МУИС-ийн Хэрэглээний шинжлэх ухаан, инженерчлэлийн сургуулийн захирал, ой судлаач, доктор, профессор, 
АНУ-ын Колумбын Их Сургуулийн эрдэм шинжилгээний ажилтан,Олон улсын Ой Судлалын Байгууллагуудын Нийгэмлэгийн (IUFRO) олон улсын зөвлөх, (International council), Олон улсын геосфер биосфер (IGBP) программын START хөтөлбөрийн Монголыг хариуцсан зохицуулагч

Cудалгааны чиглэл: Модны жилийн цагиргийн цаг уур судлал, дендрохронологи, уур амьсгалын өөрчлөлт, ойн экологи судлал, ойн экосистемийн өөрчлөлт

БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

2000 онд Бүгд Найрамдах Чех Улсын Прагийн ХААИС-д ой судлалын ухааны докторын зэрэг хамгаалсан
1992- 1993 онд МУИС-ийн магистр
1987- 1992 онд МУИС-ийн Ойн инженер
1977-1987 он Увс Улаангом 10-н жилийн 2-р сургууль

АЖЛЫН ТУРШЛАГА

1992 оноос МУИС-ийн Ой судлалын тэнхимд багшаар ажиллаж, 1999 онд Монголын анхны Модны жилийн цагираг судлалын лабораторийг байгуулсан. Дэлхийн цаг агаарын дулаарлын өөрчлөлтийг өөрийн орон болон бүс нутаг, дэлхийн хэмжээнд судлан тогтоох, Монгол орны ган зудын болон усны нөөцийн судалгаанд модны цагиргийн аргыг ашигласан. Монгол орны хот суурин, сүм хийдийн түүхэн судалгаа, ойн өсөлт хөгжилтөнд гарах өөрчлөлт, Улаанбаатар хотын таримал модны насны бүтцийг модны жилийн цагираг судлалын аргаар судлах зэрэг ажлуудыг бие даан санаачилж, гадаадын судлаачид, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудтай хамтран гүйцэтгэж байна. Олон улсын Ой Судлалын Байгууллагуудын Нийгэмлэгийн (IUFRO) олон улсын зөвлөх, (International council), Олон улсын геосфер биосфер (IGBP) программын START хөтөлбөрийн Монголыг хариуцсан зохицуулагчаар ажиллаж байна.

Холбоо барих: baatarbileg@num.edu.mn
Ажлын утас: 75754400, 77307730 – 4500 (МУИС)

СУДАЛГААНЫ ИЛТГЭЛИЙН ХУРААНГУЙ (2010 он)

Монгол орны модны жилийн цагирагт тулгуурлан бүс нутгийн хэмжээнд ус сувгийн судалгаа одоогоор хийгдээд байна. Монгол орны хэмжээнд хийгдсэн модны жилийн цагиргийн он цагийн хэмжилтэнд үндэслэн нийт нутгийн зуны улирлын хуурайшилтыг урт хугацааны /1520 оноос 1993 он / түүхийг судалсан. Судалгааны үр дүнд 20 ба 21-р зуун нь өнгөрсөн 4 зуунтай харьцуулахад температурын хамгийн их өөрчлөлттэй болох нь тодорхойлогдсон. Мөн хамгийн их чийгшилтэй үе нь 1955 оноос 1959 он, их хуурайшилттай үе нь 2000 оноос 2004 он байсан. 1999 оноос 2002 он, 2004 оноос 2005 он хүртэлх хуурайшилт нь өнгөрсөн 500 жилийн хугацаанд тохиолдсон хамгийн их хуурайшилтай үе байсан. Судалгааны үр дүнгээр утгатай мөчлөг байгаа нь тогтоогдсон. Хуурайшилтын давтамж болон холбогдох модны жилийн цагиргийн он цагийн хэмжилтийг илүү нарийвчлалтайгаар хийснээр бага хэмжээнд судлагдсан монгол орны цаг уурын судалгааны мэдээллийг өргөжүүлэхэд хувь нэмэр болсон.

Монгол орны нийт нутгийн зуны улирлын / 6-аас 8-р сар / хуурайшилтын үзүүлэлтийн / PDSI / давтамжаас ажиглагдсан онцлог зүйл нь урт хугацааны байгалийн үзэгдэлтэй хамаатай төдийгүй 1999 оноос 2002 он хүртэлх хугацаанд бий болсон хүчтэй ган гачгийг дахин илэрхийлж чадсан. Зуны улирлын PDSI-ийн мэдээллийн дундаж үзүүлэлтийг өнгөрсөн үр дүнтэй харьцуулахад энэхүү хуурайшилт нь өнгөрсөн 5 зуунд тохиолдсон хамгийн их хуурайшилттай үе байсан. Хамгийн их хуурайшилттай байсан бүс нутаг нь монгол орны зүүн өргөрөгийн 95-106 хэм, БНХАУ-ын зүүн өргөрөгийн 115 хэмээс зүүн хойд зүг рүү тэлсэн байна. Судалгааны дүнд ажиглагдсан сонирхолтой зүйл нь хуурайшилт үргэлжилсэн энэ хугацаанд монгол орны баруун хязгаарын уулархаг нутгаар хэвийн чийгшилтэй байсан байна. Зүүн өргөрөгийн 103 хэм дагуу ажиглавал монгол орны өмнөд хэсэг / хойд өргөрөг 44-50хэм/, БНХАУ / хойд өргөрөг 36 хэм /, ЗХУ-ын / хойд өргөрөг 54 хэм / нутаг дэвсгэрт хамгийн их хуурайшилттай байна. БНХАУ-д 1640 оноос 1646 онуудад үргэлжилсэн хугацаагаар ихээхэн хуурайшилттай байсан нь харагдсан. Энэ нь азийн ихэнх бүс нутагт нөлөө үзүүлсэн том хэмжээний хуурайшилт мөн эсэх нь батлагдаагүй боловч тийм байх магадлал өндөр байна. 2001 оны монгол орны зуны хуурайшилт нь БНХАУ-ын төв болон зүүн хойд бүс, Мянма болон Тайланд улсуудын хойд бүсэд мөн ажиглагдсан. Үүнтэй төстэй хуурайшилтын хэлбэр нь 1999 он, 2000 он, 2002 онуудад ажиглагдсан. Үүнээс өөр урт болон богино хугацааны хуурайшилт, чийгшилтэй байсан жилийн тухай мэдээллийг мөн хуримтлуулсан.

20-р зуун нь өнгөрсөн 5 зуунаас хамгийн их чийгшилтэй зуун / хамгийн их чийгшилтэй 10 жилд 5 жил нь багтсан / боловч, 1942 он, 1771 он, 1977-1981 он, 1735-1939 он, 1779-1983 онуудад ихээхэн хуурайшилттай байсан.

Эх сурвалж: “Япон, монголын хүрээлэн буй орчин” сонин

ЯРИЛЦЛАГА УНШИХ

Н.БААТАРБИЛЭГ: ТӨР ХУЛГАЙН АРГААР МОД ОГТЛОХ АРГЫГ КОМПАНИУДАД ЗААЖ ӨГӨӨД БАЙНА

-Ойн сангийн нөөцийн талаар ярилцлагаа эхлэх үү. Ойн сангийн өсөлт хэр байна вэ?

-Хоёр жилийн өмнө Монгол орны ойд олон зорилтот ойн тооллого хийсэн. Үүн дээрээс яам Монгол орны ой хөгширсөн байна, нөөцийн хувьд босоо хатсан мод их байна гэсэн дүгнэлтийг гаргасан. Ойн сангийн тооллогын дүнг харахаар багасах биш нэмэгдсэн дүр зураг харагдаж байгаа. Энэ нь тооллогын арга зүй өөр болсон, дээрээс нь урд нь хүрч, тоолж чадахгүй байсан талбайг бүртгээд нэмэгдэж байгаа.

Ард түмний дунд, бидний харж байгаагаар ойн талбай тийм ч сайн нэмэгдэхгүй байгаа. Учир нь огтолсон талбайгаа буцааж нөхөн сэргээхгүй байгаатай холбоотой. Түлээ, барилгын материалд хэрэглэж байгаа модны хэмжээ буурахгүй байна. Тэр утгаараа тооллогын арга зүй боловсруулалт сайжирсан учраас ихэссэн юм шиг харагдаж ч нөгөө талаар хэрэглээ буураагүй учраас нэмэгдсэн зүйл байхгүй.

Заган ойг оруулаад нийт нутаг дэвсгэрийн 13 орчим хувийг ойн сан эзэлж байгаа. Энэ нь улсын нутаг дэвсгэртэй харьцуулбал бага тоо.

-Ойн менежмент гэж юу вэ?

-Нэгэнт улс орон, ард түмэн байгаа цагт мод, модон материалын хэрэгцээ байж таарна. Ялангуяа манай улс гэр хорооллын соёл иргэншилтэй. Түлшний мод байхаас аргагүй. Дээрээс нь улс орон мод бэлтгэхгүй юм бол барилга хийцээ юугаар хийх вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Тиймээс ой ашиглалт байх ёстой.

Заган ойг оруулаад нийт нутаг дэвсгэрийн 13 орчим хувийг ойн сан эзэлж байгаа.

 

Нөгөө талаас хэрэгцээгээ хангах хэмжээгээр мод бэлтгэж болохгүй. Манай орны ойн зонхилох төрлүүд маш удаан ургалттай. Жилд 1-2 см ургавал түргэн ургадагт тооцогдоно. Үүнээс ч бага. Маш хүнд нөхцөлд ургадаг ой. Модны өөрийнх өсөлтийн хэмжээ огтолж байгаа хэмжээг гүйцэхгүй. Энэ харьцааг зөв барих шинжлэх ухааныг ойн менежмент гэж байгаа юм. Манайхан ойн ашиглалт, хамгаалалт гэж ярьдаг. Хууль эрхзүйн хүрээнд ч тэгж оруулсан. Энэ бол буруу. Бид ой хамгаалал, ашиглалт гэж ярих ёстой. Нэгдүгээрт, ойг хамгаална. Тэгээд ашиглана.

-Тэгвэл ойн цэвэрлэгээг хийх шаардлагатай. Хийлээ гэхэд өнөөгийн нөхцөлөөр хийх нь хэр үр дүнтэй вэ?

-Энэ бол ойн менежментээс өөр ойлголт. Цэвэрлэгээний олон янзын арга байна. Биологийн аргаар ойг цэвэрлэж болно. Мод унаад биологийн аргаар ялзраад цэвэршинэ. Гол процесс нь энэ. Манай орны ой уулын хуурай бүсийнх учраас ялзралтын процесс удаан явагддаг. Үүнийг манайхан түймэр гарах гол шалтгаан болж байна. Иймээс ойг цэвэрлээд унасан хуурай мөчир гишүүг цуглуулаад ойгоос гаргах ёстой гэж яриад байгаа. Би өөрөө ой судлаач хүн. Ойг хамгаалах талаас илүү ажилладаг хүний хувьд ойн цэвэрлэгээ гэх бодлого алдаатай гэж үздэг.

-Тодруулбал?

-Унангитай, түймэрт автсан, хортонд идэгдсэн газрыг цэвэрлэ гээд компаниудад эрх олгочихдог. Би өөрөө компанийн эзэн гэж бодъё. Миний компани сайн ажиллахын тулд сайн чанарын материалаар сайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх ёстой. Гэтэл намайг хортон идээд, гол нь өмхөрсөн, түймэрт ороод хөхөрсөн модыг очиж аваад түүгээр сайн чанарын дэлхийд өрсөлдөхүйц хэмжээний бүтээгдэхүүн гарга гэвэл мэдээж бүтэхгүй.

Гэвч компанийн эзэн үүнээс өөр аргаар мод огтолж болохгүйгээс хойш цэвэрлэгээний эрхийг авдаг. Яг ажлаа эхлэх болохоор босоо модыг л авна. Ингэхдээ хортон идсэн, түймэрт шатсан модыг авахгүй. Тэгээд л сайныг ялгаж аваад бусдыг хаяад, шалгалт ирэхэд муу мод авсан болж харуулаад л өнгөрөөдөг. Энэ бол бодит жишээ. Үүнийг компанийн буруу гэж хэлж болохгүй. Хувийн хэвшлийг дэмжинэ гэх нэрээр хулгайн аргаар мод огтлох арга замыг зааж өгөөд байна. Тэгэхээр ойн цэвэрлэгээ гэх энэ ажил буруу.

-Тэгвэл яах ёстой гэж?

-Ойн цэвэрлэгээ гэх хөтөлбөрийг зогсоох ёстой. Үүнийг хувийн компаниудаар хийлгэдэг нь буруу. Аль ч улс оронд ой бол төрийн өмч. Зах зээл нь тогтвортой болоогүй, бизнес нь ч тогтворгүй, бөөрөнхий мод огтолж авчраад зарчихдаг, түүнийгээ бүтээгдэхүүн болгож чаддаггүй хүмүүст эрхийг өгчихөж байна. Хэн, хэзээ хийх ёстой вэ гэхээр Байгаль орчны яам, Үйлдвэр худалдааны яам зэрэг бодлого барих яам, Тамгын газрын дэргэд улсын үйлдвэрийн газар байгуулах ёстой. Манай улсад өмнөх туршлага байна.

Цэргийн анги, хорих ангиуд мод бэлтгэж байсан. Тэд бол төрийн хүмүүс. Барилгын цэргийн анги ч гэж байна. Тэнд бригад гаргаад норм үнэлгээ өгөөд хяналттайгаар бэлтгүүлэх бүрэн боломжтой. Түүндээ хорих ангиудыг ч татан оролцуулж болно. Эсвэл ойн улсын үйлдвэрийн газрыг байгуулах хэрэгтэй.

Салбарын яамнаас авсан зөвлөмжийн дагуу мэргэжлийн хүмүүс оролцсон компани мод бэлтгэлийг хийж болно. Хулгайч, худлаа хэлдэг хүмүүс, авлига авч хардуулж сэрдүүлдэг хүмүүс энэ ажлаас холдуулах ёстой.

-Мод, модон материалын эцсийн бүтээгдэхүүн болгож чадах хүмүүс ойн цэвэрлэгээг хийх ёстой гэж зарим хүмүүс санал хэлж байгаа. Энэ нь таныхаар хэр зөв санал вэ?

-Цэвэрлэгээний хувьд босоо, хатсанаас гадна мөчир, гишүү, холтос гээд үр ашигтай олон хэсэг бий. Үүгээр бүтээгдэхүүн болгож хэрэглэж байсан туршлага бидэнд бий. Хар модны холтсыг даралт ихсэхэд ууж байгаа. Будагч бодис болгож ашиглаж болж байна. Мөчрийг дүүргэгч, шатах материал болгож болно.

Зөвхөн гол хэсгийг биш дагалдах баялгийг нь ашиглах ёстой. Ер нь манайд мэргэжлийн компани гэж яриад байдаг. Тийм биш. Мод огтлоод зүсдэг хүнд авчирч өг байгаа нэг үйлдлийг л тэд хийж байна. Зөвшөөрөл авсан компани бол модыг огтолж аваад эцсийн бүтээгдэхүүн хүртэл үйл ажиллагаа явуулдаг байх ёстой.

Түүнээс гадна ойн менежментэд алдаа цоорхой болж байгаа нэг асуудал бол модны бэлтгэгч, модны үйлдвэрлэл эрхэлдэг хүмүүс, ой хамгаалагч нар нэг малгайнд орчихоод байгаа. Мод бэлтгэдэг огтолдог хүмүүс ой хамгаалдаг болж харагдаад байгаа юм. Тийм хүмүүсийн дунд яваад орохоор ойг хамгаалж судалдаг, экологийн хувьд ямар үр дүнтэйг мэддэг хүмүүс байхгүй.

Тэд нэг малгайнд орчихсон учраас хүмүүс ойг хамгаалдаг юм байна гэж ойлгоод байдаг. Энэ бол өрөөсгөл ойлголт. Хамгаалдаг, бэлтгэдэг хүмүүс ашиг сонирхлын зөрчилтэй. Бодлого баригч хүмүүс үүнийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй.

(Б.Заяа Зууны мэдээ сонин 2017 оны 3 сарын 31)

ОЙН ТОО БАРИМТ (2018 он)

Монгол улсын хэмжээнд 1,701.3 мянган га ой түймэрт нэрвэгдсэн, 134,8 мянган га ой ойн хөнөөлт гавж, өвчинд нэрвэгдсэн, 104,8 мянган га талбайд мод бэлтгэсэн байна. Дэлхийн нийт газар нутгийн 30 орчим хувийг эзлэн ургадаг ой мод нь дэлхийн дулаарлын үндсэн шалтгаануудын нэг болсон нүүрс хүчлийн хийг 80 хувь хүртэл шингээдэг байна. Өнөөгийн байдлаар манай улсад 535, 0 мянган га талбайд ойжуулалт хийхээр, 1,202.4 мянган га талбайд байгалийн сэргэн ургалтанд туслах ажил гүйцэтгэхээр 43.0 мянган га талбайд өсвөр модыг хамгаалахаар авах арга хэмжээ авах шаардлагатай.

Эх сурвалж: “Ойжуулалт, ойн нөхөн сэргээлтийн үндэсний чуулган”-д БОАЖ-ын сайд Н.Цэрэнбатын хэлсэн үгнээс

Уран барималч, зураач Даш Намдаков буюу Намдагийн Дашням нь Буриадын Чита хотын ойролцоо орших Укурик тосгонд төржээ. Түүний ээж Бүдханд найман хүүхэд төрүүлсний зургаа дахь нь энэ ярилцлагын гол баатар. Тэд удам дамжсан дархан хүмүүс юм билээ. Тэрбээр ихэвчлэн нүүдэлчид, морьтон дайчид, зөвхөн үлгэрт гарч, зүүдэнд нь л үзэгддэг болов уу гэмээр хүн амьтны дүрс зэргийг ихэвчлэн урладаг онцлогтой. Даш Намдаков анх Улаан-Үд хотноо Г.Г.Васильевын урланд ажиллаж эхлээд тэндээсээ Красноярскийн уран зургийн дээд сургууль төгсчээ.

Энэ барималч анхны үзэсгэлэнгээ Эрхүү хотноо 2000 онд анх гаргаснаар алдаршиж эхэлсэн байдаг. Тэрбээр хүрэл цутгамал хийхээс гадна алт, мөнгө, зэс, гууль, үнэт чулуу, зааны яс, тэр ч бүү хэл адуу малын арьс үс зэргээр бүтээлээ туурвина. Түүний бүтээлүүд Санкт-Петербургийн Эрмитаж, Дорно зүгийн ард түмнүүдийн урлагийн музей, Москвагийн Орчин үеийн урлагийн музей, Нью-Йоркийн “Тибет-Хаус”, Хятадын Гуанжоу хотын Урлагийн музей гээд дэлхийн олон орны музейд хадгалагдахын зэрэгцээ Оросын Ерөнхийлөгч В.Путин, Татарстаны Ерөнхийлөгч асан М.Шаймиев, Москва хотын дарга асан Ю.Лужков, тэрбумтан Р.Абрамович, Германы канцлер асан Герхард Шредер, жүжигчин Ума Турман, кантри хөгжмийн од Вилли Нельсон зэрэг нэр нөлөө бүхий маш олон алдартай хүмүүсийн хувийн цуглуулгад бий. Ер нь түүний бүтээлүүд Герман, Франц, Бельги, Швейцарь, Финланд, Япон, Америк, Тайвань зэрэг олон орны цуглуулагчдийн санд хүндтэй байрыг эзэлдэг. 2002, 2003 онд түүний “Багнууд”, “Жүжигчин” зэрэг бүтээл нь Вампиловын нэрэмжит орчин үеийн урлагийн их наадмын шагнал хүртэж, “Эзэн” хэмээх бүтээл нь Оросын урлагийн академийн мөнгөн медаль хүртэж байв. Мөн Сергей Бодровын “Монгол” киноны зураачаар ажиллаж, үүгээрээ “Ника-2008” кино фестивалиас шилдэг зураачийн шагнал болон “Цагаан заан” шагналын эзэн болжээ. Тэрбээр 2003 онд ОХУ-ын Урлагийн академийн сурвалжлагч гишүүн болж, 2009 онд цуврал үзэсгэлэнгээрээ ОХУ-ын Засгийн газрын урлагийн салбарт олгодог шагналыг хүртжээ.. Түүний үзэсгэлэн эдүгээ ОХУ, БНХАУ, АНУ, Итали, Их Британи, Финланд, Чех, Япон, Франц, Тайвань, Сингапур, Хонгконг, Швейцарь зэрэг оронд тогтмол гарч байна. Даш Намдаков 2014 оноос Лондон хотноо амьдран уран бүтээлээ хийж байгаа билээ.

https://dashi-art.com/

Дорноговь аймагт төрж өссөн.

БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ 2002-2007 он: Сэргээгдэх эрчим хүчний инженер, Эрчим Хүчний Инженерийн сургууль, ШУТИС. 2006-2008 он:     Сэргээгдэх эрчим хүчний магистр, Эрчим Хүчний Инженерийн сургууль, ШУТИС. Мэргэжил дээшлүүлсэн байдал: 2010 он:                   “Салхин паркын нөөцийн үнэлгээ, ТЭЗҮ боловсруулах чадавхийг дээшлүүлэх нь” инженерийн сургалт, Германы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэгийн Сэргээгдэх эрчим хүчний ашиглалтыг дэмжих төсөл 2012 он:                      “Хэрэглээний халуун ус, халаалтын бага болон дунд оврын нарны дулааны системийн төлөвлөлт, угсралт, ашиглалт болон засвар үйлчилгээ” инженерийн сургалт. Германы нарны нийгэмлэг, Германы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэгийн Хотын хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр. 2013, 2014 он:            “Wind and Solar Energy Application Technology Based on the Climatic Change” олон улсын сургалт. ӨМӨЗО Хөх хот, БНХАУ-ын шинжлэх ухаан, технологийн яам, Өвөр Монголын байгалийн эрчим хүчний институт. 2014 он:                      “Гэрэлтүүлэг, хөдөлгүүр ба хүчний удирдлагын хэлхээний угсралт, нам хүчдлийн хамгаалалт” сургалт, Цахилгаанчны 3-р зэрэг, Улаанбаатар хот, Эрчим хүчний хөгжлийн төв, Сургалт үйлдвэрлэлийн цогцолбор 2015 он:                      “Хий аюулгүй байдлын менежмент” олон улсын сургалт, Улаанбаатар хот, Korea Gas Safety Corporation, Эрчим хүчний яам 2017 он:                      “Сэргээгдэх эрчим хүчний мэргэшсэн инженер” зэрэг, Улаанбаатар хот, Эрчим хүчний яам, ШУТИС-Эрчим хүчний сургууль
АЖЛЫН ТУРШЛАГА:
2006-2011 он:             ШУТИС-ийн Эрчим хүчний инженерийн сургуулийн Төслийн эрдэм шинжилгээний ажилтан 2012 он                       “Солар Хаус” ХХК-ий инженер 2017 он                       “Монгол түлш” ХХК-ий инженер 2013 оноос                 “Green Solar Energy” ХХК-ний захирал

Эрдэм шинжилгээний ажлын чиглэл:

v Сэргээгдэх эрчим хүчний суурь судалгаа v Сэргээгдэх эрчим хүчний хосолсон системийн судалгаа, төлөвлөлт, загварчлал v Эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга v Эрчим хүчний хэмнэлт, үр ашгийн дээшлүүлэх судалгаа v Эдийн засгийн үр ашигтай сэргээгдэх эрчим хүчний бие даасан болон хосолсон системийг зохион байгуулах, зураг төсөл зохиох

Ур чадвар:

Сэргээгдэх эрчим хүчний үүсвэрүүдийг дулаан, цахилгаанд хувирган ашиглах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр туршилт, судалгаа, зөвлөх, мөн бага, дунд чадлын нар, салхи, газрын гүний дулааны эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн угсралт, суурилуулалт, үйлдвэрлэллийн шугам, тоног төхөөрөмж сайжруулах, автоматжуулах зэрэг ажлуудыг сүүлийн 14 жилийн хугацаанд хийж гүйцэтгэсэн. Улаанбаатар, Эрдэнэт, Чойр, Говь-Алтай, Төв, Хэнтий, Булган, Баянхонгор, Өмнөговь зэрэг аймагуудад хийгдсэн сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлийн гэрээт болон эрдэм шинжилгээний ажлуудын судалгаа, угсралт, суурилуулалт, туршилт, зүгшрүүлэлт, эрдэм шинжилгээний ажын тайлан зэргийг хийж гүйцэтгэсэн.             Судалгааны ажлын хүрээнд “Нарны эрчим хүч” гарын авлага, гадаад болон дотоодод болсон эрдэм шинжилгээний бага хуралд 9 эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, илтгэл нийтлүүлж, ашигтай загварын гэрчилгээ, бүтээгдэхүүний загварын патент – 4, хувь хүн, албан байгууллага, төсөл хөтөлбөр, гэрээт эрдэм шинжилгээний ажлын угсралт, суурилалтын ажил – 40 гаруй, үүнээс сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр 35 ажил хийж гүйцэтгэсэн.             Мөн хувь хүн болон албан байгууллагуудын бага, дунд оврын барилгын дулаан, цахилгаан хангамжын ажил, барилга угсралт, систем автоматжуулалт, сэргээгдэх эрчим хүчний тоног төхөөрөмжийн худалдаа, угсралт, суурилуулалт, ашиглалт, засвар үйлчилгээ зэргийг хийж гүйцэтгэсэн туршлагатай болно.

ҮЙЛДВЭР ПРАКТИКТ НЭВТРҮҮЛСЭН ТӨСӨЛ
2007 он:	“Уулын баяжуулалт “Эрдэнэт” үйлдвэрийн “ККД”, “СКДР”-ийн хэсгийн үйлдвэрлэллийн тоосжилтийг бууруулах төсөл”, Угсралт, туршилт, зүгшрүүлт, ажлын тайлан, Эрдэнэт
2007 он:	“Сэргээгдэх эрчим хүчээр ажиллах бага оврын хөргүүрийн угсрах технологи”, Улаанбаатар, Угсралт, туршилт, ажлын тайлан
2008 он	“ДЦС-3 ТӨХК-ийн уурын шугамын дулааны алдагдлыг бууруулах төсөл”, Улаанбаатар, Уурын шугамын дулаалгын судалгаа, уурын шугамын ажлын зураг, ажлын тайлан
2009 он:	“Разработка методики определения /измерения/ параметров входного контролякачеств электрических и механических оборудования и средств измерения”, судалгаа, эрдэмшинжилгээний ажлын тайлан, Эрдэнэт
2010 он	“Pre-Feasibility Study for Two 50MW Wind Farms in Choir and Taishir” Final report, Project Promotion of Renewable Energy Utilization, Expert of Wind energy, Taishir soum, Govi-Altai and Choir soum, Govi-Sumber
2010 он:	“Уулын баяжуулалт “Эрдэнэт” үйлдвэрийн “КСМД”, “СМДР”-ийн хэсгийн үйлдвэрлэллийн тоосжилтийг бууруулах төсөл”, Эрдэнэт, угсралт, туршилт, зүгшрүүлт, ажлын тайлан
2010 он:	“МСЦ 3.2-4.5 бутлуурын цахилгаан хөдөлгүүрийн редукторыг тогтмол соронзон цахилгаан хөдөлгүүрээр солих туршилт, судалгаа”судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан, Эрдэнэт
2010 он	“Дулаан тоолуурын тооцоон дахь алдагдлыг бууруулах, тооцоот параметрийн үр дүнгийн судалгаа”, Дулааны тоолуурын судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан, Улаанбаатар
2011 он:	“Газрын гүний хөрс-ус төрлийн дулааны насос, нар хосолсон халаалтын систем” өрөмдлөгө, дулаан солилцуур угсралт, суурилуулалт, Гачуурт тосгон, Улаанбаатар
2011 он	“Төв аймгийн “Эрдэнэ” сумын төвийн төсвийн байгууллагуудын дулаан хангамжинд газрын гүний хөрс-ус төрлийн дулааны насос хэрэглэх боломжийн судалгаа”, Улаанбаатар
2012 он	“Бага оврын барилгын халаалтанд нарны эрчим хүчний тоног төхөөрөмж суурилуулах” судалгаа, угсралт, суурилуулалт, ажлын тайлан, Захиалагч: НЗДТГазар, Улаанбаатар
2012 он	“Хорооны нэгдсэн барилгын халаалт болон ахуйн хэрэглээний халуун ус бэлтгэх нарны эрчим хүчний тоног төхөөрөмж суурилуулах”, судалгаа, угсралт, суурилуулалт, ажлын тайлан, Захиалагч: НЗДТГазар, Улаанбаатар
2013 он	“Говийн Гурван Тэмээт” жуулчны баазын амралтын гэрүүдийн гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамжийн системийг нарны эрчим хүчээр шийдэх”, судалгаа, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Өмнөговь аймаг, Булган сум
2013 он	“ШУТИС Эрчим хүчний инженерийн сургуулийн Хэнтий аймгийн Цэнхэр мандал суманд байрлах сургалтын полигонд нарны халаалтын систем болон 10кВт-ын салхин цахилгаан үүсгүүр суурилуулах” судалгаа, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Хэнтий аймаг, Цэнхэр мандал сум, Нугаар баг
2013 он	“Төв аймгийн Баянчандмань сумын Ходоодны аманд байрлах хувийн сууцанд нарны халаалтын систем суурилуулах”, тооцоо судалгаа, угсралт, суурилуулалт, Төв аймаг, Баянчандмань сум
2014 он	“Горхи, Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газарт байрлах Бүүвэйт жуулчны баазын халууны газарт нарны халуун систем суурилуулах”, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Тэрэлж
2014 он	“Баянбулаг зусланд байрлах иргэн н.Хорлоогын хувийн сууцанд нарны цахилгаан үүсгүүр суурилуулах”, угсралт, суурилуулалт, Улаанбаатар, Баянбулан зуслан
2015он	“Хонхор тосгонд байрлах хүлэмжийн аж ахуйд нарны халуун ус, халаалтын систем суурилуулах”, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Улаанбаатар, Хонхор тосгон
2015 он	“Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн засвар угсралтын цехэд Нарны халуун усны системийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэх, угсралт, суурилуулалтын ажил”, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Эрдэнэт хот
2015 он	“Иргэн М.Гарьдын бага оврын барилгад Нарны халаалтын системийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэх, угсралт, суурилуулалтын ажил” материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Улаанбаатар хот
2016 он	“Иргэн М.Гарьдын бага оврын барилгад Нарны халуун ус ба нарны цахилгаан хангамжын системийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэх, угсралт, суурилуулалтын ажил” материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Улаанбаатар хот
2016 он	“Green building center судалгааны төвд 3кВт чадалтай төвийн эрчим хүчний зэрэгцээ ажиллах нарны цахилгаан систем болон 3кВт чадалтай UPS-ийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Улаанбаатар хот
2016 он	“Төв аймгийн Баянчандмань сумын Ходоодны аманд байрлах иргэн  Д.Ганбатын хувийн сууцанд UPS суурилуулах ажил”, Тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Төв аймаг, Баянчандмань сум
2017 он	“Хөрсний болон агаарын эх үүсвэртэй дулаан насосны бодит үр ашгийг тодорхойлох судалгаа”, Судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан, Хүүшийн ам амины орон сууц, Энхжин хотхон, Улаанбаатар хот
2017 он	“Ачит Ихт ХХК-ний лаборатори болон цайны газрын байранд нарны эрчим хүч, газрын гүний дулааны насос хослосон халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” өрөмдлөгө, дулаан солилцуур угсралт, суурилуулат, “Ачит ихт” ХХК, Эрдэнэт хот
2017он	“ХААИС-ийн сэргээгдэх эрчим хүчний лабораторит нарны эрчим хүчний халаалтын туршилтийн стендийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, материал, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, ХААИС, Улаанбаатар хот
2018 он	“Нарны эрчим хүчний 3кВт чадалтай төвийн эрчим хүчний шугамтай зэрэгцээ ажиллах үүсгүүрийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, Угсралт, суурилуулалт, Баянгол дүүрэг, Хайрын үйлс сүм, Улаанбаатар хот
2018 он	“Загварын зориулалттай бага оврын барилгад Газрын гүний хөрсний эх үүсвэртэй дулааны насос бүхий халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, гүний дулаан солилцуур болон дулааны насосны узелийн угсралт суурилуулалт, Хан-Уул дүүрэг, Улаанбаатар хот
2018 он	“Үйлдвэрлэлийн зориулалтай байранд нарны халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, Угсралт, суурилуулалт, СХДүүрэг Баруун туруун, Улаанбаатар хот
2018 он	“Судалгааны зориулалттай нарны вакуум коллектор болон агаарын эх үүсвэртэй дулааны насос хослосон халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, Угсралт, суурилуулалт, Цонжин болдог, Налайх дүүрэг, Улаанбаатар хот
2018 он	“Улаанбаатар хотод газрын гүний дулааныг оновчтой ашиглах урьдчилсан судалгаа боловсруулах”, Судалгаа, судалгааны ажлын тайлан, Улаанбаатар хот
2018 он	“Талын буудал” ХХК-ний зочид буудлын зуны ажиллагаатай нарны халуун усны системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” Нарны халуун усны системийн тоног төхөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Ховд хот
2018 он	“Иргэн н.Баатарын амины орон сууцны нарны халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил”, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулат, Чингэлтэй дүүрэг, Яргайт зуслан, Улаанбаатар хот
2018 он	“Өвөрхангай аймгийн төвд байрлалтай халуун усны газарт нарны халаалт, халуун усны системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Дарь эхийн сүм, Өвөрхангай аймаг
2018 он	“Иргэн Ц.Мөнхтуяагын амины орон сууцанд агаарын эх үүсвэртэй дулааны насос бүхий халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Сонгино хайрхан дүүрэг, Ханийн материал, Улаанбаатар хот
2019 он	“Нарны цахилгаан станцын тоног төхөөрөмжүүдийн эвдрэлийн шалтгааныг тоон мэдээлэлд тулгуурлан тодорхойлох экспертийн дүгнэлт гаргах ажил”, Дата боловсруулах, тооцоо хийх, дүгнэлт гаргах, Улаанбаатар хот
2019 он	“БОАЖЯамны харьяа “Байгаль орчны судалгаа, шинжилгээний төв”-ийн 10кВт чадалтай төвийн цахилгаан эрчим хүчний системтэй зэрэгцээ ажиллах нарны цахилгаан хангамжийн ситсемийн угсралт, суурилуулалт” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Арцатынн задгай, Хан-уул дүүрэг, Улаанбаатар хот
2019 он	“Өвөрхангай аймгийн төвд байрлалтай Сүмийн барилгад нарны халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Дарь эхийн сүм, Өвөрхангай аймаг
2019 он	“Өвөрхангай аймгийн Богд суманд байрлах цаг уурын төвийн барилгад нарны халаалтын системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Богд сум, Өвөрхангай аймаг
2019 он	“Нийслэлийн СХД-ийн 22-р хорооны 122 дугаар сургуулийн халаалтын системд газрын гүний дулааны насос суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Улаанбаатар хот
2019 он	“Их тамир сумын Цацын эрэгт байрлах судалгааны төвийн нарны цахилгаан болон халуун усны системийн угсралт, суурилуулалтын ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Их тамир сум, Архангай аймаг
2019 он	“Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Тогоо уулын сайт, Цогт-цэций сумын Таван өндөр, Цэций уул сайтууд дээрх нарны цахилгаан эх үүсгүүрийн суурилуулалт” угсралт, суурилуулалт, Өмнөговь аймаг Ханбогд, Цогт-цэций сум
2019 он	“Өмнөговь аймгийн Гурван тэс сумын Поошиг сайт дээрх нарны цахилгаан эх үүсгүүрийн суурилуулалт” угсралт, суурилуулалт, Өмнөговь аймаг Гурван тэс сум
2019 он	“Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын Дарцаг уулын сайт дээрх нарны цахилгаан эх үүсгүүрийн суурилуулалтын ажил” угсралт, суурилуулалт, Эрдэнэцогт сум, Баянхонгор аймаг
2020 он	“Хан-Уул дүүрэг 8-р хороонд байрлах Техникийн төв байр 2 байрны дээвэрт 18,6кВт чадалтай төвийн цахилгаан эрчим хүчний системтэй зэрэгцээ ажиллах нарны цахилгаан хангамжын системийг угсарч суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Хан-Уул дүүрэг, Улаанбаатар хот
2020 он	“Дорноговь аймгийн Эрдэнэ суманд байрлах “Шамбала 2056” төслийн усалгааны худагт 3кВт чадалтай бие даасан нарны цахилгаан хангамжын систем угсарч суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Эрдэнэ сум, Дорноговь аймаг
2020 он	“Төв аймгийн нутаг байрлах бага оврын барилгат 4,5кВт чадалтай бие даасан нарны цахилгаан хангамжын систем угсарч суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Төв аймаг
2020 он	“Чингэлтэй 1-р хороонд байрлах Техникийн төв байр 1 байрны гадна талбайд 6,8кВт чадалтай төвийн цахилгаан эрчим хүчний системтэй зэрэгцээ ажиллах нарны цахилгаан хангамжын системийг угсарч суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Чингэлтэй дүүрэг, Улаанбаатар хот
2020 он	“Brown hill хотхонд байрлах амины орон сууцанд төвийн цахилгаан эрчим хүчний шугамтай зэрэгцээ болон бие даасан байдлаар ажиллах 14,4кВт чадалтай нарны цахилгаан хангамжын систем, 11кВт чадалтай нарны халаалтын систем, 17,5кВт чадалтай агаар эх үүсвэртэй дулааны насос бүхий халаалтын системийг угсарч суурилуулах ажил” тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, угсралт, суурилуулалт, Сонгино хайрхан дүүрэг, Улаанбаатар хот
Хэвлүүлсэн эрдэм шинжилгээний өгүүлэл:
1. “Feasibility study on Evacuated vacuum tube solar water heater usage for Heating and Domestic hot water in decentralized users”, Элиста 2009.10.09, Современное состояние, проблемы и перспективы использования возобновлямых источников энерги, Научно-практического семинар, 202-207с 2. “Experimental results of solar drying for dairy products and medical herbs in Mongolia”, Элиста 2009.10.09, Современное состояние, проблемы и перспективы использования возобновлямых источников энерги, Научно-практического семинар, 207-213с 3. “Амины орон сууц болон хот суурин газрын дулаан хангамжид дулааны насос ашиглах боломжийн судалгаа”, Эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэлүүдийн эмхтгэл, 200-207 хуудас, Улаанбаатар 2009 он 4. “Бага оврын “Асгат” хөргүүрийн туршилт, судалгаа”, “Эрчим & ingineering” сэтгүүл, 32-37 хуудас, Улаанбаатар 2009 он 5. “Бэрхийн далд уурхайн босоо амнуудын нам потенциалын дулаантай усны эх үүсвэрийн нөөц, параметрүүдийг тодорхойлох судалгаа”, ”Эрчим хүчний үйлдвэрлэл ба экологи” сэдэвт Олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэлүүдийн эмхтгэл 2010 он 6. “Training bases of Power Engineering School of MUST on renewable energy and some results of research activity”, Ulaanbaatar, 16-21st August 2010, International seminar on “Energy efficiency improvement of consumers” Mongolia & Austria 7.  “Potential in using solar energy for reducing air pollution in city and settled towns” Ulaanbaatar, 21st November 2013, “Solar power plant technology and opportunities workshop” 8. “Нарны халаалтын оновчтой ашиглах боломж, судалгааны үр дүн”, Барилга.мн сэтгүүл, Дугаар №91, Хуудас 66-69, Улаанбаатар хот 2017 он 9.  “Нарны халаалтын системийн ашиглалт ба судалгааны үр дүн”, ХАА-ийн инженерийн шинжлэх ухаан, технологи ЭШХурал, хуудас 51-60, Улаанбаатар хот 2018 он 12 сар

Ном, сурах бичиг

1. 1. Ө.Мөнхбаатар, Ч.Мангалжалав, Г.Одонтунгалаг

“Шингэн ба хийн динамикийн бодлогын хураамж, лабораторийн ажлын гарын авлага” – Улаанбаатар 2008 он 7.4 х.х

1. 2. Ө.Мөнхбаатар.

“Нарны эрчим хүч” – Улаанбаатар 2010 он 2.75 х.х

Шинэ бүтээл, ашигтай загвар

1. 1. Ө.Мөнхбаатар, П.Энхдаваа

“Усны урсгалын энергиэр ус татах төхөөрөмж” НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр ДДБОСангийн Жижиг Төслийн хөтөлбөр, Шинэ бүтээл, ашигтай загварын уралдаан, III байрын шагнал, 2010 он

1. 2. Ө.Мөнхбаатар, Х.Энхжаргал, Ч.Даваасамбуу, Д.Түвшинбаатар, З.Баттогтох

Туузан дамжуулга угаах төхөөрөмж – Ашигтай загвар, №2510, 2010 он

1. 3. Ө.Мөнхбаатар, Х.Энхжаргал, Ч.Даваасамбуу, Д.Түвшинбаатар, З.Баттогтох

Хөдөлгөөн мэдрэгчтэй мананцар үүсгэх төхөөрөмжийн автомат удирдлага -Ашигтай загвар, №2511, 2010 он

1. 4. Ө.Мөнхбаатар

Халуун ус, ариун цэврийн өрөөтэй зөөврийн ба суурин байгууламж /7 хувилбар/ – Бүтээгдэхүүний загварын патент, №30-0003035, 2019.06.25

Хамтран ажиллах https://www.facebook.com/GSEMongolia

ШУТИС-ийн профессор, доктор

2003- 2007 он Iwate University, Japan Докторын зэрэг

1980- 1986 он ЗХУ, Novosibirsk State Technical University-н мэдээллийн технологийн инженер.

ШУТИС-ийн багшаар ажиллаж байсан. Японы Улсын мэдээллийн технологийн зах зээл дээр ажиллаж байсан.
Massive Open Online Course (MOOC)- Нээлттэй, насан туршийн боловсролын олон улсын Технологийн захирал

Мэдээллийн технологийн инженер, мэдээллийн системийн архитектор, дижитал шилжилтийн салбарт ажилласан.
Монгол Улсад Иргэний бүртгэл мэдээллийн төвийн ХААТР, Монголын Цагдаагийн мэдээлийн сан, Гаалийн мэдээллийн систем, Иргэний нисэх, Их сургуулиудын програм мэдээллийн технологийн шийдлийг бүтээж ажиллаж байсан.

https://www.facebook.com/zorig

Ярилцлага унших: 

Г.Зориг: Бид ХАА-н салбарт дижитал платформ хийх боломжтой

Монголын түүхийн сэдвээр уран бүтээлээ туурвидаг Ч.Цогбаяр нь 1975 онд төрсөн.
1994 онд 10 жилийн 22-р дунд сургууль, 1997 онд “Соёл” коллежийг зураач мэргэжлээр дүүргэсэн. 2002 – 2004 онд БНСУ-д Урлаг, Гүн ухаан судлалаар мэргэжил дээшлүүлсэн. 2005 – 2006 онд АНУ-д зураач мэргэжлээр сурч ажилласан. 2013 – 2017 онууд Адмон, Азхур зэрэг хэвлэлийн компаниудад хүүхдийн номын зураачаар ажиллаж байсан.  2010 оноос өөрийн уран бүтээлүүдээ хийж эхэлсэн ба 2019 оноос чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллаж байна.

1994-1997 онд Дүрслэх Урлагийн “Соёл” коллежийг зураач мэргэжлээр
2002-2004 АНУ-д урлаг судлалын ажил
2017-оос чөлөөт уран бүтээлч
2014-2017 “Адмон” хэвлэлийн компанид хүүхдийн номын зураач
2010-2013 онд чөлөөт уран бүтээлч.
2015 онд BLue Moon арт галерейд реалист зураачдын үзэсгэлэн
2021 он “Түүхийг өртөөлсөн Монгол эрчүүд” анхны бие даасан уран бүтээлийн үзэсгэлэн

Уран бүтээлийн үндсэн төрөл: Реалист

Үндсэн сэдэв: Монголын түүх

https://www.facebook.com/chuluunbaatar.tsogbayar

“Түүхийг өртөөлсөн Монгол Эрчүүд”

Анхны бие даасан үзэсгэлэнгийн тухай:

Монголын түүхийн эзэд болсон монгол эр хүний үнэт зүйл, мөн чанарыг түүхийн тодорхой цаг үеүүдийн онцлог хэв маягаар гаргаж ирж харуулахыг зорьсон билээ. Өнөө үед Монголын түүх гэхээр сүрлэг баатрууд, дайн байлдаан төдийхнөөр харж бид агуу үндэстэн гэж хоосон цээжээ дэлдэх нь элбэг болжээ. Харин дэлхийн давцанд Монголыг таниулсан агуу түүхийг бүтээж ирсэн агуу хаадаас эхлээд энгийн Монгол хүний хүсэл эрмэлзэл, уужуу ухаан, мөс чанарыг илүү таниулснаар өнөө үеийн залуучуудаа амьдралын зөв хандлага, хүн байх ухааныг ойлгуулах нь уран бүтээлийн маань гол зорилго оршиж байна.

Энэхүү анхны бие даасан үзэсгэлэнд маань нийт 20 бүтээл тавигдсан. 10 орчим бүтээл нь эртний Киданаас 13-р зууны Монголчуудын амьдралын хэв маягийг харуулсан ба үлдсэн 10 бүтээлийн 19-р зуунд улс орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэж байсан шилийн сайн эрчүүдийн амьдрал тэмцлийг харуулсан бүтээлүүд орсон байгаа. Уг үзэсгэлэнгээ Монгол Арт Галерейд 2021/03.27 – 04.05-д толилуулсан.

Гөрөөчин овогт Олзхүүгийн ОТГОНБААТАР

МУБИС- НХУС, Утга зохиолын тэнхимийн Утга зохиол- түүхийн багш, доктор, Жангар судлаач, “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” олон улсын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийн Эрхлэгч

1986 оны 6 сарын 18- нд Хөвсгөл аймгийн Цагаан- уул суманд төрсөн. Утга зохиол- түүхийн багш. Аман зохиол тэр дундаа монгол тууль судлалын чиглэлээр 30 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, хятад, япон, монгол дахь олон улсын монгол судлалын эрдэм шинжилгээний хурлуудад удаа дараа илтгэл тавьж, хамтарсан болон ганц сэдэвт бүтээл хоёр ном бичиж хэвлүүлсэн. Мөн өөрийн санаачилгаар олон улсын түвшинд монгол боловсрол утга соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор БНХАУ-ийн ӨМӨЗО-ны Багшийн их сургуулийн монгол судлалын төвтэй хамтран “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийг эрхлэн хэвлүүлдэг. 

БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

1994- 2004 онд Хөвсгөл аймгийн Бадраагийн нэрэмжит “Дэлгэр мөрөн цогцолбор” сургуулийг Бүрэн дунд боловсрол

2004- 2008 онд МУБИС-ийн МоСС-ийн（тухайн үеийн нэрээр） “Уран зохиол”-ын тэнхимийн “Уран зохиол- түүхийн багш”- ийн ангид элсэн орж, профессор Д.Оюунбадрах багшийн удирдлагаар “ Монголын зарим роман дахь Богд хааны дүр” хэмээх сэдвээр бакалаврын зэрэг;

2008- 2009 онд МУБИС-ийн Уран зохиолын магистрантурт элсэн орж хэл зохиолын хүрээлэнгийн ахмад судлаач /Sc.D/,профессор Ж.Цолоо багшаар удирдуулан “Бум Эрдэнэ туулийн оршил магтаалын харьцуулалт” сэдвээр магистрын зэрэг хамгаалсан;

2012- 2014 онд БНХАУ-ийн ӨМӨЗО-ны Өвөр монголын их сургуулийн докторантурт суралцсан;

АЖЛЫН ТУРШЛАГА

2009 оноос МУБИС-ийн тухайн үеийн нэрээр Монгол судлалын сургуулийн (НХУС) “Уран зохиол”-ын тэнхмийн багш;

2016 оноос БНХАУ-ийн ӨМӨЗО-ны Багшийн их сургуулийн монгол судлалын төвтэй хамтран “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийн эрхлэгч;

2017 оноос МУБИС. НХУС- ийн үйлдвэрчний эвлэлийн тэргүүлэгч, МУБИС-ийн ёс хорооны гишүүн;

ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЖАГСААЛТ

1. 1.  2009 он “Бум-Эрдэнэ туулийн зарим хувилбарын тухай”сэдэвт судалгааны өгүүлэл. “Монгол судлалын чуулган” сэтгүүлийн 2009 оны ¹6/41/
2. 2. 2010 он “Монгол роман дахь наймдугаар Богд Жавзундамба хутагтын дүр ба түүхэн үнэн” сэдэвт  шүүмж өгүүлэл. “Монгол судлалын чуулган” сэтгүүлийн 2010 оны ¹8 /43/ дугаарт
3. 3. 2010 он “Ёс мэдэхгүй хүнд ёр халдахгүй” хэмээхийг мөшгө, хорио цээрийн учрыг танихуй” сэдэвт эрдэм шинжилгээний өгүүлэл. “Олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын эмхэтгэл” – д/УБ. 2010.04.15-18.т/
4. 4. 2011 он “Ховч шар бичигнээс дуут шуудан хүртэл” сэдэвт эрдэм шинжилгээний өгүүлэл. “Монгол судлалын чуулган”сэтгүүлийн 2011 оны¹9 /44/ дугаарт
5. 5.  2011 он “Монгол ардын баатарлаг туульс дах амин сүнс шилжих шидийн тухай” сэдэвт эрдэм шинжилгээний өгүүлэл. “Монгол судлалын чуулган” УБ.,2011 он. Цувралын¹9 /44/ дугаарт.
6. 6.  2011 он “Харьцуулсан аман зохиол” УБ., 2011 он. Нэг сэдэвт судалгааны бүтээл.  доктор (S.c) профессор С.Энхбаяр, доктор (S.c)профессор С.Хөвсгөл нартай хамтран бичиж нийтлүүлсэн.
7. 7. 2014 он “Нүүдлийн болон суурьшмал соёл иргэншилтэй ард түмний сэтгэлгээний үнэт зүйлсийг туульсаас мөшгөх нь”  “Монгол судлалын чуулган”№20(55) УБ.2014
8. 8. 2014 он Эх бичвэрүүд дэх төгсгөлийн үг нь төв азийн ард түмнүүдийн бичгийн соёл хэрхэн бүрэлдэн тогтдог тухай мэдээллийн нэг эх сурвалж мөн. “З.К. Касьяненко орч. “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” №01. УБ.2014
9. 9. 2015 он “Монгол баатарлаг туульсын хувирамтгай шинж”. Нийгэм хүмүүнлэгийн ухааны сургууль. “Эрдэм шинжилгээний бичиг” №13 УБ.2015
10. 10. 2015 он “Монгол баатарлаг туульсын аман хэвшил хэллэгийн тогтолцоот нэгж” “Монгол судлалын чуулган” УБ.2015 №18(53)
11. 11. 2015 он “Монгол баатарлаг туульсын аман хэвшил хэллэгийн тогтолцоот нэгж” “Монгол судлалын чуулган” УБ.2015 №18(53)
12. 12. 2016 он “Аман зохиолын тоглолт жүжиглэлтийн цөм ухагдахууны тухай шинжлэх нь” “Монгол судлалын чуулган” Дуан Жин. Хятад хэл орчуулга. “Монгол судлалын чуулган”№22(58) УБ.2016
13. 13. 2016 он Монгол “Жангар” тууль дахь “Зандан” гэх үгийн дүрслэхүүний харьцаа. “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” эрдэм шинжилгээний сэтгүүл. №02 .02 2016
14. 14. 2016 он Монгол баатарлаг туульс дахь бурхдын дүр мотив. “Жангар судлал” bibliotheca oiradic LXIV боть. УБ.2016
15. 15. 2016 он Д.Таяа “Жангар” аман уламжлалын буурал доройтлын учир” хэмээх номыг хуучин монгол бичгээс кирилл  бичигт хөрвүүлэн хэвлүүлсэн. 2016 он.
16. 16. 2017 он Монгол “Жангар”-ын бүлгүүд дэх Жангар баатрын тодотгол нэршилт цогцолборын хэлзүйн харьцуулсан  судлал. “Лавай” эрдэм шинжилгээний бичиг №15. 2017
17. 17. 2017 он Монгол улс дахь “Жангар”-ын сурвалж судалгааны өгүүллийн тойм.  “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” №03. УБ.2017
18. 18. 2017 он Монгол “Жангар”-ын бүлгүүд дэх Жангар баатрын шүлэг зүйн харьцуулсан судлал. БНХАУ. Өвөр монголын их сургууль. “Жангар судлал” хөх хот 2017.
19. 19. 2017 он Монгол “Жангар”-ын бүлгүүд дэх Жангар баатрын тодотгол нэршилт цогцолборын хэлзүйн харьцуулсан  судлал. “Лавай” эрдэм шинжилгээний бичиг №15. 2017
20. 20. 2017 он Монгол улс дахь “Жангар”-ын сурвалж судалгааны өгүүллийн тойм.  “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” №03. УБ.2017
21. 21. 2018 он Монгол “Жангар” туулийн хэлний бус хэвшил. “Нийгэм хүмүүнлэгийн ухааны сургууль. “Эрдэм шинжилгээний бичиг” №6 УБ.2018
22. 22. 2018 он Монгол “Жангар”-туулийн хэвшлийн тогтмол шинж.  “Монгол судлалын чуулган”№24(59) УБ.2018
23. 23. 2018 он Монгол “Жангар” туулийн эхлэл болон төгсгөлийн шүлгийн систем. “Монгол боловсрол утга соёлын чуулган” эрдэм шинжилгээний сэтгүүл. №04 .04 2018
24. 24. 2019 он Монгол “Жангар” туулийн сэдэвлэл зүй. “Монгол судлалын чуулган”№26(62) УБ.2019
25. 25. 2019 он Монгол “Жангар” тууль дахь эрийн гурван наадам” “Нийгэм хүмүүнлэгийн ухааны сургууль. “Эрдэм шинжилгээний бичиг” №9 УБ.2019
26. 26. 2019 он “Жангар”-ын тууль дахь адал дөрвөн зүсэм малын бэлгэдэл, соёлын утга” Монгол боловсрол утга соёлын чуулган эрдэм шинжилгээний бичиг. №5.(5) УБ.2019.
27. 27. 2019 он “Жангар тууль дахь луу, чоно, бугын мотив, соёлын утга”  “Монгол судлалын чуулган”№28 (63) УБ.2019
28. 2019 он. Правильная сслыка на Ваш статью: Олзхуу. О.Роль зачина и концовки в комдозицтй монгольского героического эпоса. <<Джангар>> Филология:научные исследования 2019. №6. С 200-206в DOl:107256/2454-0749.2019.6.31582.URL6 http://e-notabene.ru/pfn/artic…
29. 2020 он Монгол “Жангар” туулийн дайн тулааны мотив” Mongolica Петербург.  №58
30. 2020 он  敖特根巴特尔. 论《江格尔》史诗的语法，中外交流，2019年26卷第40期，31－32.ISSN1005－2623

Ургамал судлаач

1987 онд төрсөн

1.  Боловсрол

2010- 2012 онд	ХААИС, ХАА-н ухааны магистр
2006- 2010 онд	ХААИС, Ургамлын нөөц био-үйлдвэрлэл мэргэшлээр Биологи-ургамал судлалын
1996- 2010 онд	Увс аймгийн Тэс сумын ахлах 10 жилийн сургууль төгссөн

4.Эрдмийн зэрэг, цол: Хөдөө аж ахуйн ухааны магистр

5.Эрдмийн зэрэг хамгаалсан бүтээл, он:

2010.5.15 – Говийн зарим зэрлэг амьтны ялгадсанд агуулагдах ургамлын үрийн судалгааны дүн” сэдвээр бакалаврын дипломын ажил

2012.5.21 – Цөлийн хээрийн бүсийн таана-цагаалж Хялганат бэлчээрийн хөрсөн дэх ургамлын үрийн нөөцийн судалгааны дүн” сэдвээр ХАА-н ухааны магистрийн зэрэг хамгаалсан

6.Мэргэжил дээшлүүлсэн байдал:

• – 2011 онд “Бэлчээрийн эрүүл мэндийн мониторингийн мэдээллийн сангийн сургалт”- нд хамрагдаж мэдээлэл оруулах боловсруулах, үр дүн гаргах арга зүй эзэмшсэн.
• – 2014 онд ШУТУС-ийн Олон Улсын Дээд Боловсрол Судлалын Төвийн “Сургах зүйн боловсрол” олгох курс суралцаж төгссөн.
• – 2014 онд Япон улсын Цүкүбагийн их сургуулийн багш нар R статистикийн программ дээр “Ургамалжлын судалгааны материал боловсруулах арга” сургалт зохион байгуулсанд хамрагдсан.
• – Америкийн Нэгдсэн Улсын-Шинжлэх Ухааны Үндэсний сангаас санхүүжүүлсэн “Монгол орны бэлчээрийн нөхөн сэргэх чадамжийг бэхжүүлэх нь” салбар хөрвөсөн төслийг 2011-2013 хугацаанд хийж экологийн сургалт, хээрийн судалгааны арга зүй эзэмшиж ажилд амжилттай оролцсон талархал илэрхийлж сертификат олгов.
• – In recognition of his excellent participation and completion of short course on Data analysis and scientific writing 2014.
• – 2014 онд “Смарт-технологии исследований в экологии детальный мониторинг, динамические модели, анализ и минимизация рисков” сэдэвт олон улсын сургалтанд хамрагдсан.
• – 2016 онд Доройтсон газрын биологийн нөхөн сэргээлтийн сургагч багш бэлтгэх сургалтанд хамрагдсан.
• – ШУТИС-ийн Олон улсын дээд боловсролын төвийн багшлах эрхийн сургалт, 2014 он.

7.Ажилласан туршлага

-2011 оноос ХААИС-ийн ШУЗ-ийн дэргэдэх Экосистемийн судалгааны төвийн эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байна.

9.Ажлын туршлага:

9.1.Олон улсын төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд

Ажлын туршлага, ур чадвар Хадлангийн экосистем, биологийн  төрөл зүйлийг зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх, цөлшлөөс урьдчилан сэргийлэх сургалт, шинжлэх ухаан технологийн үйлчилгээ үзүүлэх Нөхөн сэргээлтийн олон хувилбарт туршилт судалгааг гүйцэтгэх, сөөг, сөөглөг, олон наст өвслөг ургамал тарималжуулах, цөлийн хээр, хээрийн экосистемийн судалгаа хийх, үнэлэх чадвартай	Төслийн нэр: “Хөдөөг хөгжүүлэх сургалт”     Хугацаа: 2007-5-9 сар, 2008.9                                      Байршил:Булган аймгийн Хангал суманд                Захиалагч:Канадын Саскачеваны их сургууль Төслийн онцлог:Тэжээлийн олон наст ургамал нутагшуулах      Албан тушаал:Судлаач оюутан-Гүйцэтгэгч              Үйл ажиллагаа:Тэжээлийн олон наст ургамал тариалах
	Төслийн нэр:“Монголын байгаль орчныг хамгаалах шинэ хандлага”                                                                            Хугацаа: 2012-2013                                                         Байршил:Төв аймгийн Өндөрширээт, Дундговь аймгийн Өлзийт, Баянхонгор аймгийн Богд, Архангай аймгийн Их Тамир                                                                                  Захиалагч:Английн Ч.Дарвины сан Төслийн онцлог:Бэлчээр сайжруулах замаар нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах Албан тушаал:Судлаач Үйл ажиллагаа:Бэлчээрийн төлөв байдал
	Төслийн нэр: бажууна Гишүүний ургамлын тархац, нөөцийн судалгаа                                                                              Хугацаа: 2015.06.24-27, 07.23-29                                 Байршил:Өмнөговь Булган сум                                   Захиалагч:Мазаалай хамгаалах нийгэмлэг Төслийн онцлог:Мазаалай нь идэш тэжээл бэлтгэх  Албан тушаал:Судлаач                                                 Үйл ажиллагаа:Баруунсайхан, Дундсайхан уулсын ар хөндий, сайр, жалгаар хайгуулын аргаар бажууна Гишүүний ургамлын тархац, нөөцийг тогтоох, үр түүх
	Төслийн нэр:Зүүн хойд Азийн хуурай бүс нутгийн экосистем дэх биологийн төрөл, зүйл, бэлчээрийг тогтвортой ашиглах нь Хугацаа: 2011-2013                                                         Байршил:Өмнөговь аймаг, Дундговь  аймаг Захиалагч:Японы байгаль орчны газар Төслийн онцлог:Мониторингийн судалгаа Албан тушаал:Судлаач
	Төслийн нэр: “Монголын бэлчээрийн нөхөн сэргэх чадамж” Хугацаа:2011-2013                                                          Байршил:Өвөрхангай аймгийн Сант, Баянгол, Уянга, Бат-өлзий сумын уулын хээрийн бэлчээр, Баянхонгор аймгийн баян-овоо, Эрдэнэцогт сум Захиалагч: Америкийн Нэгдсэн Улсын-Шинжлэх Ухааны Үндэсний сан Албан тушаал: Ургамал судлаач
	Төслийн нэр:“Өмнийн говийн бэлчээрийн мониторингийн судалгаа” Хугацаа:2015-2020                                                          Байршил:Өмнөговь аймгийн Баяновоо, Ханбогд, Цогтцэций, Манлай, Номгон, Дорноговь аймгийн Хатанбулаг, Хөвсгөл сумуудад судалгаа хийсэн. Захиалагч:Оюу Толгойн захиалагаар Байгаль, Зэрлэг Амьтдыг Хамгаалах Нийгэмлэг хийж гүйцэтгэсэн Албан тушаал:Багийн ахлагч–ургамал судлаач
	Төслийн нэр:“Биологийн төрөл зүйл олон янз байдлын судалгаа, шинжилгээ хийх, менежментийн төлөвлөгөө, дүйцүүлэн хамгаалах стратеги боловсруулах” Хугацаа:2014-2015                                                          Байршил: Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сум Захиалагч:“Саусгоби сэндс” ХХК-ийн санхүүжилтээр Овоот толгой уурхай орчмын судалгаа Албан тушаал: Ургамал судлаач
	Төслийн нэр: Зарим биелэгтэн ургамлын нөхөн сэргэх чадавхи                                                                               Хугацаа: 2019-2020 он                                                   Гүйцэтгэсэн газар: Дундговь аймгийн Сайнцагаан сум, Өмнөговийн Булган сум Захиалагч:ХААИС-ийн Экосистемийн судалгааны төв Төслийн онцлог:Хээр, цөлийн хээрийн бүсийн зонхилох биелэгтэн ургамлын нөхөн сэргэх чадавхийг илрүүлэх                   Албан тушаал: Үндсэн судлаач                                   Үйл ажиллагаа:Хээр, цөлийн хээрийн бэлчээрийн зонхилох биелэгтэн ургамлын нөхөн сэргэх чадавхийг илрүүлж, улмаар биелэгтэн ургамлуудыг үрээр тарималжуулах судалгаа

9.2.Байгаль орчны төлөв байдал, үнэлгээ, нөхөн сэргээлт, дүйцүүлэн хамгаалах, ажлын хүрээнд

Төслийн нэр: “Таван толгой” ХК-ийн IPO-ийн Байгаль орчны төлөв байдал, үнэлгээ, менежмент төлөвлөлтийн ажил                   Судалгаа гүйцэтгэсэн газар: Дорноговь аймгийн Сайншанд, Мандах, Хатанбулаг, Хөвсгөл, Өмнөговь аймгийн Цогтцэций, Баян-Овоо, Манлай, Ханбогд сумд                                                                     Хугацаа: 2019- 2020 он    Албан тушаал: Ургамлын багийн гишүүн

Төслийн нэр:Эрдэнийн босго ххк эзэмшлийн мv-017480 тоот тусгай зөвшөөрөлтэй хулман нуурын хүрэн нүүрсний орд газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа, байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ Судалгаа гүйцэтгэсэн газар: Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутаг Хугацаа: 2019- 2020 он    Албан тушаал: Ургамлын шинжээч

Төслийн нэр: “Петрочайна Дачин Тамсаг” ХК-ийн XIX, XXI талбайн биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах судалгааны ажил                                          Судалгаа гүйцэтгэсэн газар: Дорнод аймгийн Матад, Халхгол сумд                     Хугацаа: 2016 он    Албан тушаал: Ургамлын багийн гишүүн

Төслийн нэр: “Саусгоби Сэндс” ХХК-ийн Овоот толгой нүүрсний уурхайн биологийн олон янз байдал, дүйцүүлэн хамгаалал, менежмент төлөвлөгөөний судалгаа                                                                              Судалгаа гүйцэтгэсэн газар: Өмнөговь аймгийн Гурвантэс, Ноён, Сэврэй         Хугацаа: 2014 он Албан тушаал: Ургамлын багийн гүшүүн

9.3. Сум орон нутгийн мэргэжилтэн,малчдад зориулсан сургалт, семинар бүхий ажлын хүрээнд

-Монголын нэгдсэн хувийн мал эмнэлгүүдийн дундын хоршооны захиалгаар Дорноговь аймгийн Сайншанд, Улаанбадрах суманд “Бэлчээр, Бэлчээрийн менежментийн тухай” сэдэвт сургалтыг 2015.10.21-24-ны хооронд зохион байгуулж малчин иргэд болон сумын ажилчин, албан хаагчид оролцов. Манай судалгааны төвөөс эрхлэн гаргасан бэлчээр ашиглалтын талаар санал асуулгын судалгаа авч нийт 74 хүн судалгаанд хамрагдав.

-Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлсэн “Малчин өрхүүдэд уст цэг, нэвтрүүлэх төв байгуулах” төслийн хүрээнд ургамалжлын судалгаанд оролцож бэлчээрийн ургамлын даац тодорхойлж, малчидад бэлчээр, бэлчээрийн менежментийн сургалтыг хамтран зохион байгуулсан.

-Төв аймгийн нутагт байрлах Хустайн Байгалийн Цогцолборт газрын орчны бүсийн малчдын сургалтыг хамтран зохион байгуулсан

10.Судалгааны ажлын үндсэн чиглэл:

• Бэлчээрийн ургамлын судалгаа

• Хөрсөнд агуулагдах ургамлын үрийн нөөц, нөхөн сэргэлт
• Үрийн судалгаа