсны орчуулагч

    Тамир  Дашдэмбэрэлийн

    Консультант,  переводчик высшей категории

    Монголия, г.Улан-Батор

    E-mail:  tamiraa_tamerlan61@mail.ru
    Facebook: Dashdemberel Tamir, WhatsApp: Tamir Dashdemberel

    https://www.facebook.com/tamir

  • Түмэнжаргалын ТӨРТОГТОХ- Физик электроник, сансарын системийн инженер

    БОЛОВСРОЛ

    2019

    Доктор, Хиймэл дагуул – Сансарын Системийн Инженер

    Кюүшүгийн Технологийн Институти, Китакюүшү (Япон)

    Сэдэв: Standardized, Flexible Interface Design for A Cubesat Bus System

    2013

    ШУ Магистр, Физик Электроник

    Физик Электроникийн Сургууль, Монгол Улсын Их Сургууль, Улаанбаатар  

    Сэдэв: Development method for Embedded System based on the ARM Processor with Linux OS

    2006 – 2010

    ШУ Бакалавр, Физик Электроник

    Физик Электроникийн Сургууль, Монгол Улсын Их Сургууль, Улаанбаатар   

    2003 – 2006

    ЕБС ахлах анги,

    Боловсрол Цогцолбол, Улаанбаатар, Багануур дүүрэг

    1996 – 2003

    ЕБС бага, дунд анги

    Ховд аймгийн Цэцэг сумын 10-н жилийн дунд сургууль

    СУРГАЛТ

    Хиймэл дагуулын газрын станцын оператор

    Кюүшүгийн Технологийн Институти, Китакюүшү (Япон)

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    2020 – одоо

    Багш,

    Монгол Улсын Их Сургууль, Шинжлэх Ухааны Сургууль, Байгалийн Ухааны Салбар,

    Физикийн Тэнхим

    2015 – 2019

    Лаборант

    Физикийн тэнхим, Шинжлэх Ухааны Сургууль, Монгол Улсын Их Сургууль, Улаанбаатар

    2010 – 2015

    Сургалтын инженер

    Физик Электроникийн Сургууль, Монгол Улсын Их Сургууль, Улаанбаатар

    сургалтын болон ТӨСӨЛТ ажил

    2018 – одоо

    Тэмүүлэл хиймэл дагуулын төсөл

    Ерөнхий инженер
    • 2017– 2019

    ШУВУУД-3 хиймэл дагуулын төсөл,

    Хиймэл дагуулын интерфэйс дизайн, цахилгаан тэжээлийн систем болон төв процессорын системийн зөвлөх,
    • 2015– 2018

    ШУВУУД төсөл, Мазаалай Монголын анхны хиймэл дагуул,

    Хиймэл дагуулын төв процессор, команд болон мэдээлэл зохицуулах системийн инженер

    2015 – одоо

    Инженер технологийн дээд боловсрол  

    Сансрын инженерчлэлийн програм түүний хэрэглээ төслийн судлаач

    2012–2015

    Электроникийн дугуйлан,

    Монгол Улсын Их Сургууль, Улаанбаатар

    2012, 2013, 2014, 2015

    Робокон тэмцээний удирдагч багш

    МУИС, Физик Электроникийн Сургууль

    2013, 2014

    Кансатын тэмцээний удирдагч багш

    МУИС, Физик Электроникийн Сургууль

    2010

    Дарханы дулааны цахилгаан станцын хяналтын системийн автоматжуулалт

    Хөгжүүлэгч инженер

    2010

    Монгол Лифт төсөл, Просис автоматик ХХК, Цахилгаан тээвэр ХК

    Хөгжүүлэгч инженер

    НЭМЭЛТ МЭДЭЭЛЭЛ

    Амжилттай оролцсон уралдаан тэмцээн

    – 1-р байр, “Cansats in Europe” Олон улсын кансатын тэмцээн, Ипани улс, 2012;

    – 2-р байр, Оюутны эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, Улаанбаатар, Монгол улс, 2012;

    – 2-р байр, ABU Robocon Mongolia, Үндэсний Роботын тэмцээн, Улаанбаатар, Монгол улс, 2010;

    – Хүрэл медаль, Улсын Электроникийн олимпиад, Улаанбаатар, Монгол улс, 2009;

    – Шилдэг сайн дурын ажилтан, Монголын Энести Интернэшнл, 2009;

    – 1-р байр, Ази номхон далайн бүсийн залуучуудын холбооны лого зохиох уралдааны, APYN 2008;

    Хэвлүүлсэн бүтээл,

    Эрдэм Шинжилгээний хурлын илтгэл

    “CubeSat bus interface with Complex Programmable Logic Device”, Acta Astronautica, Volume 160, July 2019, Pages 331-342

    “Programmable CubeSat Interface Board to Reduce Costs and Delivery Time”, 33rd Annual AIAA/USU Conference on Small Satellites, 2019

    “Development Method for Embedded System based on the ARM Processor with Linux OS”, Paper, MMT2013 – Conference on Information technology in Mongolia, April 2013

    Development Status of Joint Global Multi-Nation Birds CubeSat Constellation Project, Conference proceedings, UKAREN 60th Space Sciences and Technology Conference, Hakodate, Japan, 2016

    Experiences of a proposed bus interface standard applying for CubeSat Constellation, Presentation,  International Workshop on lean Satellite Standardization – 2017, Tokyo, Japan, 2017

    Сонгуульт ажил

    Монголын Сансрын Технологийн Холбоо НҮ-ТББ –ын удирдах зөвлөлийн гишүүн, 2017 –оос хойш, Судалгаа хөгуүүлэлтийн албаны дарга

    NUMOSA, МУИС-ын дэргэдэх Америкийн Оптикийн Нийгэмлэгийн Оюутны бүлгэмийн тэргүүн (Optical Society of America), 2013 – 2015;

    Монголын Эмнести Интернэшнл хүний эрхийн байгууллагын удирдах зөвлөлийн гишүүн, 2010 – 2012;

    Холбоо барих: turtogtox@gmail.com, turtogtokh@mosta.mn
    https://www.facebook.com/Mongo…

  • Жанчивын ГАЛБАДРАХ- Боловсрол судлаач, боловсролыг шинэчлэгч

    Боловсрол судлаач, боловсролыг шинэчлэгч, Шинэ Монгол Эрдмийн Хүрээлэнгийн ерөнхийлөгч, Японы Эзэн хааны эрхэм дээд шагнал “Мандах нар” одонт. Монгол Улсын хөгжлийг тодорхойлох 30,000 шилдэг мэргэжилтэнг бэлтгэж өгөх зорилготой ажилладаг.

    Монголын боловсролын салбарт томоохон шинэчлэл, ахиц дэвшлийг авчирч буй сурган хүмүүжүүлэгч, манлайлагч. Боломжгүй зүйлсийг болгож бүтээж, асар их зовлон бэрхшээлийг давсан тэрээр өдгөө хоёр цэцэрлэг, бага, дунд, ахлах сургууль, техник инженерийн коллеж, технологийн дээд сургуулиас бүрдсэн боловсролын томоохон инстүүцийг цогцлоож 3000 шахам хүүхэд залууст эрдэм сургаж байна.

    Улаанхуарангийн гэр хорооллын сургуульд ерөнхий боловсролын сургуулиа төгссөн. Математикийн сайн багш болох н.Батдорж багшийгаа хараад ирээдүйд математикийн багш болно гэж шийдэж байсан. Их сургуулийг физикийн багшаар төгссөн. Ажлын гараагаа Төв аймагт багшлахаас эхэлсэн. Хөдөө Аж ахуйн дээд сургуульд багш, Боловсролын Хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, дараа нь 84 дүгээр сургуульд дэд захирлаар гээд боловсролынхоо салбарын олон шатны байгууллагад ажилласан нь их завшаан юм. Тэгээд шалгалт өгч Япон руу мэргэжил дээшлүүлэхээр явж байсан.1995 онд Япон улсын засгийн газрын тэтгэлэгт хөтөлбөрөөр Ямагата их сургуульд Японы Боловсролын тогтолцооны талаар суралцаж байх үедээ анх Японы сургалтын хөтөлбөрийг Монголд нэвтрүүлэн, Япон хэв маягын сургуулийг Монголд нээж байгуулахыг зорьж ажилласан.

    Ярилцлага унших

    http://new.shinemongol.edu.mn/

  • Дугарын ЖАРГАЛСАЙХАН- Системийн инженер

    Уул уурхайн инженер, эдийн засагч, Монгол улсын хөгжил болон байгууллагын хөгжилд системийн инженерчлэлд суурилсан судалгаа, шийдлийг ашиглах талаар доривтой судалгаануудыг удирдан чиглүүлж ажиллаж байна.

    1990 онд Монголын Улсын Ашигт малтмалын газрын даргаар ажиллаж байсан. MIH группын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан.

    ШУТИС-ийн хүндэт профессор, ТУС солюшн ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал, 

    “Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ийн тэргүүн, “Монголын бизнесийн зөвлөл” ТББ-ийн УЗ-ийн гишүүн, Системийн инженерчлэлийн олон улсын зөвлөл (INCOSE)-ийн гишүүн.

    “ТУС солюшн” ХХК-ийн түүх.

    Бид үйл ажиллагаагаа анх 1997 онд “Майн инфо” ХХК-ийг үүсгэн байгуулж геологи, уул уурхайн чиглэлээр гадаад, дотоодын компаниудад бизнесийн мэдээллийн үйлчилгээг үзүүлж эхлүүлсэн бөгөөд өнгөрсөн хугацаанд цар хүрээгээ тэлж бизнесийн төрөл бүрийн салбарын 17 охин, хараат компанийг багтаасан “Эм Ай Эйч” групп болгон өргөжүүлсэн юм. 2016 онд группыг бүтцийн өөрчлөлтөнд оруулж “Гүнд Инвестмент” хөрөнгө оруулалтын холдинг компани болгон өөрчлөн зохион байгуулсан.

    Системийн инженерчлэлийн үйлчилгээний “ТУС солюшн” ХХК-ийг 2016 онд Холдингийн бүрэлдэхүүнд үүсгэн байгуулсан юм. Бид өөрсдийн олон жил хуримтлуулсан туршлага, системийн болон логик сэтгэлгээний онол, арга зүйд тулгуурлан байгууллагад тулгарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэх “ТУС шийдлийн үйлчилгээ”-г энэ компаниараа дамжуулан байгууллагуудад санал болгож байна.

    https://www.tussolution.mn/

    youngresearcher.org

  • Цэдэнбалжирын АЛТАНХУЯГ- Морин хуурын багш, морин хуур судлал

    Хөгжмийн зохиолч, морин хуурын багш, удирдаач, Морин хуурын багш нарын холбооны УЗ-ийн гишүүн.
    “Хүннү аялгуу” морин хуурын сургалтын төвийн захирал, багш.

    Алтанхуяг (Алтан Аялгуут Мөрөн Хан) нь морин хуурын заах арга зүйн судалгаа, морин хуурын өв соёлын судалгаа, хөгжүүлэлтээр мэргэшиэ ажиллаж буй уран бүтээлч. Ардын язгуур урлагийг орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагат нийцүүлэн, орчин цагийн өнгө аясаар хөгжүүлж буй уран бүтээлч юм.

    Хотхиад ястай Цэдэнбалжирын Алтанхуяг 1977 онд Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд мэндэлсэн. 

    Мэргэжил: Хөгжмийн багш, Соёл урлагийн менежер.

    БОЛОВСРОЛ
    Эрдэнэт хотын 3-р сургууль, 2000 – 2004 онд Соёлын колледжийг хөгжмийн багш, морин хуурын багшаар дүүргэсэн. 2014 – 2016 онд 2016 онд СУИС-т Соёл урлагийн удирдахуйн ухааны магистрын зэрэг /Хөгжмийн сургалтын төвийг хөгжүүлэх арга зам сэдвээр “Хүннү аялгуу” хөгжмийн сургалтын төвийн жишээн дээр бичиж/ хамгаалсан. 

    Магистрын бүтээлээ хамгаалсан жилээ буюу 2016 оноос эхлэн, уг сэдвийнхээ дагуу хувиараа “Хүннү аялгуу” хөгжмийн сургалтын төв-/ХСТ/-ийг үүсгэн байгуулсан ба байгууллага хэд хэдэн салбар,щт, туслах багш нартайгаар үйл ажиллагаа явуулж байна. Тус төв нь Морин хуур хөгжмийг Хөгжмийн онол, соноршуулга, ерөнхий төгөлдөр хуур, нотны программ зэрэг мэргэшүүлэх хичээлүүдтэй уялдуулан, мэргэжлийн түвшинд чанартай зааж сургадгаараа бусдаас ялгагдах онцлогтой юм. Манай төв хөгжмийн сургалтын төвийн жишгийг тогтоож, цаашлаад хөгжмийн академи болох зорилт тавин ажиллаж байна. Сүүлийн 20 орчим жилийн турш хөгжмийн боловсролын төлөө, тэр дундаа Р.Батбаяр багшаасаа өвлөн авсан төгөлдөр хуураар хөгжимдөх болон Морин хуураар хөгжимдөх арга барилыг СТА маниар Ч.Баатархүү багшаасаа өвлөн авч, түгээн дэлгэрүүлэх үйлст тэргүүлэх байр суурьтайгаар ажиллаж ирсэн бөгөөд энэ хугацаанд Морин хуур хөгжим нь Монгол угсаатны зан үйл, ёс заншилтай хэрхэн холбогддог талаар судалгаа хийж, түүнийхээ мөрөөр уйгагүй үр бүтээлтэй ажилласаар ирсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    Өмнөговь аймгийн Ханхонгор суман дахь Мэргэжлийн сургалттай Чандмань цогцолборт Хөгжмийн онол, соноршуулга, ерөнхий төгөлдөр хуурын багшаар ажлын гараагаа эхэлснээс хойш Нийслэлийн СӨБ, ЕБС, МУБИС гэх мэт олон байгууллагуудад багшаар ажилласан.
    “Хүннү аялгуу” хөгжмийн сургалтын төвийг үүсгэн байгуулагч /багш/, “Морин хуураа тоглож сурцгаая” төслийн удирдагч, Монголын морин хуурын багш нарын холбооны ТУЗ-ын гишүүн, Их Монгол Язгууртан ИНБ-ын үндэсний онолын Дэмч багш зэрэг нийхэм рүү чиглэсэн олон талт үйлийг мөрлөж байна. Үндэсний төслийн удирдлагын хүрээлэнд өв соёл морин хуурын судлаач, 

    1997 оноос Эрдэнэт хотноо Хурмаст, Хүрд, The color`s зэрэг хамтлагуудад дуучин

    2002 – 2004 онуудад Өмнөговь аймгийн Хан-хонгор суман дахь мэргэжлийн сургалттай Чандмань цогцолбор сургуульд ерөнхий төгөлдөр хуур, морин хуур, хөгжмийн онол, соноршуулгын багш

    2004 – 2009 СХД – ийн “Ирээдүйн эгшиглэн” морин хуурын чуулгын удирдаач

    2009 – 2016 ЧД – ийн Хүннү аялгуу морин хуурын чуулгын удирдаач

    2016 оноос эхлэн ХУД дахь “Хүннү аялгуу” морин хуурын сургалтын төвийн захирал

    2021 оноос Их Монгол Язгууртан ИНБ-ийн гишүүн, Алтан Дээд ГэрИЭ-ний үндэсний онлын дэмч багш зэрэгтэй. Үндэсний Төслийн Удирдлагын Хүрээлэнгийн Өв соёлын судлаач.

    ОЛОН НИЙТИЙН АЖИЛ

    2000 – 2004 Соёлын колледжийн дотуур байрны оюутны зөвлөлийн дарга

    2000 – 2004 Соёлын колледжийн оюутны зөвлөлийн дэд дарга

    2012 – Монголын хөгжмийн зохиолчдын холбооны гишүүн

    2014 – Нийслэлийн сургагч багш

    АЖИЛЛАСАН ТӨСЛҮҮД

    2006 Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойд зориулсан морин хуурын тоглолтонд СХД-ийн морин хуурч уртын дуучдыг бэлтгэсэн багш

    2006 онд Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн наадмын хүндэтгэлийн тоглолтонд 800 морин хуурчдын бүрэлдэхүүнд 50 суралцагч оролцуулав.

    2010 Төв аймгийн Угтаал цайдам сумын 90 жилийн ойн концертын найруулагч

    https://www.facebook.com/tsedenbaljir.altankhuyag
    https://www.facebook.com/HunnuMusic/

    Морин хуураа тоглож сурцгаая

    Эрхэм зорилго: Монгол орны бүхий л сум багт, цаашлаад Монгол туургатны хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах, морин хуураар дамжуулан үндэсний зан үйл, ёс заншил, язгуур урлагийн олон төрлүүдийг өвлүүлэн, түгээн дэлгэрүүлэх, сурталчилхад бидний эрхэм зорилго оршино.

  • Бадамгаравын БАТ-ӨЛЗИЙ- Урлагийн боловсрол, урлагийн менежмент

    Төгөлдөр хуурч, урлагийн менежмент

    “Эгшиглэн классикал мюзик” ХХК-ийн захирал, Япон улсын хөгмжийн нэрт брэнд болох Kawai корпорацийн Монгол дахь албан ёсны төлөөлөгч.

     2008 оноос эхлэн бүх нийтийн урлагийн боловсролын чиглэлээр олон төсөл хөтөлбөрүүдийг санаачлан удирдаж байснаас гадна Монголын хүүхэд, залуучуудад зориулсан төгөлдөр хуурын анхны цуврал сурах бичгүүд болох PIANO I, PIANO II болон “Болор төгөлдөр хуурын домог”, “Эгэл ертөнц”, “Зуныг мөрөөдсөн гөлөг” зэрэг номын зохиогч.

    2018 онд Монголын нийт хүүхэд залуучуудад зориулан C channel Education TV буюу Монголын анхны реклам сурталчилгаагүй, улс төргүй, 100 хувь боловсролын телевизийг үүсгэн байгуусан.

    2021 онд “Монгол авъяасыг дэлхийд” гаргах зорилготой Art of Ulaanbaatar төвөө үүсгэн байгуулсан.

    Никитон хамтлаг, дуучин Наран, Hotspot хамтлаг, 3 охин хамтлаг зэрэг рок попын үе үеийн шилдэг уран бүтээлчидтэй хамтран ажиллаж байснаас гадна “Бид нэг мөрөөдөлтэй” өөрийн бие даасан цомгийг Монголын өнөө цагийн хамгийн шилдэг хөгжимчид, уран бүтээлчидтэй хамтран бүтээсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    2002- 2006 он Урлаг гоо сайхны төв ТББ-ын гүйцэтгэх захирал;
    2006- 2007 он Улаанбаатар хотын банкны гадаад харилцаа маркетингийн албаны ахлах мэргэжилтэн;
    2007- 2009 он Капитал банкны маркетингийн албаны захирал, Капитал банкнаас Засгийн газрын 40,000 орон сууц хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хэсгийн ахлах;
    2009 оноос UP music production-ийн продюсер;
    2009 оноос Эгшиглэн төгөлдөр хуурын сургуулийн захирал;
    2014 оноос Япон улсын Kawai корпорацийн Монгол дахь албан ёсны төлөөлөгч;
    2019 оноос C Channel TV-ийн үүсгэн байгуулагч
    2021 оноос Art of Ulaanbaatar төвийн үүсгэн байгуулагч, захирал

    УРАН БҮТЭЭЛ
    2002 онд “Монголын хүүхдийн төлөө үндэсний газар”-ын сүлд дуу болох “Хүүхдэд ээлтэй дэлхий” дууг зохиосон бөгөөд энэхүү дуу нь Монгол орны 21 аймаг, Ази номхон далайн олон улсын хүүхдийн чуулганд Монгол орныг төлөөлөн дуулагдсан.
    2011 онд “PIANO 1” төгөлдөр хуурын сурах бичгийн зохиолч. Дэлхийн шилдэг 21 бүтээлийг найруулан, хөгжмийн онол, түүхийн үечлэлийг багтаасан энэхүү сурах бичиг нь Монголын төгөлдөр хуурын нийтэд зориулсан анхны сурах бичиг юм. Мэргэжлийн сургалтын төвүүд, мэргэжлийн багш нар уг номыг ашиглан сургалтаа явуулдаг ба өнөөг хүртэл Монголын нийтэд зориулсан цор ганц сурах бичиг юм.
    2014 он “PIANO 2” мэргэжлийн түвшиний сурах бичгийн эмхтгэлийг бүтээсэн. Дэлхийн шилдэг хөгжмийн зохиолчдын шилмэл бүтээлүүдийн эмхтгэл ном.
    2014 он “Бид нэг мөрөөдөлтэй” бие даасан цомгоо гаргасан. Цомгийн “Бид нэг мөрөөдөлтэй”, “Бүсгүй”, “Хайр” зэрэг дуунууд нь 2011, 2012, 2013 онуудад ХИТ дуунууд болсон.

  • Нацагдоржийн БАТЧУЛУУН- Бизнес менежментийн зөвлөх

    Төслийн удирдлагын зөвлөх, бизнес менежментийн зөвлөх багш, Баянтүмэн консалтинг компанийн захирал.

    Эдийн засаг, бизнесийн удирдага. Япон Улсад Сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр мастер дүүргэсэн.

    https://www.facebook.com/%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%82%D2%AF%D0%BC%D1%8D%D0%BD-%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3-111068187105986/

  • Т. Алтангэрэл- Йогийн багш, монгол йогийн урсгалыг санаачлагч

    Йогийн багш, монгол йогийн урсгалыг санаачлагч, “Монгол Иогийн урсгалыг санаачлагч” НҮТББ-ийн тэргүүн

    БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

    ШУТИС-ийн Мэдээллийн Технологийн Их Сургууль, холбооны инженер

    Ирланд улсад Эмчилгээний Йогийн Багшийн сургалт

    Энэтхэг Улсад Аштанга Йогийн Багшийн сургалт

    Энэтхэг Улсад Хатха Йогийн Багшийн сургалт

    Энэтхэгт улсад Пранаяамагийн сургалтыг тус тус дүүргэсэн. 

    БҮТЭЭЛҮҮД

    2019 он Мацаг мастер

    БИ ӨӨРТӨӨ ХАЙРТАЙ: Энэтхэгийн уламжлалт анагаах ухаан Ааюурведын ухааны 5 махбодын онол ба хүний бие физиологийн онцлог, түүнд зохицох хоол хүнсний тухай. 

    Мацаг – байгалийн эмчилгээ: Монгол орны цаг агаарын онцлог, монгол хүний бие физиологийн онцлогтой холбоотой мацаг барих ухааны тухай.

    ШИМ шар тос үйлдвэрлэгч

    СУРГАЛТУУД

    ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН

    Энергийн хүнс

    Амьсгалахуйн гайхамшиг

    24 ЦАГ

    Усан мацаг

    Кичари эмчилгээ

    Мацаг мастер

    Йога диет сургалтуудыг олон жилийн туршид тасралтгүй хийсээр ирсэн. 

    Уяхан замбуу тивд өв тээгч удамтай эрдэнэт хүмүн болох хөх толбот Монголчууд үндэсний өв соёл, ёс заншил, билэг оюун, уламжлалт идээ цагаагаа байгаль, улиралдаа шүтэн барилдуулж таалан хүртэж, эрүүл оршиж, саруул сэтгэж энх аж төрөх болтугай.

    МАЦАГ МАСТЕР НОМЫН ТУХАЙ

    – Номын эхний хоёр бүлгээр та өөрийнхөө бие физиологийн онцлогийг сайтар мэдээд аваарай. Арга билгийн хуулийн дагуу та өөрийн бие физиологийн онцлогийг мэдэж авсаны дараа өөрийн үүсгэгч махбодын эсрэг чанартай хоол хүнс хэрэглэх нь зөв юм. Гэхдээ өгөгдсөн хүснэгтийн дагуу нарийвчлан дагахад энэ цаг үед тун боломжгүй. Тийм учир та, өөрийнхөө биеийг хямрахад мэддэг, ямар хоол хүнсийг хэзээ идэх, хэзээ татгалзах гэх мэт энгийн мэдлэгтэй байхад болно.

    – Биед, сэтгэлд үүсч байгаа аливаа эмгэг өөрчлөлт нь хоол хүнсний илүүдэл, түүний шингэцтэй холбоотой байдаг. Биед үүсч болох эдгээр эмгэг өөрчлөлтийн тухай, түүнийг биеэс хэрхэн гадагшлуулах тухай Хоол хүнсний үлдэгдлээс үүсэх хор –ААМА бүлгээс уншина уу.

    – Мацгийн тухай ерөнхий онолын мэдлэгийг мацгийн тухай болон түүний төрлүүд гэсэн хэсгээс уншина уу.

    – Эмчилгээ – ТА ӨӨРТӨӨ ОТОЧ хэсгээр мэдлэгээр өгсөн онолыг баталгаажуулж та өөрөө биеэ даан мацаг барих, эрүүлжих, жин хасах үед шаардлагатай бүхий зааврыг орууллаа.

    – Сургалтын өгөөж хэсгээр онол амьдрал дээр бууж хэрхэн хийгдэж байгаа талаар хүмүүсийн асуулт хариултаас мэдлэгээ баяжуулан, ЭРҮҮЛ МОНГОЛ байхад тань зориулсан хэвлэл мэдээлэлд гарч байсан сонирхолтой ярилцлагуудыг таалан уншина уу.

    – Номын төгсгөлд бүхий л мэдлэгээ нэгтгээд хэрхэн түүнийг өөрийн болгож өдөр тутамдаа дадуулж болох бяцхан зөвлөгөөг орууллаа.

    https://www.facebook.com/%D0%9C%D0%90%D0%A6%D0%90%D0%93-%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80-%D0%BD%D0%BE%D0%BC-114758949896200/

  • Ширнэндоржийн ДОЛГОР- Спортын сэтгэл зүйч, үндэсний спорт

    Спотын сэтгэл зүйч, спортын зүтгэлтэн, Доктор, 
    “Алтан Дээд ГэрИЭ” үндэсний онолын Дэмч багш;

    БОЛОВСРОЛ

    2016- 2018 Монголын Улсын Эрдмийн Их Сургуульд Англи хэлний орчуулагч

    2010- 2012 Хүмүүнлэгийн Их сургуулийн дэргэдэх Эрдмийн сургуульд “Боловсрол  судлал”-ын докторант

    1999- 2000 Удирдлагын Академийн Төрийн  удирдлагын магистр

    1998- 1999 ТЗУХИ-ийн Төрийн удирдлагын менежер, зохион байгуулагч

    1989- 1993 УБИС-ийн дэргэдэх  БТДС-ийг Хөнгөн атлетикийн дасгалжуулагч

    1982- 1986 Улаанбаатар хотын Багшийн сургуулийг Бага ангийн багш

    1974- 1982 Налайх хотын I-10 жилийн сургуульд 8-р анги

    ОЛОН УЛСЫН СУРГАЛТАД ХАМРАГДСАН БАЙДАЛ

    2017 “Development Coach-I level of Paralympic sport” in Singapore, December

    2016 “Women Leadership” IAAF. In China, March

    2015 “Women Leadership” NOC.in Mongolia, December

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    2016 оноос БСШУСЯ-ны Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын САУЭША сэтгэл зүйн төлөвлөлтийн мэргэжилтэн

    2016 оноос ҮБТДС-ийн Эрдэмтдийн зөвлөлийн гишүүн

    2015- 2016 ЭМСЯ-ны харъяа  БТСХТ-ийн БТСЭШСХ-ийн Спортын сэтгэл зүйч, эрдэмтэн судлаач

    2013- 2015 Спортын бэлтгэлийн төвд Эрдэм шинжилгээ, судалгааны албанд Эрдэм шинжилгээний ажилтан

    2012- 2013  Соёл, спорт, аялал жуулчлалын Яамны харъяа Спортын бэлтгэлийн төвд Үндэсний шигшээ багийн албаны мэргэжилтэн

    2011- 2012 Биеийн тамир, спортын газар, Үндэсний шигшээ багийн албанд мэргэжилтэн

    2011 оноос ҮБТДС-д Спортын сэтгэл судлалын цагийн багш

    2000- 2003    БХИС-д Менежментийн багш

    1996- 1998   ҮБТДС-д Хөнгөн атлетикийн багш

    1987- 1993   Хөнгөн атлетикийн Үндэсний шигшээ багийн тамирчин

    1986- 1989   БТС-ын “Алдар” нийгэмлэгийн тамирчин

    БОЛОВСРОЛЫН ЦОЛ ЗЭРЭГ

    2013 он “Тамирчны амжилтыг эр зоригийн чанартай холбон судалсан нь” сэвдээр “Боловсрол судлалын доктор” зэрэг хамгаалсан.

    2015 он “Дэд профессор” цол хүртсэн.

    СПОРТЫН ЦОЛ ЗЭРЭГ, ХҮРТСЭН ШАГНАЛ

    2017    МЭИС-ийн THE BEST STUDENT AWARD

    2017    ЗГХА-БТСГ-ын Шилдэг ажилтан

    2014    Хөдөлмөрийн хүндэт медаль

    2013    ССАЖЯ,Спортын бэлтгэлийн төвийн Шилдэг мэргэжилтэн

    2013    ССАЖЯ-ны шагнал Жуух бичиг

    2011    Биеийн тамирын тэргүүний ажилтан

    1992   Самбо бөхийн ОУХМ

    1989    Хөнгөн атлетикийн зээрэнцэг шидэлтийн Спортын мастер

    1987- 2005 Зээрэнцэг шидэлт, бөөрөнцөг түлхэлтийн 14 удаагийн Улсын аварга

    НОМ БҮТЭЭЛ

    2019 он “Тамирчны хөгжлийн сэтгэл зүй” УБ

    2018 он “Монгол дасгалжуулагчийн философи, туршлага” УБ

    2015 он “Тамирчны зоригийн сэтгэл зүй” УБ

    2014 он “Би бол дараагийн Олимп, Дэлхийн аварга мөн” УБ

    2012 он “Бэлтгэлийн тэмдэглэл” УБ (Дахин хэвлэлт 2016 он)

    2012 он “Спортын сэтгэл судлал” УБ (Дахин хэвлэлт 2014 он)

    2012 он “Жудагтай хүний дотоод сэтгэлийн дархлаа нь хүн чанар…” УБ

    2010 он “Хүн өөрийгөө танихын ашиг хонжоо” УБ

    2010 он “Хайр ба хариуцлагаас олох ашиг хонжоо” УБ

    2006 он “Амьдралд биеэ дааж явахад чи юу мэдсэн байх шаардлагатай вэ?” УБ (2007, 2008, 2010, 2012, 2014 онд дахин хэвлэгдсэн)

    ОЛОН УЛСЫН СУДАЛГААНЫ ХЭВЛЭЛД ХЭВЛЭГДСЭН БҮТЭЭЛ

    2018.09 “Young Athletes Motivation For Sport In Mongolia” ӨМӨЗО-ны Ордос хотод “Монгол туургатан” хүүхдийн VIII наадмын эрдэм шинжилгээний хурал

    2018.07 “Mongolian Coaches Attitude” Materials of the international scientific and practical conference dedicated to “Crossing Borders and Expanding New Horizons for Sport & Exercise Psychology” The 8th ASPASP International Congress. Korea

    2017.11  “The Result of Research Who is Preparing to Olympic Game” Development of physical culture and sport in the North-East of Russia. Materials of the international scientific and practical conference dedicated to the 35 anniversary of the higher sports education in the Republic of Sakha. Russia

    2017.05 “Attention Model and Achievement of Elite Sportsmen” Актуальные вопросы физического воспитания, тренировки, оздровительной и адаптивной физической культуры. г.Якутск. Россия

    2017 “Тhe Result of Research who is Рreparing to Оlympic Game”, “Теория и Практика физичиской  культуры” журнал, Россия

    ОЛОН УЛСЫН ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХУРАЛД ОРОЛЦСОН БАЙДАЛ

    2013 он SPORT’S MANAGEMENT-2013, ULAANBAATAR,Mongolia

    2014 он ASPASP- 2014 TOKYO, Japan

    2015 он SPORT’S SCIENCE, TAIPAI, Tailand

    2017 он INTERNATIONAL CONFERENCE, САХА, Якутия, Россия

    2017 он AFIDA-2017, HAVANA, Cuba

    2018 он ASPASP-2018, DAUGYE, Korea

    МАГИСТРЫН АЖИЛ УДИРДСАН БАЙДАЛ

    Э.Борхүү “Хэт холын марафон гүйлтийн өнөөгийн төлөв байдал” УБ. 2014

    Х.Одмаа “Дасгалжуулагчийн ерөнхий шинж” УБ. 2014

    Ч.Мандхай “Тамирчин, сурагчдын анхаарлын багтаамжийн судалгаа” УБ. 2015

    Г.Чимиддорж “Биеийн тамирын багшийн хариуцлага,үнэлэмжийн судалгаа” УБ. 2015

    З.Мөнхнасан “Спортоор эхлэн хичээлэгчдийн сэдлийн судалгаа” УБ. 2015

    Д.Чанцалдулам “Хүүхдийн биеийн галбирын өөрчлөлтийг судалсан нь” УБ. 2015

    С.Энхбаатар “Бөхийн спортын төрлүүдийн сэтгэл зүйн харилцан нөлөөлөл” УБ. 2015

    Г.Мөнхзаяа “Спортын хэрэглэгдэхүүн стресст өртөхөд нөлөөлөх нь” УБ. 2015

    М.Ариунболд “БТС-ын хөгжилд төрөөс олгож байгаа мөнгөн урамшууллын нөлөө”  УБ. 2016

    С.Энхзаяа “Циркчдийн зоригийн сэтгэл зүй” УБ. 2016

    Ш.Мэндбаяр “Сагсан бөмбөгийн заал, талбайн харьцуулсан судалгаа” УБ. 2017

    А.Энхпүрэв. “Спортод амжилт гаргахад цусны бүлгийн нөлөөлөл” УБ. 2017

    ДОКТОРЫН АЖИЛ УДИРДСАН БАЙДАЛ

    2016 оноос Д.БАТСҮРЭН “Монголын өндөр зэрэгтэй тамирчдын өрсөлдөх чадварын судалгаа” (Олимпийн боксын тамирчдын жишээн дээр) МЭИС-ийн докторант

    2018 оноос С.ГАНХИШИГ “Монгол улс дахь Олимпийн Таеквондогийн спортын удирдлага” МЭИС-ийн докторант

    2018 онд МЭИС-ийн “Докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөл”-ийн хуралд өргөтгөсөн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд 2 удаа сонгогдож ажилласан.

    ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХУРЛААР ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГДСЭН БҮТЭЭЛ

     “Монголын тамирчдад эр зоригийн чанаруудын хэрэгцээ” сэдэвт илтгэлийг ҮБТДС эрхлэн гаргадаг Шинжлэх ухааны сэтгүүлийн 2012-5(29) дугаар

    “Өндөр зэрэгтэй тамирчдын эр зоригийн төлөвшлийг судалсан нь” сэдэвт илтгэлийг ҮБТДС эрхлэн гаргадаг Шинжлэх ухааны сэтгүүлийн 2012-4(28)  дугаар

    “Өсвөрийн болон залуучуудын шигшээ багийн үйл ажиллагааны тогтолцоо” 2013.04.18-20 “Хүүхдийн спорт-Өнөө ба ирээдүй” Олон улсын форумын товхимол.

     “Тамирчдын эр зоригийн чанарын өөрийн үнэлгээ” сэдэвт илтгэлийг Нийслэлийн БТС-ын байгууллага үүсч хөгжсөний 50 жилийн Ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан “Биеийн тамир, спорт-хөгжил-шинэчлэл” сэдэвт Олон улсын Эрдэм шинжилгээний онол-практикийн бага хурал 2013.

    Тамирчны амжилт, эр зоригийн чанарын хамаарлыг тодорхойлох судалгааны шалгуур” сэдэвт эрдэм шинжилгээ, судалгааны өгүүллийг “Боловсрол судлал” сэтгүүлийн 2013 оны 3 дугаар сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

    “Tамирчны амжилтанд эр зоригийн чанарууд нөлөөлөх нь” сэдэвт эрдэм шинжилгээ, судалгааны өгүүллийг “Магистрант, докторантуудын бүтээлийн эмхтгэл”-ийн 2013 оны 4 дугаарт хэвлэгдсэн.

    ”Үндэсний шигшээ багийн тамирчдын сэтгэл зүйн бэлтгэлжилтэд тулгамдсан асуудлууд” сэдвээр 2011.07 сард Монгол улсад зохиогдсон “Азийн менежментийн Олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэл тавьж хэлэлцүүлж, нийтлүүлсэн.

    “Судалгаа бол биеийн тамирын багш нарын бүтээлч ажиллах боломж мөн” (Их, дээд сургууль, коллежийн багш нар дээр хийсэн судалгаа) “Боловсрол судлал” сэтгүүлийн 2014 оны 6 дугаар хэвлэлд

    “Орон нутагт биеийн тамирын багшийн хичээлд нөлөөлдөг хүчин зүйлс” Боловсрол судлал сэтгүүлийн 2014 оны 9 сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

    “Орон нутаг дахь дасгалжуулагч нарт өсвөрийн болон залуу тамирчдыг амжилттай бэлтгэхэд тулгамдаж буй асуудлууд” “Биеийн тамирын онол, арга зүй” сэтгүүлийн 2014 оны 4 сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

    “Үндэсний шигшээ багийн тамирчдын залгамж үе орон нутагт” “Биеийн тамир, спортын өнөө ба ирээдүй” сэдэвт ОУ-ын форумын эмхтгэл 2014.04

    “Биеийн тамирын багшийн хичээлд нөлөөлдөг хүчин зүйлс” “Боловсрол судлал” сэтгүүлийн 2014 оны 6 сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

    “Өндөр зэрэгтэй тамирчдын ур чадварыг харьцуулсан судалгаа” сэдэвт бүтээлийг  “Биеийн тамир, спортын онол, арга зүй” сэтгүүлийн 2014 оны 8 дугаар сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

     “Дасгалжуулагч тамирчнаа ойлгож, харилцах чадварт хийсэн судалгаа” сэдэвт судалгааны бүтээлээ сэтгүүлд нийтлүүлэхээр “Биеийн тамир, спортын онол,арга зүй сэтгүүлийн 2014 оны 9 дүгээр сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

     Үндэсний шигшээ багийн тамирчдад “Сэтгэл зүйн суурь судалгаа”-ны төслөөр явуулсан судалгааны бүтээлээ “Үндэсний шигшээ багийн тамирчдын суурь судалгаа” төслийн хэрэгжилтийн нэгдсэн дүн” УБ. 2014

     “Биеийн тамир, спортын онол арга зүй” сэтгүүлийн сүүлийн дугаарт 2015 оны 2 дугаар хэвлэлд “ Өсвөр, залуу тамирчдыг бэлтгэдэг дасгалжуулагчдын шинж төрхийн судалгаа” сэдэвт бүтээл хэвлэгдсэн.

    Спортын дунд сургуулиас зохиосон ОУ-ын ЭШ-ний хуралд   “Дасгалжуулагч нарын хандлагын судалгаа” сэдэвт илтгэл хэлэцүүлж, судалгааны бүтээл хэвлэгдсэн.. УБ.2014

    “Жүдо бөхийн 2014 оны ДАШТ-ний явцад хийсэн тамирчдын сэтгэл зүйн судалгаа”-ны 1х.х бүтээлийг “РИО-2016” олимпод бэлтгэж байгаа дасгалжуулагч тамирчдад зориулан гаргаж байгаа БТСШСХ-ийн гарын авлагад оруулахаар бэлтгэсэн.

    ҮШБ-ийн тамирчдад хийсэн “Анхаарлын суурь судалгааны төслийн нэгдсэн тайлан”-г боловсруулж 3х.х хэвлэлийн эх бэлтгэсэн.

    “Дасгалжуулагчийн мэргэжлийн ур чадварын өнөөгийн байдал” сэдэвт  эрдэм шинжилгээний 0.6 х.х. өгүүлэл “БТС-ын онол, арга зүй” сэтгүүлийн 2015 оны 5 сарын дугаарт хэвлүүлсэн.

    “Дасгалжуулагчийн тэмдэглэл хөтлөлт ба үр дүн”сэдэвт судалгааны өгүүллийг (0.437 х.х.) “БТС-ын онол, арга зүй” сэтгүүлийн 2015 оны 9 сарын дугаарт хэвлүүлсэн.

    “Үндэсний шигшээ багийн тамирчдын анхаарлын суурь судалгааны нэгдсэн тайлан” 3.0 х.х. бүтээлээ “Үндэсний шигшээ багийн тамирчдын суурь судалгаа-II” төслийн хэрэгжилтийн нэгдсэн дүн” УБ.2015

    Дасгалжуулагч тамирчнаа ойлгож харилцах чадварт хийсэн судалгаа” УБ. 2015 он

    “Спортын дунд сургуулиудад хийсэн суурь судалгаа” БТСХТ-өөс хэвлэн гаргасан судалгааны бүтээл. УБ 2016 он

    “Боксын тамирчдын тэмцээний үеийн сэтгэл зүй” БТСХТ-өөс хэвлэн гаргасан судалгааны бүтээл. УБ 2016 он

    Жүдо бөхийн тамирчдын 2014-2015 оны ДАШТ-д хийсэн судалгаа” БТСХТ-өөс хэвлэн гаргасан судалгааны бүтээл. УБ 2016 он

    “Өндөр зэрэгтэй тамирчдын жин хасалтын сэтгэл зүй” БТСХТ-өөс хэвлэн гаргасан судалгааны бүтээл. УБ 2016 он

     “Тамирчдын сэтгэл зүйн дадлын судалгаа” МУБИС-ийн “Лавай” сэтгүүлд 2016.09 сарын дугаарт хэвлүүлсэн.

    “БТС-ын салбарын боловсон хүчний чанарын судалгаа” сэдэвт бүтээлийг “Биеийн тамир, спортын онол, арга” сэтгүүлийн 2016.10 сарын дугаарт хэвлэгдсэн.

     “Өндөр зэрэгтэй тамирчдын анхаарлын чанарын загварчлал ба спортын амжилт” өгүүлэл “МҮОХ-ны 60 жилийн ой”-д зориулан зохиож байгаа  ЭШ-ний хуралд хэлэлцүүлэхээр өгсөн.

    “Биеийн тамирын багш ажлын байран дээрээ хөгжих боломжийн судалгаа” “Биеийн тамир, спортын онол, арга” сэтгүүлийн 2017.02 сард

    “Халз тулааны спортын дасгалжуулагчийн тэмцээний үед өгсөн зөвлөгөөн, түүнд ашигласан үг хэллэгийн судалгаа” МҮОХ-ний судалгааны хэвлэл, УБ.2018.06

    “БТДС болон бусад их дээд сургуулийн багш нарын хандлагын судалгаа” 2018

    ХОЛБОО БАРИХ 

    https://www.facebook.com/dolgor.shirnendorj.7