creativemongolia

Category: professional-advisors

  • Нацагдоржийн СОЛОНГО

    1984 оны 5 сарын 5- нд Дархан хотод төрсөн. 1991 онд Герман- Англи хэлний сургалттай 19-р дунд сургуульд хамгийн анхны сурагчаар элсэн орсноор түүний амьдрал одоог хүртэл Герман улс, Герман хэлтэй холбогджээ.

    Тэрээр Герман хэлний хотын болон улсын Олимпиадуудад удаа дараа түрүүлэн хамгийн анх удаа сургуулийнхаа нэрийг Монгол Улсын хэмжээнд гарган Германы Элчин Сайдын Яаманд уригдан Герман улсыг зорих эрхийн бичиг мөн ардын бүжгээр хичээллэн Монголын хүүхдийн төлөө Үндэсний Төвийн Авъяас Алтан медаль, Хүүхдийн Ордны Эрдэм Алтан медаль, Хүүхдийн Урлагийн Их Наадмын Мөнгөн медалиар тус тус шагнуулж байсан.

    1995 онд анхны сурагчын солилцоонд Герман улсаар ангийн 11 хүүхдүүдийн хамт аялсан юм. Германд суралцаж байхдаа ангийнхаа Математик, Спортын аварга болж байсан.

    2005 онд Отгонтэнгэр Их Сургуулын Герман хэл Багш Орчуулагчын ангийг Алтан медальтай төгсөж Оюунхорол захирлаасаа ажлын урилга авч байсан түүхтэй. Гэвч хүүхэд байхын мөрөөдөл нь биелэн Улаанбаатар телевизийн Амьтадын Ертөнц танин мэдэхүйн нэвтрүүлгийн хөтлөгчөөр ажлын гараагаа эхэлсэн.

    Тэрээр Герман, Англи, Солонгос, Орос хэлтэй бөгөөд Германд суурьшхаасаа өмнө Өмнөд Солонгос Улсад сурч, ажиллаж байсан.

    2008 оноос одоог хүртэл Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын Бавари мужид нөхөр, хүүгийн хамт ажиллаж амьдарч байгаа бөгөөд тэнд Нүүр, Эрүү амны гажиг засах мэргэжлээр суралцаж байхдаа Эрүүний Яс шилжүүлэн суулгах Мэс заслын багт хамрагдсан байна. 2013 оноос Герман Монголын хамтарсан Отгонбаяр Санг анх санаачлан үүсгэн байгуулж Монголын Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд тусалсаар явна. Отгонбаяр Сан Монгол залуусын Оюунд хөрөнгө оруулалт хийх уриатай бөгөөд эх орондоо чиглэсэн олон сайн үйлсийн ажлуудын нэгээс дурьдвал АМЬД нэртэй Хамгийн Анхны Герман- Монгол хэл дээрх шүлгийн Аудио СД бүтээж 2014 онд Берлин хотод Монгол улсын Элчин Сайдын Яманд Албан ёсоор нээлтээ хийн, олсон бүх орлогоо сайн үйлсэд зориулан ,Олон Улсад Монгол Улсын Соёлын өвийг таниулж чаджээ.

    2015 оны 3 дугаар сараас Германы ЦСҮ намаас Иргэдийн Төлөөлөгчөөр сонгогдон намын Залуучууд ба Эмэгтэйчүүдийн Холбооны Удирдах Зөвлөл, Европ дахь Монгол Эмэгтэйчүүдийн Холбооны ТУЗ- ын гишүүнээр тус тус ажиллаж байгаа билээ. Тэрээр Дайн болж буй орноос ирдэг дөрвөгчдөд ажлын хажуугаар үнэ төлбөргүй Герман хэлний хичээл заадаг ба Эх орондоо оруулсан түүний ажлыг үнэлэн Монголын Залуучуудын Холбооноос 2015 оны 6 сард Шилдэг Удирдагч Одонгоор шагнажээ. Тэрээр 2015 оны 11 сараас Герман улсын Бундестагт ажиллаж байна.

    СОНГУУЛЬТ АЖИЛ

    2015 оны 3 дугаар сараас Германы ЦСҮ намаас Иргэдийн Төлөөлөгч
    2017 оны 3 сард ЦСҮ намын Залуучуудын Холбооны Тойргийн Ерөнхийлөгч
    2018.04.28 нд ЦСҮ намын Гадаад Бодлого Аюулгүй Байдлын Дүүргийн Дэд дарга

    Ярилцлага унших: http://news.gogo.mn/r/203119

    https://www.facebook.com/streml

  • Цэдэн-иш БОЛДБААТАР- Монголын уламжлалт тулааны урлаг

    Тулааны урлагийн мастер, багш дасгалжуулагч

    Тулааны Урлагаар 1992 оноос эхлэн хичээллэж, тулааны урлагийн улсын аварга, тивийн болон дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тогтмол амжилттай оролцож улсын аварга, ази тивийн аварга, дэлхийн аваргын алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртсэн мэргэжлийн тамирчин. Монгол Улсын спортын дэд мастер, Уламжлалт Тулааны Урлагийн мастер, Монгол-Зо урлагийн оргил цол, хар бүс 1-р дан, Солонгосын Тонгил Мүү До урлагийн хар бүс 3-р дантай.

    Тэрээр дэлхийд хөгжиж буй 1500 гаруй тулааны урлагийн философи, мөн чанар, тулааны урлагийн давуу болон дутагдалтай тал зэргийг судлан эдгээр тулааны урлагийн эсрэг тулалдах тулааны шинэ арга зүйг боловсруулан сургалтанд нэвтрүүлж чадсан.

    2005 оноос УТУХ-г хөгжүүлэх “Хөгжлийн таван алхам” хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлж байна. 2007 онд “Хүүхэд залуучуудад бие бялдарын хөгжил олгох” хөтөлбөр зохион байгуулж, нийслэлийн ерөнхий боловсролын 10 жилийн зарим сургуулиудад секц хичээллүүлж 1800 гаруй сурагчид хамрагдсан. “Сургалтын арга зүйг боловсронгуй болгох”, Уламжлалт Тулааны Урлагийн “Сарны дасгал”, “Эрүүл мэндийг чийрэгжүүлэх цогц дасгал” зэрэг дасгал сургуулилтын арга зүйг боловсруулан, сургалтанд нэвтрүүлсэн.

    ГАРГАСАН АМЖИЛТ
    1998 он Монгол- Зо урлагийн УАШТ, “Дайчин” тамирчин шагнал;
    1999 он Монгол- Зо урлагийн УАШТ, алтан медаль;
    2000 он “Сонсогчын Алдар” гардан тулааны тэмцээний /69кг/ хүрэл медаль;
    2001 он Дэлхийн нэгдсэн бие хамгаалах холбооноос зохион байгуулсан олон улсын семинарт оролцон, олон улсын зааварлагч багш, хар бүс 1-р дан хамгаалсан;
    2002 он Дэлхийн нэгдсэн бие хамгаалах урлагийн холбооны урилгаар БНСУ-ын Сөүл хотод зохиогдсон Тонгил Мүү До урлагийн Азийн аварга;
    2003 он “Сонсогчын Алдар” гардан тулааны тэмцээний /75 кг/ хүрэл медаль;
    2003 он Кикбоксын УАШТ, /71 кг/ хүрэл медаль;
    2003 он Бие хамгаалах урлагийн төрлөөр Монгол Улсын спортын дэд мастер;
    2004 оноос МУТУХ- ны дасгалжуулагч багшаар ажиллаж, шавь тамирчид нь улсын чанартай тэмцээнүүдээс 9 алтан медаль, 13 мөнгө, хүрэл; дэлхийн аваргаас алт 4, мөнгө 2, хүрэл 1 медаль хүртсэн;
    2004 он МУТУХолбооны “Шилдэг тамирчин” цол өргөмжлөл;
    2008 он БНСУ-д Дэлхийн нэгдсэн бие хамгаалах урлагийн холбооноос зохион байгуулсан WORLD CUP- 2008 тулааны урлагийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд амжилттай оролцон алт, мөнгөн медаль, багаараа 2 алт, 1 мөнгө;
    2008 он МУТУХолбооны 2008 оны Шилдэг дасгалжуулагч;
    2010 он БНСУ-д Дэлхийн нэгдсэн бие хамгаалах урлагийн холбооноос зохион байгуулсан WORLD CUP-2008 тулааны урлагийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд амжилттай оролцон хүрэл медаль, багаараа 1 алт, 2 мөнгө, 1 хүрэл;

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    2016- 2020 Төв аймгийн Өндөр ширээт сумын засаг дарга.
    2000- 2002 он “Монгол нударга” сургуулийн дасгалжуулагч багш;
    2000- 2002 он Биеийн тамирын дээд сургуулийн тулааны урлагийн багш;
    2002- 2003 он “Монгол нударга” сургуулийн захирал;
    2004- 2008 он Уламжлалт тулааны урлагийн сургалтын төвийн дасгалжуулагч;
    2008- 2014 он УТУХ-ны мэргэжлийн тамирчдын “Хангарьд” клубд ёсзүйн дэг сургууль;
    2015 оноос Тулааны урлагийн сургуулийн захирал;

    https://www.facebook.com/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%BC%…

  • Бадарчийн БАТБААТАР- Арьсан урлалын бүтээгдэхүүн

    Гар урлаач, Арьсан урлалын BATU бүтээгдэхүүнийг үүсгэн байгуулсан.

    1989 оны 3-р сарын 10 нд мэндэлсэн. 2009 онд ОХУ-д сурч байхдаа гар урлалын арьсан эдлэл хийх санаагаа олсон. Төсөөлөлөөс эхэлсэн арьсан урлалаа техникийн хүчээр бус төв Азийн нүүдэлчдийн уламжлалт арьс, суран эдлэл хийх өв ухаанаар баяжуулсаар байна. Шавхах тутам ундардаг булаг мэт Монгол ухааныг бишрэн судалдагийн хувьд дэлхийд гайхагдах Монгол брэнд бий болгох мөрөөдөл бий. Монгол гар урлалын гөрмөл, шүлжмэл, үдэх аргаар бүх төрлийн арьсан цүрх, богц, үүргэвч, бэлэг дурсгалын зүйлс урлан бүтээж, урлалаа зааж сурган, түгээн дэлгэрүүлж байна.

    https://www.facebook.com/TheBATUbrand

  • Адъяабаатар ЭНХСАЙХАН- PIPO nomadic wooden jewelry

    PIPO nomadic wooden jewelry дизайнер

    2010- 2011 онд Японд сүлжмэл бүтээгдэхүүний принтийн дизайнаар мэргэшсэн. Алтай кашмер, Говь компанид загвар зохион бүтээгч, принтийн дизайнераар ажиллаж байхдаа анх өөрийн өвөрмөц аксессуар чимэглэлийг хийх санааг хөгжүүлж 2015 оноос PIPO nomadic wooden jewelry бүтээгдэхүүнүүд дээрээ ажиллаж байна.“Монголоороо гоёцгооё 2009” наадам, “Vision 2011”, “Гоёл 2015” наадмын шилдэгээр тус тус шалгарсан.
    PIPO маань худалдаанд гараад жил гарны хугацааг ардаа үджээ. PIPO nomadic wooden jewelry нь арцны үндэс, хотир, агар, шөрмөсөн чулуу, уулын болор зэрэг цэвэр байгалийн түүхий эдээр хийгдэж байгаа ба Монгол ахуй амьдралаас өвлөгдөн ирсэн энгийн, этгээд сонин ур хийцийг хадгалсан гоёл чимэглэлийн эд зүйлс юм. Бүтээгдэхүүнйи нэр төрөлд, хүзүүний зүүлт, ээмэг, бөгж, бугуйвч, үсний хатгуур, клаш цүнхнүүд байгаа бөгөөд нэг загвар цор ганц хийгддэгээрээ онцлогтой.
    PIPO nomadic wooden jewelry-ийн органик эко бүтээгдэхүүн нь хүний биед харшил өгөхгүй, хөнгөн, бат бөх, байгалийн зөөлөн энерги тээж өөр хаана ч харагдаагүй “нүүдэлчин Монгол” ур хийцийг шингээн хийхийг зорьж байна.

    https://www.facebook.com/PIPOjewellery/

  • Доржийн БАТСАЙХАН

    Эдийн засагч

    1976 онд Архангай аймгийн Цэцэрлэг хотод төрсөн.

    Нийгмийн өөрчлөлт шинэчлэл, орон нутгийн хөгжлийн чиглэлд анхааран ажилладаг. Нийгмийн идэвхитэй оролцогч.

    БОЛОВСРОЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

    1985- 1995 Архангай аймгийн 10 жилийн 1-р сургууль, Бүрэн дунд

    1996- 2001 Хан Уул дээд сургууль, Бизнесийн эдийн засгийн бакалавр

    2004- 2008 СЭЗДС, Бизнесийн удирдлагын магистр

    2018 он АНУ-ын ЭСЯ, USAID, LEAD Mongolia Манлайллын хөтөлбөр

                                           

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    2002- 2004 Монполимет ХХК-ийн Нябо

    2004- 2006 Монполимет ХХК-ийн Уурхайн орлогч дарга

    2006- 2008 Монголын Алт (МАК) ХХК-ийн Төлөвлөлтийн эдийн засагч

    2008- 2010 Монголын Алт (МАК) ХХК-ийн Ахлах эдийн засаг, хэлтсийн дарга

    2010- 2012 Оюу толгой Төслийн хяталтын ажилтан

    2012- 2014 Оюу толгой Хөрөнгийн удирдлагын багийн ахлагч

    2015 онд Номин Холдинг Төслийн эдийн засагч, Сүү ХК-ийн Төслийн менежер

    2017- 2019 Архангай аймгийн “Fairfield” Guesthouse&Café Менежер

    2021- 2022 онд Сүү ХК-ийн Стратеги, бизнес төлөвлөлтийн менежер

    Холбоо барих https://www.facebook.com/batsaikhandorj

  • ЦАРГАС СУДЛААЧ Ш.БАТСҮХ: ЦАРГАС НЬ УУРГИЙН ХААН ГЭГДЭЖ МАЛЫН ХҮЧИТ ТЭЖЭЭЛ БОЛДОГ ТӨДИЙГҮЙ ХӨРСНИЙ НӨХӨН СЭРГЭЭГЧ ЮМ

    Өмнийн говь чигт аяны дөрөө нийлсэн Монгол улсын зөвлөх агрономич, царгас судлаач, доктор Шаравын Батсүхтэй зам зууртаа хийсэн ярилцлага.


    -Та аль сүргуульд бэлтгэгдсэн мэргэжилтэн бэ?
    -Би 1973 онд Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийг төгссөн. Бэлчээр тэжээлийн мэргэжилтэй. Сургууль төгссөн цагаасаа эхлэн эрдэм судлалын ажил хийсэн. Үүнээс 30 гаруй жилийг нь царгас судлалын ажилд зориуллаа. Ийнхүү өнөөг хүртэл царгасанд зүрх сэтгэлээ өгч зүтгэсний хүчинд түүнийхээ буянаар сайхан амьдарч явнаа.
    -Царгас гэх ургамалд тийнхүү “дурлахын” учир, тэр “дурлалын” түүх чинь гэвэл?
    -34 жилийн тэртээ юм. 1981 оноос эхлэн тэр үедээ үйлдвэрлэлийн тулгамдсан асуудлын нэг болооод байсан царгасны үр үйлдвэрлэх иж бүрэн технологи боловсруулах ажлыг сонгон авч ажилласан юм. Үүний үр дүнд 1993 онд “Монгол улсын Их нууруудын хотгорын усалгаатай нөхцөлд царгасыг үрэнд тариалах агротехник“ сэдвээр докторын /Ph/ зэрэг хамгаалсан даа. Өмнөх нийгэмд эрдмийн зэрэг хамгаална гэдэг томоохон сорилт шалгалтыг давж байж хүрдэг амаргүй даваа байсан шүү. 2-3 таван жилийн тайланг хэлэлцүүлж байж түүнийгээ нэгтгэн боловсруулж докторын зэрэг горилсон бүтээлээ бичдэг байлаа. Одоогийнхтой зүйрлэвэл бараг таван жилийнх нь тайлан нэг /Ph.D / докторын ажил юмуу даа. Царгасанд “дурлалаа” гэдэг маань танин мэдэхүйд л дурласан хэрэг.
    -Доктор болтлоо “дурласан“ байна, Та. Дорвитойхон “дурлажээ” дээ?
    -За тийм дорвитой юм байлгүй дээ. /Инээв/. Тэр үед чинь компьютер гэдэг юм байхгүй, орос бичгийн машинтай, том ватум цаасан дээр хүн гуйж үзүүлэнгүүдээ бэлтгүүлдэг. Тэгээд төрөл бүрийн салбарын шилдэг 20 гаруй эрдэмтнээс бүрдсэн эрдмийн зөвлөлөөр орж шүүлгэдэг байлаа.
    -Шүүлтийг үзүүлэлт сайтай давсан байх. Ер нь ажлынхаа өгөөжийн тухайд яривал?
    -Би 1981 оноос эхлэн Увс аймгийн Хархираагийн ТАА-д агротехникийн олон хувилбартай туршлага тавихын хамт урьдчилан гарсан үр дүнгээ шууд үйлдвэрлэлд нэврүүлсэн. 1985 онд царгасны дээд ангийн үр үйлдвэрлэх зорилго бүхий 85 га эргэлтийн талбайтай “Царгасны үрийн бригадыг” Хархираадаа Мал аж ахиуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн харьяанд байгуулж өөрөө үйл ажиллагааг нь удирдан зохион байгуулсан юм. Тус царгасны үрийн бригад 1988 онд царгасны “Бургалтай” сортын 1 га-ийн үрийн ургацыг 1.8-2.0 ц/га-д хүргэж 15 тн элит, сортын үр хураасан. Тэр амжилтаараа улсын ургацын аварга бригадаар шалгарч байлаа. Тухайн үедээ манай бригадын үйлдвэрлэсэн царгасны үр улсын хэрэгцээг бүрэн хангаж царгас тариалах ажил ч идэвхитэй өрнөсөн дөө. Хожим улс орон зах зээлийн харилцаанд шилжиж, царгасны тариалалт ч түүнтэй хамт нуран унасан юм даа.
    -Харин өдгөө буюу сүүлийн жилүүдэд царгасны талаар хүмүүс их сонирхдог болсон юм биш үү.Та царгасыг олон жил судалж, тариалж байгаа хүний хувьд тэр чинь яг ямар ургамал вэ, ямар ашиг тустай вэ гэдгийг малчид, уншигчдад тайлбарлаж өгнө үү?
    -Харин тиймээ. Сүүлийн жилүү­дэд манай малчид, тариаланчид царгас тариалж малдаа сайн чанарын тэжээл бэлтгэхийн хамт хөрснийхөө үржил шимийг дээшлүүлэхэд ихээхэн анхаарах болсонд энэ чиглэлээр ажилладаг эрдэмтэн хүний хувьд баярлаж явдаг шүү. Манай малчид тариаланчдын царгас тариалах сонирхлыг нэмэгдүүлэхэд гадаад дотоодын олон төсөл хөтөлбөр ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юмаа. Үүнд Таsis, ADRA, “Тогтвортой амьжиргаа”, Швецарийн “Ногоон алт” хөтөлбөр зүй ёсоор орноо. Царгас бол 3000 жилийн тэртээгээс тарималжсан юм. Дэлхийн таван тивийн 90 гаруй улс орны олон зуун сая га-д тариалагдаж байгаа олон наст буурцагт, өвслөг ургамал юм. Царгас нь ургацаар арвин , протеин ба үл төлөөлөгдөх амин хүчил, нүүрс ус, эрдэс давс бусад бодисын зохистой харьцаа бүрдсэн малын тэжээлийн гойд сайн ач холбогдолтой ургамал.
    -Таны хайртай царгасыг бусад тарималтай харьцуулбал…?
    -Царгасыг бусад тарималтай харьцуулахад хоёр гайхамшигтай шинж чанар бий.Нэгдүгээрт: Царгас нь малын тэжээлийн гойд сайн ургамалд тооцогддог. Царгасыг дэлхийн улс орнууд уургийн “хаан” гэж нэрлэдэг. Өндөр хөгжилтэй улс орнууд нэн ялангуяа АНУ, Канад, Герман, Франц, Хятад зэрэг нь царгасыг олон мянган га талбайд тариалж малын тэжээлийнхээ хэрэгцээг бараг бүрэн хангадаг. Түүний хамт олон нэр төрлийн уурагт тэжээл үйлдвэрлэн гадаадад гаргаж байна. Яагаад ийм ихээр тариалах болов гэвэл цэцэглэлтийн үе шатанд хадаж бэлтгэсэн царгасны 1 кг өвсний найрлагад 18-20 хувийн протеин, 13-14 г кальц, 2-5 г фосфор, 8-9 г зэс байдаг. Энэ нь үет олон наст өвснөөс бараг хоёр дахин их үзүүлэлт юм. Судалгаанаас үзэхэд нэгж талбайгаас хураан авах протеины хэмжээгээр таримал царгас шар буурцагнаас 3-5 дахин, улаан буудайнаас 6,3 дахин их байдаг. Түүнчлэн нэгж талбайгаас хураан авах ургац шимт чанараараа байгалийн хадлангийнхаас 2-3 дахин, ногоон тэжээлээс 1-2 дахин илүү байдагт л учир нь байгаа юм.
    -Хоёр дахь ховор чанар нь юу вэ?
    -За хө, хоёрдугаарт гэвэл хөрсний үржил шимийг нөхөн сэргээж байдаг онцлогтой. Аливаа таримал ургамал хөрснөөс шим тэжээлийн бодисыг авч хөрсийг ямагт ядууруулж байдаг бол царгас нь хөрсний үржил шимийг байнга нөхөн сэргээж байдаг онцлогтой таримал. Тухайлбал царгаст талбайн га тутамд жилд 250-290 кг, заримдаа 500 кг хүртэл ургамалд хялбар шингэх азот хуримтлагддаг байна. Энэ нь 1 га талбайг 4-5 ц азотын бордоо буюу 30-50 т бууцаар бордсонтой тэнцэх хэмжээ юм. Царгас тариалаад 4-5 жил болоход хөрсний үржил шим 45-50 хувиар, ерөнхий азот 5-7 дахин нэмэгдэж хөрсний бүтэц бүрэлдэхүүн эрс сайжирна. Академич Прянишников “Царгас тариалсан сая га талбай бүр нь томоохон хүчин чадалтай азотын бордооны хэд хэдэн үйлдвэрийн үйлдвэрлэх хэмжээний ургамалд ашиглагдах азотоор хөрсийг баяжуулдаг” гэж дүгнэсэн байдаг. Түүнчлэн царгасыг нэг удаа тариад 10-15 жил хадаж ашигладаг юм ш дээ. Нэг га талбайгаас 8-10 тонн өвс хураан авдаг.Энэ нь байгалийн хадлангийн 24-30 тонн өвстэй тэнцдэг зэргээс нь хүмүүс царгасны гайхамшгийг биширдэг, бас тариалахыг сонирхдог болжээ.
    -Царгас тариалах нь байгаль орчинд, ялангуяа малын бэлчээрт сөрөг нөлөөгүй гэж үү?
    -Энэ чинь хө маш чухал асуулт байна. Би дээр ярьсан царгас нь хөрсний үржил шимийг байнга дээшлүүлж байдаг талаар. Энэ нь байгаль орчинд үзүүлж байгаа нэг чухал сайн нөлөө мөн. Сүүлийн жилүүдэд газар тариалангийн атаршуулж орхисон олон зуун мянган га талбай, мөн уул уурхайн ашиглалтын улмаас эвдэрсэн талбайг царгас тариалах замаар нөхөн сэргээдэг юм аа. Байгалийн бэлчээр хадланд ямар нөлөө үзүүл­дэг талаар асуулаа. Үүний хариу болгож би нэг жижигхэн тооцоо хэлье. Царгасыг 5 га талбайд тариалаад хоёр дахь жилээс нь эхлэн жил бүр дунджаар 40 тонн өвс хурааж авна. Царгасны энэхүү өвс нь байгалийн хадлангийн 120 тонн өвстэй тэнцэнэ. Ийм хэмжээний байгалийн хадланг бэлтгэхийн тулд 4-5 ц/га ургацтай 200-250 га талбайг хадаж байж авна. Тэгээд бод доо 5 га талбайд царгас тариалаад бэлтгэж байгаа өвс нь 200-250 га талбайг жил бүр машин техник, хүний нөлөөл­лөөс хамгаалж байна. Энэ нь байгалийн бэлчээр, хадлангийн талбайг хамгаалж байгаа нэг хэлбэр мөн байгаа биз дээ. Үүнээс ургуулан бодоход манай улс газар тариаландаа царгас бүхий ээлжлэн тариалах системийг нэвтрүүлэх ашигтай. Ийм замаар байгалийн хадлан хадахгүйгээр сэлгээнд тариалсан царгаснаасаа жил бүр хад­даг тэжээлийнхээ хэрэгцээг хан­гахын хамт хөрснийхээ үржил шимийг нөхөн сэргээх бүрэн боломж байна. Үүнийг төр засгийн бодлогын хэм­жээнд хийчихэж болох энгийн шахуу амар хялбар асуудал байгаа юм даа.
    -Та түрүүнд “Бургалтай” сорт гэж дурьдаж байсан тэрнийхээ талаар танилцуулна уу?
    -Царгасны “Бургалтай” сорт нь манай эх орны тэжээлийн олон наст ургамлын хамгийн анхны ууган сорт байгаа юм. 1978 онд нутагшиж, 1986 онд сортоор батлагдсан. Автор И.Хайсан гэж Зүүнхараагийн Ургамал газар тариалангийн хүрээлэнд ажиллаж байсан нэг чантуу хөгшин байлаа. Тэр хүн Монгол орны ойт хээрийн бүсийн усалгаагүй нөхцөлд Сэлэнгэ аймгийн Бургалтайн туршлага станцад ЗХУ-ын /хуучин/ хөх ба хөх эрлийзийн сорт хэлбэрт хамаарах “ Гримм-Зайкевич” сортыг нутгийн шар царгастай өөр хооронд нь чөлөөт тоос хүртээлт явуулсан. Цаашид Зүүнхараагийн нөхцөлд нийтийн сонголтоор сайжруулан тогтвортой байдалд оруулан үрийг үржүүлэх замаар “Бургалтай” сортыг бий болсон юм. Би тэр хүнээс уг сортын цэвэр үр 19 кг-ийг анх хүлээн аваад Увс аймгийн Хархираад усалгаатай талбайд тарьж ургуулаад арвижуулсан түүхтэй. Хархираа дахь миний хариуцсан үрийн бригад жил бүр 10-15 тонн “Бургалтай” сортын үр бэлтгэж байсан тухай дээр хэлсэн. Тэрхүү үйлдвэрлэсэн үрээ жил бүр улсын үрийн нөөцөд өгөхийн хамт 1000 гаруй га талбайд царгасны “Бургалтай” сортын үрийг тариалж байв. Миний бие өнөөг хүртэл тэр сортын эх чанарыг алдагдуулахгүйгээр тарьж туршин, хадгалж хамгаалсаар явна. Энэ сортын онцлог гэвэл эх орныхоо газар шороо, байгаль цаг уурт дасан зохицсон. Хамгийн гол нь монгол орны өвлийн 30-40 хэмийн хүйтнийг тэсвэрлэн бараг 100 хувь өвөлжиж чаддагт л нууц нь байгаа юм.
    -Гадаадаас “залагдаж” ирдэг бусад зочин сортын талаарх таны үгийг сонсъё?
    -Дэлхийн улс орнууд царгасны олон арван сортууд гарган тариалж байна Зөвхөн манай урд хөршид гэхэд л царгасны 80 гаруй сорт байна. Гэтэл зөөлөн дулаан уур амьсгалтай улс оронд гарган авсан сорт нь монгол орны дээрх хүйтнийг тэсвэрлэж чадахгүйгээр үхэж байгаад хамаг учир нь байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл зөөлөн дулаан орны гаралтай сортыг тариаллаа гэж бодоход тарьсан жилдээ сайхан урганаа. Харин дараа хавар нь нөгөөх сайхан ургаж байсан ургамлын ихэнх нь заримдаа 100 хувь сэргэн ургахгүй үхсэн байдаг. Үүний учир шалтгааныг ойлгохгүйгээр аль тааралдсан үнэ хямд, царгасны сорт тариалах замаар манай малчид тариаланчид “шатсан” тохиолдол их бий. Одоо л ухаарч эхэлж байна даа. Би энд нэг зүйлийг хэлмээр санагдлаа. 2000 оноос хойш манай Хөдөө Аж Ахуйн яам / яам маань олон янз бүрийн нэртэй явж ирлээ дээ / зарим жил царгас тариалах ажлыг дэмжиж царгасны 5 тонн үр оруулж ирэх нээлттэй тендер зарладаг байсан юм. Тэр тендерт дуртай нь оролцоно шүү дээ. Түүнд миний бие оролцоод бараагүй хасагдаж байлаа. Тендерт ялах хүн нь бараг өмнө нь бэлтгэгдсэн байдаг юм билээ. Нөгөө бараа бүтээгдэхүүн худалдах, худалдан авах журмын дагуу хамгийн хямд үнийг санал болгосон нь ялдаг юм билээ. Нөгөө оруулж ирсэн царгасны гарал үүсэл, өвөлжих эс өвөлжих нь огт хамаа байхгүй. Хятад том гүрэн тэднийд 1 кг нь 20-120 юаны үнэтэй, царгасны олон арван сорт байдаг. Түүний хамгийн хямдыг нь оруулж ирээд малчид тариаланчдад тараасан даа. Тэр нь миний дээр хэлсэн шиг тарьсан жилдээ ургаад өвөлжиж чадалгүй үхсэн тохиолдол олон бий. Царгас тариалахыг дэмждэг гадаадын төсөл хөтөлбөрүүдэд ч энэхүү бэрхшээл ихээхэн тохиолдсон гэдгийг би мэдэх юм. Хэрвээ Хятадаас биш ОХУ-аас царгасны үр оруулж ирсэн бол ийм бэрхшээл тохиолдохгүй байсан даа. Энэ бол хэн бүхэнд том сургамж болсон биз гэж бодож байна. Одоо харин өөр болсон шүү. Энэ талаар бид ч малчдад сайн хэлж ойлгуулж чадсан гэж боддог доо. Гэхдээ би энд ганцхан “Бургалтай” сортыг тарь бусад нь үхнээ гэж хэлж байгаа юм биш ээ.
    -Бусдыг нь тариалахад юуг анхаарах вэ?
    -Уул нь эрдэм шинжилгээний байгууллагын сорилт туршилтад хамрагдаж нутагшсан сортын үрийг тариалж байх учиртай. Өнөө үед тэр зарчим алга. Бас байсан ч тоохгүйгээр аз туршин тааралдсан үрийг тариалах явдал их байна. Манай орны байгаль цаг ууртай төстэй ОХУ-ын Чита, Тува, Улан-Үдэ, Новосибирск зэрэг хил залгаа мужуудын гаралтай сортууд болон Хятад улсын “Нутаг”, “Бэлчээр-2”, “Шар цэцэгт” зэрэг сортууд мөн Канад, Франц зэрэг орны зарим нэг сорт сайн өвөлжиж их ургац өгөх боломжтой нь судалгаагаар тогтоодсон юм. Эдгээрийг тариалж болно гэж зөвлөх байна.
    -Тариалахад тийм байж. Тэгвэл царгасаар мал тэжээхдээ юуг анхаарвал зохилтой вэ?
    -Энэ талаар МААЭШХ-ийн эрдэмтдийн хийсэн нарийн туршилт, судалгаа шинжилгээний ажлууд байгаа. Мөн царгасны өвсийг ашиглан төрөл бүрийн мал, сүүний болон махны чиглэлийн үхэр гахай, шувуунд зориулан янз янзын жороор тэжээл үйлдвэрлэж, тэжээх норм тун хэмжээг тогтоож өгсөн байдаг. Мал тэжээх, тэжээллэгийн тухайд манай мал зүйчид л нарийн мэдэх байх. Би өөрийн хэмжээнд хийсэн судалгааны ажлын үр дүн болон анхаарууштай зарим нэг зүйлийг хэлье гэж бодлоо. Дээр би хэлсэн дээ. Хархираагийн ТАА / хуучин/ -д 83 га талбай бүхий царгасны үрийн бригадтай байсан гэж. Энэ талбайн үр хураасны дараа хэнзлэн ургасан өвсийг ашиглах зорилгоор үйлдвэрлэлийн туршилт хийсэн юм. Увс аймагт намар урт болдог учир наймдугаар сарын сүүлч, есдүгээр сарын эхээр хадсан царгасны талбайн ургамал 9-р сарын сүүлч хүртэл 10-15 см өндөр хэнзлэн ургана. Үүнийг бид ашиглах зорилгоор 1988, 1989 онуудад Увс аймгийн Наранбулаг сумтай гэрээ байгуулсан. Түүндээ 16 кг хүртэл жинтэй 3-р зэрэглэлийн 1000 хургыг 9-р сарын 15-аас 12-р сарын 1 хүртэл хоёр сар гаруй хугацаанд царгасны үр хураасан талбайд оруулан бэлчээрлүүлсэн юм. Үүний үр дүнд зүй бусын хорогдол бараг гараагүй юм даа. Нэг хурганы амьдын жин ангилан ялгаснаас хойших гурван сарын хугацаанд 10 кг-аар нэмэгдэж 26 кг-д хүрч хүмүүсийн анхаарлыг ихээр татаж байлаа. Царгасны талбайд байсан хургатай жишихэд хорогдлыг байгалийн бэлчээрт байсан ижилхэн 3-р зэрэглэлийн хурганы зүй бусын хорогдол 15-20 хувь байв. Мөн царгас идэж байсан нь амьдын жингийн нэмэгдэл 5-6 кг-аар илүү байв. Наранбулаг сумтай байгуулсан гэрээний дагуу хурганы зүй бусын хорогдол болон амьдын жингийн нэмэгдлээс хүрээлэнд хоёр жил дараалан хоёр тонн гаруй мах нийлүүлж ажиллагсдын цайны газрын махны хэрэгцээг бүрэн хангаж байлаа. Дэлхийн Банкны Улаанбаатар дахь суурин төлөөлөгчийн газраас “Нийгмийн суурь үйлчилгээг ядуу, эмзэг бүлгийнхэнд илүү чанартай хүргэе” сэдвийн хүрээнд “Монголын хөгжлийн зах-2007” уралдаант төсөл сонгон шалгаруулалтад оролцож миний боловсруулсан “Идэш тэжээл-ихэр төл” төсөл шалгарсан юм. Уг төслийн шугамаар Төв аймгийн Батсүмбэр суманд адилхан сүүний гарцтай хоёр үнээний нэгийг нь царгасны өвсөөр, нөгөөг нь хадлангийн өвсөөр сар тэжээхэд царгасаар тэжээсэн үнээний хоногийн дундаж саам 0,8 л-ээр илүү байв. Харин энд анхааруулж хэлэхэд хавар царгас тавдугаар сарын эхээр сэргэн ургадаг. Тэр үедээ хамгийн их уурагтай байх учир ямар ч мал царгасны талбайд орсон нөхцөлд хордлогод орох нь их байдаг юм билээ. Энэ нь царгас хортойдоо биш юм шүү.Харин турж онд орсон мал хэр хэмжээгээ мэдэхгүй царгасны өвсийг ихээр идээд хоолны хордлогод орж байна гэсэн үг. Тийм үедээ гэдэс нь хөөж чацга алдаж багтарч унадаг юм билээ. Туршлагатай малчид жижиг нүхтэй турба юм уу хутгаар гүзээг нь хагалж хийг нь гаргаад өвсийг нь авч хаях замаар амийг нь аварч байсныг тохиолдол олныг харсан шүү. Иймд царгасны өвсөөр мал тэжээх хэмжээ, тунд онцгой анхаарах хэрэгтэй.
    -Тунг нь тохируулж өгөхийн ач тусыг жаахан тодруулж өгнө үү?
    -Бас нэг сонин жишээг энд хэлмээр санагдлаа. Манай үрийн бригадын тракторчин Хишигт гэдэг айл байлаа. Гэр бүлийнх нь хүн сахиул хийдэг байсан юм. Тэднийх хэдэн ямаатай тэд нь царгасны үр хураагаад манайхан цэвэрлэгээгээрээ гаргасан сүрэл, лайгаар бараг байнга хооллодог. Тэдний ямаан дотор “Буурал амт” гэдэг нэг ямаа байлаа. Тэр ямаа их дошгин, сэргэлэн цовоо, жилд хоёр удаа төллөдөг. Бас дандаа ихэр ишиглэдэг байв. Миний мэдэхээр 1985-1990 оны хооронд нийт 16 ишиг гаргасан юм. Ийнхүү тэр ямаа жилд хоёр удаа төллөж 4 ишиг гаргахдаа огт ядарч муудаагүй, улам л өнгө зүс ороод, сэргэлэн цовоо байдгийг бид гайхдаг байж билээ. Энэ бол царгасаар хооллосных нь ач тус гэж боддог юм би. Царгасны тэжээллэг чанар малын төлөрхөг чанарт ч нөлөөлдөг юм билээ.
    -Цаг хором амсхийлгэлгүй царгасыг ярих энд та тариалах, хадгалах, хураах талаар хэдэн үг, өгүүлбэр хэлэх үү?
    -Тэгэлгүй яах вэ. Энэ бол технологийн нарийн асуудлаа. Царгас тариалахад зайлшгүй анхаарвал зохих зарим нэг зүйлийг энд хэлье гэж бодож байна. Царгас маш жижигхэн үртэй. Жишээлбэл 1000 ш үр нь 1,2-2,0 г шүү дээ. 1 га-д үрлэх норм нь тэжээлд зориулан энгийн мөрөнд 10-12 кг, үрэнд зориулан өргөн мөрөнд 3-6 кг үрийг 1,0 -2,0 см-ийн гүнд л жигд суулгана. Энгийн мөр гэдэг нь хоорондоо 15 см байхыг хэлдэг. Иймд их хэмжээний талбайд тарихын тулд царгас тариалах зориулалтын үрлэгчийг хэрэглэнэ. Үр тарианы үрлэгчээр үрлэх боломжгүй. Учир нь царгасных тэдний үрнээс олон дахин бага учир шууд л асгачихна. Иймд тариалах талбай нь маш тэгшхэн, сайн боловсруулагдсан, зориулалтын үрлэгчтэй байх шаардлагатай. Дээхэнэ үед сорт сорилт, эрдэм шинжилгээний зориулалтаар Хөгжингүй социализм байгуулж байсан Герман улсаас оруулж ирсэн “САГСОНИЯ-А200” гэдэг үрлэгчийг бид хэрэглэдэг байлаа. Энэ үрлэгч үнэн найдвартай. Царгасны үрийг зохих гүнд нь зохих норм, мөрөөр үрлэдэг байлаа. Одоо ч энэ үрлэгчийг би хэрэглэсээр л байна. Надтай адилхан хөгширч байна аа. Гэвч найдвар алдаагүй байгаа шүү. Сүүлийн жилүүдэд царгас үрлэх зориулалтын бүтээмж сайтай үрлэгч Герман, Канад улсуудаас орж ирэх болжээ. Герман улсад үйлдвэрлэсэн 12 м-ийн авцын өргөнтэй Lemken-Solitair, Канад улсад үйлдвэрлэсэн 12-16 м-ийн авцын өргөнтэй BOURGAULT-6350 маркийн маш нарийн тохиргоотой үрлэгчээр царгасыг хүссэн норм, гүнд тариалж байна. Мөн өмнөд хөршид үйлдвэрлэсэн жижиг оврын үрлэгчүүд ч байна. Иймд царгасыг үрлэх асуудал үндсэндээ шийдвэрлэгдсэн гэж бодож байна. Би энд царгас тариалахад их ач холбогдол өгч яриад байгаа учир нь манай малчид, тариаланчид энэ тал дээр алдаа гаргаад байгаа юм. Бидний тарьсан царгас үр суулгасан мөрний дагуу жигд соёолон ургасан байх учиртай. Хэрвээ ингэж ургаж чадаагүй бол царгасгүй тэр хэсэгт нь хог ургамал урганаа. Царгасыг зөв тариалж жигд сайхан ургуулж чадвал хог ургамлын талаар ярих шаардлага байхгүй. Царгасны үндэсний систем хоёр дахь жилээс 4 м хүртэл гүн ордог учир ойр орчиндоо хог ургамал ургах боломж олгохгүй. Би энд бас нэг жишээ татъяа гэж бодлоо. Аливаа таримал ургамлын үр тухайн ургамлын дүрс хувирсан хэлбэр байдаг. Өөрөөр хэлбэл тэр үрэнд тухайн ургамлын үндэс, иш, навч, цэцэг бүгд агуулагддаг. Уг таримлын биологийн онцлогоос хамаараад үр нь том жижиг өөр өөр байдаг. Тухайлбал царгасны 1000 ш үр 1,2-2,0 г байхад бидний сайн мэдэх улаанбуудай 26-30 г байдаг. Гэтэл энэ хоёр таримлын суулгах гүн нь дээрх хэмжээнээс хамаараад өөр өөр байх жишээтэй. Царгасыг 1-2 см-ийн гүнд, улаанбуудайг 7-8 см гүнд суулгах ёстой. Энэ нь эрдэмтдийн судалгаагаар тогтоогдсон хамгийн зохистой хэмжээ. Энэ хэмжээг алдаж царгасыг 3-4 см-ийн гүнд суулгавал тухайн ургамалд агуулагдаж байгаа нөөц шим тэжээлийн бодис нь хүрэлцэж амьдрал залгуулах хоёр ногоон навчаа хөрсөн дээр гаргаж чадахгүй замдаа үхнэ гэсэн үг. Иймд үр суулгах гүн хамгийн чухал гэдгийг ойлгуулах гэж энэ бүхнийг яриад байгаа юм. Энд бас нэг зүйлийг хэлмээр санагдлаа. Царгасыг 2-10 га-д тариаалах хүн бүр заавал хөрс боловсруулдаг /хагалдаг, тэгшилдэг/, үрэлдэг техниктэй байх шаардлагагүй. Харин үүнд нь төлбөртэй үйлчилдэг зориулалтын техниктэй аж ахуйн нэгж ч юм уу хувь хүн баймаар санагдсан шүү. Төв, Сэлэнгийн нутагт манжин, лууван тарихад үйлчилдэг ийм хувь хүмүүс байдаг юм билээ. Энэ хүмүүс царгасны үрлэгчтэй болчихвол царгас тариалах асуудал бүрэн амархан шийдэгдэх боломжтой. Харин энэ нь зөвхөн Төв, Сэлэнгэд биш аймаг болгонд байх шаардлагатай. Тарих хугацааны хувьд 5-р сарын 10-аас 6-р сарын 20 хүртэл байж болно. Энэ хугацаанаас хойш тарих юм бол өвөлжиж чадахгүй. Өөрөөр хэлбэл олон наст ургамал тарьсан жилдээ өвөлжихийн тулд зохих хөгжлийн үе шатыг туулж, үндсэндээ өвөлжиж чадахуйц хэмжээний нөөц шим тэжээлийн бодисыг хуримтлуулсан байх шаардлагатай. Хэрвээ ингэж чадаагүй бол өвлийн хүйтнийг тэсвэрлэж онд орж чадахгүй шүү дээ. Ийм учир тариалах хугацаа маш чухал. Царгас тариалсан талбайг заавал хашиж, хамгаалах хэрэгтэй. Царгас эхний жилдээ 15-20 см, усалгаатай бол нилээд өндөр ургана. Эхний жилд аль нэг хэлбэрээр ашиглахыг хориглодог. Гэхдээ усалгаатай нөхцөлд тариалсан үед, намар 50-60 см өндөр ургах явдал бий. Энэ үед намар ургамлын өсөлт хөгжилт зогсон үед хадах юм уу. Тугал бяруу, ядарч доройтсон мал оруулан ашиглаж болно. Гэхдээ нөгөө миний дээр хэлсэн хордлогод оруулахгүй байхыг анхаарах хэрэгтэй. За мөн дээр хэлсэн тарих гэж байгаа сортынхоо гарал үүсэл, өвөлжих чадвар, цэвэршилт, соёололтыг заавал мэдсэн байх нь гол юм. Олон жил болсон ч юм уу хогт хольц ихтэй муу үрээр таривал ургахгүй. Иймд тарих үрэндээ онцгой анхаарч мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө авч, мэргэжлийн лабораторит шинжилгээ хийлгэсэн үрийг тариалах шаардлагатай. Царгасыг эхний жил ямар ч гологдолгүй зөв тариалж ургуулж чадвал дараа жилээсээ эхлэн усална, хадна өөр бараг хийх ажил байхгүй дээ. Царгас хүчирхэг голлосон үндэсний системтэй /4 м хүртэл гүн орно/ учир хэр баргийн хог ургамлыг хажуудаа ургуулахгүй. Сайн усалж тордож чадвал царгаснаас жилд 2-3 удаа ургац авах боломж бий. Бас нэг анхаарах чухал юм бол царгас нь маш их навчтай, өндөр өтгөн ургах учир хадчихаад дараа нь сайн эргүүлж сэврээхгүй бол маш хурдан харлаж муудаж чанараа алдана.За нэг иймэрхүү зүйлийг хэлье дээ.
    -Та сая тариалах хүмүүст хандав. Цааш малчдад хандаж хэлэх зүйл тань?
    -Малчдад хэлэх юм байна аа. Би царгастай нөхөрлөсөн ажил амьдралынхаа бараг 30 гаруй жилд царгас тариалахын ач тусыг тэдэндээ хэлж зааж сургаж явна. Олон ч төсөл хөтөлбөрийн шугамаар Монгол орны бараг ихэнх аймаг сумдын малчдад очиж сургалт хийж хичээл заасан шүү. Үүний ач буянаар олон хүнтэй танилцаж сүүлийн жилүүдэд олон арван хүн надтай зөвлөж, эргэх холбоотой байх боллоо. Сүүлдээ бүр Шаравын биш “Царгасны” Батсүх гэдэг болсон байна лээ. Малчид та нар минь боломжийнхоо хэрээр хувиараа юм уу, хэсэг бүлгээрээ нийлэн зохих хэмжээний 2-3 га талбайд царгас тариалж чадвал гадаа чинь метр зузаан цас орсон ч малаа үхүүлэхгүй хамгаалах бүрэн боломж бий шүү. Би малчдад зориулан хийсэн өөрийнхээ нэг жижигхэн тооцоог л хэлж өгье. Энэ нь 1 ба 5 га талбайд царгас тариалахад ямар хэмжээний зардал гарах. Тэндээс хураасан өвсөөр хэдий хэмжээний малыг, ямар хугацаанд тэжээж болох тухай юмаа.
    Хүснэгтээр харуулахад болно.
    5 га-д царгас тариалахад гарах зардал

    Үрийн норм,кг

    Зардал, мян,төг

    1 га

    5.0 га

    1 га

    5.0 га

    Тарих үр,

    10

    50

    300,0

    1500,0

    Тариалалт

    –

    –

    300,0

    1500,0

    Хашаа

    –

    –

    300,0

    1500,0

    Худаг

    Дундажаар 50 м-ээс ус гарна гэж үзвэл 1 м өрөмдөхөд100,0 мянгантөгрөг, 50 х100 = 5 сая төгрөг

    Дүн

    5,9-9,5 сая төгрөгболжбайна
    Царгасыг нэг удаа тариад дахин тарихгүйгээр олон жил ашиглах учир хүн бүр тарих техниктэй байх шаардлагагүй. Сүүлийн жилүүдэд үйлчилдэг зориулалтын техниктэй компанууд бий болсон. Түүнийг гэрээгээр хөлслөн ашиглах хэрэгтэй.
    Царгасны 5 га талбайгаас хураасан өвсөөр мал тэжээх тооцоо

    Òýæýýõ ìàëûí òºðºë

    Ìàëûí òîî, òîëãîé

    Òýæýýõ õóãàöàà

    Òýæýýõ ºâñíèé õýìæýý

    ñàðààð

    õîíîã

    õîíîãò,êã

    á¿ãä, òîíí

    Áîã ìàë

    450

    XII.I-Y.1

    150

    0,4

    27,0

    Áîä ìàë

    50

    XII.I-Y.1

    150

    1,7

    13,0

    Ä¿í

    750 хо\толгой

    5 ñàð

    150

    1,9

    40,0
    5 га царгасны талбайгаас хоёр дахь жилээс эхлэн жил бүр 40 тонн өвс хурааж авах бүрэн боломжтой. Энэ хэмжээний өвсөөр 450 бог, 50 /50х6 =300/ бодбуюу 750 хонь толгой малыг 12-р сарын 1-ээс эхлэн дараа хаврын ногоо ургах хүртэл бүтэн 5 сарын турш бараг бэлчээрт гаргахгүйгээр хотонд нь тэжээх боломж харагдаж байна. Энд нэг зүйлийг тодруулахад зуны улиралд нэг хонь толгой мал бэлчээрээс ,1,5 кг ногоон өвс иддэг байна. Царгасны 1 кг өвс чанараара байгалийн хад­лангийн 3 кг өвстэй тэнцдэг талаар би дээр хэлсэн дээ. Тэгвэл бог малд өдөр бүр өгч байгаа 0,4 кг өвс нь бэлчээрийн 1,2, кг өвстэй тэнцэж байгаа биз дээ. Тэгээд ч тэр малчин айлд дан бүдүүн хонь биш хурга ишиг дээ. Тэд бага өвс иднэ. Өөрөөр хэлбэл хурга ишгэндээ бага /200-300 г/ нас бие гүйцсэн малдаа / 50-500 г/ арай ахиу өгнө гэсэн үг. Ийм өвс бэлтгэсэн нөхцөлд танай гадаа хэдэн метр зузаан цас орсонч айх аюулгүй байх бүрэн боломж харагдаж байгаа биз дээ. Гэтэл бид ийм сайхан боломжийг ашиглаж чадаж байгаа билүү. Манайд 180 гаруй мянган малчин өрх байдаг гэсэн. Үүний бараг тал хувь нь 200 гаруй хүртэл толгой малтай гэж дуулсан. Гэтэл дээрх 50 бод 450 бог малтай айл нэлээд боломжийн малтай айлд хамрагдаж байгаа биз дээ. Иймэрхүү малтай айл амьдрал залгуулж байгаа малынхаа төлөө 5 га-д царгас тариалахад юухан байхав дээ. Нөгөө зуданд алддаг малаа зарж болуулахад л дээрх хэмжээний га-д царгас тарих зардал гарна шүү дээ. Иймд малчид, минь өөрсдийнхээ хүч бололцоонд тулгуурлан бага ч гэсэн талбайд царгас тариалж чанар сайтай өвс бэлтгэж малаа тэжээж сурахыг хүсье. Бид танд туслахад бэлэн байна.
    -За та болон таны ижил бодолтон малчдад туслахад хэзээд бэлхэн гэдгээ хэллээ. Энэ бол урамтай үгс уруул давж байна. Харин “Царгас” Батсүх та урмын талаар ер нь юу хэлэх вэ?
    -Манай ТАА Улаангомоос холгүй оршдог, бас ажил нь сайн байсан болохоор Хархираагийн услалтын системтэй танилцахаар Увс аймагт ирсэн гадаад, дотоодын зочид төлөөлөгчид байнга л очдог байсан юм. Үүний нэг тод жишээ бол МАХН-ын Төв Хорооны Ерөнхий Нарийн Бичгийн дарга , АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга Батмөнх тэргүүтэй төлөөлөгчид 1987 оны есдүгээр сард Хархираагийн ТАА-д очихдоо манай үрийн бригадын ажилтай танилцсан юм. Тэр жил нь манай бригадын царгасны үрийн тариалан сайн, ургац их байсан тул зочид төлөөлөгчдэд ажлаа танилцуулахад урамтай байлаа. Үүний үр дүнд МАХН-ын төв хэвлэл “ Үнэн” сонины 1987 оны №214-ийн эхний нүүрэнд сурвалжлагч Л.Дашнямын бичсэн “Газар тариалангийн соёлыг дээшлүүлж, га тутмын өгөөжийг арви­жуулъя” гарчигтай “Нөхөр Ж.Батмөнх Увс аймагт байгаа нь” гэсэн хөмсөгтэй өгүүлэлд “..Нөхөр Ж.Батмөнх Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Ш.Батсүхтэй Хархираагийн тэжээлийн аж ахуйн тариалангийн талбайд уулзаж ярилцав”. “Ш.Батсүх царгасны үр үржүүлэх чиглэлээр олон жил туршиж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж байгаа ажлынхаа үр дүнгийн талаар тодорхой дүгнэлттэй танилцуулж, холбогдох таримлын дээжийг үзүүлэв” гэсэн бол Батмөнх дарга Увс аймгийн нам,аж ахуйн идэвхтэнтэй уулзсан уулзалт дээр хэлсэн үгэндээ “Мал аж ахуйд ч, газар тариаланд ч шинжлэх ухааны роль их өсөж байна. Баруунтуруун, Хархираа, Улаангомд үр тариа, малын уурагт тэжээл, үр жимс үржүүлэх сонирхолтой сорилт туршилт явуулж байгаа эрдэм шинжилгээний ахмад болон залуу ажилтан нартай бид талбай дээр нь уулзаж, хийж байгаа ажлыг нь үзэж танилцсан юм. Үр дүн гарах нь ойртсон ажил олон байна. Үйлдвэрлэлд нэвтэрч байгаа ажил ч байна” гэж онцлон тэмдэглэсэн юм. Тэр үед Нам, засгийн хэвлэлийн тэргүүн нүүрэнд сайшаагдан бичигдэх, Нам засгийн удирдагчийн хэлсэн үгэнд онцлон тэмдэглэгдэнэ гэдэг бол ховор хувь завшаан байв. Мөн ямарч одон медаль авахаас ч дутуугүй шагнал урамшуулал бай­сан үе билээ. Нам засгийн тэргүүнтэй уулзаж гар барин, ажлаа танилцуулж, урамын сайхан үг сонссондоо тухайн үедээ хязгааргүй их баяр­­лаж явдаг байж билээ. Энэ нь бидний цааш­дын ажлын үр дүнд ч сайнаар нөлөөлсөн юм.

    Хууудас:

    https://www.facebook.com/%D0%9C%D0%9E%D0%9D%D0%93%…

    Б.Цогзаяабаатар
    Эх сурвалж: Үндэсний мэдээ http://www.gnn.mn/i/804

  • Дашдондогийн ЭРДЭНЭБААТАР- Сансарын инженер, ТЭМҮҮЛЭЛ хиймэл дагуулын төслийн удирдагч

    Сансарын инженер, Монгол инженерүүдийн оролцсон Мазаалай хиймэл дагуулын багийн инженер, Монгол инженерүүдийн анхны бие даасан ТЭМҮҮЛЭЛ хиймэл дагуулын төслийн удирдагч Монголын сансрын технологийн холбооны Ерөнхийлөгч.

    “Монголын Сансрын Технологийн Холбоо” нь Сансрын технологийг Монгол Улсад нутагшуулах, эзэмшүүлэх, хөгжүүлэх, тус салбарт тэргүүлэх орон болоход хувь нэмрээ оруулах зорилготой нийгэмд үйлчилдэг ТББ бөгөөд Монгол улсад сансрын технологийг хөгжүүлэх чин хүсэл эрмэлзэлтэй салбарын ахмад, дунд, залуу үеийн эрдэмтэн, судлаач, дэмжигчдийн нэгдэл юм.

    Монгол Улсын эрчимтэй хөгжилд Сансарын технологийн ололтоор хувь нэмэр оруулж, Сансарын технологийн бизнесийг хөгжүүлэхээр ажиллаж байна.

    https://mosta.mn/

    Ажлын туршлага:   

    Дэд профессор

        Нано хиймэл дагуул хөгжүүлэлтийн лабораторийн эрхлэгч

        Монгол Улсын Их Сургууль, Шинжлэх Ухааны Сургууль, Физикийн тэнхим

     2017.10.02-2019.6.20

            Ахлах багш, багш

                            Монгол Улсын Их Сургууль, Шинжлэх Ухааны Сургууль, Физикийн тэнхим

    2017.09.05- Одоог хүртэл

    Удирдах зөвлөлийн дарга

                Монголын Сансрын Технологийн Холбоо ТББ

    2014.10.01- 2017.09.25

                Докторант

                Сансрын системийн инженерчлэл, тэжээлийн систем чиглэлээр

                Япон, Кюүшүгийн Технологийн Институт

    2012.09.01- 2014.09.30

    Багш               

    МУИС, Хэрэглээний Шинжлэх Ухаан Инженерчлэлийн Сургууль, Монгол Улс, Сүхбаатар Дүүрэг, Бага тойруу, Их Сургуулийн гудамж-1  web:www.num.edu.mn

    2009.09.01-2012.06.25

    Сургалтын инженер

    МУИС, Хэрэглээний Шинжлэх Ухаан Инженерчлэлийн Сургууль, Монгол Улс, Сүхбаатар Дүүрэг, Бага тойруу, Их Сургуулийн гудамж-1  web:www.num.edu.mn

    Боловсрол ба сургалт:

    2017.09.23

                Доктор

    Сансрын системийн инженерчлэл, тэжээлийн систем, хагас дамжуулагч төхөөрөмж чиглэлээр.

                Япон, Кюүшүгийн Технологийн Институт

    2015.06.06

    Хиймэл дагуулын оператор

    Сонирхогчдын радио холбооны олон улсын лиценз.

                Япон, Китакюүшү

    2013.12.09-2013.09.10

    Сэргээгдэх эрчим хүчний технологи

    Салхины болон Нарны эрчим хүчний технологийн цаашдын хөгжил

    RENAC-Германы Сэргээгдэх эрчим хүчний академийн богино хугацааны сургалт.

    2009.10.09-2011.06.11

    Физик Электроникийн магистрын зэрэг.

    МУИС- Физик Электроникийн Сургууль

    2005.09.05-2009.06.09

    Физик Электроникийн бакалаврын зэрэг.

    МУИС- Физик Электроникийн Сургууль

    Төсөлт ажлын туршлага:

    • 2017 – онуудад. “SPATIUM” хиймэл дагуул. Тэжээлийн системийн инженер.     
    • 2015-2017 онуудад. “ШУВУУД” кубсат хиймэл дагуулын төсөл. “Мазаалай” хиймэл дагуул. Тэжээлийн системийн инженер мөн дараах ажлуудыг гүйцэтгэсэн болно. Үүнд
    • – Хиймэл дагуулын даалгавар тодорхойлох,
    • – Хиймэл дагуулын дизайн гаргах,

    – Тэжээлийн систем, баттерей, нарны дэлгэц угсалт

    – Тэжээлийн үүсгүүрийн симуляци, зохиомол нар бүхий туршилтууд

    • – Хиймэл дагуулын инженерийн болон хөөргөх хувилбарын угсралт
    • – Хиймэл дагуулын инженерийн болон хөөргөх хувилбарын сансарын орчны тестүүд,
    • – Хиймэл дагуулын газрын станцын төхөөрөмжийн импорт,
    • – Хиймэл дагуулын газрын станцын тохируулга хийх, удирдах
    • – Интерфэйс менежер
    • 2014-2016 онуудад. HORYU-4 нано хиймэл дагуулын төсөл. Тэжээлийн системийн инженер, Оператор
    • 2010-2013 онуудад.Улсын Электроникийн олимпиадад багийн удирдагч багш.
    • 2007-2012 онуудад. ABU Robocon тэмцээнд МУИС-ийн ФЭС-ийн багийн гишүүн болон багийн удирдагч багш.
    • 2013, 2014 онуудад МУИС-ийн бичил хиймэл дагуулын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцогч багийн удирдагч багш

    Дипломын ажлууд:

    • Device control through SMS, Баклаврын дипломын ажлын сэдэв 2009 он.
    • Automation of a physics experiment, Магистрын дипломын ажлын сэдэв 2011 он.
    • Failure Rate Calculation Method for High Voltage Semiconductor Devices under Space Radiation Environments, Докторын дипломын ажлын сэдэв 2017 он.

    Хэвлэгдсэн эрдэм шинжилгээний ажлууд:

    • Screening Process And In-Orbit Performance Of Horyu-IV Battery Proceeding The 35th Space Energy Symposium, 2016,3, Mohamed Yahia Edries, Erdenebaatar Dashdondog,  Ichiro Omura, Mengu Cho;
    • Soil Moisture Analysis Using Multispectral Data in North Central Part of Mongolia, Enkhjargal Natsagdorj, T. Renchin, Philippe De Maeyer, Erdenebaatar Dashdondog, May 2019, isprs-annals-IV-2-W5-485-2019
    • A Machine Learning Classication Example On Data Taken By Liquid Crystal Tunable Filter For Microsatellite Mission, Garid Zorigoo, Begzsuren Tumendemberel, Erdenebaatar Dashdondog, 2019, FICASE, Ulaanbaatar, Mongolia, Ulaanbaatar, Mongolia, April 5-6, 2019
    • Машин сургалтын аргаар “Шингэн Кристал Тохируулгат Фильтер” бүхий камерын зургийг ангилсан жишээ, Хүрэлтогоот 2018, З.Гарьд, Т.Бэгзсүрэн, Д.Эрдэнэбаатар
    • Microsatellite Technology Development Status In Mongolia Based On Its Needs, Erdenebaatar Dashdondog, Turtogtokh Tumenjargal, Begzsuren Tumendemberel, October 2018, Conference: International Astronautical Congress 69th,
    • The Implementation and Simulation of Software Defined Radio with Forward Error Correction for Small Satellites, March 2019, Conference: 1st China Microsatellite SymposiumAt: Xi’an, China
    • Failure Rate Calculation Method For High Power Devices in Space Applications at Low Earth Orbit, Microelectronics Reliability 64 pp. 502–506,20169, Erdenebaatar Dashdondog, Shohei Harada, Yuji Shiba, Ichiro Omura;
    • Formulation of Single Event Burnout Failure Rate for High Voltage Devices in Satellite Electrical Power System, Proceedings of ISPSD 29th,2017,6, Yuji Shiba, Erdenebaatar Dashdondog, Masaki Sudo, Ichiro Omura;
    • The Failure Rate Calculation Method for High Power Devices in Low Earth Orbit, Proceedings of ISTS 31st, 2017,6, Erdenebaatar Dashdondog, Shohei Harada, Yuji Shiba,Masaki Sudo, Ichiro Omura;
    • Method for the synthesis of semiconductor structures n-InSb1-xBix-i-GaAs, n-InSb1-xBix-i-GaAs/Te, looking for the manufacture of highly element hall.  “Physics”, 2011, National University of Mongolia;
    • Electrical properties of semiconductor structures n-InSb1-xBix-i-GaAs, and n-InSb1-xBix-i-GaAs/Te. Published in “Physics”, 2011, National University of Mongolia;
    • Features para magnetism samples of brown coal in their thermal degradation, “Physics” , 2012, National University of Mongolia;
    • Effect of neutron irradiation on para magnetism coals, “Physics” , 2012, National University of Mongolia;

    Эрдэм шинжилгээний хуралд тавьсан илтгэлүүд:

    • Mongolian Ground Station Development and Current Situation, BIRDS 3rd international workshop, Ulaanbaatar, Mongolia, 2018
    • Mongolian Second Cubesat’s Missions and Concept, BIRDS 3rd international workshop, Ulaanbaatar, Mongolia, 2018
    • Screening process of mazaalai satellite’s nimh battery, Aug 2018, AFORE, Ulaanbaatar, Mongolia,
    • Possible Plan of Space Technology Development in Mongolia Corresponding the Country’s Features, IAC69, Bremen, Germany, 2018
    • “Монгол Улсын Анхны Хиймэл Дагуул, Монгол Улсад Сансрын Технологийг Хөгжүүлэх Боломж” Япон дахь Монгол эрдэмтдийн Эрдэм Шинжилгээний хурал, 05/2017, Япон улс, Токио хот.
    • “The Failure Rate Calculation Method for High Power Devices in Low Earth Orbit”, ISTS 31st, 2017,6, Олон улсын Эрдэм Шинжилгээний хурал, Япон улс, Мацуяма хот.
    • “Failure Rate Calculation Method for High Power Devices and its usage at Low Earth Orbit environment”12/18/2016,  SAES2016, Олон улсын Эрдэм Шинжилгээний хурал, Япон улс, Китакюүшү хот.
    • “Failure Rate Calculation Method For High Power Devices in Space Applications at Low Earth Orbit”  09/23/2016, ESREF2016 Олон улсын Эрдэм Шинжилгээний хурал, Герман улс, Халлэ хот.
    • Screening Process And In-Orbit Performance Of Horyu-IV Battery Proceeding The 35th Space Energy Symposium, 2016,3, Япон улс, Токио хот.
    • Rental Satellite for Space Education Development, Pre-MIC4 Workshop, the 3rd UNISEC-Global meeting , 7/2015, Олон улсын  хурал , Япон улс, Токио хот.

    Төсөлт ажлууд

    • ARC-ийн судалгааны төсөл, Өндөр чадлын хагас дамжуулагч төхөөрөмжийн сансрын орчин дахь найдвартай байдлын судалгаа, Удирдагч
    • MJEED олон улсын төсөл, Сансрын инженерчлэл ба хэрэглээ, Удирдагч
    • BIRDS олон улсын төсөл, Мазаалай хиймэл дагуулын инженер, Оролцогч
    • APSCO олон улсын төсөл, Student Small Satellite, Оролцогч
    • Ухаалаг хөдөө аж ахуйн технологи ШУТС-ын захиалгат төсөл, Оролцогч
    • Дидактикийн шийдэл бүхий физикийн хичээлийн контент МУИС-ийн төсөл, Оролцогч

    Тэмцээн уралдааны шагнал:

    • МУИС-ийн ФЭС-ийн Магистр, Докторын эрдэм шинжилгээний хурлын 1-р байр, Улаанбаатар хот, 2011 он .
    • 2011-2012 оны хичээлийн жилийн МУИС-ийн ФЭС-ийн шилдэг залуу багшаар шалгарсан

    Сонгуульт ажил:

    • МУИС-ийн Үйлдвэрчний эвлэлийн хорооны тэргүүлэгч гишүүн 2012-2014
    • Америкийн Оптикийн Нийгэмлэгийн МУИС салбарын тэргүүлэгч гишүүн 2012-2014

  • Жутаагийн ХУМБАА- Икэлч, бийч

    Жутаагийн Хумбаа нь 1943 онд төрсөн, 78 настай. Баяд бий биелгээ, ихэлийн татлагыг 10 настайгаасаа эхлэн аав, ээжээсээ сурч, эдүгээ 70 шахам жил өвлөн уламжилж, түгээн дэлгэрүүлж байгаа юм. Ж.Хумбаа нь 1959 оноос эхлэн сум орон нутагтаа нэгдлийн малчин, сургуулийн тогооч, эмнэлгийн асрагч, зочид буудлын үйлчлэгч зэрэг ажил хийж улс орондоо 30 гаруй жил хөдөлмөрлөж, гавьяаныхаа амралтад гарсан.

    Баяд бий биелгээ, ихэлийн татлагыг 10 настайгаасаа эхлэн аав, ээжээсээ сурч, эдүгээ 70 шахам жил өвлөн уламжилж, түгээн дэлгэрүүлж байгаа юм

    Тэрбээр Улаанбаатар хотноо зохиогдсон “Алтан тулга” ардын урлагийн их наадам /1980, 1981/, Ардын язгуур урлагийн улсын 1, 2-р үзлэг /1983, 1988/, Олон улсын кино наадам /1989/, Ардын хувьсгалын 80 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан Ардын урлагийн их наадам /2001/, ЮНЕСКО-гийн Монголын морин хуур хөгжмийн уламжлалт урлагийг хамгаалах наадам /2007/, язгуур урлагийн “Ойрад түмэн” наадам /2016/, “Нүүдэлчин Монгол-2018” соёлын наадам зэрэг улсын болон олон улсын чанартай наадамд тус тус оролцож, алтан тулга, алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртэж, Язгуур урлагийн уламжлалт арга барил, дэг сургууль, намба төрхийг төгс эзэмшсэн “Өвлөн уламжлагч”, Монгол Улсын шилдэг “Өв тээгч” медаль, ЮНЕСКО-гийн “Хүндэт өргөмжлөл”-өөр тус тус шагнагдаж байжээ. 1990 онд БНХАУ, 2002 онд ОХУ-ын Тува улсад аялан тоглолт хийсэн. 

    Ж.Хумбаа нь баяд биелгээ, ихэлийн татлагаа хойч үедээ өвлүүлэн үлдээхэд хувь нэмрээ оруулж гэрээр шавь сургалт явуулахын зэрэгцээ Улаангом сумын Парчин төв, Баруун Монголын язгуур урлагийн “Уран манлай”  төв, Хяргас, Малчин сумын соёлын төвтэй хамтран баяд бий биелгээ, ихэл хөгжмийн дугуйлан хичээллүүлж, 500 гаруй шавь төрүүлээд байна. Мөн 20 гаруй удаа телевизийн нэвтрүүлэгт оролцож, “Цацал”, “Ихэл хуурын эгшиг”, Монгол, Францын хамтарсан “Морин хуур”, “Баядын хуримлах ёс” зэрэг баримтат кинонд шавь нарын хамт тоглосон бөгөөд “Ихэл хуурын эгшиг” баримтат кино нь Оскарын шагналд нэр дэвшиж байв. 

    Хяргас, Малчин сумын соёлын төвтэй хамтран баяд бий биелгээ, ихэл хөгжмийн дугуйлан хичээллүүлж, 500 гаруй шавь төрүүлээд байна.

    Монгол түмний үндэсний уламжлалт өв соёл-бий биелгээ, ихэл хөгжмийн урлагийг өвлөж, түгээн дэлгэрүүлэх, залуу хойч үедээ өвлүүлэх үйлст түүний оруулсан хөдөлмөр, зүтгэл, гавьяаг үнэлж  Ж.Хумбааг 2012 онд “Соёлын биет бус өвийг ур чадварын өндөр түвшинд өвлөсөн Монголын Билэг авьяастнуудын улсын жагсаалт”-д бүртгэж “Батламж” олгожээ. Мөн түүний хөдөлмөрийг үнэлж 2007 онд Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан тэмдэг, 2008 онд Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, 2009 онд Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн медаль зэрэг шагналаар шагнаж байжээ.

    Ж.Хумбаа нь Засгийн газрын 2019 оны 475 дугаар тогтоолоор баталсан “Соёлын биет бус өвийн өвлөн уламжлагчийн үндэсний жагсаалт”-д бүртгэгдсэн 102 өвлөн уламжлагчийн нэг юм.

  • Цэвээн-Очирын САНЖЖАВ

    БльюМон группын үүсгэн байгуулагч, Ерөнхийлөгч. Монгол Улсад зочилох үйлчилгээний салбарт шинэ жишиг тогтоох, монгол менежментийг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан.

    http://bluemon.mn/

    ЯРИЛЦЛАГА УНШИХ

    Ц.Санжжав: Бид эх орноороо овоглочихоод муу явж болохгүй

    Хөх монголын нэгэн үр сад өнөөдөр үл үзэгдэгч гараар зохицуулагдаж байдаг уудам Монголын уужим зах зээлд өөрийн бизнесийн орон зайгаа хэдийнэ олчихжээ. Энэ бол  миний л ойлголт шүү. “BlueMon” группийн захирал, 1000 орчим ажилтантай олон салбар компанийг удирдаж буй захирал Ц.Санжжавын амьдралын хүрдэнд зочиллоо. Түүний хэвлэлд өгсөн ярилцлага, мэдээллийг ойрмогхон лав би олж үзээгүй. Нууцлаг хүн мэт санагдавч нүүр тулж уулзаад илэн, далангүй яриатай монгол эрчүүдийн нэг шиг санагдлаа. Улаанбаатар хотын зүрхэнд сүндэрлэсэн “BlueMon” шилэн урлангаар өдөртөө олон хүн орж, гардаг байх. Энэ бүтээл, бүтээгдэхүүний эзний бизнесээ босгосон түүх заримд нь хичээл, заримд нь шинэ санаа, хүүхэд, багачуудад ирээдүйгээ төсөөлөх жишээ ч болохыг үгүйсгэхгүй болов уу. Монголчууд аливаад авч гээхийн ухаанаар хандаж, юм үзсэн хүнээс үг дуулж, ном үзсэн хүнээс үнэн мөнийг лавлаж, өөрийн хийгээд өрөөлийн аж байдлаас аятай сайхныг нь амьдрал ахуйдаа шингээж биеэ засч суралцдаг. Ц.Санжжавын “Амьдралын тойрог”-т та бүхэн морилон саатна уу.  

     -Сайн байна уу та. Сар шинэ сайхан болов уу? 

    -Сайхан даа. Дэлгэр Монголын маань Цагаан сар айл бүрийн хойморт баяр, жаргалыг дуудаж, хүн бүрийн сэтгэлийг тэнийлгэдэг, энх мэндийн хадгаар мэндчилж золгодог сайхан уламжлалтай. Сар шинэ өргөн дэлгэр сайхан боллоо. 

    -Таныг нэг л нууцлаг эрхэм шиг санадаг, би. Учир нь би тэгсэн, манай бизнес ингэж боссон гэх мэтээр ярьж хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр  нэг их гарч байсныг санахгүй байна. Тиймээс нууцаасаа жаахан дэлгээч, болох уу? 

    -Би өөрийгөө нууцлаг хүн гэж бодохгүй байна. Би хэнээс ч нуугдаагүй. Байдгаараа л байгаа. 

    -Үндэсний өдөр тутмын “Зууны мэдээ” сонины урилгыг хүлээн авсанд  баярлалаа. Ажаад байхад, Монголоор овоглосон компаниуд салбартаа одтой яваад байх шиг ээ. Нэрэнд учир байна уу, эсвэл ямар нэг шалтгаан бий юу, таны хувьд? 

    -Өвөг, дээдэс маань Монгол гэсэн нэрийг санамсаргүйгээр бидэнд үлдээгээгүй байх. Монголоор овоглосон бол компани сайн явах учиртай. Нэрийн үнэ цэнэ, ач холбогдлыг бодохоор өндөр хариуцлага үүрэх учиртай. Хэнийг ч гэсэн хүсэл тэмүүлэл нь өндөр хариуцлагад хөтөлдөг байх. Монголчууд маань эртнээс нааш хөх тэнгэрийг шүтдэг. Хөх монгол, тэнгэрийн монгол, далай шиг монгол гэх мэтээр өргөн утгаар нь ойлгож болно. Мон гэдэг нь монгол хэл бүрддэг эхний үе. Үгийн язгуурын агуулга нь эв нэгдэл, нягтрал гэсэн утгатай тул товчлоод тэгж нэрлэсэн  хэрэг. Бид эх орноороо овоглочихоод муу явж болохгүй, сайн, сайхны төлөө тэмүүлэх ёстой. Эх орныхоо төрийн далбааг Монголын маань алдартнууд тэнгэрт мандуулдагтай ижил их хүндлэл гэж ойлгодог. 

    -Бүжигчин хүн бизнес эрхлээд өнөөдрийн энэ өндөрлөгт яаж, хэрхэн хүрэв. Таны бизнесийн зам дардан байгаагүй байх. Бүгд л унаж босч, зовж, жаргаж байж хүссэн зүйлийнхээ үзүүрээс атгадаг байх? 

    – Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд суралцаж монгол ардын бүжгийн ангийг дүүргээд Ардын дуу бүжгийн чуулгад бүжигчнээр орж амьдралын гараагаа эхлэж байлаа.Миний амьдралын мөч бүр биеээ таньсан түүх байх гэж би боддог. Биеэ танивал хүн, бэлчээрээ мэдвэл мал гэж монголчууд ярьдаг. “Өөрийгөө таньсан хүнд амьдрал юуны даваа вэ. Өдөн дэвлэгээт шувуунд өндөр нь юуны даваа вэ” гэж үг бий. Надад урлагийн айхтар авьяас, байгалиас заяасан онцгой өгөгдөл байгаагүй. Бүжигчний цалингаар амьдрал маань босохгүй, би гэр бүлээ тэжээж чадахгүй байхад хэчнээн алт, мөнгөн тайзан дээр бүжээд хэрэг байна уу. Хагас сарынхаа цалинг хүүхдийнхээ долоо хоногийн сүүнд өгчихдөг байлаа. Цагаан сараар гурван шил архи аваад л дуусдаг цалинтай. Дан ганц надад ч бус тухайн үеийн зах зээлийн нийгэм маань олон хүний аж амьдралыг өгсүүлж, уруудуулж сануулга өгч байсан биз ээ. Хажуугаар нь манай мэргэжлийн онцлог эрт, ёстой л цэл залуугаараа тэтгэвэрт гардаг. Тэр үед намайг ямархуу ирээдүй хүлээж байгаа вэ гэж бодогдсон. Насандаа суулаа гэхэд үсрээд л нэг газрын жижүүр, манаачийн ажил олдоно. Их сайн явлаа гэхэд нэг газрын дуу, хөгжмийн багш болох ирээдүй хүлээж байсан. Урлагт хайртай хэдий ч “баяртай” гэж хэлээд явсан хүн тэр үед мөн ч олон байх шүү. Би ажилдаа очихоо больсон. Аав маань намайг огт загнаагүй. Юу ч дуугараагүй. Би айлын том хүүхэд шүү дээ. 

    -Дурлаж сонгосон ажил, мэргэжил эсвэл зүйлээ хүн тийм хялбар орхихгүй байх. Урлагийнхан өвөрмөц сэтгэлгээтэй, их л дэврүүн улс. Та “Баяртай тайз минь” гэж хэлээд шууд явчихаж чадсан уу? 

    -Яалаа гэж. Хоёр жил хэртэй шаналж, дотор хүнтэйгээ нэлээн тэмцэлдсэн, ухаан бодлоосоо урлагаа арчиж хаяж чадахгүй явсан. Ажилдаа алаг цоог ирэн, очин явсаар түр мартагнасан байх. 

    -Та ажилгүй болчихлоо. Юу хийе гэж бодов? -Удаан бодлоо. Хүмүүс наймаа хийгээд байна. Найз нөхөд, ах, дүү нараасаа гайгүй наймаа хийдгийг нь хайж, дагалдаж сурахаар явсан. 

    -Тэр үед бүгд Эрээн рүү явж гахай үүрдэг байсан. Та хаашаа явж наймаа хийв? -Хятад-Оросын хооронд бараа зөөсөн. Наймаа хийж Орост явж байхдаа буудуулж үзлээ. Гааздуулж, дээрэмдүүлж явлаа. Тэр үед хоёр хөрш маань зах зээлийн нийгэмтэй тулгараад бас л хөл, толгой нь олдохгүй явсан. Наймаанд явахаар их юм болно. Нэг удаа галт тэргэнд гэнэт том, том биетэй залуус орж ирээд хажуугийн купейг нь дээрэмдээд эхэлсэн. Дөрвөн хархүү дээр хэн орж ирэх вэ гэж бодсон. Тэгсэн хэрнээ юмыг яаж мэдэх вэ гээд хаалганы бариулыг боогоод сэрээгээр хөшиж эргүүлээд байтал гэнэт тас гээд л биеэр сум нэвт гарчих шиг болсон. Буудуулаад ойчих гэтэл сум биеэр ороогүй ч юм шиг. Тэрхэн зуурт амьсгаа авч болохгүй хоолой боогдоод л. Цонх онгойлгоод толгойгоо гаргатал агаарт улам цохиулдаг юм байна. Газан буугаар буудуулаад үхэх гэж байгаа хэрнээ бас хэдэн төгрөгөө хөнжил дотроо нуугаад  байгаа шүү. /Хөхрөв/ Хүнтэй ч харилцах чадваргүй болчихсон хэвтэж байтал азаар дээрэмчид яваад өгсөн. Хоёр жил орчим ингэж явсны эцэст хоёр мянган ам.доллартай болчихжээ. Тэр үеийнхээр гурван өрөө байрны мөнгө гэсэн үг. Дахин наймаагаа хийсээр таван мянган ам.доллартай болоод “би энэ замаар явах хэрэггүй юм байна” гэж шийдээд өнөөдрийн эрхэлж байгаа бизнесийнхээ эх суурийг тавьсан. 

    -Таны эрхэлж буй бизнесийг харж байхад нийтийн хоол үйлдвэрлэлээр түлхүү ажиллаж байна. Танай сүлжээ ресторанууд энэ зах зээлд нэлээн амжилттай ажиллаж байх шиг. “Шөлөндө” гэхэд л ямар ч зар сурталчилгаа цацахгүй хэрнээ үйлчлүүлэгчээ татсан хэвээр байна. Хүмүүсийн дуртай тэр шөлний амтыг гаргаж ирэх санааг яаж ургуулав? -Шөлөөр цадаж, төлөөр баяждаг гэж монголчууд маань хэлэлцдэг. Би өөрөө шөлөнд дуртай. Будаатай, гурилтай шөл идчихмээр байдаг. Гэтэл тийм хоол гуанз, ресторанд алга. Манайх тэр үед “The Bull”-ийг нээчихсэн байсан. Дунджаас дээш орлоготой хүмүүс нэлээн ордог. Хүн бүр үйлчлүүлээд байдаггүй нь анзаарагдсан. 2008 онд байхаа, бяцхан хямрал гэгч болсон юм. Хүмүүс гуанзны хоол авах чадваргүй нь харагдаж, хоол ер нь үнэтэйдээд байсан. Тухайн үед хүмүүсийг хараад би нэг зүйлийг мэдэрсэн. Амттай хэрнээ гэдэс нь цадчихдаг, бас хямдхан шөлтэй хоол байвал болох юм байна гэж бодогдсон. Дээр нь монгол хүмүүс ер нь л шөлтэй хоолонд, тухайлбал гурилтай, будаатай шөлөнд илүү дуртай. Монголд хүйтний улирал удаан үргэлжилдэг. Тиймээс хүмүүст шөлтэй хоол санал болгоё. 4-5 төрлийн шөл байна. Түүнийг дагалдсан хэдэн төрлийн хоол, хачир байлгая. Тухайн үеийн гуанзнуудаас үнэ нь хямд байх зарчмыг барьсан. 

    -Таны энэ төсөл хэр амжилтанд хүрэв. Төсөөллөө биелүүлж чадсан уу? -Анх төсөөлж байсан амжилтаас илүү гарсан. Одоо байгаа боломжийг 100 хувь гэж үзвэл бид 20 орчим хувийг нь ашиглаж байсан. Бид өөр олон төсөл хэрэгжүүлж түүндээ сатаараад боломжийг жаахан орхигдуулсан тал бий. 

    -Сүлжээ хоолны ресторан, бусад охин компани гэх мэтээр танайх олон айл, олон өрхийн аж амьдралд их, бага гэлтгүй нэмэр болдог. Ажлын байраа цаашдаа нэмэгдүүлэх тооцоо, санаа байна уу? -Манайх 850 гаруй ажилтантай. Манай ажилтнуудын цэцэрлэгээс сургуулийн насны 400 гаруй хүүхэд бий. 850 айл, гэр бүлийн ирээдүйд манай компани бага ч болов эерэг нөлөө үзүүлж ирлээ. Энэ тоо бага хэдий ч цаашдаа улам өсөх байх. Ирээдүйн Монголын иргэнийг бий болгоход бид өөрийнхөө зохих хувь нэмрийг оруулж байгаа гэж санаж, дотроо бяцхан өег явдаг. Гэргий маань намайг бизнес хийхэд хурцалж өгсөн. 

    ГЭРГИЙ МААНЬ НАМАЙГ БИЗНЕС ХИЙХЭД ХУРЦАЛЖ ӨГСӨН

      -Бизнес нь амжилттай яваа, хүчирхэг эрчүүдийн цаана түүнээс ч илүү хатан ухаантай бүсгүй байдаг гэж хүмүүс ярьдаг. Таны бизнесийг цэцэглэхэд услаж, тордон хөгжүүлэхэд гэр бүлийнхэн тань багагүй хувь нэмэр оруулсан байх. Тэднийг танилцуулахгүй юу? -Манай гэр бүлийн хүнийг Н.Оюундарь гэдэг. Гэргий маань намайг бизнес хийхэд хурцалж өгсөн хүний нэг дээ. Бид арван жилийн сурагч байхдаа анх танилцаж, үерхэж байгаад гэрлэсэн. Бид эрт амьдрал зохиож, залуухан аав, ээж болж байлаа. 

    -Залуухан аав, ээжид алдаа, оноотой зүйл бий биз. Амьдралд бэлэн биш. Дээр нь зах зээлийн нийгэм эхэлчихсэн. Дутагдах, гачигдах зүйл гардаг байв уу? -Манай хүн угийн элдэв маяггүй, амар хүн шүү дээ. Будаг шунх, хувцас хунарт сэтгэл алдарч түүртэж яваагүй. Амьдралд бөхийхгүйг хичээж, бусадтай адилхан хөдөлмөрлөж, заримдаа үеийнхнээсээ илүү чөлөө, завгүй ажиллаж энэ амьдралыг босгосон. Энэ чанар  нь ар гэрээ арай ядан авч яваа надад зөндөө тус нэмэр болсон шүү. Дөнгөж бизнес эрхлээд хэдэн төгрөгтэй болж байхад ч мөнгө нэхэж, элдвийг надаас хүсдэггүй байсан, хөөрхий. Эргээд харж байхад эмэгтэй хүн, эхнэр хүн ямархуу байх ёстойг өөрийнхөө амьдралаас олж харж байх жишээтэй. Тийм даруухан байсан ч юмуу эсвэл тэр нь гэр бүлийн хүмүүжилтэй холбоотой ч байж мэднэ. Ийм түшигтэй, ухаантай, хүлээцтэй эхнэртэй байхад би мөнгийг босголгүй яахав дээ. Зарим хүнийг харж байхад олсноосоо илүү ихийг зарах гэдэг. Энэ хорвоо дээр есөн шидийн зан ааш, үйлдэлтэй хүн байдаг ч бие биедээ хэрэгтэй цагт түшиг тулгуур болж, харц, ухаан, амьдралын үнэн мөнөөрөө нэгнийгээ нөхдөг болов уу. Адгийн тэнэг эхнэрээ магтдаг гэдэг үг өнөө цагт тохиромжгүй болсон юм шиг. Биеэ даасан ертөнцийг үзэх үзэлтэй, амьдралын аливаа ажилд туршлагатай, чадалтай Монгол эмэгтэйчүүдийг магтаж, урамшуулж, зүлгэж өнгө оруулж байх ёстой.  

    -Мөнгийг олсноороо үрэх биш хэмнэж, гамнаж, үржүүлж, хуримтлуулж байж  хөрөнгөтэй болдог гэдэг. Таны хувьд мөнгөн хуримтлалаа хэрхэн өсөгсөн бэ?   -Бид нэг удаа урд хөршид явж байлаа. Тэр үед Бээжинд 1-2 юанийн үнэтэй автобус явдаг байв. Хоёр юанийн автобус ирэхээр нь би суух гээд ухасхийтэл манай эхнэр намайг сугадан хойш татаад “Хоёулаа нэг юанийнхад сууя л даа” гэсэн. Сонсоход жижигхэн жишээ боловч айл, гэр бүлд өдөр бүр тохиолддог, байдаг л зүйл. Нэг юанийн автобус хүлээгээд зогсоход нь тухайн үед би дургүйцэж л байсан. Мөнгөө ингэж хэмнэсэн хэрнээ өөртөө юу ч авахгүй. Тэр нь хань, ижлээ дэмжиж байгаа нэг хэлбэр юм. Оюундарь тав тухыг сонгоогүй ч эргээд бидэнд жижиг гэлтгүй хуримтлалын үндсийг ингэж тавьсан байх.  Өөрийнхөө  ухаан, өвгөдийнхөө сургаалиар зөв чиглэж яваа гэргийгээ би хүслээр нь л байлгадаг. Тэр л бидний жаргал юм даа. Гэр бүлийн хоёр хэчнээн их хайр сэтгэлд шатаж байлаа ч нэгнийхээ орон зайг мэдэрч, “Би” гэсэн ертөнцийг нь ойлгож, үзэл бодлыг нь хүндэтгэдэг байгаасай. Би санаснаа сэтгүүрдэж ажил хэрэг болгож, эхнэр маань хүслээрээ ажиллаж, өмнөө том зорилго тавин ажиллаж, амьдарч байна. Хүссэнээрээ байж, дуртай зүйлээ саадгүй хийхээс өөр жаргал, эрх чөлөө хүнд байгаа гэж үү. 

    -Ер нь эмэгтэйчүүд нөхрөөсөө хайр халамж нэхэж, тэгсэнгүй ингэсэнгүй гэж урваганах амьдралд байдаг л зүйл. Таны хувьд яаж хандаж байсан бэ? – Чи тэгэх ёстой, намайг ингэх хэрэгтэй, чи тэгсэнгүй, тэр тэгчихлээ гэж манай хань гомдоллодоггүй. Ар гэрийн амьдралыг нуруундаа түүртэлгүй чимээгүй үүрчихнэ. 

    ЭНЭ БОЛ ЗӨВХӨН ЭХЛЭЛ 

    -Эрхэлж байгаа ажил чинь амжилттай болж, бизнес санаанууд чинь хүссэн үр дүндээ хүрчээ. Хүсч байсан өндөрлөг, оргилдоо хүрсэн үү? -Энэ бол өндөрлөг биш. Зөвхөн эхлэл. Томоохон бизнесмэнүүдэд миний одоогийн нөхцөл байдал “хөөрхий дөө дөнгөж эхэлж байна” гэж харагдана. Харин дөнгөж гарааны бизнесээ эхлүүлж байгаа улсад өндөрлөг мэт харагдаж мэднэ. Амьдрал өдөр бүр шинээр эхэлдэг, бизнест хүрэх оргил гэж байхгүй. Хүний, ялангуяа их хотын хэрэгцээ гэдэг хязгааргүй. Түм түжигнэж бум бужигнасан зах зээлийн нийгэмд олон хүний өмнө хариуцлага хүлээж байгаа гэж бодохоор өндөрлөг өөд биш, харин урагшаа тэмүүлж явах учиртай. 

    -Бизнес санааг баяжуулж, биежүүлж бүтээгдэхүүн болгоход “сайн монгол толгой” хэрэгтэй байх. Та толгойтой залуусыг компанидаа хэр уруу татдаг вэ? -Аль алинаас нь шалтгаална. Ялангуяа би өөрөө номер нэг байхын тулд толгойгоо цэнэглэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол тэр залууст гологдоно. Нийгэм маань ямар хурдтай хөгжиж байгаа билээ. Удирдагч хүн л мундаг залуусыг ойлгож эргэж хариу урвал үзүүлж нэгдэн ажиллах байх шүү. 

    – Өөрийгөө бизнесийн ухаанд яаж сургав. Зарим хүн их мундаг сургуулийн нэр хэлсэн, олон диплом цуглуулсан хэрнээ шальтай ажил хийдэггүй. Таны хувьд ? -Амьдрал намайг сургаж байна. Янз бүрийн чадалтай хүмүүсийн байр суурь, гүйцэтгэх үүрэг бүгд өөр л дөө. Эрхий хурууны үүргийг чигчий хуруу хийж чаддаггүйтэй адилхан. Долоовор хурууны үүргийг эрхий хуруу гүйцэтгэж чадахгүй байна гээд тайраад хаяж болохгүй биз дээ. Хаана ч харилцан биенийхээ ажил, үүргийг нөхдөг механизм хэрэгтэй. Манай ажилтнууд тэр нь мундаг, энэ нь муу гэхээс илүүтэй бүгдээрээ чухал. Дарга, захирал нь манлайлагч, сайн байж гэмээ нь ажилчид нь ч дутахааргүй гялалзаж, сайжрах ёстой. Хэн нэгнийхээ чаддаггүй зүйлийг нөгөөх нь нөхөөд хийчихдэг байя. Чиний, миний чадахгүйг тэр чаддаг байвал, өө болж байна, энэ л өнөөдрийн ажлын бүтэмж шүү. 

    -Хүн бүрт ажлын хийгээд бизнесийн өөрийн гэсэн жор, зарчим бий. Таны хувьд бизнесийн алтан зарчим юу бол? -Эрдмийн дээд нь эв. Эрхмийн дээд нь эх гэж нэг үг бий. Яагаад эрдмийн дээд нь эв юм бэ гэхээр таны, миний, тэр хүний чаддаг зүйл эвлээд ирэхээр эрдмийн дээд болдог. Дан ганц нэг талын мэдлэгт суурилж явбал өрөөсгөл, дутуу ажил болно биз. 

    -Та урлагт хайртай гэдэг нь “Bluemoon art” уран зургийн галлерейгаас харагддаг. “BlueMon” шилтгээнд тун аятайхнаар галлерейг шигтгэсэн. Үүдээр ороод ирэхээр цаанаа нэг л өөр. Эрхэмсэг, тухтай, содон аялгуутай. Амсхиймээр, гайхалтай зургуудад уусмаар аятайхан орчин цогцолсон байдаг. Урлагийн мэдрэмж энд яваад байх шиг? -Урлаг миний амьдралд тохиолдсон, таарсан, хийсэн бүх ажилд хэрэг болж улам өөр өнгө аясаар хөглөдөг. Энэ чинь л хүмүүний амьдралын туулаад өнгөрсөн эерэг зүйл эргээд, бидний аж амьдралд сайн сайхнаар хэрэгжүүлж, хэлбэржүүлж болдгийн илрэл. Энэ галлерейг 2012 оны арванхоёрдугаар сард анх байгуулсан. Өнгөрсөн хугацаанд уран зургийн үзэсгэлэн хийгээд урлагийн чанартай 170 гаруй арга хэмжээг манай галлерей зохион байгуулсан. Хэдийгээр өөрийнхөө таашаалын дагуу хийсэн ажил хэдий ч бусдын хүндлэл, сонирхолд нийцэж олон түмэнд тоогдож байвал сайн хэрэг. 

    -Таны өрөөнд хүндтэй байр эзэлсэн морин хуур, төгөлдөр хуур зэргийг хараад урлагаас бүр мөсөн явчихаагүй нь анзаарагдаж байна. Эдгээрийг та өөрөө тоглодог уу? -Ажлын зав, чөлөө­гөөр багшаараа морин хуур заалгадаг юм. Бас төгөлдөр хуур заалгадаг.   

    -Аав тань таны хүсэл мөрөөдөл, амьдралын сонголтыг тань хүндэтгэсэн харагддаг.  Та харин хэр аав бэ. Хүүгээ ямар хүн болох, ямар мэргэжил эзэмших талаар сургааль айлддаг уу? -Миний хүү бусдын адил аав, ээжийн амьдралын үргэлжлэл, бидний хайртай үр удам. Бид хүүдээ тэг, ингэ гэж зааж, бодлоо тулгадаггүй. Би өөрийнхөө аав шиг хүүдээ хандсан. Сонголт хийх боломжийг нь өөрт нь үлдээсэн. Чиний удам ямархуу юм бэ. Ямар чадвартай хүмүүс байна сайтар бод. Тэр олж авсан бодлоосоо чи өөрийн дуртай зүйлээ хий гэсэн. Би хүүгээ заавал тийм хүн бол гэж албадахгүй. Өөрийн чадвараа мэдэхгүй хэрнээ хүсэлдээ хөтлөгдөөд буруу тийш хазайгаад явчих тохиолдол байдаг. Хүслээ нэгдүгээр тавьж болохгүй. Чи өөрөө ямар удам угсаатай хүн бэ гэдгээ бодож үзээд сонголтоо  сайн торд гэдэг. Өөрийн дуртай, зөв гэж бодсон зүйлээ хий. Энэ бизнесийг чи заавал авч явах албагүй гэдэг. Би бол миний хүү амьдралаас сургуулиа ол гэдэг. Би өөрөө тэр замыг туулаад ирсэн учраас хүүдээ амарчилж, дөтлөх ухаан зааж байгаа нь тэр. Харин ээж нь өндөр боловсрол олгодог сургуульд явуулмаар байна гэдэг юм. -Хүү тань ямар сонголт хийв? -Энэ бизнесийг цааш нь авч явахаар шийдэж байх шиг байна. Бизнесийн эдийн засаг, менежмэнтээр их сургууль төгссөн. Хүү маань миний замаар явах сонирхолтой харагддаг. 

    -Бизнесийн чиглэлээр мэргэшсэн хүүгээ хэр тоож байгаа вэ? -Залуу хүн учраас надаас давуу тал олон бий. Ажил, амьдралын туршлага бага учраас  зарим дутагдалтай зүйл бий. -Таныг хараад байхад ажлаас ховхордоггүй хүн шиг. Гэр бүлийхэндээ хэр цаг гаргадаг вэ? -Би Оюундарьд нэг их цаг гаргаад байдаггүй юм байна. Хоёр биенээ ойлгодог учраас хаа сайгүй, утга учиргүй хэлхэлдээд явдаг ч нас өнгөрчихөж. Би хамаг байдгаа Оюундарьд зо­риулж ирсэн. Гэр бүлээ тэжээх, бизнесээ өргөжүүлэх гэдэг маань нэг талаараа түүний төлөө хийж байгаа ажил юм. Би биеэ засаад гэрээ засчихлаа. Одоо Монгол Улсынхаа хөгжлийн төлөө өөрийгөө зориулах ёстой. Эргээд харж байхад сүүлийн жилүүдэд улсынхаа бүтээн байгуулалтын төлөө ар амьдралаа зориулчихсан л явна. Иймээс л надад эхнэр маань гомдол хэлдэггүй байх. Энэ бүхэн эцэстээ эхнэр, гэр бүлээ дэмжсэн ажил болж байгаа учраас толинд харж байгаа мэт нэгнийгээ ширтээд суух цаг, зөв алга. Би юу хүсч мөрөөддийг хань маань мэдэж байгаа. Намайг ямар мөрөөдөлтэйг Оюундарь мэдэж байгаа. 

    БИЕ БИЕНИЙХЭЭ ЕРТӨНЦИЙГ ХҮНДЭТГЭДЭГ

    1989 он  -Хамтын амьдралын тухай хүмүүсийн ойлголт их өөр.  Өнгө, мөнгө, элдэв арга, саамаар амьдралын нэг өдрийг худал чамирхлаар дүүргээд байх шиг. Таны хувьд хамтын амьдралыг юу гэж тодорхойлох вэ? -Хамтын амьдрал миний хувьд өөр зүйл байдаг. Өөрийн хүслээ нөхөртөө тулгадаггүй. Та нөхөртөө хайртай бол хүслээр нь байлга. Би эхнэртээ хайртай учраас үзэл, бодлыг нь хүндэт­гэдэг. Түүнээс би ингэх гээд байна, чи тийм байх ёстой гээд байвал тэс хоёр өөр бие яаж нэгдэн уусах билээ. Минийхээр бол, гэр бүлийн хоёр нийлж байгаа ертөнцөөрөө нийлээд, ангид санаагаа өөртөө хадгалж, сонир­хол, хүслээрээ байх ёстой. Оюундарийнхаа хүслийг би дэмжих ёстой.  Миний хүслийг тэр ойлгож, дэмжээд ирсэн. Ойлголцлын нэг суваг байхад тусгаарлах олон сэжим, санаа байж болно. Бид ямар нэг хэв­энд цутгасан дүрс биш шүү дээ. Бие биенийхээ ертөнцийг хүндлээд амьдрах учиртай. 

    -Дээр асууя гэж байгаад таны яриаг таслаад яахав гээд өнгөрөөчихлөө. Би Санжжавтай ярилцах гэж иртэл хүмүүс таныг Чингис захирал гэж дуудах юм. Хоёр нэртэй хүн үү? -Хоёулаа миний нэр мөн. Зарим хүн энэ одоо өөрийгөө Чингис гэж төсөөлж, тэгж дуудуулдаг гэсэн яриа сонсогдож байлаа. Аав минь намайг энэ хорвоод мэндлэхэд өгсөн нэр нь Чингис. Юу бодож ингэж нэрлэснийг ааваасаа асуух ухаан байсангүй. Урлагийн сургуульд ороход Хөгжим бүжгийн сургуулийн захирал, багш нар маань аавд зөвлөсөн юм гэнэ лээ. Чингис гэдэг цуст яргачин, харгис хүний нэрээр танай хүүхэд тайзан дээр бүжиглэнэ гэдэг болохгүй. Манай сургуульд суралцуулмаар байвал нэрийг нь соль гэж шууд тулгасан. Энэ бол тэр хүмүүсийн буруу биш. Тухайн цаг үе, нийгмийн байдлаас болсон хэрэг л дээ. Манай ээжийн нэг лам ах надад Санжжав гэдэг нэр хайрласан юм билээ. Өнөөдрийг хүртэл би шинэ нэрэндээ дасаагүй. Чингэс гэж дуудуулж явна. Тэр үед нэр солих нь асуудалгүй шууд бүтсэн гэнэ лээ. Сургуульд Санжжав гэж нэрээр дуудаад бүрт­гэхээр “юу билээ гээд хэзээ хойно, өө энэ чинь нээрээ би шүү дээ” гэдэг байсан. Одоо хүртэл би Санжжав нэрэндээ дасаагүй шүү. Бичиг барим­тан дээр Санжжав нэрийг хэрэглэдэг. Агуу хүний цолыг би яаж дахин авч зүрхлэх билээ. Надад ахдах байх. Зүгээр л Чингисээ гэж дуудсан нь дээр байх. 

    -Ер нь монгол эмэгтэйчүүд гадаа гарч эр болж, гэрт орж эм болсоор айлын амьдралын ихээхэн хэсгийг үүрдэг. Танай гэргий хэр ачаа үүрэлцдэг вэ? -Бодит байдлыг ярихаар эхнэрээ магтсан болох байх. Би эхнэрээ муухан 10 эртэй тэнцэхээр дайны эмэгтэй гэж үнэлдэг. Амьдралд хандах хандлага нь өөр. Ажилч хичээнгүй, хүнд тусархуу. 

    -Яагаад заавал мундаг эмэгтэй муухан 10 эртэй эн тэнцэх ёстой гэж. Энэ арай дэндэнэ ээ. Эмэгтэйчүүдээ өмөөрч байгаа ч юм биш? -Монголчууд угаасаа буруу ярьж зөв ойлгодог гэдгээ мэддэг хүмүүс. Арван ердийн эртэй тэнцэхүйц хүч, ухаантай гэж хэлэх гээд л тэр. Би тэр хоёр чемоданыг өргөе гэж бодоод сажилж байтал манай хүн хэдийнэ очоод сэв хийтэл өргөөд явчих жишээний. Ачааллыг өөр дээрээ авдаг төрөлхийн зантай хүн. Манайх гэдэг айл аз жаргалтай, сайхан байгаа нь миний эхнэрийг гавъяа их шүү. Миний хийж чадаагүй ажлыг хэдийнэ олж хараад өөрөө сэтгээд хийчихсэн л байдаг. 

    -Гэр бүл ер нь хувь заяаны бэлэг юм уу, эсвэл хувь хүний аз, од уу. Та хоёр залуудаа гэр бүл болсон гэдэг. Өнөөдөр танайхаас бусад хүн үлгэр авмаар, зарим нь бахархмаар бат бөх гэр бүл болсныг харж байна. Гэр бүл болж байсан дурсамжаа хуваалцаач?   -Унаган багын дурсамж юм даа. Тэр үед бид хүүхэд байж, ахмад хүмүүсийн үгнээс гардаггүй, хууль мэт дагадаг байсан. “Энэ хүү их зүгээр хүн. Чи энэ хүүтэй заавал найзал” гэж шахдаг байсан гэсэн. Эмээ маань их хөөрхөн. Бидний урдуур, хойгуур орж гүйгээд. Янз бүрийн ажил сэдээд намайг дуудна. Тусгай уулздаг өрөө хүртэл гаргаж өгөөд, хоол, цайгаар дайлна. Надад хувцас оёж өгнө. Манай хүн чинь эмээгийнхээ үгэнд ордог нь надтай суухад нөлөөлсөн байх. Тухайн үед үе тэнгийн олон хөвгүүн Оюундарийг эргүүлж, үерхэе гээд л гуйдаг байсан. Би азтай л байхгүй юу. 

    -Та Оюундарийн эмээд яаж яваад таалагдчихав. Танайх аль нутгийнх билээ? -Таалагдаад л намайг сонгосон биз. Би хотод төрж өссөн ч урианхай гэдгээ саяхан олж мэдлээ. Одоогийн нутаг усаар бол Ховд аймгийн Мөст сумынх. Аав Мөстийнх, Ээж Цэцэг сумынх. Өвөг дээдэс маань Сутай хайрханы баруун бийд аж төрж байсан юм билээ. Миний өвөг дээдэс хэдэн үеэрээ тэнд нутаглаж ирсэн юм байна. 

    -Хүн өөрөө, гэр бүлээ сайхан аваад явахаар дараа нь нутгаа гэсэн сэтгэл гардаг байх. Таны хувьд нутаг руугаа гүйгээд байх юм уу, эсвэл хөгжүүлэх гээд олон ажил сэдэж сууна уу? -Сүүлийн үед удам судраа нэлээн судлаж, нутаг усаа гэдэг болсон. Боломжийнхоо хэрээр орон нутгаа хөгжүүлэх санаа, ажлыг дэмжээд явж байгаа. Мөст сумын дуу, клипийг хийх ажлыг дэмжсэн. Монголд хамгийн анхны ган хөшөөг Мөстөд хийж өгөх жишээтэй. Нутгархаж байгаа юм биш. Миний өвөг дээдэс хэдэн үеэр тэндхийн усаар ундаалж, байгаль дэлхийд нь мөрөө гаргаж, ан амьтан, мал ахуйгаар нь хүнс хийж агаараар нь амьсгалж өнөөдөр биднийг төрүүлж өсөгжээ. Тиймээс тэдний үргэлжлэл болсон бид нутаг орноо хөгжүүлж, хүн зоных нь аж амьдралд хэрэгтэй зүйл хийе гэж хүн бүр л боддог байх. Би тэдний л нэг.   

    …Бидний яриа цааш үргэлжилсээр. Олон сайхан санааг бичигч надад өгсөн юм. Хүн байхын утга учир, сайн хань, сайхан гэр бүлийн мөн чанар юу байх. Хийж буй ажилдаа дор, дор нь дүгнэлт хийж, чадах зүйлээ амжилттай болтол нь зүтгэх. Болохоос нь эхлээд болохгүй хүртэл нь махруу ажиллах, аливаа ажил, бизнесийн тунг тааруулах, мэдрэмжийг хэрэгтэй цагт нь гаргаж байх зэргээр түүний энгийн яриаг нэмэр, хачиргүй хүргэлээ.  

    Эх сурвалж:  Д.Мягмар “Зууны мэдээ” сонин 2016.2.22

  • Цэнгэл ӨНӨРЖАРГАЛ: “УДИРДАХУЙН УХААН”- МОНГОЛ ХҮН МОНГОЛ УХААНААР МОНГОЛОО ХӨГЖҮҮЛЭХ ЦАГ НЬ ИРЛЭЭ


    Менежментийн үндэсний зөвлөх

    Стратеги, төсөл, эрсдлийн удирдлагын чиглэлээр судалгаа хийдэг.

    БОЛОВСРОЛ
    Бизнесийн удирдлагын магистр зэрэгтэй. Төрийн байгууллагын гүйцэтгэл, компанийн засаглал, худалдан авах ажиллагаа, хүний нөөц, манлайлал, өрсөлдөх чадвар зэрэг чиглэлүүдээр АНУ, БНСУ, БНХАУ, Макаод мэргэжил дээшлүүлсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    Удирдлагын академийн ахлах багшийн албан тушаал дээр ажиллаж байгаа бөгөөд “Төслийн Удирдлага, Хөгжлийн хүрээлэн” ТББ-ын захирлын сонгуульт ажил эрхэлдэг. 2013 онд Ерөнхий сайдын дэргэдэх “Монгол Улсад төслийн удирдлагын стандарт нэвтрүүлэх” ажлын хэсгийн гишүүн, санаачлагч, “Эм Ай Ю” ОУДС-д төслийн удирдагч, төлөвлөлтийн албаны даргаар ажиллаж байсан. 2010 оноос Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөлийн мэргэжлийн гишүүн, 1999 – 2008 МЗАЖХ-ны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан.

    АЖЛЫН АМЖИЛТ
    Монгол улсын төслийн удирдлагын тогтолцоог шинэчлэх чиглэлээр идэвхтэй судалгаа шинжилгээ хийж байгаа. Тус чиглэлээр 2013 онд засгийн газарт санал, зөвлөмж оруулснаар Монгол улс үндэсний стандарт мөрдөхөөр болсон. 2008 оноос менежментийн сэтгэлгээний шинэ хандлага болох бодит чадварын үндэсний судалгааг амжилттай гүйцэтгэж энэ чиглэлээр ном сурах бичиг хэвлүүлэх ажлыг санаачлан хэрэгжүүлж байна. Монгол улсын хөгжилд онцгой нөлөө үзүүлэх Эрдэнэтийн 100 000 тонны гангийн үйлдвэрийн төслийн багийг удирдаж эрдэс баялгийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлж амжилттай батлуулсан. Нийт 100 орчим төслийн үйл ажиллагааг чиглүүлж, туршлага, сургамж хуримтлуулсан. “Эм Си Эс” групп, “Бодь” групп, ”Нью Прогресс” групп, “ТЕСО” корпораци, “Очир Ундраа” групп, “Говь” ХХК, “Макс” групп зэрэг 20 орчим бизнесийн байгууллагуудад урт болон богино хугацааны зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж туршлага хуримтлуулсан. Ерөнхий сайдын ажлын алба, Хөгжлийн банк,Төрийн өмчийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Замын үүдийн чөлөөт бүсийн захирагчийн ажлын алба, Татварын Ерөнхий Газар, Гаалийн Ерөнхий Газар, Улсын Драмын Эрдмийн Театр, Улсын Дуу бүжгийн эрдмийн чуулга, Багануур ХК, Улаанбаатар төмөр зам зэрэг 30 орчим төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд менежментийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байсан.

    БҮТЭЭЛ

    УДИРДАХУЙН УХААН

    * Менежментийн 80 гаруй төрлөөс сонголт хийж, өнөөгийн манай нийгэмд хамгийн чухал гэсэн 50 гаруй төрлийн менежментийн чиглэлд төвлөрч ажилласан. Эдгээр 50 орчим төрлийн менежментийг судлах явцад “менежмент” гэж юу юм бэ гэдэг асуултанд бодитой ойлголт иргэдэд өгөх боломжийг эрэлхийлсэн болно.

    *Энэ номыг бичихийн тулд 100 орчим төр, хувийн хэвшлийн төсөлт үйл ажилагаанд оролцон менежментийн хэрэгцээ, шаардлагын талаар гүнзгийрүүлж ойлгож авсан. 10 гаруй жилийн судалгаа, зөвлөгөө, хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байж энэхүү ном маань бий болсон. Бид сайн зэвсэг үйлдвэрлэсэн. Гагцхүү энэхүү зэвсгийг хэрхэн ашиглах, сэтгэл нь уншигч олны хандлагатай холбоотой байх.

    https://www.facebook.com/monhero2004