creativemongolia

Category: professional-advisors

  • Наранцэцэгийн ОРЧЛОН- Олон улсын эрүүгийн шүүхийн ахлах өмгөөлөгч

    Олон улсын эрүүгийн шүүхийн ахлах өмгөөлөгч

    2006 оноос хойш Голландын Гааг хотноо Олон Улсын Эрүүгийн Шүүхэд ахлах өмгөөлөгчөөр ажиллаж байна. Өмнө Монголд олон улсын байгууллагуудад хуулийн зөвлөх, өмгөөлөгч, АНУ-д өмгөөлөгчийн туслах, Монгол Улсын цагдаагийн байгууллагад мөрдөн байцаагчаар тус тус ажиллаж байсан. Мэргэжлийн боловсролын хувьд АНУ-ын Миннесотагийн Их Сургуульд хууль зүйн магистрын зэрэг хамгаалсан. Мөн олон улсын хүний эрх, хүмүүнлэгийн эрх зүйн чиглэлээр Австри, АНУ, Бельги, Герман, Голланд, Франц, Итали, Швейцарь, Шинэ Зеланд зэрэг улсад мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад тус тус хамрагдсан. Мөн Австрийн Зальцбургийн Их Сургууль, Ирландын Гальвэйн Их Сургууль, Кутафины нэрэмжит Москвагийн Хуулийн Их Сургуульд олон улсын эрүүгийн эрх зүйн чиглэлээр тус тус лекц уншиж байсан болно. Англи, франц хэлтэй.

    Тэрээр олон улсын түвшинд Уганда, Кени, Төв Африкийн БНУ, Ардчилсан Конго, Кот Дивуар улсуудад үйлдэгдсэн дайны болон хүн төрөлхтөний эсрэг гэмт хэргийн олон мянган хохирогч нарыг шүүхийн өмнө төлөөлж ажилладаг. 

    Мөн 1995 – 1999 онуудад хууль зүйн анхан шатны боловсролыг Монголд Цагдаагийн Академид эзэмшин цаашлаад 2001-2002 онуудад АНУ – д Миннесотагын Их Сургуулиас хууль зүйн магистрын зэрэг хүртсэн. 2015 онд Австрид Салзбургын Их Сургууль, 2016 онд Ирландад Гальвэйн Их Сургуульд олон улсын эрүүгийн хуулийн чиглэлээр лекц уншиж байсан болно. Н.Орчлон нь чөлөөт цагаараа шинэ хуульчдын “Орчлон Клуб” фэйсбүүк группыг хөтөлдөг.
    https://www.facebook.com/orchl…
    https://www.facebook.com/group…

    Ярилцлага унших

  • Энхбатын ЛХАГВАДОРЖ


    Зураач, уран бүтээлч

    Дэлхийн уран бүтээлчдийн тэтгэлгийн сангийн гишүүн, Тайгер Транслэйт олон улсын уралдааны тэргүүн шагналт уран бүтээлч Э.Лхагвадорж нь 1987 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. 2002- 2005 онд Ражив Гандийн Үйлдвэрлэл урлалын дунд сургуульд, 2005- 2010 онд СУИС-д суралцаж төгссөн тэрээр сурч байх хугацаандаа абстракт, сурреалист, фото реалист чиглэлүүдээр бүтээлээ туурвин арга техник, зохиомжоо сайжруулахын хажуугаар өөрийн гэсэн өнгө аясыг эрэлхийлсээр иржээ.

    Лхагвадорж 2010 оноос эхлэн Улаанбаатар хотын траншей болон хогийн цэгүүдээр амьдардаг гэр оронгүй хүмүүсийг дүрсэлсэн хар, саарал өнгийн хайпер реалист ажлуудаа тууривж эхэлжээ. Тэдгээр хүмүүсийн нийгмээс тусгаарлагдсан байдал, амьдралын ямар ч баталгаагүй, аюултай нөхцөл зэрэг нь уран бүтээлчийн сэтгэлийг зовоож түүний уран бүтээлд нөлөөллөө өгсөн байна. Нийгмийн анхаарлыг эдгээр хүмүүс рүү чиглүүлэх зорилгоор гудамж, зах хавиар согтуу хэвтэх, хог түүж амьдрах тэдний өдөр тутмын амьдралыг бүтээлдээ харуулж иржээ. Тэрээр бүтээлээ туурвихын тулд цаг заран судалгаа хийж, заримдаа тэднээс ярилцлага авч, зөвшөөрөл авч фото зургийг нь дардаг аж. Лхагвадорж өөрийн гэсэн өнгө аястай эдгээр бүтээлээ анх туурвихад түүнд хар, саарал хоёроос өөр өнгө санаанд нь буугаагүй гэдэг. Хир даг болсон хувцастай, халтар царайтай тэдний гэрэл гэгээгүй амьдралыг илэрхийлэхэд өөр өнгө огт зохисонгүй. Хүмүүсийн сэтгэл зүйд шууд л хүрэх зорилгоор Лхагвадорж хайпер реалист чиглэлийг сонгож авсан байна.

    Бидний гэгдэх нийгмээс таслагдан холдсон эдгээр хүмүүсийг ямар нэг айдас, ичгүүргүйгээр бидэнтэй нүүр тулган, өөрийн бүтээлээр дамжуулан уулзуулах зорилтыг уран бүтээлч өмнөө тавьжээ. Гудамжинд согтуу хэвтэх, шил лааз цуглуулан өдөр хоногоо өнгөрүүлэх тэднийг бид харсан ч хараагүй царайлдаг, бас харахаас ч айдаг нь үнэн.

    Уран бүтээлч Э.Лхагвадорж нь Монголын орчин үеийн урлагийг дэмжих холбооноос АНУ-ын Төрийн департменттай хамтран хэрэгжүүлсэн “Урлагаар дамжуулан ардчилалыг дэмжих” төслийн тэтгэлэг, Монголын үндэсний уран зургийн галерейд 2011 онд зохион байгуулсан Монгол- Солонгосын хамтарсан үзэсгэлэнгийн тэргүүн шагнал, Хятадын Чангчунд болсон Зүүн хойд азийн олон улсын үзэсгэлэнгээс 3-р байрын шагнал зэргийг хүртэж байжээ. Түүний ажлууд нь өөрийн эх орны тэргүүлэх музей, галерейнуудад олон удаа дэлгэгдэж байснаас гадна Гонг Конг, Хятад, Солонгос, Герман, Япон, Австрали улсуудад дэлгэгдэж байв. Мөн 2012 онд дэлхийн 60 гаруй оронд уншигчтай “Азийн урлагийн мэдээ” хэмээх томоохон сэтгүүлд түүний уран бүтээлийн талаар 4 нүүр мэдээ, нийтлэл гарч байжээ.

    Мөн өөрийн сонирхолын дагуу монументал тайз чимэглэл, дизайны чиглэлээр Нью Медиа групп, Глобал ивэнт ХХК-ний хэд хэдэн төсөлд оролцож хамтран ажиллаж байсан.

    ТОВЧ

    1987 Born in Ulaanbaatar

    Education

    2005 Rajiv Gandhi Arts and Industrial Design School

    2010 School of Fine Arts at the Mongolian University of Arts and Culture

    Solo Exhibitions

    2015 Grand art cultural center of Daejeon,South Korea

    2014 Existent – Non Existent, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar, Mongolia

    2011 Anonymous, Xanady Art Gallery

    Joint Exhibition

    2015 Nord Art 2015 International Art Exhibition Berlin. Germany

    2014 The 5th Fukuoka Asian Art Triennale, 2014 Fukuoka Asian Art Museum Fukuoka city,Japan

    2013 Lost Children of Heaven, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar, Mongolia

    2013 Asian students and young artist art festival foreign artists section 3013, LVS Gallery, Korea

    2013 Contemporary Art of Mongolia, 976 Art Gallery, Ulaanbaatar

    2012 Urban Narratives, Schoeni Art Gallery, Hong Kong

    2012 Inflammation, National Modern Art Gallery, Ulaanbaatar

    2011 Tiger Translate International Art Show Sydney, Australian

    2011 Ulaanbaatar- Seoul, National Modern Art Gallery, Ulaanbaatar

    2011 Mongolian Korean Young Artists, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2010 North East Asian International Art Exhibition, Changchun, China

    2009 Ulaanbaatar, dedicated to 370 anniversary of city, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2009 78- 87, Zanabazar Museum of Fine Arts

    2009- 2011 Black and White, Zanabazar Museum of Fine Arts

    2008- 2010 New art; Joint Exhibition Zanabazar Museum of Fine Arts

    2008 Named of Yrjin Yadamsuren’s Exhibition, Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2008 Алтан бийр: Exhibition of Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2008 Autumn Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2007- 2010 Spring: Art Gallery of UMA, Ulaanbaatar

    2007- 2010 To be continued, Xanady Art Gallery

    2006- 2010 In Search of the Perfect Sense, Xanady Art Gallery

    Arts residency

    2015 Grand art Daejeon, South Korea

    Membership

    Member of Artist Pension Trust, Global

    Member of Blue Sun Contemporary Art Center

    Awards

    2013 Grant from project “Promoting Democracy Through Art”, by Mongolian Contemporary Art Support Association and U.S. State Department, March-July, 2013

    2012 Gran Pri, Tiger Translate International Competition

    2011 Gran Pri, Ulaanbaatar-Seoul Joint Exhibition, Mongolian National Modern Art Gallery

    2010 Third place; North East Asian International Art Exhibition, Changchun Chinа

    https://www.facebook.com/LkhagvaART

  • Сүхбаатарын Тунгалаг- Нэрт агрономич, сургагч багш

    Нэрт агрономич, хүлэмжийн аж ахуй, агротехнологийн сургагч багш, зөвлөх. High Garden органик цайны брэндийг үндэслэгч.

    Сүхбаатар аймгийн Баруун-урт суманд 1964 онд төрсөн.

    Тэрээр Монгол орны нэн ховор, ховор ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах, баяжуулахад идэвхийлэн зүтгэж Урал чихэр өвсийг тарималжуулсан төдийгүй уул уурхайн нөхөн сэргээлт, аймгуудад мод ургамал үржүүлгийн бааз байгуулах ажилд үнэт хувь нэмэр оруулсан нэрт агрономич, хүлэмжийн аж ахуй, үрсэлгээ, агротехнологийн боловсролыг 5,000 гаруй хүнд олгож Монгол Улсад өрхийн аж ахуйг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж чадсан хөдөлмөрч багш юм. 
    “УРГАДАГ УУРХАЙ” санаачилгыг анхлан гаргасан.

    БОЛОВСРОЛ, МЭРГЭШСЭН БАЙДАЛ

    1972- 1982 он Сүхбаатар аймгийн 10 жилийн дунд сургууль

    1982- 1984 он ХААДС-ын малчин залуусын бэлтгэл анги

    1984- 1989 он ХААИС-д Агрономич

    1996 он ХААИС-д магистрийн зэрэг хамгаалсан

    2000 он ЮНЕСКО-гийн “Сурч амьдаръя” төслийн орон нутагт албан бус боловсролын багш бэлтгэх сургалт

    2000 он БСШУЯ-ны “Албан бус боловсролын төв”-д зайны сургалтын сургагч багш бэлтгэх сургалт

    2000- 2005 он Баянхонгор аймагт Албан бус боловсролын гэгээрлийн төвийг  бий болгоход албан бус боловсролын сумын арга зүйч багш, явуулын багш нарыг үе шаттайгаар бэлтгэх сургалтыг зохион байгуулсан.

    2005 он АДРА- Монгол ОУБ-ын “Хүнсний  аюулгүй байдлыг хангах нь” хөтөлбөрийн “Өрхийн тариалан” санаачлага төслийн сургагч багш бэлтгэх сургалт

    2013 он МСҮТ-ын ЧССХөтөлбөр боловсруулах сургагч багш бэлтгэх сургалт

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    1989- 1990 онд Сүхбаатар аймгийн АДХГ Захиргаанд ерөнхий агрономич

    1990- 1994 онд  ШУА-ийн Ботаникийн хүрээлэнгийн харьяа Говийн Ашигт Ургамал Тарималжуулах Эрдэм шинжилгээний станцад Эрдэм шинжилгээний ажилтан

    1994- 1996 онд Баянхонгор аймгийн Ойн аж ахуйд ойн инженер

    1996- 2000 онд ШУА-ийн харьяа ГАУТЭШҮ-ийн станцад эрдэм шинжилгээний ажилтан

    2001- 2005 онд Баянхонгор аймгийн Боловсрол Соёлын төвд Албан бус боловсролын арга зүйч

    2004- 2009 онд Баян хонгор аймагт эрдэнэшишийн тариалан эрхэлж байсан.

    2005- 2009 онд Баянхонгор аймаг дахь АДРА- Монгол ОУБ-ын орон нутгийн ажилтан

    2009- 2017 онд “Хонгор Говь” ТББ-ын тэргүүн

    2011- 2017 онд “Асрал” ХХК-д Ерөнхий агрономич

    2018 оноос “Аз бут” ТББ-ийн тэргүүн

    ОЛОН УЛСЫН ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРТ ХАМТРАН АЖИЛЛАСАН ТУРШЛАГА

    2001- 2004 онд ЮНЕСКО- ийн хэрэгжүүлсэн “ Сурч амьдаръя” төслийн ажилтан

    2003 онд Английн хүүхдийг ивээх сангийн санхүүжилтээр “Хөдөлмөр- Боловсрол- Хүүхэд” төслийн удирдагч

    2008 онд НҮБ-ийн ДДБОС-гийн ЖТХ- ийн санхүүжилтээр “Урал чихэр өвсийг тарималжуулах” төслийн удирдагч

    2010 онд Байгаль Шинэчлэл төслийн уралдаанд оролцож “Урал чихэр өвсний тархац нөөцийг тогтоон нутгийн иргэдийн оролцоотойгоор хамгаалах” төслийн удирдагч

    2014- 2015 онд АНУ-ын Азийн сангийн “Байгаль орчныг хамгаалахад талуудын оролцоог нэмэгдүүлэх нь II” төслийн хүрээнд бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлийн аргачлал боловсруулахад биечлэн оролцож, нөхөн сэргээлтийн зөвлөх

    2014 онд Бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийг Баянхонгор аймгийн Жаргалант сум-5га, Галуут сум-5га, Баян-овоо сум-5га, Говь Алтай аймгийн Есөнбулаг сум- 30га, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум 3га, Дорноговь аймгийн Айраг суманд 10га-д хийлгэхэд биечлэн оролцсон.

    2015 онд Бичил уурхайгаар эвдэрсэн газрын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийг Өмнөговь аймгийн Гурван тэс сумын Нэмэхт ууланд 10га, Сэврэй суманд 10га талбайд аргачлалын дагуу гүйцэтгэсэн.

    2016 Азийн сангийн “Байгаль хамгаалахад талуудын оролцоог нэмэгдүүлэх нь II” төслийн хүрээнд Ногоон ажлын байр бий болгох төслийн зөвлөх. Төслийн хүрээнд, Ховд аймгийн Алтай суманд ”Нутгийн ургамлын үрийн бааз сан”-г 1га талбайд, Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сум, Өмнө говь аймгийн Гурван тэс суман тус тус нутгийн ургамлын үржүүлгийн 1га талбай бий болгосон.

    СУДАЛГААНЫ АЖИЛ

    “Үнэгэн сүүлхэй лидрийн агро- биологийн үндэс “дэд сэдэвт “Урал чихэр өвсний үндэсний ургац нэмэгдүүлэх нь“ дэд сэдэвт судалгааны ажлыг амжилттай гүйцэтгэсэн. Монгол орны урал чихэр өвсний нөөцийг шинэчлэн тогтоосон. Монгол орны модлог ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах, ховор ховордсон ургамлын үрийн генофондыг хамгаалах чиглэлээр судалгааны ажлыг 28 жил хийсэн.

    Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бүтээл ном товхимол 10 гаруйг бичсэн. “Говийн ховор ховордсон ургамлыг нутагшуулан тарималжуулах“ дэд сэдэвт судалгааны ажлыг амжилттай гүйцэтгэн 58 ургамлын аргазүйг боловсруулан бичсэн.

    Баянхонгор аймгийн 2000- 2005 онд Албан бус боловсролын 6 хөтөлбөрийн судалгааг хийсэн.

    2014 онд Тэжээлийн ургамалын тариалан эрхлэх

    2016 онд Бичил уурхайн биологийн нөхөн сэргээлт хийх аргачлал боловсруулах

    2016 онд Монголын нөхцөлд хамгаалагдсан хөрсөнд жилийн дөрвөн улиралын турш тариалах боломжтой гүзээлзгэний сорт гаргах

    СУРГАЛТЫН ТУРШЛАГА

    Өвлийн хүлэмжний аж ахуй эрхлэх, барих, хүлэмжинд хүнсний ногоо тариалах арга аргачлалын талаар сургалт, экологийн боловсрол олгох телевизийн нэвтрүүлгүүдэд тогтмол оролцдог. Байгаль орчны чиглэлийн мэргэжлийн түр сургалт, зөвөлгөө тогтмол хийж ирсэн. Сүүлийн 1 жилийн хугацаанд мэргэшүүлэх болон түр сургалтанд оролцсон байгуулага, иргэдээс дурьдвал: JCS ОУБ, Дэлхийн зөн ОУБ, АДРА- Монгол ОУБ, НҮБ-ын дэргэдэх ЖТ хөтөлбөр, Оюу-толгой ХХК, Таван богд ХХК, Толгойт ТББ, Хан- уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг, Өмнөговь аймаг, Баянхонгор аймаг, Сүхбаатар аймаг, Төв аймаг, Өвөрхангай аймаг, Дархан Уул аймаг, Баянгол дүүрэг, Налайх дүүргийн иргэд.

    2014 оны 4 сарын 10-с 5 сарын хугацаатайгаар ойжуулагч, цэцэрглэгч, хүлэмжийн аж ахуйн мэргэжил олгох сургалтыг явуулан 18 мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэсэн.

    НЭН ХОВОР, ХОВОР УРГАМАЛ ТАРИМАЛЖУУЛСАН ТУРШЛАГА

    1990 онд Баянхонгор аймгийн Богд сумын нутаг дахь ШУА-ийн Говийн ашигт ургамал тарималжуулах Эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн станцын ЭША С.Тунгалаг нь анх удаа хайрган хөрсөн дээр 58 ургамлыг тарималжуулан нутагшуулах ажлыг хийсэн.

    1990 онд анх удаа Урал чихэр өвсийг 3 дэд сэдвийн хүрээнд туршлага судалгааны ажлыг хийсэн. Өнөөгийн байдлаар 120га талбайд таримал Урал чихэр өвс ургаж байна.

    ГАВЪЯА ШАГНАЛ

    2005 онд Монгол Улсын Байгаль орчны тэргүүний ажилтан цол, тэмдэг

    2007 онд НҮБ-ын Махатма  Гандигийн нэрэмжит хүмүүнлэгийн шагналтан шагнал хүртсэн. (Хөдөөгийн иргэдийг боловсоржуулан амьжиргааг дээшлүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг үндэслэн)

    2016 онд МБОИЗ-ийн дээд шагнал “Ногоон од” цол тэмдэг

    2017 онд Төрийн дээд “Алтан гадас” одонгоор шагнуулсан

    tungaa_khongorgobi@yahoo.com

    https://www.facebook.com/agron…

  • Ш.Тэнгисболд- Зураач, сэтгэгч

    Монголын нэрт сэтгэгчдийн төлөөлөл. Их хөлгөн туульс бүтээлээрээ алдаршсан. “Хаданд мөнхөрсөн урлаг” бүтээлээ Дэлхийн 60 орны төрийн тэргүүнд бэлэглэсэн. “Араржин” зургаараа дэлхийн уран зургийг төгсгөлөө гэж нэгэнтээ хэлж явсан. Дэлхийн хязгааруудад Пирамид барихаар зорьж ажилладаг.

    2016 онд Монгол улсад олон улсын дээд хэмжээний АСЕМ-ын уулзалт болоход 30-40 мянган жилийн түүхтэй хадны сүг зургийг өөрийн бүтээлдээ өвөрмөц содон шийдлээр дахин давтагдашгүйгээр тусган зурсан бүтээл нь 60 орны тэргүүнд Монголын уран зургийн гайхамшгийг нэг өдрийн дотор мэдрүүлэхэд онцгой нөлөө үзүүлсэн уран бүтээлч бол зураач, барималч Ш.Тэнгисболд юм.
    “Их хөлгөн туульс” бүтээлээрээ Монгол улсдаа төдийгүй дэлхийн хэмжээнд гайхагдаж чадсан зураач, барималч.

    ЯРИЛЦЛАГА

    –Монголын Уран зургийн галерейн сан хөмрөгт хадгалагдаж байдаг “Их хөлгөн туульс” чинь ч үнэхээр сайхан бүтээл шүү. Та энэ зургаа бүтээсэн түүхээсээ хуучлаач?

    -Үнэндээ бол наад бүтээлийн тухай сэдэв чинь хүмүүст нэг их шинэлэг сонстохгүй л байх аа даа. “Их хөлгөн туульс” чинь зотон, тосоор хийгдсэн зураг л даа. 1988 онд мөнгөний ханш чанга байхад найман мянган төгрөгөөр улсад зарагдсан бүтээл. Тухайн үедээ модерн маягаар зурагдсан, шинэлэг гэгдэж л байсан. Хамгийн өндөр үнэлэгдсэн зургийг л 4500 төгрөгөөр улсын сан хөмрөгт худалдаж авдаг байсан үе шүү дээ. Ер нь өмнө нь морин хуурын сэдэв бүхий “Өвгөн хуурч” зэрэг ганц нэг бүтээл байсан л даа. Би урлаг судлаач, яруу найрагч Жамцын Бадраа гуайтай нэлээд ойр харьцаатай байсан хүн. Бадраа гуай хөгжмийн атлас бичиж, би зургийг нь зурах болсон юм. Тэр хүн надад морин хуурын талаар маш их ярьдаг байсан. Эндээс л гол санаа нь төрсөн дөө. Морин хуур бол нумнаас төрсөн хөгжим гэж надад ярьдаг байсан нь санаанд үлдэж. Харин “Их хөлгөн туульс”-ын хувьд үзсэн хүмүүс “Харах бүрт л аяндаа хуур эгшиглэж байгаа юм шиг болж” гэж урам хайрлаж байсан тохиол цөөнгүй.

    –Та “Их хөлгөн туульс“-аа адууны гавал толгойтой, чонон толгойтой гээд олон янзаар хувилж зуржээ?

    -Хэдэн хувь, хэдэн янзаар зурах нь миний хэрэг юм. Клод Мане гэхэд нэг зургаа 300-400 удаа зурж л байсан шүү дээ.

    –Манжийн дарлалын эсрэг амь насаа ч хайрлалгүй тэмцсэн Монголын ард түмний зоригт хөвгүүн, Хотгойдын Чингүнжавын хөшөөг та хийсэн дээ?

    -Ард түмэн, эх орон, эрх чөлөөний төлөө тууш-тай тэмцэгч Шадар ван Чингүнжавын хөшөөг Баянгол дүүргийн XIX хорооны Чингүнжавын өргөн чөлөөнд одоогоос хэдэн жилийн өмнө миний эх загварын дагуу “Монгол уран цутгуур” компани цутгаж бүтээсэн. Шадар ван хуяг дуулгаа асаан, дайн тулааны догшин хар тугаа зүүн гартаа атгаж, сэлэм, нум, сумаа агсан, хилэн хар морьтойгоо дүүлэн давхиж буйгаар дүрсэлсэн ухаантай. Суурьтайгаа арван метр өндөр хүрлээр цутгаж хийсэн хөшөө шүү дээ. Хатан зоригт Чингүнжав бол Чингис хааны алтан ураг Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн арав дахь үеийн ач хөвүүн болон 1710 онд одоогийн Хөвсгөл аймгийн нутагт Хотгойдын засаг ноён бэйл Бандийн ууган хүү болон мэндэлсэн эх оронч. Манжийн дарангуйллыг эсэргүүцсэн бослогыг удирдаж, 1756 онд Манжийн цэрэгтэй хийсэн хүч тэнцвэргүй тулаанд дийлдэж ухарсаар Орос, Монголын хилийн зааг дээр баригдаж, улмаар хэрцгийгээр тамлагдан амь насаа алдсан гунигт хувь тавилантай баатар. Энэ хүн хэдийгээр эх нутгийнхаа төлөө үр хүүхэд, эмгэн буурал ээжийнхээ хамт цаазлуулсан ч Монгол түмний сэтгэл зүрхэнд үеийн үед мөнхөрсөн гайхамшигт гавьяатай. Тиймээс “Төр, үр хоёр минь мөнх оршиг” гэсэн алдарт үгийг нь хөшөөний сууринаа сийлж мөнхөлсөн дөө.

    –Таны баримлын урланд “Үндсэн хууль“-ийн загалмайлсан эцэг хэмээгддэг нэрт хуульч Б.Чимэд агсны хөшөөний загварууд харагдсан. Та хөшөөг нь хийж байгаа юм уу?

    -Чимэд гуайг 1990 оноос мэдэх хүн. “Үндсэн хууль” батлах үед Их хурлын төсөлд ажиллаж байсан. Миний зурсан цагаан шонхор төрийн сүлдэнд өрсөлдөж байсан үе л дээ. Хүүхдүүдтэй нь ч ойр дотно явдаг. Алтан өлгийд оршуулах үед нь бунхны нь ч хийсэн. Тэгээд л тэр их хүний гэгээн дурсгалыг мөнхжүүлэх үүднээс хөшөөнийх нь эх загварыг гаргаад байна.

    –Өндөр гэгээн Занабазарын хөшөөний эх загвар байна. Энэ хөшөө хаана босох бол?

    -Хөшөөний шавыг Гандантэгчинлэн хийдийн урд босгохоор аль эрт шавыг нь тавьчихсан байгаа ш дээ. Социализмын үеэс л төлөвлөгдсөөр өдий хүрсэн, үйл ажил л болохгүй байгаа болохоос. Төрийн шагналт зохиолч Дарамын Батбаяр, Гандангийн хамба лам Д.Чойжамц, ардын зураач Цүлтэм, доктор Ишжамц, түвдэч Р.Отгонбаяр гуай бид нар сан байгуулах гэж нэвтрүүлэг хүртэл хийж байсан. Тэр үед ирсэн зургаан зуу гаруй захидал Д.Батбаяр гуайд одоо ч байх ёстой. Өндөр Богдын хөшөөг босгохыг зууны наян хувь нь дэмжиж байсан. Өндөр Богдыг би яагаад биширч шүтдэг вэ гэвэл тэр их хүний бүтээл туурвил бол ур хийцээрээ Монголд байтугай дэлхийд хосгүй зүйл байдаг. Тэрнээс гадна тэр их хүмүүний бүтээсэн соёмбо төрийн сүлдэнд мөнхөрсөн. “Дэлхийн туг сүлдийн түүх” хэмээх АНУ-аас хэвлүүлсэн атлас номонд “Хамгийн сонирхолтой сүлдтэй улс” гэж Монгол Улсыг онцолсон байдаг юм. Дөрвөн хуруу зузаан тэр том атласын хавтсыг эзэн Богд Чингэс хааны маань цагаан шонхор шувуун сүлдээр чимсэн байдаг юм.

    –Төрийн шагналт зураач Ойдов гуайн зурсан өнөөгийн төрийн сүлдийг модон морь энэ тэр гээд нэг хэсэг шүүмжилж байсан. Таны зурсан цагаан шонхор бүтээл шалгарсан бол энгэртээ шууд л төрийн шагналын тэмдэг зүүх байж гэж харамсдаг уу, та?

    -Ойдовын бүтээлийн тухайд би шүүмжилж чадахгүй. Одоогийн сүлдийг шүүдэг хүн нь би биш. Надад тийм эрх ч байхгүй. Уран бүтээлийн өрсөлдөгчөө муулах муухай.

    –Монгол Улсын Ерөнхийлөгч шонхор шувууг “Төрийн бахархалт шувуу“-гаар зарласан. цагаан шонхороор сүлдээ хийчихэж болдоггүй юм байх даа?

    -Шонхорын тухай нэг баримтат киног нэг хүү хийсэн байгаа. “Монголын нууц товчоон”-д Хиад боржигоны сүлд, Дэй сэцний зүүд энэ тэр гээд цагаан шонхорын тухай арваад удаа дурдсан байдаг. Зурагт, энтертайнмент мэдээлэлгүй дундад зууны үед хээр гадаа явж байгаа хүнд тэнгэрт нисэж яваа шувуу шиг тийм гайхамшиг хэн ч бодвоос байхгүй шүү дээ. Шонхор шувуу тагтаа шиг жижигхэн шувуу мөртлөө ямар зоригтой, хурдан шаламгай, хоромхон зуурын дотор тэнгэрт цэг шиг шунган алга болж байгааг шүтэн биширч байсан нь лавтай. Тэрнээс эдэлж хэрэглэдэг адуу морио шүтээд байгаагүй л байхгүй юу. Шонхорыг эцэг дээдсийн сүнс сүлд гэж итгэж ирсэн нь ч үүнтэй холбоотой. Эзэн Чингэсийн шүтэж явсан сүлд юм чинь цагаан шонхорыг төрийн бахархалт шувуу болгохоос ч аргагүй юм.

    –Таны цагаан шонхор яаж яваад цагдаагийн байгууллагын сүлд болчихов?

    -Пүрэв генералын үед болсон. Их хурал дээр төрийн сүлдээр батлагдахгүй болонгуут л надад санал тавьсан. Пүрэв генерал, хөдөлмөрийн баатар Л.Түдэв гуай нар их дэмжиж байсан юм.

    –Та “Их хөлгөн туульс“-аасаа өөр ямар бүтээлийг боломжийн болсон гэж үнэлж явдаг бол?

    -Миний анд, төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Х.Билэгжаргал агсан “Хүний хийсэн болгон мундаг болно гэж байхгүй. Надад “Ламбугайн нулимс” дуурь, Бавуугийн Лхагвасүрэнд “Боржигоны бор тал” гэж нэг шүлэг, чамд нэг сохор өвгөн байна. Эдгээр чинь л бусад бүтээлээ тодорхойлж явна” гэдэг байсан.

    –Та сүүлийн үед ямар бүтээл туурвиж байна даа?

    -Цагийн урлаг цагийнхаа л урсгалыг нэхнэ. Яахав, арван гурван бүлэг үзэсгэлэнгээ дэлгэнэ гэж бодоод л явж байна. Хойд туйл дээр мөсөн пирамид, урд туйл дээр цасан пирамид босгоно доо.

    “Их хөлгөн туульс”. Зураачийн урлан дахь хувилбар

    Л.БАТЦЭНГЭЛ (Өдрийн сонин)

  • Норовчойжоогийн ЭРДЭНЭЧУЛУУН

    1988 оны 3-р сарын 14- нд Улаанбаатар хотод төрсөн.

    2010 онд Кино Урлагийн Дээд Сургуулийг Жүжигчин мэргэжлээр төгссөн. Сурч байх хугацаандаа телевизэд ажиллаж улмаар телевизийн хөтлөгч, сэтгүүлчээр ажиллаж эхэлсэн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА

    2015 оноос NBS Үндэсний мэдээллийн телевизэд Ерөнхий редактор, “Монголчууд” бүтээгч, санаачлагч, хэрэгжүүлэгч Хүмүүсийг дэмжигч цуврал нэвтрүүлгийн санаачлагч хөтлөгч, редактор

    2014- 2015 он “Smart social media group” Ерөнхий редактор, “Технологийн хөгжил монголд” төсөл нэвтрүүлгийн санаачлалгч

    2014 оноос “Оршихуйд” продакшн Гүйцэтгэх захирал. Хар тамхины эсрэг реклам сурталчилгаа, гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг цуврал нэвтрүүлэг

    2012- 2014 “Үндэстний тойм” сэтгүүлд сэтгүүлч, редактор. Эрүүгийн хуулийн цуврал баримтат нэвтрүүлгүүд, иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөлтэй хамтран “Хот, Хөгжил, Хүн” сэдвээр цуврал төслийн нэвтрүүлгүүд

    2011- 2012 онд Эх орон телевиз Ерөнхий редактор, Өглөө хөтөлбөрийн нэвтрүүлэгч

    2010- 2011 онд Эх орон телевиз “Монголчууд архинаас татгалзаж байна” төсөл нэврүүлэг

    https://www.facebook.com/erkachuk
    https://www.facebook.com/NOTSTAY
    https://twitter.com/Chuka71erka

  • А.Чимэд-Очир- Monline спорт хувцасны үйлдвэрийг үүсгэн байгуулагч

    Monline брэнд 21 аймгийн салбартайгаа нийлээд сард ойролцоогоор 800-­900 сая төгрөгийн орлого олж байна. Гэхдээ энэ бол бага тоо. Үүний цаана илүү том зах зээл байгаа юм.

    Хуульч, орчуулагч, менежер, эдийн засагч, нягтлан бодогч, маркетингийн мэргэжилтэй хүн монголоор дүүрэн болчихож. Тэгсэн хэрнээ юм бүтээдэг хүн алга. Жишээ нь оёдолчин ажилд авъя гэхээр олддоггүй. Эсгүүрчин бол бүр олдохгүй. 

    Ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдийн биеийн тамирын хувцасны зах зээл тэр чигээрээ нээлттэй байна. Тиймээс монгол хүний хувиа бодсон, арчаагүй зангаа хойш тавьж, энэ зах зээлийг хятадуудаас булаах л ёстой байхгүй юу.

    Monline компанийн захирал А.Чимэд-Очиртой спортын хувцас үйлдвэрлэлийн зах зээлийн талаар ярилцлаа. Нэг үеэ бодвол дотоодын үйлдвэрүүд энэ зах зээлд хүч түрэн орж ирсэн ч ихэнх мөнгө урд хөрш рүү урссан хэвээр байгааг тэрбээр ярилцлагадаа онцолсон. Нэг ёсондоо спорт хувцасны зах зээлд боломж нээлттэй байгааг А.Чимэд-Очир захирал хэлэхийг хүссэн юм.

    МОНГОЛЧУУД СПОРТЫН ХУВЦАС ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН 50 ХУВИЙГ Л ДӨНГӨЖ ЭЗЛЭЭД БАЙНА

    -Та энэ салбарт хөл тавиад найман жил болжээ. Тухайн үед спорт хувцасны зах зээлийн нөхцөл байдал, өрсөлдөөн ямархуу байв?

    -Би уг нь тэс өөр мэргэжлийн хүн. Өмнө нь 14 өөр салбарт бизнес хийж үзсэн. Анх намайг энэ салбарт орж ирэхэд Монгол дахь оёдлын үйлдвэрүүдийн ихэнх нь татан буугдсан, мэргэжилтнүүд нь өөр чиглэлээр ажилладаг, зарим нэг нь байрны хонгилд өмдний түрий хасах гэх мэт жижиг хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулсан байдалтай л байлаа. Гэтэл зах зээл нь Монголд байгаад байдаг. Тиймээс энэ салбарт хүчээ сориод үзье гэж шийдсэн юм. Ер нь талх сайн барьдаг хүн талхны цехийн захирал байх албагүй. Харин талх сайн барьдаг хүнийг ажиллуулж чаддаг хүн талхны цехийн захирал байх ёстой юм. Зах зээлийн өнөөгийн хэллэгээр энтрепрёнер гэх юм уу даа. Ер нь 11 жилийн өмнөөс төлөвлөж, хоёр, гурван жилийн турш судалгаа хийж байгаад орсон. Хувцас бол хүний байнгын хэрэглээ. Гэвч энэ хэрэгцээг Монголын үйлдвэрүүд огт хангаж чаддаггүй, ихэнхийг нь Хятадын зах зээл эзэлчихсэн байна. Ингээд эхний ээлжинд спорт хувцас үйлдвэрлэж үзэхээр шийдсэн. Учир нь байгууллага бүр дотроо тэмцээн зохион байгуулдаг. Энэ бүгдэд нэгэн ижил өмсгөлөөр жигдрэх шаардлагатай. Сүүлийн үед монголчууд Эрээнээс авчирсан чанар муутай өмсгөлийг голох хандлагатай болсон шүү дээ. Тэр ч утгаараа зах зээл нь байгаа юм. Мэдээж спорт хувцас ноосон биш, дөрвөн тийшээ сунадаг байх ёстой. Тиймээс дэлхий нийтээрээ спорт хувцсыг нийлэг эдээр хийдэг юм байна гэх мэтийг судалгаа хийх явцдаа олж мэдсэн. Өмнө нь дөрвөн тийшээ сунадаг материал гаргаж аваагүй үед спортын хувцас том, хэлхгэр байж. Харин одоо материалын “ааш” зөөлөрч, үүнийгээ дагаад бие барьсан, загварлаг хувцас үйлдэрлэх боломж бүрдсэн. Нийлэг материал гэхээр манайхан элдэв хуванцар ашиглаж хийсэн, хүний биед хортой эд гэж ойлгодог. Үнэ хямд тийм материал байх нь байна. Харин Adidas, Nike-ийн ашиглаад байгаа тийм материалыг Гуанжоуд үйлдвэрлэж байна. Хүн спорт хувцас өмсөөд идэвхтэй хөдөлгөөн хийхээр хөлөрдөг. Хөлөрснөөс болоод арьсны нүхнүүд онгойно. Түүнд нь ямар нэгэн химийн бодис орчихвол маажуур загатнаа үүсэхээс эхлээд янз бүрийн сөрөг үр дагавартай. Тиймээс дэлхий нийтээрээ спортын хувцасны материалд шинжлэх ухааны үндэстэй хандаж, хүний биед сөргөөр нөлөөлөхгүй байх тал дээр маш их анхаардаг болсон. Энэ мэт шат давааг туулсаар үйлдвэрээс нь /Гуанжоу/ бараагаа татаж, хувцсаа үйлдвэрлэж эхэллээ. Тухайн үед Монголд “Төмөр трейд”, “Сомо” зэрэг хэдхэн үйлдвэр ажиллаж байв. Энэ хэд нь өмнөх ажлаа барддаггүй. Тэд нийт зах зээлийнхээ тавхан хувийг л хангаж байсан. Ингээд ажиллаад эхэлтэл манайх бас ачааллаа дийлэхээ болилоо. Манайх орж ирээд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад ч нийт зах зээл дэх монголчуудын эзлэх хувь 10 л болж байгаа юм. Үлдсэн 90 хувь нь бас л хятадуудад үлдсэн. 

    -21 аймагт салбар нээх санаа эндээс төрсөн үү?

    -Тийм ээ. Үйлдвэрүүд байгуу-лагдаж байгаа ч ачааллаа дийлэхгүй болохоор ийм том зах зээлийг монголчууд хуваан эзэлж, хятадуудын эзлэх хувийг багасгаж болохгүй гэж үү хэмээн бодох болсон. Ингээд 21 аймгийн төлөөллийг урьж, өөрийнхөө зардлаар долоо хоногийн сургалт зохион байгуулж, энэ үеэрээ техник тоног төхөөрөмжөө хэрхэн ажиллуулахаас авахуулаад спорт хувцас яаж үйлдвэрлэх бүх процессоо зааж өгсөн. 21 аймагт салбартай болно гэхээр “Энэ нөхөр баахан газарт салбар нээгээд уул овоо шиг ашиг олох нь” гэж хүмүүс боддог. Гэтэл би эднээс нэг ч төгрөгийн ашиг аваагүй. Зүгээр л монголчууд нийлж хятадуудад алдаад байгаа 90 хувийн зах зээлийнхээ нэг хэсгийг ч атугай эзэлж явъя гэж бодсон юм. Энэ нь манай үйлдвэрт ч ашигтай байлаа. Учир нь бараа таталтын хэмжээ бага болохоор шууд авч чадахгүй, хүнээр дамжуулдаг байв. Дунд нь ченж ороод ирнэ гэдэг төлбөр нэмэгдэнэ гэсэн үг. Ингээд 21 аймаг бүгд нийлээд материалаа татахаар ченжээр дамжуулах шаардлагагүй болсон. Нэг кг даавуунаас таван юань хэмнэнэ гэдэг асар их хэмнэлт байхгүй юу. Ингэснээр Monline нэрийн үйлдвэрүүд бүгд нэг стандартаар, нэг материалаар бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэх боломж бүрдсэн. Тэгсэн хэрнээ дөнгөж 30 хувиа л базаж эхэлж байгаа юм. “Төмөр трейд” зэрэг бусад үйлдвэртэйгээ нийлээд шүү дээ. Үлдсэн 70 хувь нь бас л хятадуудын мэдэлд хэвээрээ. Бид гаднынхнаас зах зээлээ харамлаагүй байж бие биедээ боломж олгохоос татгалзах ёсгүй биз дээ. Тиймээс бусдадаа боломж олгох үүднээс сошиал, хэвлэл мэдээллээр спорт болон чөлөөт хувцасны зах зээл, үйлдвэрлэлийн горим, арга барил бүхнээ харамгүй зааж, сурталчилж эхэлсэн. “Зах зээл нь байна, боломж байна. Та нар хүрээд ирвэл дэмжиж туслахад бэлэн байна, арга замыг нь заагаад өгье” гэх зэргээр их сурталчилсан. Нэг ёсондоо загас барих аргыг бусдадаа зааж өгөөд байна шүү дээ. Үүний үр дүнд манайхаас зөвлөгөө авч, салаалсан долоон компани бий болсон. Эндээс цааш салбарласан, өмнө байсантайгаа нийлээд зөвхөн Улаанбаатар хотод 30 шахам спортын хувцас үйлдвэрлэлийн компани бий болоод байна.

    -Ингэж салбарлаад зах зээлийнхээ хэдэн хувийг эзэлдэг болов?

    -21 аймаг, гурван хот, Улаанбаатарт 30-аад үйлдвэртэй болсон хэрнээ манай ажил багасаагүй. Бид бүгд нийлээд зах зээлийнхээ дөнгөж 50 хувийг л эзэлж аваад байна. Яахав, нэг үеэ бодвол байгууллагуудын спорт арга хэмжээний хувцсыг манайхан дотооддоо үйлдвэрлээд байна. Гэтэл үүний цаана ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдийн биеийн тамирын хувцасны зах зээл тэр чигээрээ онгорхой байна. Миний ажлыг булаачих вий гэсэн монгол хүний хувиа бодсон, арчаагүй зангаа хойш тавьж, энэ зах зээлийг хятадуудаас булаах л ёстой байхгүй юу.

    МИНИЙ ЗОРИЛГО ТОМ ҮЙЛДВЭРТЭЙ БОЛОХ БИШ

    -Энэ зах зээлд төчнөөн төгрөг эргэлддэг гэсэн багцаа тоо гаргах боломжтой юу?

    -Би энэ тоог гаргадаг хүн биш, зүгээр л бусдадаа боломж олгосон оёдлын үйлдвэрийн захирал. Ямар ч байсан ажлын ачааллаа дийлэхгүй болохоор зах зээл байна гэдгийг л мэдээд байгаа юм. Харин Monline брэнд 21 аймгийн салбартайгаа нийлээд сард ойролцоогоор 800-900 сая төгрөгийн орлого олж байна. Сард бараг тэрбум төгрөг гэсэн үг. Гэхдээ энэ бол бага тоо шүү. Үүний цаана илүү том зах зээл байгаа юм. Сагсны эрэгтэй, эмэгтэй баг хувцас захиалахад 12 өмсгөлөөр бодоход 660,000 төгрөг болно. Гэтэл манай нэг үйлдвэр өдөрт 4-5 багийн хувцас гаргаж байна.

    -Нэгэнт ачааллаа дийлэхгүй байгаа юм чинь үйлдвэрээ өргөжүүлье гэж боддог уу?

    -Хүн хүний мөрөөдөл, зорилго өөр байдаг байх. Миний зорилго бол том үйлдвэртэй болох биш. Хүнд мөнгөөр худалдаж авдаггүй аз жаргал зөндөө байдаг юм. Тиймээс би орлогын хязгаараа тогтоочихсон. Манай Улаанбаатар дахь салбар 15 ажилчинтай. Тэднийхээ цалинг тавьж, бусад бүх зардлаа хасаад сардаа 3-5 сая төгрөгийн ашиг олж байвал надад хангалттай. Ажлаа дарамт багатай хийж, чөлөөт цагаараа фитнесст явж, гэр бүлтэйгээ аз жаргалтай амьдармаар байна шүү дээ. Зарим нэг нь “Би тэдэн хүний ажлын байр бий болголоо. Ингэж хөдөлмөрлөж байхад улсаас дэмжсэнгүй” гэж ирээд л гомдоллодог. Яг үнэндээ улсаас дэмжлэг горьдох биш, дор бүрнээ хичээгээд явахад Монголд сайхан амьдарч, бизнес хийж болж байна шүү дээ. Бизнес хийж, үйлдвэрлэл эрхлэхэд Монгол шиг сайхан газар хаа байна. Социализмын үед, төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаар хүмүүжсэн хүмүүс улсаас янз бүрийн юм нэхээд байдаг. Гэтэл зах зээл чинь тэс өөр нийгэм шүү дээ. Одоо бүх бурууг төр засагт үүрүүлчихээд ажил хийхгүй, гомдсон хүмүүс олшроод байх шиг санагдах юм. Эцсийн эцэст хэн амьдрах гээд байгаа юм бэ гэдгээ бодолцох ёстой. Аль ч нийгмийн үед ажилсаг хүн л сайхан амьдардаг юм.

    -Одоо 21 аймгийн салбар бас л ачааллаа дийлэхгүй байна уу?

    -Бас л ялгаагүй. Бид дотоод сүлжээтэй, түүгээрээ долоо хоногт хоёр удаа хуралддаг юм. Гэтэл “манай ажлыг танайх хийгээд өгөөч, бид амжихгүй байна” гэсэн үгс дотоод сүлжээнд хамгийн их байдаг юм.

    -Хэн нэгэн хүн энэ зах зээл рүү зориглоод орохоор бол юунд анхаарах ёстой вэ. Үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхэд хэдий хэр хөрөнгө шаардлагатай бол?

    -Оёдлын салбарын нэг гоё юм байдаг юм. Учир нь оёдлын үйлдвэр ямар ч стрессгүй, тоног төхөөрөмжөө нэг л удаа авна. Мэдээж машин, тоног төхөөрөмжүүд шинэчлэгдэж байдаг л даа. Гэхдээ оёдлын машины үндсэн үйлдэл өөрчлөгддөггүй юм. Тиймээс техник, тоног төхөөрөмж хоцрогдчихно гэж санаа зоволтгүй. Намайг компьютерийн худалдаа эрхэлдэг байхад аль болох хурдхан зарж дуусгахгүй л бол үзүүлэлтүүд нь хоцрогдож, үнэ цэн нь багасаад бүр хэнд ч хэрэггүй болох ч үе байсан. Харин оёдлын салбарт даавуугаа оруулаад ирсэн байхад 10 жил болсон ч үнэ цэнтэй хөрөнгө хэвээрээ байдаг. 15 хүнтэй спортын хувцасны үйлдвэр байгууллаа гэж бодъё. Үйлдвэрийн байрны үнэ өртгийг хэлэх боломжгүй. Тухайн хүн хотын аль хэсэгт, хэчнээн метр квадрат байр түрээслэх нь тодорхойгүй шүү дээ. Харин тоног төхөөрөмж, бараа материал авах 10 сая төгрөгтэй байхад энэ бизнес рүү орчихно. Ер нь хийе, бүтээе гэвэл эрэлт, худалдан авагч нь байна. Манайхны зарим нь сургуулийн хүүхдийн спорт хувцас руу орж эхэллээ. Зарим сургууль үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих нь зөв гээд маш сайхнаар хүлээн авч байна. Гэвч зарим нь хүчээр хувцас шахах нь гэх мэтээр эсэргүүцдэг.

    -Бид зах зээлээ тэлэхийн тулд яах ёстой вэ?

    -Ажилла, хөдөлмөрлө гэж л хэлмээр байна. Ажилд хүн авъя гэхээр ирэх хүн байдаггүй. Тэгсэн хэрнээ ажилгүйчүүдийн тоо их хэвээр. Дандаа дээд сургуулийн дипломтой ажилгүй залуус. Ялангуяа монголчууд “агаарын” мэргэжил маш их эзэмшиж байна. Хуульч, орчуулагч, менежер, эдийн засагч, нягтлан бодогч, маркетингийн мэргэжилтэй хүн Монголоор дүүрэн болчихож. Тэгсэн хэрнээ юм бүтээдэг хүн алга. 15 ажилчинтай манай үйлдвэрт гэхэд би өөрөө нягтлангаа хийчихдэг. Манайд маркетингийн менежерийн хэрэг алга. Эдийн засагч, хуульч хэрэггүй. Шаардлагатай бол хуулийн зөвлөгөө өгдөг газарт хандчихаж болж байна. Тэгсэн хэрнээ оёдолчин олддоггүй. Эсгүүрчин бол бүр олдохгүй. Энэ бүхнийг улс бодлогоор зохицуулах ёстой байх. Гэхдээ улсын бодлого гээч зүйл бүх юман дээр гажчихаад байна даа. Анх оёдлын үйлдвэрээ байгуулахдаа 45-аас дээш насны хүмүүсийг ажилд авна гэж зар тавсан юм. Угаасаа хүний нөөцөө ингэж бүрдүүлнэ гэж төлөвлөж байлаа. Яагаад гэвэл бэлдсэн залуучууд алга. Харин социализмын үед бэлтгэгдсэн мундаг хүмүүс насаараа гадуурхагдаад ихэнх нь ажилгүй, зарим нь манаач, үйлчлэгч хийсэн байдалтай байна. Тиймээс 45-аас дээш насны хүнийг ажилд авна гэсэн зар тавьсны дараа маш олон хүн утасдаж, долоохон хоногийн дотор багаа бүрдүүлсэн.

    МИНИЙ МӨНГӨ ГУАНЖОУД ОЧИХ БИШ, МОНГОЛДОО ҮЛДЭЭСЭЙ ГЭЖ ХҮСЭЖ БАЙНА

    -Жижиг, дунд бизнес эрхлэхэд төрийн зүгээс зөвшөөрөл, бичиг цаас, татварын дарамт их үзүүлдэг гэж ярьдаг. Таны бизнест ийм зүйл мэдрэгдэж байна уу?

    -Хүмүүс ингэж яриад байдаг юм, ямар юмных нь дарамт байх вэ дээ. Хийх хүнд боломж их байдаг, хийхгүй хүнд шалтаг мундахгүй гэсэн үг байдаг даа. Яг үүнтэй адилхан. Мэдээж зарим нэг салбарт татвар, зөвшөөрөл, лиценз гээд янз бүрийн дарамт ирдэг л байх. Харин манай оёдлын салбарт харьцангуй гайгүй шүү. Нийгмийн даатгал, мэргэжлийн хяналтаас шалгалт орж ирэлгүй яахав. Гэхдээ харьцангуй наанатай цаанатай харьцана. “Танай энэ чинь болохгүй байна, тэд хоногийн хугацаа өгье. Шийдсэн байгаарай” гэх мэтээр уян хатан болсон байна лээ. Би өөрөө Оёдлын холбооны Удирдах зөвлөлд багтдаг юм. Энэ холбоог байгуулсан цагаас хойш ганц л зүйлийг хэлсээр ирсэн. “Манай холбоо төр засгаас ямар нэг зүйл нэхэх биш харин бүх оёдолчдод тулгараад байгаа асуудлыг төр засаг, харьяа яаман-даа гаргаж тавья, ажиллах хөр-сөө эрүүлжүүлэх боломжийг бий болгодог болмоор байна” л гэдэг. Жишээ нь мэргэжилтэн бэлдэх хүний нөөцийн асуудал байна. Мөн Хятадын зах зээлд их хэмжээгээр хийсэн ижил төрлийн бүтээгдэхүүн Монголын хилээр ямар ч татваргүй ороод ирдэг. Харин энд бараа материалаа авахаас эхлээд байрны түрээс, цахилгаан, нийгмийн даатгал, татвар гээд дагалдаж гарах зардал асар их. Гэтэл иргэн Дорж Хятадаас 1000 ширхэг хувцас ямар ч татваргүй оруулж ирээд зарахаар өрсөлдөх чадвар харилцан адилгүй болчихоод байгаа юм. Тиймээс Монголдоо үйлдвэрлэж байгаа ижил төстэй бараанаас гаалийн татвар бүрэн авдаг болооч ээ гэсэн хүсэлт тавиад байгаа юм.

    -Та нарын хийж чадахгүй зүйл байна уу?

    -Энэ салбарт материал буюу даавуугаа л хийх үйлдвэр хомс байна. Бусад бүх юмаа өөрсдөө хийнэ. Нэг үеэ бодвол сурагчийн формын ачаар даавууны үйлд-вэрүүд өндийгөөд эхэлсэн. Гэтэл дотооддоо үйлдвэрлэсэн даавуугаар формоо хийхгүй, урдаас оруулж ирээд байна. Үнэн арчаагүй байгаа биз. Уг нь тэдэнд захиалга өгч, ачаалал нь нэмэгдэх тусам ашигтай ажиллаж, үнэ нь хямдарна шүү дээ. Сурагчийн форм хийж буй бүх үйлдвэр дотоодын үйлдвэртээ даавуугаа захиалчихвал хэн хэндээ ашигтай байгаа юм. Манайх даавууны утас хийж байгаа үйлдвэрүүдэд “Надад манай энэ материалтай дүйцэхүйц материалтай даавуу хийгээд өгөөч. Тэгвэл би өөрийн үйлдвэр, 21 аймгийн бүх салбартайгаа нийлээд захиалья” гэсэн санал тавьчихаад байгаа. Хэрэв ингэвэл миний мөнгө Гуанжоуд очих шаардлагагүй болж, Монголдоо үлдэх юм. Ийм байдлаар бид нэг нэгнээ бага гэлтгүй дэмжиж байж үндэсний үйлдвэрлэл хөгжих учиртай. Хэрэв манайх бусдадаа бо-ломж олгоогүй бол спорт хув-цасны үйлдвэрлэл Монголд ингэж хөгжих байсан эсэхийг хэлж мэдэхгүй юм. Монголчууд энэ зах зээлийнхээ ядаж 40-50 хувийг эзэлж, энэ олон хүн ажил, орло готой болгож байна гэдэг бидний хамгийн том шагнал юм.

    http://www.monline.mn/
    https://www.facebook.com/Monline-%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82-%D1%85%D1%83%D0%B2%D1%86%D0%B0%D1%81-141091039396932/

    Эх сурвалж: Засгийн газрын мэдээ

  • Ренчингийн БАРСБОЛД

    Нэрт палентологич, академич, АНУ-ын нэрт эрдэмтэн Ромер болон Симпсон нарын нэрэмжит 23-дахь шагналт.

    Азийн үлэг гүрвэлүүдийг судлах нийгэмлэгийн тэргүүн

    Монгол академич Олон улсын сээр нуруутны палеонтологийн нийгэмлэгээс нэр хүндтэй шагнал хүртжээ. Нэрт зохиолч Бямбын Ренчингийн хүү, Шинжлэх ухааны академич Р.Барсболдод дэлхийн палентологийн шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулсных нь төлөө сээр нуруут палентологийн шинжлэх ухааны шинэ төвшинд гаргаж ирсэн АНУ-ын нэрт эрдэмтэн Ромер болон Симпсон нарын нэрэмжит шагнал олгосон байна. Энэхүү шагнал нь сээр нуруут палеонтологийн мэргэжлийн хамгийн өндөр шагнал бөгөөд 1987 оноос өнөөг хүртэл 22 эрдэмтэн хүртээд байгаа аж. Салбартаа нобелийн шагналын хэмжээнд үнэлэгддэг уг шагналын 23 дахь эзэн нь Монголоос тодорсонд шинжлэх ухааны салбарынхан баяртай байв. Шинжлэх ухааны Академийн Палентологийн төвийн захирал, академич Р.Барсболд Олон улсын сээр нуруутны палеонтологийн нийгэмлэгийн 70 жилийн ойн хурлын үеэр уг шагналыг хүртжээ. Манай улсад палеонтологийн 60 гаруй нэр төрлийн олон зуун олдвор байдаг агаад түүний тодорхой хувийг 1960 оноос хойш өдийг хүртэл энэ салбарт ажиллаж буй академич Р.Барсболдын оролцоотойгоор олны хүртээл болсон байна. Єдгөө 75 насыг зооглож яваа академич Р.Барсболд сүүлийн 20 жилд манай орныг палеонтологийн шинжлэх ухааны ач холбогдолтой олдворуудаараа дэлхийд эхний гуравдугаар байр эзэлдэг болоход ихээхэн зүтгэл гаргасан ажээ.

    2012 онд ОХУ-ын төрийн хүндэтгэлийн одонгоор шагнуулсан.

  • Магсарын БАЗАРРАГЧАА- Ногоон уул уурхай

    Уул уурхайн инженер, ногоон хөгжлийг эрэлхийлэгч. Ногоон хонх ТББ-ийн гишүүн. Молголын Ашигт Малтмал Баяжуулагчдын холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн

    1986 онд төрсөн. 

    БОЛОВСРОЛ                                                                                   

    • Ø 2004-2009 он, Украйн, Донецкийн Үндэсний Техникийн Их Сургууль, ДонНТУ, “Уурхайн инженер ба ашигт малтмалын баяжуулагч инженер” Баклавр,
    • Ø 2010-2011 он, Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль, Ашигт Малтмалын Баяжуулалтын Технологи, Магистр.
    • Ø 2017 оноос хойш Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан Технологийн Их сургуульд докторант.

    СУРГАЛТ, КУРС                                                                                                       

    • Ø 2009 он, Баяжуулах үйлдвэрийн операторын сургалт, Эрдэнэт Үйлдвэр ХХК,
    • Ø 2010 он, Нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн төслийн зураг төсөл, Герман MBE-CMT GmbH,
    • Ø 2012 он, Олон Улсын Нүүрс Баяжуулагчдын Сургалт, семинар АНУ,
    • Ø 2013 он, Олон Улсын Нүүрс Баяжуулагчдын XVII хурал, семинар, Турк,
    • Ø 2014 он, Бүрэн механикжсан нүүрсний уурхайн технологи, Олон улсын сургалт, БНХАУ
    • Ø 2015 он, Олон улсын сүлжээг ашиглан нүүрсний салбарыг хөгжүүлэх сургалт, БНСУ
    • Ø 2014-2016 он, Аж үйлдвэрийн төслийн судалгаа, хэрэгжилт, Германы хамтын ажиллагаа.
    • Ø 2017 он, Global Commercialization Workshop, KAIST, Daejeon, Korea.

    УР ЧАДВАР                                                                                                      

    • Ø Технологийн судалгаа (уурхай, эрдэс боловсруулалт, нүүрс- хими, цахилгаан эрчим хүч)
    • Ø Төслийн удирдлага (төслийн тойм судалгаа, ТЭЗҮ боловсруулах, зураг төсөл, тендэрийн шалгаруулалт, барилга угсралт, залгалт)
    • Ø Олон нийтэй харилцах ба асуудалыг шийдвэрлэх, Багаар ажиллах ба дэмжлэг үзүүлэх, Сургалт зохион байгуулах
    • Ø AutoCad программ, MS Office, MS Project, Visio, Share point
    • Ø Төлөвлөлт болон хуваарийг боловсруулах.

    ОЛОН НИЙТИЙН АЖИЛ & ШАГНАЛ                                                                                           

    • Ø 2012 он, Монголын Залуучуудын холбооны ТЭРГҮҮНИЙ ЗАЛУУ алтан медал,
    • Ø 2013 он, “Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн “Шилдэг Эрдэм Шинжилгээний бүтээл Тууривагч”
    • Ø 2013 он, Монголын Ашигт Малтмал Баяжуулагчдын Холбоо “ТЭРГҮҮНИЙ БАЯЖУУЛАГЧ”
    • Ø 2017 он, Уул уурхай, Хүнд үйлдвэрийн яамны “ЖУУХ БИЧИГ”
    • Ø 2019 оноос Молголын Ашигт Малтмал Баяжуулагчдын холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА                                                                                                     

    • Ø Туслах багш

    Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн Уул Уурхайн Сургуульд Нүүрс баяжуулах Технологи курс хичээлийг анхлан боловсруулсан

    • Ø Төслийн хяналт, гэрээний хяналт

    Цагаансуварын зэс-молибдены баяжуулах үйлдвэр болон Хөх Цавын цементийн үйлдвэрийн багт орж ажилласан.

    • Ø Хагас коксын үйлдвэр

    Төслийн инженер, ТЭЗҮ боловсруулах, барилга угсралтын ажилд оролцож 2012 онд ашиглалтанд хүлээлгэн өгсөн.

    • Ø Нүүрс баяжуулах үйлдвэр болон 32 км урт конвейер

    Нүүрсийг хуурай болон нойтон аргаар баяжуулах харьцуулсан туршилт судалгаа, ТЭЗҮ, зураг төсөл, шалгаруулалт, гэрээний хэлэлцээрийг шатанд төслийн инженерээр ажилласан.

    • Ø Цахилгаан станц

    Нарийнсухайтын уурхайг түшиглэн барих 2×135 МВт цахилгаан станцын EPC гэрээний хэлэлцээр, зураг төслийн ажил.

    • Ø Технологийн Судалгааны Төв

    Нүүрс болон нүүрс-химийн туршилт судалгааны ажлыг гүйцэтгэж тайлан боловсруулах,

    • Ø Хүрэн нүүрсийг хатаах & брикетлэх,

    Адуунчулууны хүрэн нүүрсийг хатаах чанарыг нь дээшлүүлэх туршилт & ТЭЗҮ боловсруулах.

    • Ø Шатдаг занар

    Хөөтийн шатдаг чанарын туршилт судалгаа, боловсруулалт, ТЭЗҮ

    • Ø Нүүрсний уурхай/давхарын метан хий

    Өрөмдлөгийн төлөвлөгөө, урьдчилсан ТЭЗҮ, төслийн менежмент.

    АЖИЛЛАСАН БАЙГУУЛЛАГА                                                                                                       

    • Ø 2009 оноос “Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн Судалгаа Хөгжлийн Газарт Судлаач инженер
    • Ø 2010-2019 оноос “Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн Төслийн Удирдлагын Газарт Нарийнсухайтын нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн төслийн инженер.
    • Ø 2019 оноос Кей Минералс Солюшн ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал. (Зөвлөх үйлчилгээ)

    МЭРГЭЖЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ГИШҮҮНЧЛЭЛ & ХЭВЛҮҮЛСЭН ИЛТГЭЛ                                                                                                       

    • Ø Монголын Баяжуулагчдын Холбооны гишүүн, Нүүрс баяжуулалтын – Мэргэшсэн мэргэжилтэн,

    Хэвлүүлсэн илтгэл – 18

    Зөвлөх үйлчилгээний талаар санал солилцох 
    magsarbazarragchaa@gmail.com
    https://www.facebook.com/magsar.bazarragchaa

  • Мөнхбадрахын МӨНГӨНЦЭЦЭГ- Монгол бүжиг судлаач, бүжиг дэглээч

    Монгол үндэсний бүжиг, бий биелгээг судалгаа, сургалтын шинэ түвшинд гаргаж ирсэн нэрт судлаач, бүжиг дэглээч. Хадны сүг зургийн судалгааг үндэсний бүжгийн хөдөлгөөний дэглэлтэнд оруулж ирсэн.

    СУИС-ийн БУС-ийн ахлах багш, бүжиг дэглээч, МУСТА, докторант
    “Натурдаанс” ХХК-ий захирал

    1971 оны 5 сарын 30- нд Улаанбаатар хотод төрсөн. 1979-1989 онд 75-р сургууль, 1989-1991 онд СГДунд сургуулийн бүжгийн багшийн анги, 1993-1997 онд СУИС-ийн бүжиг дэглээч, багшийн ангийг тус тус төгссөн. 2007 онд “Хадны зураглал дахь бүжиг дүрсэлгээ” сэдвээр урлаг судлалын ухааны Магистр зэрэг хамгаалсан. 2010 оноос СУИС-д докторантурт сурч байна. 

    АЖЛЫН МЭДЭЭЛЭЛ

    1984-1991 онд МҮЭСТО-ы “Хараацай” чуулга, 1997-1998 онд ДБ-ийн “Эрдэнэт” чуулгад бүжиг дэглээч багшаар, 1998-2000 онд СУИС-ийн Бүжгийн тэнхимд багш, 2000-2010 онд Австри улсын Вена хотын Оттакринг дээд сургуульд Ази бүжгийн багш, 2010 оноос Үндэсний дуу бүжгийн “Түмэн Эх” чуулгад бүжиг дэглээч багшаар, 2010 оноос одоог хүртэл СУИС-ийн ТДУС-ийн БУНТ-д МУБ-ийн багшаар ажиллаж байна. 

    1990 онд Цэнгээнт бүжгийн “Улаан сарнай” хамтлагийг үүсгэн байгуулалцсан, 1995 онд ХААИС-ийн дэргэд Цэнгээнт бүжгийн “Хатантуул” хамтлагийг үүсгэн байгуулсан, 2004 онд “Naturdance” мэргэжлийн бүжгийн студийг үүсгэн байгуулсан. СУИС-ийн БУС-ийн Монгол бүжиг, Монгол бүжгийн заах арга зүй, Монгол бүжгийн зохиомж хичээлүүдийг заадаг. 

    ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АЖИЛ 

    2011 онд Голланд улсын Амстердам хотноо зохиогдсон “Beyond India” модерн бүжгийн сургалтанд оролцож “Хад, агуйн бүжиг дүрсэлгээ” сэдвээр постер илтгэл, – 2012 онд СУИС-ийн СИС-аас зохион байгуулсан “Соёл Судлалын Их Семинар”-т “Монголын соёлын түүх, онол, пратиктийн асуудал” сэдэвт семинарт “Хад агуйн зураглалаас бүжиг дүрсэлгээ” илтгэл, – 2013 онд ТДУС-иас зохион байгуулагдсан багш нарын эрдэм шинжилгээний хуралд “Тайзны монгол бүжгийг зөв хөгжүүлэх нь” илтгэл тавьж тусгай байр эзэлсэн, – 2015 онд БУС-иас зохион байгуулагдсан багш нарын эрдэм шинжилгээний хуралд “Монгол тойрон бүжиг” илтгэл,

    – 2013 онд АНУ-ийн элчин сайды яамтай хамтран “Хамтдаа бүжиглэе” орчин үеийн бүжгийн сургалтыг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд болон мэргэжлийн бүжигчидэд дунд явуулав. Уран бүтээл.

    УРАН БҮТЭЭЛ
Ажиллах хугацаандаа 5 бүрэн хэмжээний бүжгэн жүжиг, 4 бэсрэг бүжгэн жүжиг,150 гаруй уран бүтээл болон концертийн бүжгүүдийг дэглэн найруулсан нь СУИС, ҮДБЭЧ, ХЦДБЧ, “Түмэн Эх” чуулга, “Сүлд” чуулга болон Дундговь, Дорноговь, Өвөрхангай, Увс, Төв, Баянхонгор аймгуудын театрын урын санд орж тайзнаа тоглогдсоор байна.

    ШАГНАЛ, УРАМШУУЛАЛ

    2004, 2011 онд Зууны манлай бүжиг дэглээч Ц.Сэвжидийн нэрэмжит мэргэжлийн Бүжиг-дэглээчдийн 3-р уралдаанд амжилттай оролцож хоёрол бүжгээр Тэргүүн байр, гурвал бүжгээр Тэргүүн байр, бүжиг дэглээч номинацид Тэргүүн байр тус тус эзэлсэн. Улаан-Үд хотод зохиогдсон Ази Номхон далайн орнуудын шилдэг бүжигчдийн “Венок дружбы” уралдаанд 2010 онд бүжигчин Номгонмаа “Нэгэн хүний явдал” гоцлол бүжгээр Тэргүүн байр, 2011 онд бүжигчин Ариунболд, “Торгууд эр”, “Тал нутаг”, бүжигчин Мөнгөнчимэг “Эх биелгээ”, “Бүсгүй” зэрэг М.Мөнгөнцэцэг багшийн дэглэсэн бүжгүүдээр Тэргүүн байр эзэлсэн. 2011 онд МУУГЗ Б.Алтанцэцэгийн нэрэмжит II уралдаанд Шилдэгийн шилдэг бүжиг дэглээч, багшаар шалгарсан. 2012 оны 2-р сард Новосибирск хотноо болсон ЮНЕСКО-оос зохион байгуулсан Бүжиг дэглээчдийн Олон Улсын уралдаанд Хүүхдийн төрөлд IV, Орчин үеийн бүжгийн төрөлд III, Ардын бүжгийн төрөлд II байр тус тус эзлэн ерөнхий оноогоор II байранд шалгарч Мөнгөн Нефертит цом авчирсан. 2012 оны 9-р сард ӨМӨЗО-ы Ордос хотноо болсон олон улсын ардын бүжгийн 3-р уралдаанд “Сугсраан донж”,”Аврага зээрд” бүжгүүд нь 3-р байр Хүрэл цом,”Домог биелгээ” бүжиг 2-р байр Мөнгөн цом, Бүжиг дэглээч Алтан цом хүртсэн. 2014 оны 6-р сард ОХУ-ын Тува улсын Кызыл хотноо болсон “Сердце Азий”олон улсын бүжгийн уралдаанд “Сугсраан донж”, “Домог биелгээ” бүжгүүдээр оролцож 2-р байр Мөнгөн цом хүртсэн. 2015 оны 3-р сард ОХУ-ын Буриад улсын Улаан-Үд хотноо олон улсын бүжиг дэглээчдийн 7-р уралдаанд “Шонхор биелгээ”, ”Домог биелгээ” бүжгүүдээр оролцож Тэргүүн байр эзэлсэн.

    https://www.facebook.com/mungu.munkh

  • Амартайван АМАРСАЙХАН- Зохиолч, шог зураач

    Сэтгүүлч, зохиолч

    Шог зохиол, зургаар оролдод 20 жил болж байна. Алтайн сүрлэг уулсын хормойд унаж, хутга шиг шовх хөх чулуудад өвдгөө шалбалж өссөн нэгэн билээ.

    Хошин зохиол сараачиж, шог зураг эрээчин сар жилийг умартан суухуйд, уугуул нутаг Есөнбулагийн рашаан арвантаа харзалж, Олон нуурын дэрснээ хун галуу хоринтоо чуулжээ.

    Энэ зуурт “Цахиур Төмөр” сонин, “Алтай” телевиз, “Тоншуул” сэтгүүл, Хэвлэлийн хүрээлэн, “Сэтгүүлч” коллеж, “Цалиг” студийн ширээг элээж үзлээ, элээсээр ч сууна. Сүүлийн үед өвөг дээдсийн шүтээн Баян Богд уул минь, онигор бор нүднээс нь ухаан уугисан хөх өвгөд минь нүдэнд харагдаж, шоглож шоолох бус уйлж хайлж уярсан юм бичьюү гэж ч бодогдоод байх шиг. Гэвч инээдэм наргиа, ёж ёргиогүй бол амьдрал гэгч харанхуй болох тул үзгээ юүлж, бийр юугаа хатааж үл түвднэм билээ.

    2005 онд шог өгүүллэг, шог зургийн “Өөхөнд хулдсан егөө” ном гаргасан. 2009 онд “Хэцүү анги” кино зохиол, 2010 онд “Тусгай салаа” кино зохиол бичсэн маань кино болон бүтээгдэж МҮОНТ- р цацагдаж олны хүртээл болсон.

    http://amarsaikhan.blogspot.com/

    https://www.facebook.com/amarsaikhan.altangerel