creativemongolia

Category: урлаачид

  • Д.Дамсрайсэлнэн- Монгол гэр урлалын мастер

     Монгол гэр урлалын мастер. Монгол гэр үйлдвэрлэлийн салбар карказан хийцлэлийн анхлан нэвтрүүлсэн. Чемоданд багтах эвхдэг жижиг гэрээс эхлээд 40м деаметртэй Аварга том гэр хүртэл зохион бүтээжээ.

    Дэлхийн хамгийн том гэрийг 2018 онд бүтээж Гиннесийн номонд албан ёсоор бүртгэгдсэн монгол хүнийг Д.Дамсрайсэлнэн гэдэг. Ийм нэртэй хүн Монголд одоогоор цорын ганц байна. Нэрийнхээ талаар манай сурвалжлагчид хуучилсныг нь үзвэл, түүний аав лам хүн байжээ. Хүүхэд тогтохгүй байсаар Дамсрайсэлнэн гэдэг нэр өгч байж нэг тогтоож авсан аж. Хүү нэрийнхээ учрыг сайн мэдэхгүй явсаар их олон жил өнгөрсөн байна. Тэгж явсаар одоогоос арваад жилийн өмнө нэгэн америк хүний хүсэлтээр Төвдөд хэдэн гэр аваачиж барих болжээ. 10 ханатай нэг, таван ханатай дөрөв, дөрвөн ханатай дөрвөн гэр хийж ачуулаад өөрөө эхнэрийн хамтаар араас нь очсон байна. Тэдгээр гэрийг захиалсан америк хүн Төвдийн хөдөө нутгийн ядуу айлуудад бэлэглэсэн аж. Гэр үзээгүй төвд хүмүүс монгол гэрээс адис аваад л мөргөөд байх юм гэнэ. Гэрээ эхнээс нь бариад байж байтал төвд хүмүүстэй танилцах хэрэг гараад нэрээ хэлтэл өнөө төвдүүд гэрт төдийгүй түүнд мөргөөд унасан гэнэ. “Ийм нэртэй хүнээс адис авахгүй бол болохгүй” гээд л аваад байсан гэнэ. Тэгээд учрыг нь асуутал Дамсрайсэлнэн гэдэг нь Бурханы номын нэрээр барахгүй төвдүүдийн өдөр бүр уншдаг номын тоонд ордог тийм нандин ном юм байжээ. Ялангуяа орой үдэш хүн айж цочих юм гарвал энэ номыг уншихад зүгээр болдог, их тус авралтай гэж үздэг аж. Тэгээд хүмүүсийн мөргөх нь олширсонд Дамсрайсэлнэн гуайд их эвгүй санагдаж, ичмээр ч болж “Би ер нь хүнд адис өгдөг хэн ч билээ” гээд, нэрээ хэлэхээ байсан гэнэ. Ямар ч байсан нэрнийхээ нарийн учрыг Төвдөд очиж байж ийн мэдэж авсан байна.

       Залууд нь түүний нэрийг хүмүүс тэр бүр бүтнээр нь хэлдэггүй, цээжлэхэд ч амаргүй учраас Дамсрай, эсвэл Сэлнэн л гэдэг байж. Завхан аймгийн Их-Уул сумын уугуул тэрбээр 1973 онд цэрэгт мордож Улаанбаатар хотын Амгалан дахь 012 дугаар ангид алба хаасан байна. Нэг удаа ангиараа Улсын цирк үзсэнээс хойш энэ урлагт дуртай болж хувийн хичээл зүтгэлээр илбийн эрдэмд суралцаад хожмоо хөдөө орон нутагт үндэсний циркийн урлагийг хөгжүүлэх үйлсэд олон жил зүтгэсэн түүхтэй хүн юм. Ингээд хөдөөгүүр тоглолтоор явж байхад хөтлөгч нь “Дуудахад хэцүү нэр юм, эвгүй ч нэр” гэж төвөгшөөхөөр үл барам аймгийн нам төрийн удирдах хүмүүс “Үнэхээр эвгүй, үзэл сурталд таарахгүй нэр юм. Солих хэрэгтэй” гэжээ. Эцгийн өгсөн нэрийг арай ч бас сольчихож чадахгүй гайхаж байгаад нэг ламаас асуутал “Солих хэрэггүй” гэж. Ингээд уул нэрээрээ явсаар шинэ цагтай золгожээ. Яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо түүний дотнын найз бөгөөд хэдэн жилийн өмнө Тайваньд мөн захиалгаар гэр барихад хамт явсан гэнэ. Тийн явахдаа Дамсрайсэлнэн гуай “Манай аав ер нь надад их хариуцлагагүй нэр өгсөн байна шүү” гэсэнд найрагч бээр “За чи ер тэгж болохгүй. Чиний нэр бол маш учиртай, онцгой нэр” гэжээ. “Бүтнээр нь амандаа хэлээд явахад, хэлсэн хүндээ маш сайн” гэж эрдэм номтой хүмүүс өгүүлж байсан нь нэг бус гэнэ. Эцгийн хайрласан нэрээс улбаалан өдий 70 шахсан насандаа ийм ийм явдалтай учирснаа Дамсрайсэлнэн гуай манай сайтад ингэж өгүүлэв. Дашрамд дурдахад, монгол гэр хийдэг түүний хувийн компанийн нэр “Сэлнэн”.

    Далай Чойнхор вангийн хошууны удамт урчуудын өнөө цагийн томоохон төлөөлөл, “Сэлнэн” компани, сэлнэн брендийг үүсгэн байгуулагч Дашбалжирын Дамсрайсэлнэн гуай ажгуу. АНУ-ын Небраска мужийн Омаха хэмээх хотын төвөөс 100 орчим км зайд байх нэгэн эдлэн газарт захиалагчийн хүсэлт ёсоор түүний урлаж босгосон тэр аварга том гэр нь 24 ханатай, 290 уньтай, ханын эрсний өндөр 2м 80см, унины урт 7м 60см, тоононы диаметр нь 5м 60см бөгөөд 4 баганатай, 4 зүгт харсан 4 хаалгатай аж.Энэхүү аварга том гэрийг дагалдаж бас 4 ханатай 10 жижиг гэр бүтээж барьж босгожээ. 1990-ээд оны эхээр Монгол дахь Энх тайвны корпусынхан анхны 5 ханатай монгол гэрийг АНУ-д аваачиж байсан бол түүнээс хойш төр, нийгэм, соёл боловсрол, аялал жуулчлал, иргэд хоорондын харилцааны шугамаар цөөнгүй монгол гэр АНУ-д очсон түүхтэй. Харин Дамсрайсэлнэн гуайн энэ аварга гэр хэмжээний хувьд АНУ дахь хамгийн том монгол гэр төдийгүй нүүдэлчдийн хот айлын уламжлалт систем бас монголчуудын төрт ёсны уламжлал, хүрээ маягийн суурин амьдралын хэв маягийг харуулсан хэлбэр агуулга бүхий ГЭР ХОТХОН гэдэг утгаараа АНУ-д анхдагч нь бололтой. Монголын Эзэнт гүрний үед монголчуудын уламжлалт гүн ухаан, төрт ёс, их хаадын философийг “тээсэн” ИХ ГЭР “Газар дундын тэнгисийн их уснаа арга буюу тулж … “үүнээс цааш явах газар үгүй” хэмээсэн нь монголын их түрэлтийн төгсгөлийн цэг байсан гэлтэй. Тэгвэл энэ удаа нутаг хошууны уран гарт ах далайн чинадад холын Америкт “их гэр”-ээ ийнхүү босгож гал голомтыг нь тулчихаад ирж…Дашбалжирын Дамсрайсэлнэн… Зартын Халуун-Усны эхний Дашбалжир хэмээх тэр өвгөн бага идэр насандаа Тариатын хүрээний төгсгөл үеийн сүүлчийн шавь нарын нэг байсан бөгөөд сурсан ном эрдмээрээ хожим нутаг жалгынхандаа тус хүргэж байснаас үзвэл оточ-маарамбын ухаанд суралцаж байсан бололтой хэмээн тэрбээр аавыгаа дуурсаж аавынхаа төрж өсч бас бурханы хутгийг олсон Зартын рашааны доод бие, Алаг нуурын дээд дэнжийн нэгэн дэвсэгт олон жилийн өмнө суварга босгосон тухайгаа хуучилна. Тэрбээр Зар нутгийн “модны эв нийлүүлж,цавууны хөг тааруулах” эрдэмт өвгөд болох уран Доолой гуайг дурсан залбирах, эдүгээ 90 давж 100 дөхөж буй Нямсүрэн гуайг жинхэнэ “бурхан ухаантай дархан хүн” хэмээн бишрэх… Хангай ханы арын шинэсэн их ойн захад, хуш модны хараа барааны газар төрж өсч ус нутгийн урчуудын “ухааны ур, нүдний ур, гарын ур”-ыг өвлөж өссөн тэрбээр ердөө 4-р ангийн боловсролтой л нэгэн. Гэвч тэр бага залуугаасаа Тосонцэнгэлийн МБК-тай ажил амьдралаа холбож, Ардын циркийн анхны илбэчин жүжигчний нэг байж, циркийн номер үзүүлбэрүүдийн болон илбэ ухааны номеруудад ашиглагдаж хэрэглэгддэг аппарат элдэв техник хэрэгслүүдийг Л.Нацаг, Д.Дагвадорж гуай нартайгаа ярилцаж зөвлөж зураг төслийг нь гарган зохион бүтээж өөрөө гардан хийж ирсэн түүхтэй. Анх 1990-ээд он буюу зах зээлийн эхэн үед орон нутагтаа “Тээл” хоршоог байгуулалцан модоор урлах үйл хэргээ эхлүүлж улмаар 1997 оноос УБ хотноо гэрийн мод, модон эдлэлээ хийж урлах ажлыг эхэлснээс эдүгээг хүртэл энэ чиглэлээр жижиг дунд үйлдвэрлэл буюу соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг эрхэлж нэгэнт монгол гэр, гэрийн тавилгын өөрийн нэрийн Сэлнэн брендийг гадаад дотоодын хэрэглэгчдийн дунд бий болгож чаджээ. Түүний өнгөрсөн он жилүүдийн оргил амжилт нь 2018 онд Геннисийн амжилтанд бүртгэгдсэн дэлхийн хамгийн том монгол гэр, эдүгээ хүмүүсийн танил хэрэгцээ болсон Дамсрайн хийц буюу “Сэлнэн” бренд юм. Тэр бас өөрөө өөрийгөө үнэхээр хөгжүүлж чадсан төрөлхийн “энтерпрейнэр” бас инноватор” хүн…. Номт дээдсийн удам, билгүүн авьяаст өвгөдийн үргэлжлэл, ус нутгийн уран гарт ах мину.

    https://www.facebook.com/%D0%A…

  • Гомбосэдийн ЕРӨӨЛТ- Гутлын мастер, World Championships in Shoemaking тэргүүн шагналт

    Гутлын үе дамжсан мастер урлааач, Дэлхийн аваргын “WORLD CHAMPIONSHIPS IN SHOEMAKING 2018 ”тэмцээний, Сонгодог төрлийн тэргүүн шагналт.

     Үе дамжсан гутлын мастер. ЗХУ-д Хэвлүүрийн зохион бүтээгч зураач дизайнер мэргэжлээр дүүргэсэн. Мэргэжлээрээ Лондонд ажиллаж байсан.

    “euGo since 1934” гэдэг ч их учиртай. Миний өвөөгийн 1934 онд хэрэглэж байсан дээр үеийн Зингэр оёдлын машин, багаж, төхөөрөмж одоог хүртэл надад байдаг. Зарим багажууд бол маш эртнийх, би одоог хүртэл хэрэглэсээр байгаа. Тэмцээнийхээ гутлыг ч тэдгээр багажаар хийсэн. Өвөө маань Маршал Чойбалсан, Оросын сургагч нарын гутлыг хийдэг гуталчин хүн байсан. Цэдэнбал даргын гутлыг ч бас хийж байсан түүхтэй. Тэгэхээр энэ бол үүх түүх. Өвөөгийн маань хийж байсан арга барил, нарийн технологи, өвөрмөц зүйлс надад өв дамжин уламжлагдан ирсэн. Иймд бид ч мөн удам дагасан урлаачид гэдгээ харуулахаар танилцуулга видео бэлдэж зохион байгуулагчид руу явуулсан. Танилцуулгадаа монголчууд эртнээс өөрсдөө гутлаа урлаж ирсэн уламжлалтай, түүх соёлтой ард түмэн гэдгээ харуулахыг хичээсэн.

    ЗХУ-д хэвлүүрийн зохион бүтээгч зураач дизайнер мэргэжлээр дүүргэсэн, Д.Ариунхүүд 1989 онд хадаг барьж шавь орж байлаа. Түүнд хэвлүүрийн зохион бүтээгч Ганбаатар, Намсрай нараас дамжиж ирсэн ширээ байсан бөгөөд маш энгийн мөртлөө эргономик сайтай ширээ байсан юм.Тухайн үедээ ийм ширээ хийнэ дээ гэж бодоод дараа нь Англиас англичуудын санааг нэмж зохиогоод 28 жилийн дараа долоо хоногт л хийсэн.

    Eugo.G – The Bespoke Shoemaker

    Mr. Yeruult Gombosed has created bespoke shoes ranging from the classic Oxford to the most eccentric of styles, for over twenty years. He first learned the meticulous stages of shoemaking at a young age from his grandfather, a master shoemaker since 1934, in Ulaanbaatar, Mongolia.Yeruult’s passion for shoes flourished during his time in London, where he was able to explore different roles and paths within his career from designing high-fashion footwear to creating special orthotics . He refined his style and skills whilst working and collaborating with British master shoemakers. Mr. Yeruult returned to Mongolia to run the family business, honouring the shoemaking traditions passed down from his grandfather to create beautifully eloquent bespoke shoes for every need. Since its establishment in 1934, euGo Shoes has formed a firm reputation in Mongolia as the finest shoemakers. Mr. Yeruult was presented with the prestigious state award of Honourable Craftsman and Designer in 2009. To this day, the business is owned and managed by the founding family and is entering its third generation. Mr. Yeruult currently works between his workshops in San Francisco and Ulaanbaatar.

    Ярилцлага бүтэн унших

  • Халтарын ХАДХҮҮ- Шаазан урлалын мастер

    Шаазан урлалын нэрт мастер. Монголын үндэсний онцлогтой Шаазан урлалын хөгжлийн шинэ түүхийг эхлүүлсэн урлаач. Түүний бүтээлүүд Монголд төдийгүй олон улсад үнэлэгддэг.

    Хувь хүн аливаа нэг зүйлийг бүтээх гэж төрсөн байдаг. Уг үйл нь агуу байх ёстой гэдэг бол өнөөгийн соёл болоод иргэншлийн нөхцөлд хэдийн зөвшөөрөгдсөн зүйлсийн нэг билээ. Тиймдээ ч бид уран бүтээлчдийн тухай зайлшгүй ярьж, бичиж байх шаардлагатай тулгарна. Үүнтэй эвлэрэх бүрийд бийрлэж болмоор сэтгэгчид бидний дунд өдөр бүр чимээгүйхэн хөдөлмөрлөж явдаг нь олзуурхууштай хэрэг.

    Халтарын Хадхүү. Түүн рүү очих зам энгийн мэт боловч өдөр тутам нүдний өмнүүр эрээлжлэн өнгөрдөг хотын үймээнт хөдөлгөөнөөр дүүрэн. Нийслэлийн өргөн чөлөөнөөс гарч анир гүмхэн тал нутгийг зорих шаардлага үгүй. Учир нь монгол шаазан урлаач маань чимээ шуугиант их хотын нэгэн авсаархан өрөөний буланд шинэхэн гаргах гэж буй үзэсгэлэнгийнхээ баримлуудыг урлан намуухнаар инээмсэглэж суух амуй.

    Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийг 1991 онд керамик, ваар урлалын чиглэлээр төгссөнөөс хойш өнөөдрииг хүртэл тасралтгүй бүтээлээ туурвиж буй уран бүтээлч бол Х.Хадхүү юм. Түүний шаазан урлалууд нь Монголын дүрслэх урлагт шаазангийн урлагийн шинэ төрөл сэргэн мандсаныг харуулаад зогсохгүй дэлхийн хэмжээнд үнэлэгдэх бүтээл төрсний илрэл болдог билээ. Харин дээр дурдсан сургуулийнхаа босгоор 15 настайдаа алхаж орсон байдаг. Үүнээс үзэхэд түүнд төрөлхийн уран бүтээлчийн зөн совин, анхнаасаа бидний араншин, сэтгэл зүрхэнд өгөгдчихсөн бүтээлч чанар оршин байсан нь илэрхий.

    Тэрбээр “Хуучин социализмын үед зөвхөн олон нийтэд зориулан өргөн хэрэглээний шаазан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байсан бөгөөд тансаг зэрэглэлийн урлагийн бүтээл бүтээх технологи байхгүйн улмаас орхигдсон байсныг орчин үеийн шинжлэх ухаан техникийн дэвшлийн үр дүнд маш нарийн ур хийцтэй шаазанг хийх боломжтой болсон” хэмээн ярьж байв.

    Х.Хадхүү нь гангар шаазангаар аяга, таваг, айрагны хул хийхээс гадна Өндөр гэгээн Занабазарын дүр бүхий шаазан баримал, Ногоон дарь эх бурхан, Чингис хааны хөрөг зурагтай ваар гээд олон нарийн ур хийц бүхий бүтээлийг урлаж, түүгээрээ өөрийн бие даасан үзэсгэлэнг эх орондоо хэд хэд гаргаад амжсан билээ. Жишээ нь түүнд хэдэн мянган долларын үнэтэй Занабазар хийцийг шаанзангаар хэрхэн урлаж болохыг харуулсан баримлууд бий. Мөн монголчуудын ахуй амьдрал, урлаг, ёс заншил зэргийг тодорхой цаг хугацааны агшинд хөдлөшгүйгээр барьж үзүүлсэн бүтээлүүд нь өндрөөр үнэлэгддэг байна. Тэр дундаа ардын бүжигчид, дуучид болон хөгжимчдийг дүрсэлсэн цуврал бүтээлүүд нь аялагч жуулчдын сонирхлыг ихээхэн татдаг гэнэ.

    Мэдээж шаазангийн үйлдвэрт хэдэн мянган бүтээл өдөр бүр гардаг. Харин Х.Хадхүүгийн бүтээл уран нарийн хийц болоод чанараараа ялгардаг. Тэрээр Монгол шавраар бүтээл хийхээс гадна Герман, Англиас тусгай бодис авч, шавартайгаа холиод гурил шиг маш нарийн “наанги” буюу олон улсын хэллэгээр “каолин” шороо гаргаж уран баримлын чиглэлийн жинхэнэ гоё шаазан гаргаж авдаг ажээ.

    Түүний “Монгол шаазангийн гайхамшиг” үзэсгэлэнг Оросын “asia.ru” сайтынхан ирж сурвалжилсан бөгөөд “Монголд шаазан урлал дахин сэргэлээ” хэмээн мэдээллэж байсан юм.  

    Дэлхийн улс орнууд шаазангаар өөрийн түүх соёл, ёс заншлаа шингээсэн байдаг. Хятад шаазанг харсан хэн ч энэ бол хятад соёл мөн байна гэж мэддэг. Хятад хүний философи, аж амьдралын бүх зүйлийг шингээсэн байдгийг бид мэднэ. Оросын шаазан ч мөн адил. Үүнтэй адил Монгол Улс түүх, соёл, монгол хүний философийг дэлхий нийтэд шаазангаар дамжуулан таниулах чухал ач холбогдол байгааг Х.Хадхүү хамгийн түрүүнд ойлгож, таньсан уран бүтээлч юм.

    БҮТЭЭЛЧ

    Шаазан эдлэл гэдэг ур ухаан, цаг хугацааны урт болоод тэсвэр тэвчээрийн үр дүнд бий болдог нарийн төвөгтэй урлагийн бүтээл. Олон зуунд дурсагдан үлдэх учиртай ганц шавар ваарыг бүтээх явцад жижигхэн буруу үйлдэл гаргахын төдийд л өнөөх урлагийн бүтээл хэнд ч хэрэггүй шаврын өчүүхэн хэлтэрхий болж үлдэнэ. Үнэ цэнэ нь ийм л уйгагүй хөдөлмөр, нарийн ур ухааныг дотроо агуулж байдаг учир шаазан урлал өнөөдөр ч хэрэгцээ өндөртэй байдаг билээ. Гэвч нэг л төрөл зүйлийн утга санаа агуулсан, сувенир болгон тавьж гэрээ гоёчлох хэрэглээний бүтээл туурвих нь уран бүтээлчийн хувьд байж боломгүй үйлдэл. Тиймээс Х.Хадхүү өөрийн шаазан урлалын бүтээлүүдэд Занабазар хийцийг нэвтрүүлж эхэлсэн юм.

    Бүтээлүүд дунд нь “21 дарь эх”, “Өндөр гэгээний таван дүр” зэрэг олон баримлууд бий. Занабазар хийцийг шаазангаар урлаж хүмүүст хүргэнэ гэдэг маш их судалгаа, хөдөлмөр шаардсан ажил. Мэдээж бүтээгч маань технологи болоод өнгө бэлгэдлийнх нь талаас шаазангаар урлах боломжтой гэж үзсэн болов уу.

    “Занабазарын хийцэд ямар ч залгаас ороогүй гэж ярьдаг. Гэвч үнэндээ залгаас орсон байдаг байхгүй юу. Зарим хүмүүс  ингэж хэлэхээр дургүйлхдэг л дээ. Ямар материалаар яаж цутгадгийг өөрийн биеэр туршиж байж л мэдэж авна. Хамгийн гол нь тэр залгаасыг огт мэдэгдүүлэхгүйгээр хийдэгт л гол учир бий. Шаазан дээр ч гэсэн залгаас нь харагдахгүй. Тиймээс Өндөр гэгээний хийцээр бүтээхийн тулд түүнийг эхлээд гайхалтай сайхан хуулбарладаг байх ёстой” хэмээн Х.Хадхүү ярьж байв.

    Мэдээж хүнд металаар бүтээсэн Занабазарын бүтээлүүд дэлхийд гайхагддаг. Тэгвэл шаазан нь маш уян зөөлөн элемент учир Занабазар хийцийг шаазанд нэвтрүүлж урлахад илүү гоёмсог харагддаг байна.

    БҮТЭЭЛЧИЙН ЭРЭЛ

    1993 онд сургуулиа төгсөх үед Х.Хадхүү дипломын ажлаа “Шүхэрч Буниа” сэдэвтэй бүтээлээр онц хамгаалжээ. Ийнхүү аж төрөхүйд хөл тавих болсон тэрээр цаашид шаазан урлалын чиглэлээр бүтээл туурвихаар нэгэнт шийджээ. Гэвч тухайн цаг үеийн нийгэм ороо бусгаа, үйлдвэрүүд хангамжийн хүнд нөхцөлд байсан учир шаазангийн үйлдвэрт ажиллах боломжгүй болсон байна.

    Харин Х.Хадхүү энэ завсарт дан ганц шаазангийн үйлдвэрт олж авахгүй боловсролыг өөртөө бий болгожээ. Мэдээж ажил олдоогүй ч нөхцөл байдалд гутранги сэтгэлээр хандаагүй бөгөөд өөрөө бие даан уран бүтээл туурвих болсон байна. Тэрээр керамикийн баримал, металл цутгуур, уран зураг гээд бүхий л төрлөөр ажиллаж, өөрт байх ёстой чадваруудыг хөгжүүлжээ. Ингэж явсаар өнөөдөртэй золгосон шаазан урлаач маань энэ урлалыг дэлхийн хэмжээнд таниулах хүсэл өвөртөлж, эхний алхмуудаа хэдийн хийчихсэн яваа билээ.

    Тэрээр уран зураг, метал зутгуур, сийлбэрийн ажлыг хүртэл мэргэжил болгон хичээллэж байсан нь өндөр чанартайгаар урласан шаазан эдлэлүүдээс нь харагддаг. Мэдээж дүрслэх урлагийн олон чадвар Х.Хадхүүд байх шаардлагатай. Уран зургийн аргыг нэлээдгүй өндөр түвшинд эзэмшсэн байдал нь түүний Сүхбаатар, Цэдэнбал, Чингис хаан зэрэг эрхмийн хөрөг бүхий шаазан ваарнуудаас тодорхой харагддаг. Бүтээл бүрт нь туссан өнгө будгийн сонголт, хээ угалз, сийлбэрлэх уран чадвар зэрэг нь тухайн бүтээлчийн зураг зурах авьяасын тодотгол болон оршиж байна.

    Уран бүтээлчийн эрэл хайгуулаас гадна энэхүү үгийг шууд утгатай нь холбогдуулан авч үзэж болмоор нэг зүйл бий. Учир нь Х.Хадхүүгийн дипломын сэдвээ амжилттай хамгаалсан “Шүхэрч Буниа” баримал сургуулийн фондноос алга болж байжээ. Гэтэл нэгэн хүн айлд байгааг нь мэдээд түүнд хэлж. Ийнхүү тэрээр өөрийнхөө бүтээлийг 250 мянган төгрөгөөр худалдан авсан гэдэг. Хүн бүрийн амжилтанд эхлэл гэж бий. Тэрхүү эхлэлийг хадгалсан нандин дурсамж бүхий үнэт зүйлсийг ойлгож таньсан уран бүтээлчийн бүтээх үйл явц, эрэл хайгуулд харин төгсгөл гэж үгүй билээ.

    ЭЦЭСЛЭЛ ҮГҮЙ

    Шинэ оны эхний сар дуусаагүй энэ цаг дор Х.Хадхүү шинэхэн уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ “Хийморь” нэртэйгээр “Үндэсний түүхийн музей”-д гаргалаа. Тухайн үзэсгэлэнд тавигдсан бүтээл болгоноос уламжлалт ёс заншил, түүхийн уртад гээгдэж үлдээгүй нүүдэлчдийн дэврүүн оршихуйн дүр төрхийг харж болно.

    Энэ нь түүний 7 дахь уран бүтээлийн үзэсгэлэн байв. Монгол орны зан заншил, нүүдэлчин ахуйн өдөр тутмын амьдралыг харуулсан баримлуудаас гадна, эх орны онгон дагшин байдлыг шаазан дээр өнгө будаг тохируулан урласан нь тус үзэсгэлэнгийн нэгэн чимэг болон оршиж байна.

    1990-ээд оноос хойш төдийлөн сайн зам туулалгүй явсаар өдийг хүрсэн шаазан урлагийн хөгжил өнөөгийн түвшинд хэрхэн бүтээгдэж буйг харахыг хүсвэл Х.Хадхүүгийн бүтээлүүдийг сонгон сонирхох нь хамгийн зөв зам юм. Хонх мэт жингэсэн дуутай, өөгүй гоёмсог шаазан эдлэлийг монгол хүн өөрийн ур ухаанаар бүтээж нь байгаа нь үзэгчдэд нэн олзуурхууштай.

    Шаазангаар бүтээл урлахад олон төрлийн материал ордог бөгөөд орцноосоо хамаараад энгийн болон гангар шаазан бүтддэг тухай Х.Хадхүү бүтээлч өгүүлж байв. Харин тус үзэсгэлэнгийн бүтээлүүд ясны цагаан шавраар бүтжээ. Хоёр шаазан аягыг алган дээрээ зэрэгцүүлэн тавьж амсарыг нь зөөлөн мөргөлдүүлэхэд гарах авиа нь хүртэл чихэнд нэн тунгалаг аялгуу болж хүрнэ. Энэ л жинхэнэ гангар шаазангийн “хэл” юм хэмээн тэрээр онцолж байв. Хийж бүтээсэн зүйлдээ сэтгэлээ зориулдаг хүн л бүтээлийнхээ хэлийг ойлгодог болов уу гэж сэтгэнэ.

    Мөнхүү “Цагаахан сэтгэлтэй хүн л цагаан шаазангаар сайхан бүтээл урлаж чаддаг юм даа. Шаазангаар бүтээл урлах үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан мэдрэмж шүү дээ” гэж өгүүлсэн нь санаанаас үл гарнам. Бүтээлийнхээ өнгө шиг тэр л хиргүй цагаан сэтгэлээр бүтээн туурвидаг нь энэ буюу.

    Нийтлэлийг Б.Алтанхуяг

    Гэрэл зургийг | Б.Чадраабал

    Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/

    https://www.facebook.com/khadaa.kh/

  • Т.БАТТУЛГА- Арьсан авдар урлал

    Арьсан урлал бол Монголчуудын уламжлалт урлагийн нэг төрөл юм. Ингээд арьсан урлалын талаар Монголын Урчуудын эвлэлийн гишүүн, Арьсан урлагийг хөгжүүлэх холбооны тэргүүн, Соёлын тэргүүний ажилтан Т.Баттулгатай ярилцлаа.

    -Та өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулахгүй юу?

    -1967 онд Налайх дүүрэгт төрсөн. Налайхын ерөнхий боловсролын нэгдүгээр арван жилийн сургууль төгсч Дүрслэх урлагийн дунд сургуульд элсэн орсон. Ингээд Доржсүрэн багшийн удирдлага дор Арьсан урлагийн чимэглэгч, зураач мэргэжлээр төгссөн. 20 гаруй жил арьсан урлалаар уран бүтээлээ туурвиж явна даа.

    -Арьсан урлалын гол түүхий эд нь мальн арьс, шир. Арьсаа өөрсдөө бэлддэг үү эсвэл боловсруулсан бэлэн арьс хэрэглэдэг үү?

    -Манай улс мал аж ахуйн орон учраас арьсан урлал хөгжих бүрэн боломжтой. Арьс, ширний маш өргөн сонголттой. Хуучин нийгмийн үед Арьс ширний үйлдвэрийн нэгдэл гэж байсан. Тухайн үед боловсруулсан арьс худалдан авах боломж хомс. 1990 оноос чөлөөт зах зээлд шилжсэнээр Арьс ширний үйлдвэр хувьчлагдан хувийн жижиг үйлдвэрүүд бий болсон. Одоогийн байдлаар 20 гаруй арьс ширний хувийн үйлдвэр ажиллаж байна. Эдгээр үйлдвэрт захиалга өгч боловсруулсан арьс худалдан авдаг.

    -Манай арьс ширний үйлдвэрүүдийн боловсруулалтын чанарыг гадаад улсынхтай харьцуулбал хэр байдаг вэ?

    -Боловсруулалтын хувьд муу биш, болхи түвшинд байгаа. Болхи тусмаа л чанартай байдаг. Гадаадад арьсыг сайн боловсруулснаар нимгэрч чанар мууддаг. Арьсыг зүйж залган томоохон бүтээл хийхийн тулд маш их хөдөлмөрлөх шаардлагатай. Ер нь, арьсан урлагт том хэмжээтэй бүтээл хийнэ гэдэг хэцүү л дээ. Манай холбооны уран бүтээлчид цэвэр Монгол малын арьсыг уран бүтээлдээ ашигладаг. БНСУ, Хятадад боловсруулсан арьс хэчнээн гоё байсан ч Монгол арьсны чанарыг гүйцэхгүй. Хамгийн гол нь уран бүтээлийг боловсруулсан арьсаар хийх нь чухал. Түүхий арьсаар уран бүтээл хийж, чийглэг оронд үзэсгэлэнгээ гаргахад үнэр танар ороод юун хүн үзэх манатай болдог юм. Сүүлийн үед түүхий арьсаар хүүхэлдэй хийж байна. Түүхий арьсаар хийсэн эд дурсгалын зүйлс чийглэг оронд очвол үнэр ордог учраас уран бүтээл хийх нь сайн зүйл биш.
    Би 2007 онд БНСУ-ын Чэжү аралд зургаан сарын турш уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ далайн эрэг дээр гаргасан. Боловсруулсан арьсаар хийсэн учраас ямар нэгэн асуудал гараагүй.

    -Та уран бүтээлдээ голдуу ямар малын арьс, шир ашигладаг вэ. Харж байхад ихэвчлэн үхрийн зооны арьсан дээр Чингис хаан болон хөлөг баатруудыг дүрсэлсэн байх нь элбэг тааралддаг?

    -Таван хошуу мал болон зээрийн арьсыг ч ашиглаж болно. Ямар нэгэн бүтээл хийхийн тулд эхлээд зохиомж буюу санаагаа буулган зургаа зурдаг. Зургийн дагуу хонь болон ямааны арьс хэрэглэх үү, эсвэл үхрийн ширэн дээр зурах уу гэдэг сонголтоо хийнэ. Тухайн бүтээлийн онцлогоос шалтгаалж, нимгэн болон зузаан арьс үйлдвэрээс захиалан авдаг. Үхрийн ширэн дээр Чингис хааны хөрөг болон баатрууд зурдаг. Миний хувьд энэ чиг хандлагаас татгалздаг. Арьсыг өөрөөр нь л урлаг болгох ёстой байхгүй юу. Тэгж гэмээнэ л жинхэнэ арьсан урлаг болно.
    Би “Та нар чулуун дээр зураг зурчихаад чулуун урлаг гэвэл хүн хүлээж авах уу” гэж хүмүүсээс асуудаг юм. Миний хувьд олон жилийн турш хөдөлмөрлөж байж арьсан урлагийн шинэ төрлийг бий болгосон.

    -Тодруулбал?

    -Манай судаачид судлаад яг ямар төрөл болох талаар нэгдсэн байр сууринд хүрээгүй байна. Зарим нь арьсан баримлын арга гэхэд нөгөө хэсэг нь ямар арга гэдгээ чи өөрөө л тодорхойл гэдэг. Би арьсыг өөрөөр нь нугалж 3D шиг харагддаг аргыг санаачилсан юм. Энэ шинэ бүтээлийн аргаа Монголын Оюуны өмчийн газарт бүртгүүлж баталгаажуулсан.

    -Хэдэн төрлийн аргаар арьсан дээр бүтээл урладаг юм бэ?

    -Хөөмлийн болон релефийн арга гэж бий. Релефийн арга гэдэг нь арьсан дээр дүрс гарган зураад хурц багажаар ухаж сийлэхийг хэлнэ. Арьсыг релефдээд дараа нь хөмийлдөж нааш нь төвийлгөдөг.

    -Манай уран бүтээлчид арьсан урлалаар бэлэг дурсгалын болон гоёл чимэглэлийн зүйлс хийхдээ хуучны монгол технологоор хийдэг үү. Эсвэл шинэ техник технологи нэвтрүүлж байна уу?

    -Ер нь арьсан урлаг бол бүх урлагийн анхдагч гэж би хувьдаа боддог юм. Хүй нэгдлийн үеийн хүмүүс ан амьтан агнаж арьс ширээр хувцас хийж өмссөн үеэс л арьсан урлаг хөгжсөн. Өвгөд дээдсээс уламжлан ирсэн ардын технологи гэж бий. Арьсаа яаж хатаах, сураа хэрхэн элдэх гээд л. Манай урлан уламжлалаа хадгалсан технологи дээр суурилж орчин үеийн бүтээлээ туурвидаг. Чөлөөт уран бүтээлчийн хувьд сюрреализм (бодит мэт харагдах боловч бодит байж боломгүй хийсвэр дүрслэлийн арга) чиглэлээр арьсан бүтээл урладаг. Нөгөөтэйгүүр, өвгөд дээдсээс уламжлагдан ирсэн авдарыг уламжлалт технологийн дагуу хээ хуар гаргасан малын арьсаар бүрдэг юм. Жишээлбэл, Монгол гутал оёдог аргыг малын арьсаар авдар бүрэхэд хэрэглэж байна. Мөн арьсан хөөмлийн аргыг ч давхар ашигладаг.

    -Та бас арьсан авдар хийдэг. Захиалагчид ямар хээ угалзыг голлож байна вэ. Хуучин цагт авдар бүрийн нүүрэнд арслан зурсан байдаг. Арслантай авдар гэдэг дуу ч бий?

    -Захиалсан хүний захиалгын дагуу авдарыг арьсаар бүрж өгдөг. Тогтсон хэв маягаар заавал арслан зурна гэхгүй. Арьс бол их гоё материал юм. Арьсаар авдрыг бүрж хээ хаур гаргахаар маш өвөрмөц, чамин эд болдог. Би нийтдээ 1000 гаруй авдар захиалгаар хийсэн. Захиалагч нар өөрсдийнхөө төрсөн жилийг авдартаа зуруулахыг хүсдэг. Хос авдар бүрүүлэхэд нэгэнд нь өөрийнхөө төрсөн жилийг, нөгөөд нь гэр бүлийн хүнийхээ төрсөн жилийг зуруулах жишээтэй. Зарим хүн хүүхдүүдийнхээ жилийг захиалж байхад нөгөө хэсэг нь үндэсний хээгээр зуруулъя гэдэг. Мөн эртний Хүннүгийн үеийн дүрсээр хийлгэе ч гэдэг. Захиалагчийн сонголт маш өргөн болсон. Говийн догшин хутагт Данзанравжаагийн эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлсийг тахилч Түдэв гуай 1930-аад онд модон авдарт хийж гадна талыг арьсаар ширлэж газарт нууж булсан байдаг. Үүнээс үүдээд авдарыг арьсаар бүрж ширлэх санааг олсон юм. Олон жилийн дараа авдарыг гаргаж ирэхэд дотор нь байсан эд зүйлс огтхон ч муудаагүй байсан. Учир нь, арьс чийг авангуутаа модонд дамжуулдаг. Хуурай үед мод чийгээ гадагшлуулахад арьс чийгийг нь өөртөө шингээдэг байна. Ингэж мод, арьс хоёр харилцан “Амьсгалдаг” юм. Тийм учраас дотор нь байсан зүйлс мууддаггүй. Авдар гэдэг нь “Аваад дар” гэсэн утгатай. Дээдсийн маань хойморт заларч байсан орчин үеийнхээр бол сейф гэсэн үг. Айлд авдар хосоороо байх учиртай гэж найстайчуул хэлдэг байсан.

    -Та Монголын Арьсан урлагийг хөгжүүлэх холбооны тэргүүн хүн. Ер нь ямар зорилгоор холбоо байгуулах болсон болон ирээдүйд холбооны зүгээс юу хийх гэж буй талаар ярьж өгөхгүй юү?

    -Арьсан урлагийн чиглэлээр мэргэжлийн сургууль төгссөн хүмүүс нийлж 2007 онд Монголын Арьсан урлагийг хөгжүүлэх холбоог байгуулсан юм. Манай холбоо эгнээндээ 20 гаруй гишүүнтэй. Бүгд мэргэжлийн хүмүүс, сонирхогч байхгүй. Манай холбооны гишүүдийн нэг онцлог нь үйлдвэрлэлийн аргыг чухалчилдаггүй. Нэг цүнх хийсэн ч урлагийн бүтээл талаас нь ханддаг. Мөн ганц хувь л хийнэ. Хэзээ ч нэг загвараар олон цүнх хийхгүй. Ийм л зорилготойгоор манай холбооны гишүүд ажилладаг. Холбооны дэргэд “Уламжлал” нэртэй арьсан урлагийн сургалтын төв хичээллэдэг байсан. Багш нарын хоорондын үл ойлголцлоос болж жил хэртэй ажиллаад хаалгаа барьсан. Арьсан урлагт суралцахад хүний нас хамаагүй. Ялангуяа сурах гэсэн хүсэл эрмэлзлэлтэй хүнд. Багш нар маань сургалтын төлөвлөгөөгөө гаргасан байгаа. Арьсан урлалыг хүмүүс маш их сонирхдог болсон учраас сургалтын төвөө удахгүй нээнэ. Байгууллага, аж ахуйн нэгжийн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд үнэхээр авьяас чадвартай хүүхдийг үнэ төлбөргүй сургах бодолтой байна.

    -Арьсан урлалаар хийсэн бэлэг дурсгалын зүйлсийн гол худалдан авагч гадаадын жуулчид гэсэн ойлголт бий. Та түрүүн хэлсэн. Дотоодын иргэд маань арьсан урлалыг сонирхдог болсон гэж. Ер нь манай иргэд арьсан урлагийн бүтээл хэр зэрэг сонирхож байна вэ?

    -Нэг үеэ бодвол, Монголчууд маань урлагийн үнэ цэнийг ойлгож мэдэрдэг болсон байна. Арьсан урлалаар хийсэн бүтээлийн 70 гаруй хувийг Монголчууд худалдан авч байна.

    -АСЕМ-ын уулзалтын үеэр олон жуулчин ирнэ. Тэд голдуу л арьсаар хийсэн бэлэг дурсгалын зүйлс худалдан авах байх. Жуулчдын сонирхлыг татах ямар бүтээгдэхүүн хийж байна вэ?

    -АСЕМ-ын жуулчдад зориулан худалдах эд зүйлсийн шалгаруулалт болно гэсэн. Хамтран ажиллагч маань жуулчдад бэлгэнд өгөх зорилгоор ногоолин гэдэг чулуугаар “Гэрэгэ” хийсэн юм. Энэ гэрэгний ширэн гэрийг биднээр хийлгэсэн. Шалгаруулалтад тэнцвэл олноор хийнэ.

    -Танай холбоо гадаад харилцаандаа хэр анхаарал хандуулж ажилладаг вэ. Жишээлбэл, гадаадын жуулчдын компанийн сайтад хаягаа байршуулсан уу?

    -Миний хийсэн бүтээлийн танилцуулга Азийн Арьсан урлагийн холбоо, Европын Арьсан урлагийн холбооны сайтад бий. Удахгүй Монголын арьсан урлагийг хөгжүүлэх холбоог Азийн арьсан урлагийн холбооны гишүүн байгууллагаар элсүүлнэ. Манай уран бүтээлчдийн ур чадвар бол Ази, Европын уран бүтээлчдээс огтхон ч дутахгүй. АНУ-ын арьсан урлагийн хоёр мастер хүнтэй хамтран ажиллах гэрээг байгуулсан. Тэднийг Монголд хамтарсан үзэсгэлэн гаргахаар урьсан, удахгүй ирнэ.

    -Ер нь, арьсан урлаг бусад оронд хэр хөгжсөн байдаг юм бол. Азийн, Европын гээд хийц дизайн нь өөр байх уу. Энэ талаар хэлбэл уншигчдад сонин байх?

    -Юугаар баян, түүгээр дайлна гэдэг үг байдаг. Монголчууд малын арьс, ширээр “Тоглодог” улс. Гадаадын уран бүтээлчид бүс, цагны оосор хийсэн ч “Art” буюу урлаг гэж үздэг. Монголчууд бол бүс, цагны оосорт хэрэглээ талаас ханддаг. Болгар улс нэг хэсэг арьсан урлалаар Европт тэргүүлж явсан үе бий. Болгарын уран бүтээлчид бол арьсыг чимэглэх талаас урладаг. Жишээ нь, түрийвчин дээрх дүрсийг релефийн аргаар хийдэгээрээ онцлог. Европ болон Азийн улс орнуудад гар аргаар хийсэн гэдгээрээ арьсан эдлэлийн үнэ өндөр. Голдуу үхрийн ширэн дээр релефийн аргаар хийдэг юм байна лээ. Намайг оюутан байхад энэ аргыг ханын чимэглэл хийхэд ашигладаг байсан юм. Гадаадын уран бүтээлчдийн дийлэнх нь байгаль, ан амьтны зургийг уран бүтээлдээ ашигладаг.
    Австралийн арьсан урлагийн уран бүтээлч эмэгтэйтэй интернэтээр харилцаж ганц нэг бүтээлээ солилцдог байсан. Тэр уран бүтээлч урт нь нэг метр 50 см, өргөн нь нэг метртэй үхрийн ширэн дээр бугын зураг зурсан бүтээлээ 30 мянган еврогоор үнэлсэн байсан. Миний хийсэн урт нь хоёр метр, өргөн нь нэг метр 50 см үхрийн ширэн бүтээл 10 гаруй сая төгрөгийн үнэтэй. Ам.доллараар бол 5-6 мянга болно. Ийм үнээр гадаадын ганц нэг иргэн худалдан авчихдаг юм. Мөн манайхан ч гэсэн худалдан авдаг. Миний хийсэн арьсан динозавр Байгалийн түүхийн музейд бий. Энэ динозавр 2007 оны Азийн арьсан урлагийн хамгийн том бүтээлээр шалгарсан. 20 гаруй хонь, ямааны арьс болон есөн адууны шир орсон юм. Уг арьсан динозавр өндрөөрөө хоёр метр, уртаашаа гурван метр гаруй хэмжээтэй.

    -Сүүлийн үед маш олон сургууль арьсан урлалын чиглэлээр мэргэжилтэн бэлдэж байна. Шинэ үеийн төгсөгчдийн ур чадвар хэр байна вэ?

    -Монголд арьсан урлал хөгжихөд шаардлагатай бүх зүйл бий. Гагцхүү хийх л хэрэгтэй . Миний үед цөөхөн хүн арьсан урлалын чиглэлээр төгсдөг байсан. Шинэ залуу уран бүтээлчдийг ажиглахад шинэ санаа олчихоод уран бүтээл болгож чаддаггүй. Учир нь “Зарагдахгүй бол яана” гэж эмээдэг. Уран бүтээл хийх гэж авсан арьсаараа түлхүүрийн оосор хийвэл хурдан зарагдана гэсэн зах зээлийн сэтгэхүйтэй байна. Би шавь нартаа “Толгойд буусан санаагаа цаасан дээр хуулж, чөлөөтэй хий” гэж захидаг. Бусад улсаас Монголын маань нэг ялгарах онцлог нь арьсан урлаг байгаасай гэж би боддог юм. Энэ чиглэлд хувь нэмрээ оруулж явна.

  • Чинбатын ЭНХТҮВШИН- Арьсан хүүхэлдэй урлалын мастер, Монгол баатрын дүр хөгжүүлэгч

    Харахад амьд мэт, барихад аргал үнэртсэн өвөрмөц дүр төрхтэй, монгол ахуй соёлыг агуулсан “N’COOSH” брэндийг “Өөр мэдээ” онцлон танилцуулж байна. Оюуны өмчийн хуулиар баталгаажуулсан зохиогчийн эрхийн гэрчилгээтэй анхны монгол хүүхэлдэйнүүд гадаад улс орнуудын үзэсгэлэнг чимэх болжээ. Өвөг дээдсийн өв их уламжлалыг ахуйн соёлоор дамжуулан ирээдүй хойч үедээ үлдээх,дэлхийд монгол хүүхэлдэйн брэндийг тамгалж үлдээх хүсэл өвөрлөж яваа хүүхэлдэй урлаач Ч.Энхтүвшинтэй ярилцлаа.

    -Таны тухай анх сонсоод эмэгтэй хүн гэж бодсон. Яагаад хүүхэлдэй урлах болов?

    -Би СУИС-ийн ДУС-ийг чимэглэх урлагийн ангийг Я.Эрдэнэчимэг багшийн удирдлагад сурч төгссөн. Бидэнд монгол гар урлал, эсгий урлал, нэхмэл, хатгамал, арьсан урлал гээд бүгдийг заасан. Уран бүтээлч хүний хувьд Монголын нүүдэлчин иргэншлийн ахуй, өв соёл устаж байгаад эмзэглэдэг. Тиймээс уран бүтээлээрээ дамжуулж монгол ахуйг яаж авч үлдэх вэ, хойч ирээдүйдээ ямар байдлаар дамжуулах вэ гэж боддог байлаа. Тэгээд хүүхэлдэйн урлагаар монгол ахуйн соёлыг харуулж болох юм гэж зориглон 2005 оноос хийж эхэлсэн.

    Одоо дэлхий дээр гар урлал хамгийн үнэ цэнэтэй урлаг болсон. Манайхаас бусад оронд маш өндөр үнэлэгддэг юм билээ. Монголчууд бусдын хийсэн брэнд гэх зүйлсэд хошуурч байдгаас өөрсдийн үнэ цэнэтэй зүйлсийг мэддэггүй.

    -Та гадаадад хэдэн хотод үзэсгэлэнгээ гаргав?

    -2006 онд National Geographic -ийн урилгаар Монголоо төлөөлж АНУ-д анхны үзэсгэлэнгээ гаргасан. Түүнээс хойш Атланта, Техас, Сан Франциско, Сингапур хотуудад гаргаж байлаа. Эх орондоо 2006 онд “Монгол костьюмс” компани дээр 208 ширхэг хүүхэлдэйн үзэсгэлэн дэлгэсэн. Хамгийн сүүлд хэд хоногийн өмнө Японд томоохон үзэсгэлэнд оролцоод ирлээ. Манайд хүүхэлдэйн урлагаар үзэсгэлэн гаргасан хүн байдаггүй. Миний хүүхэлдэйнүүд Монголын нүүдэлчин ахуйг харуулдаг. Энэ нь энгийн үндэсний хувцастай хүүхэлдэйнээс өөр юм.

    Өвөг дээдэс маань хүүхэлдэйн урлагаа маш баялаг уламжилж үлдээжээ. Нүүдэлчин иргэншлийн онцлог нь өв соёлоо бичиж үлдээдэггүй. Үгнээс үгэнд, сэтгэлээс сэтгэлд, оюун санаасаа оюун санаад дамжуулж ирсэн. Бидний цус генд энэ бүхэн унтаа байдалтай байна. Минийх 2005 онд сэрсэн юм байлгүй, гэнэт л хийж эхэлсэн. /инээв/

    -Нүүдэлчин ахуйг хүүхэлдэйгээр дамжуулж гаргахын тулд судалгаа их хийсэн үү?

    -Би Монгол Японы хамтарсан “Чингис хаан”, “Үхэж үл болно”, Якутын “Тайна Чингис” зэрэг түүхэн киноны хувцас хэрэглэл, гэр барааг хийсэн. “Хар хорин” захын н.Лхагвасүрэн гэдэг хүний захиалгаар 100 баатрын хувцсыг зэр зэвсэг, эмээл, морины хуяг, их хэнгэрэг зэрэг иж бүрдлээр нь хийж өгсөн. Энэ бүгдийг хийхийн тулд маш их судалсан. Археологийн олдворуудаар гарын авлага болгож XIII зуунд монголчууд юу өмсч, хэрэглэж байсан бол гэсэн бодолдоо тулгуурлаж нөгөө л эд эсэн дэх мэдээлэлдээ хөтлөгдөж, бодоод сэтгээд, нэг хэсэгтээ зүүд нойрондоо энэ зуунд амьдарч байсан.

    Нүүдэлчин ахуй, соёл иргэншил судалсан, энэ тухайярьдаг хүмүүс голдуу настай түүхч, судлаач,эрдэмтэд байдаг. Харин та залуу хүн хэр нь энэ талынмэдлэг сайтай байгаа нь сайшаалтай санагдаж байна?

    -Хэн ч байсан монгол ахуй, соёлоо мэдэх тусам бусдын соёлд автахгүй болно. Ирээдүйд зөв алхам хийж, зөв амьдарья гэвэл үүх түүх рүүгээ заавал эргэж харах ёстой. Учир нь өнгөрсөн цагт монголчууд хүчирхэг байсан. Ирээдүйд дахин хүчирхэгжих үндэс өнгөрсөн цагт байна. Одоо бол монголчууд бусдын оюун ухаанаар бүтээгдсэн технологийн хөгжлийг ашиглаж байна. Автомашин нисдэг болох нь цаг хугацааны асуудал болчихоод байхад магадгүй ирээдүйд эмч хүний оронд робот, техник хүнийг эмчилж, хагалгаа хийдэг болох биз.

    Монголын нүүдэлчин иргэншил дотор асар их баялаг бий. Гэхдээ дэлгүүрээр дүүрэн шүдэнз, асаагуур байхад галаа манаж чулуугаар асаая, зөвхөн дээлээ өмсье гээд байвал хэн ч хүлээж авахгүй, харин ч ад болно. Би бүгдийг хүлээн зөвшөөрдөг ч хэт туйлшрахгүй өнгөрснөөс юу авч ирээдүйд ашиглах боломж байгааг судлах ёстой гэж боддог. Тухайлбал, цавууг монголчууд ясаар, арьсаар, эврээр хийдэг байж. Энэ уламжилж ирсэн технологийг сэргээж орчин үеийн техникийг ашиглаад дэлхийд гайхуулах монгол брэндийн цавуу хийх боломжтой.

    -Бид өнгөрсөн үеэ хойч үетэйгээ холбох дамжуулагчийн үүргийг гүйцэтгэх ёстой. Үүнд таны уран бүтээлямар онцлогийг шингээж байна?

    -Би хүүхэлдэйгээ арьс, үс, яс, хумс гээд малын ашиг шимээр хийдэг. Гаднаас нэг ч түүхий эд, материал авдаггүй учраас Монголын эдийн засагт шууд хөрөнгө оруулалт болно. Нэг ёсондоо хоосон орон зайнаас бүтээсэн баялаг юм. Нүүдэлчин өвөг дээдсээс өвлөгдөж ирсэн ахуйн соёлд тулгуурлан зөвхөн монголд байгаа бүтээгдэхүүнээ ашиглаж хүүхэлдэй хийж байна. Энд эдийн гэхээс илүү өв соёл, ёс заншил гэсэн эдийн бус ашиг сонирхол их бий.

    Улс орон болгон өөрсдийн гэсэн хүүхэлдэйн брэндтэй. Оросыг матрёшка, Японыг Шоко, АНУ-ыг барби төлөөлөх жишээтэй. Дэлхий даяар хүүхэлдэйг Барби төлөөлж байна.

    Миний хийсэн хүүхэлдэйг хүлээн зөвшөөрч чадвал Монголын брэнд болох байх. Хамгийн гол нь хэн ч хийсэн бай Монголыг төлөөлөх хүүхэлдэй өнгөн талаас илүүтэй цаад гүн ухаан утга учир өв соёл уламжлалыг харуулдаг байгаасай гэж хүсдэг. Тиймээс “N’COOSH” нэртэй хүүхэлдэйн брэндийг гаргаж оюуны өмчөөр баталгаажуулсан.

    -N’COOSH брэнд хэдэн төрөлтэй вэ?

    -Айл гэрт хэдэн гишүүн байдаг билээ тэр бүгдийг урласан. Гэхдээ бүгд өөр өөрийн онцлогтой, дахин давтагдашгүй. Яг л хүн шиг. Би баян биш ч хүүхэлдэйгээ худалдаалах зорилгоор хийдэггүй. Хамгийн гол нь Монголыг дэлхийд төлөөлөх брэнд болж үлдээсэй гэж хүсдэг.

    Сонирхолтой нь хүүхэлдэйг бид хүн төрөлхтөний сүүлийн үеийн бүтээл гэж боддог. Гэтэл Хүннүгийн үеийн булшнаас 108 ширхэг жижигхэн хүүхэлдэй гарч ирсэн байдаг. Торгон даавуун хувцастай, нүүрийг нь цагаанаар будаж, нүд хөмсгийг нь зурчихсан, үсийг нь дээш нь овоолж хөндлөн чагт хийсэн маш нарийн хийцтэй хүүхэлдэй байсан. Модоор урласан мориных нь хөл хөдөлдөг байх жишээтэй. Энэ олдворуудыг огт дэлгэж үзүүлэхгүй байгаа юм. Гадагшаа гаргачихсан юм болов уу. Тэгэхээр хүүхэлдэй гэдэг зүйл хүн үүссэн цагаас байсан юм бишүү гэж бодож байна.

    -Өнөөдрийг хүртэл хэчнээн хүүхэлдэй урлаад байна. Таны хүүхэлдэйнүүдээс аргалын утаа үнэртэх юмбилээ?

    -Ойролцоогоор 2000 гаруй хүүхэлдэй үйлдвэрлэсэн байх. Нарийн тоо байхгүй. Брэнд болгохын тулд загвар хийц төдийгүй эд материалын хувьд хөгжиж байх ёстой. Миний хүүхэлдэйг тэврээд тоглохоос илүүтэй тавьчихаад харж харьцаж байх оюун санааны тоглоом болно. Би сая Японы үзэсгэлэнд оролцохдоо бүх хүүхэлдэйгээ аргалаар утаж авч явсан. Энэ нь нэг төрлийн нянгийн ариутгал юм. Япончууд манай аргалыг судлаад агаарт дэгдэж буй 380 төрлийн бактерийг устгадаг болохыг нь тогтоосон байна. Монголоос нэг кг аргал 35 ам.доллараар авахаар ярилцсан ч Хятадын хилээр гаргахгүй гэсэн юм билээ.

    Нөгөө талаас арьсыг амьтай гэж үздэг учраас чийгтэй газар очоод хэвээ алдах аюултай. Монголчууд дашмагаа хийхдээ шөрмөсөөр оёчихоод, элс чихэж хатаан хус модны нойтон шилмүүс болон аргалаар утдаг байж. Тэгэхээр аргал ямар хэрэгтэй, үнэ цэнэтэйг мэдээд өвөг дээдэс маань хэрэглэж иржээ. Уламжлал гэдэг ямар их зүйл хадгалж байдгийг зөвхөн энэ жишээнээс харж болно.

    -Хүүхэлдэйгээ хаагуур борлуулдаг вэ. Гадагшаа чиглэсэн менежмент хийж байна уу?

    -Би залуу хүн гэхэд орчин үеийн хэрэглээнд муу. Утас, интернэт нэг их ашиглаад байдаггүй. Хамгийн гол нь хийсэн уран бүтээлээ хүмүүст зөв хүргэх л чухал байна. Тухайлбал, хөхүүр барьсан хүүхэлдэй хийчихээд түүнийгээ тайлбарлахдаа хөхүүр яаж хийдэг, бүлүүр модны онцлог, айрагны тухай гээд бүгдийг судалж, зөв тайлбарлах ёстой.

    Шагай гэх малын энэ жижигхэн яс ямар их утга учир ёс заншил агуулдаг юм бэ гэж боддог. Монголчууд адууны хомоолоор гурван төрлийн цаас хийж, хар өнгийн будаг гарган авч сураа буддаг байсан гээд олон сайхан уламжлал байна. Би өвөө, эмээ нартай их найзална. Тэд монгол ахуй соёлыг тэр чигтээ агуулж байдаг. Тэднийг байгаа дээр уулзаж, гэр хотонд нь очиж хонох юмсан гэж боддог. Монголоо гурав бүтэн тойрчих хүсэл бий. Мэдээж мөнгө их орох байх. Би хотын хүн хэр нь яагаад ийм зүйл сонирхож хүсээд байдгаа миний өвөг дээдсээс ирсэн эд эстэй холбоотой болов уу гэж боддог юм.

    Энэ маягаар хойч үедээ монгол ахуй соёлоо үлдээж чадвал миний уран бүтээл хийж буйн хэрэг бүтнэ. Одоогоор уран бүтээлдээ анхаарч байгаагаас бизнес болгож амжихгүй явна. Уг нь бизнес болгоод олноор нь хийгээд, хайрцаг савтай болгоод, бараа тэмдэгтийн дугаарлалт авдаг болчихвол гадаад зах зээлд гаргаж болох.

    -Уран бүтээл бүр өөрийн төрөх цаг хугацаатай байдаг гэдэг байх аа?

    -Тиймээ, хүүхэлдэй бүрийг урлахад янз бүрийн хугацаа шаарддаг. Нэг хүүхэлдэйг сар хийж байхад, заримдаа гурав хоногт амьдруулах нь ч бий. Хамгийн анхны хүүхэлдэй маань бөө байсан. Би хүүхэлдэйнхээ хэвийг гаргаж бэлдчихээд “өнөөдөр хоёулаа төрхөө олноо, чи яамаар байна” гээд хүүхэлдэйтэйгээ ярьж суудаг юм. Энэ нь нэг ёсондоо сэтгэлээсээ сэтгэл тасалж өгч буй хэрэг юм. Хүүхэлдэй өөрийнхөө донжийг өөрөө л олдог.

    Уран бүтээл эхлэхдээ өөрийгөө хоосолж бэлдэж байгаад санаануудаар дүүрээд ирэхээр нь хийдэг. Нэг төрсөн санаа дахин давтагддаггүй. Сэтгэлээсээ сэтгэл тасалж хийдэг учраас хүүхэлдэйгээ зарж чаддаггүй. Нэг удаа үзэсгэлэнгээ гаргачихаад хүүхэлдэйнүүдээ заруулахаар шавь нартаа өгсөн юм. Гэтэл “Сувинер хауст” тавьчихсан байсныг хараад их хэцүү болсон. Мөнгөтэй бол буцаагаад авчих юмсан гэж бодогдсон шүү. Өөрийн бүх сэтгэлээ шингээж хийдэг учраас миний хүүхэлдэйнүүд өөр өөрийн онцлог араншинтай, амьд болдог.

    -Гадныхан хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

    -Тэдний үзээгүй юмыг үзүүлж байгаа юм чинь ангайна шүү дээ. Японд болсон үзэсгэлэнд Осом Бошо гэдэг япон брэнд хүүхэлдэй хийдэг 80 настай хөгшин бий. Би тэр хүнтэй танилцаад хүүхэлдэйгээ үзүүлсэн чинь “Хүүхэлдэй чинь амьтай юм байна” гэж намайг үнэлсэн. Би тэр хүнийг багшаа гэдэг юм. Тэгээд төлөвлөж байгаад сая хамтарч үзэсгэлэнгээ гаргалаа. Япончууд миний хүүхэлдэйг маш их сонирхсон. Японы сонинд миний тухай гарсан. /инээв.сур/

    Тэнд хүүхэлдэй маш үнэтэй. Жирийн худалдаан европ хүүхэлдэй 7-8 сая төгрөгөөр зарагдаж байна. Осом Бошо багшид хоёр тэрбум төгрөгөөр үнэлсэн хүүхэлдэй ч байна лээ. Японы гүнж нарын кимоног хийдэг гараар нэхсэн даавуугаар 30 жилийн өмнө хийсэн юм билээ. Түүнийгээ зарахгүй, хэр баргийн үзэсгэлэнд гаргадаггүй. Сая хамтарсан үзэсгэлэнд гаргасан.

    -Цаашид ямар мөрөөдөл төлөвлөгөөтэй байна.Монгол брэнд болгохын тулд юу хийх вэ?

    -108 цамын хүүхэлдэй хийх бодол байна. Хатгамал, нэхмэл, сийлбэр, баримал, шуумал, дархан гээд олон төрөл нийлж байж бүтнэ. Шарын шашин хөгжих үед 108 цамыг хийхдээ уг үндэс нь бөөгийн филисофи байсан юм билээ. Дамдиндорлигийг замбуулинд буулгахын тулд 108 цам зохиогдсон. Дамдиндорлиг бол эрлэг номун хаан. Нарны бурхан бол хатан нь гэж үздэг. Энэ талаар нэлээд судалсан. 70 см орчим өндөртэй 108 цамын хүүхэлдэй хийхэд надаас маш их ур чадвар, хөдөлмөр шаардана. Алт, мөнгө, шүр, сувд гээд хэрэгтэй бүх зүйлийг ашиглана.

    Хэрэв 108 цамаа хийж чадвал дэлхийн улс орнуудын төв талбай дээр дэг ёсных нь дагуу цамлуулах хүсэл байна. Энэ нь дэлхийн бүх хүн амьтан эрүүл энх, сайн сайхан байгаасай гэсэн зорилготой. Улс орнуудаар явж ирсэн 108 цам маань эх орныхоо төв талбайд дэлхийн сайн сайхан энерги бүгдийг авчирна. Тэгээд жижигхэн музей байгуулж үлдээе гэсэн том хүсэлтэй байна. Биелүүлэхийг хичээх болно.

    https://www.facebook.com/enkht…

    Эх сурвалж: Зууны мэдээ

    Монгол гар урлалын нэгдсэн цомог үзэх

  • Жамбалын ТҮВШИНЖАРГАЛ- Сийлбэрч, боржин чулуун урлалын мастер

    Сийлбэрч, боржин чулуун урлалын мастер. “Боржин суварга” ХХК-ийн захирал.

    Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын уугуул. 1996-2001 онд СУИС-ийн Сийлбэрийн ангийг дүүргэсэн. Тэрнээс хойш чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллаад, сүүлийн 5-6 жил чулуун баримлаар дагнан ажиллаж байна. АНУ-д чулууны үйлдвэрт ажиллаж байсан.

    https://borjinsuvarga.com/

    ЯРИЛЦЛАГА УНШИХ

    Сийлбэрчдийн хувьд чулуугаар бүтээл туурвина гэдэг хамгийн хэцүү байдаг гэдэг. Тэгвэл чулуу, тэр дундаа боржин чулуугаар соёлын үнэт өвийг үлдээдэг эрхмийг өнөөдрийн “Редакцийн зочин” булангийнхаа хойморт урилаа.

    -“Редакцийн зочин” буланд маань уригдсан анхны сийлбэрчин та боллоо. Манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулаач?
    -Намайг Ж.Түвшинжаргал гэдэг. Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын уугуул. Аав, ээж минь тэр нутгийн хүмүүс. Би 1996-2001 онд СУИС-ийн Сийлбэрийн ангийг дүүргэсэн. Тэрнээс хойш чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллаад, сүүлийн 5-6 жил чулуун баримлаар дагнан ажиллаж байна.

    -Сийлбэрчин гэхээр л модоор юм хийдэг хүмүүс санаанд ордог. Тэгэхээр та чулуун сийлбэрийг дагнан хийхээсээ өмнө юугаар сийлбэр хийж байв?
    -Мод, яс гэх мэт бусад зүйлсээр сийлбэр хийдэг байсан. Гэхдээ оюутан байхдаа чулуугаар юм хийх гэж үзнэ. Тэрнээсээ болоод багшдаа “Ямар том зантай юм” гэх зэргээр зэмлүүлж л явлаа. Тэгээд Америкт 2-3 жил болохдоо чулуугаар сийлбэр хийж үзээд эргэлт буцалтгүй амтанд нь орчихсон. Чулуу гэдэг үнэхээр хэцүү л дээ. Хэр баргийн хүн шууд чулуун сийлбэр хийнэ гээд бариад авдаггүй. Миний хувьд бол чулуугаар баримал хийнэ гэдэг бол мөрөөдөл, хүсэл минь байсан гэж хэлж болно. Аливаа зүйлийн эх загварыг чулуугаар гаргахдаа тэрийгээ хэд дахин томруулж дотроо төсөөлнө, том баримал бүтээнэ гэж мөрөөднө…

    Урлагийн түүхүүдийг харж байхад бүхий л чулуун бүтээлүүд үлдсэн байна. Чулуу гэдэг бол байгалийн өвөрмөц бүтээл шүү дээ. Тийм болоод ч тэрүү чулуугаар бүтээл хийхээр илүү амьд болдог шиг санагддаг. Тэгээд л чулуунд дурласан байж магадгүй. Бүр тэгээд цаанаасаа намайг чулуу руу урва гэж байгаа юм шиг хүний газарт яваад очсон чинь чулууны үйлдвэрт ажилд орж таарсан. Газар газраас ирсэн олон өнгийн чулууг хараад дуу алддаг байлаа. Гадаадад байхдаа бол баар, рестораны интерьер дизайны чимэглэлийн зүйлүүдийг ихэвчлэн хийдэг байсан. Яг баримлыг бол Монголдоо ирээд л хийж эхэлсэн дээ.

    -Хэдэн оноос хойш чулуугаар уран бүтээл хийсэн юм бэ?
    -2006 оноос хойш өдийг хүртэл гэхээр есөн жил болсон байна.

    -Чулуугаар хийсэн томоохон бүтээлээсээ нэрлээч?
    -Томоохон 40-50 бүтээл байгаа. Үүн дээр бүтээсэн суварга, шүтээний тоог оруулах юм бол бараг 200-300-д хүрсэн байх.

    -Чулуугаа ер нь яаж сонгож байна?
    -Манай улсад хэд, хэдэн төрлийн боржин чулуу байдаг. Монголын боржин чулууг дэлхий нийт хүртэл судалчихсан байдаг юм билээ. Монгол боржин бол боржин чулуулаг дундаа залууд тооцогддог. Нарийн зүйлийг хийхэд ур гоё гардаг, урт настай, хатуу гэх мэт олон давуу талтай.

    Бид чулуугаа олборлохын тулд газрын өнгөн дээрээс биш, ухаж авдаг. Учир нь өнгөн дээрх чулуунууд цаг хугацааны эрхээр өгөршилт ихтэй болсон байдаг. Тиймээс ухаж авч байгаа. Гэхдээ одоо техник харьцангуй хөгжөөд, том чулуунуудыг олборлоход саадгүй болсон. 3 метр хүртэлх өндөр чулууг хүртэл өргөөд гаргаад ирдэг болсон учраас тэр хэмжээний чулуунаас нэг баримал гаргачих тохиолдол байна. Тэрнээс том болчихвол суурь наагаад, дүрс нь нэг том чулуу байдаг ч юм уу, янз бүр л дээ.

    Том чулуу нэг бүтээл болдог гэсэн. Нэг том чулуугаар бүтээл хийсэн жишээ дурдаач?
    -Хөвсгөл аймагт боссон Ширэндэв гуайн баримал байна. Энэ баримал сууринаасаа дээш 2.7 метр, “Глобал центр”-ийн хашаанд байгаа ирвэс л гэхэд ямар ч наалтгүй нэг чулуунаас гарсан, 3.45 метр өндөр байх жишээтэй.

    -Наалтгүй хийж байгаа чулуугаар бүтээл хийхэд хэцүү юу?
    -Сайн тоног төхөөрөмж байхад гайгүй ээ. Цаг л их ордог. Ирвэсийг л гэхэд нэг жил хийсэн байх.

    -Чулуунуудаа ихэвчлэн ухаж авдаг гэлээ. Байгаль дэлхийтэй харьцаж байгаагийн хувьд тодорхой ёс жаяг үйлддэг үү?
    -Манайхны хувьд социализмын үеэс чулуугаар барилга байгууламж, баримал зэргийг хийж байсан учраас хуучны чулуу олборлож байсан газар нэлээд байдаг. Тэдгээрээс авдаг. Мэдээж хэн дуртай нь харсан газраасаа чулуу аваад байна гэсэн ойлголт байхгүй. Тусгай боржин чулууны нөөцтэй газраас авна. Тэгэхийн тулд орон нутгийн байгаль орчны газар, Засаг захиргаанаас зөвшөөрөл авах зэргээр их ажил болно. Түүнийхээ дараа ухсан газраа нөхөн сэргээх гэж асуудал бий.

    -Яг хаанаас чулуугаа авч байна?
    -Монгол орон тэр чигээрээ боржин чулууны нөөцтэй. Бидний хувьд Төв аймгийн Эрдэнэ сумаас голчилж авдаг. Гэхдээ газар болгоноос чулуу авч болдоггүй. Манайхан их сүсэг бишрэлтэй болоод тэр үү, эсвэл газар нутаг минь их догшин болоод тэр юм уу чулуугаа өгдөг, өгдөггүй газар гэж бий. Өгдөг газраасаа аргадаж авна. Аргадаж авахаар аливаа ажил саадгүй, сайхан бүтдэг.

    -Баримлыг өөр чулуугаар хийж болох уу. Та хийж байв уу?
    -4-5 төрлийн боржин чулуунаас гадна гантигаар баримал хийж байсан. Монгол орны цаг уурын нөхцөл байдал нөлөөлөөд ч тэр юм уу гантиг чулуугаар бүтээл хийхээр цав их гардаг юм билээ. Боржин чулууг техник технологи нь дааж, гаргаж чадвал цав байдаггүй. Тэр нь агуу шүү…

    -Сийлбэр, баримлуудаа хүнтэй хамтарч хийдэг үү?
    -Энэ чулууг чинь ганцаараа хөдөлгөж, баримал болгоно гэж байхгүй л дээ. Өөрөө их загвараа гаргаад ажилчидтайгаа хийнэ. Том зүйл хийлээ гэхэд хувааж аваад л ажилдаа ордог. Тэгээд нийлээд нарийн зүйлүүдийг хийхдээ өөрөө гардан ажиллах тал бий.

    -Боржин чулуу ур сайн гаргадаг гэдэг юм билээ. Үүнийг тайлбарлаач…?
    -Чулуу бүрт онцлог байдаг. Нэг чулуу сонгож аваад үнэхээр гайхалтай бүтээл болгоод гадаа байршуулахаар өөрөөсөө хэтэрхий их гэрэлтдэг чулуунууд мэлийгээд, хаана нь юу байгаа нь мэдэгдэхгүй болчихдог. Тэгэхэд зарим чулуу байгалийн нарыг өөртэй шингээгээд, гэрэл сүүдэр нь тохироод хийсэн бүх чимэглэл тодроод сайхан харагдах нь бий. Авдрантын ногоон боржин, Замтын шар боржин бол гоё биш, Эрдэнэ сумын саарал боржин, Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнийн улаан боржин, Өвөржанчивлангийн цайвар ногоон боржин зэргийн ур их гоё гардаг. Ер нь чулууг ухаад авч байхад л чанар нь танигддаг. Тухайн авч очсон краныхаа даацаар чулууг цуулахад цууралтаасаа эхлээд сайн, мууг нь мэдчихдэг. Чулуу чинь ширхэгтэй эд.

    -Хүний захиалгаар баримал хийж байна уу. Эсвэл өөрийн зохиомжоор бүтээл туурвиж байна уу?
    -Ихэвчлэн захиалгаар хийдэг. Түүний хажуугаар бас уран бүтээл хийнэ ээ. Ажлынхаа хажуугаар баримал хийж байгаад 15-20 болгоод хотынхоо төвд ч юм уу, Туулынхаа эрэг дээр ч юм уу үзэсгэлэн гаргая гэж боддог юм. Гэтэл бэлэн болсон бүтээлүүдийг маань хүмүүс авчихаад одоохондоо нэг л болохгүй байна.

    -Захиалгын дийлэнхийг ямар бүтээл эзэлдэг вэ?
    -Сүүлийн үед хүмүүс суварга их хийлгэж байна. Үүнээс гадна хамгийн гол нь тухайн хүний барималд хандах үнэлэмж захиалгад шууд нөлөөлж байна  л даа. Хүн юм үзэж нүд тайлаад ирэхээрээ юмыг огт өөрөөр хараад, үнэлээд эхэлдэг юм байна.

    -Нэг бүтээлийг дахиж хийхэд хэзээ ч эхнийх шигээ болдоггүй-

    -Таны уран бүтээл дунд Сонгинохайрханы савдаг байна л даа. Савдаг гэдэг бол манайхны оюун ухаанд л байдаг зүйл шүү дээ. Түүнийг урлан бүтээх хэцүү байв уу?
    -Уулын савдаг, лус зэргийг нүдэнд харагдтал биччихсэн зүйл Буддын сударт нь байдаг юм билээ. Тэр уулын савдаг бол тийм сахалтай, таягтай, үхэр, морь унасан зэргийг нь биччихсэн байдаг. Тэрийг нь харж байгаад зураг, скезийг нь гаргана. Тэгээд захиалагч нь зөвшөөрвөл хийнэ дээ.

    -Хэмжээ алдаж  байсан тохиолдол бий юу?
    -Зөндөө. Нэг бүтээл хийж байтал хөрөө багажны ир арай их ороод буруудаж байсан тохиолдол бий. Тэгээд дахиад шинээр эхэлж байсан. 1.60-тай хүний хөргийг хийж байснаа энэ буруу болчихлоо, 1.50-тай хийчихъе гэхгүй шүү дээ. Тийм учраас дахиад л хийхээс өөр аргагүй.

    -Буруу хийсэн бүтээлээ тэгээд шууд хаячих уу?
    -Жижиглээд өөр юм хийнэ.

    -Ер нь баримал тухайн эх бүтээлтэйгээ, хүнтэйгээ ижил хэмжээтэй байх ёстой байдаг гэсэн үг үү?
    -Тухайн захиалагчийн бодол л доо. Би дураараа томруулж, жижгэрүүлэх аргагүй. Баримлын бас нэг давуу тал нь нэг байсан бүтээл нэг л байна. Нэг бүтээлийг дахиж хийлээ гэхэд хэзээ ч эхнийх шигээ болдоггүй.

    -Оюутан байхдаа чулуугаар юм хийх тэмүүлэлтэй, хүсэлтэй байжээ. Тэгвэл тэрийгээ биелүүлээд ирэхээр бас өөр зүйлийг хүсч мөрөөдөж эхэлсэн байх?
    -Оюутан байхаас одоог хүртэл хүсч, бодож ирсэн нэг зүйл бий. Тэрэлжийн уулсыг ажиглаад байхад их өвөрмөц, сонин содон, гайхалтай сэдлийг төрүүлдэг. Ирээдүйд яг л тэр уулсыг цогцоор нь бүтээл болгочихсон, тэрийг монгол төдийгүй дэлхийн хүмүүс зорьж ирж үздэг, нэг үгээр хэлбэл, Байгаль арт галерей ч гэх юм уу тийм зүйлийг л хийхийг мөрөөддөг дөө. Энэхүү ажилтай маань төстэй ажлыг бурханч лам Г.Пүрэвбат эхлүүлсэн гэж ойлгож болно. “Аглаг бүтээлийн хийд”-ийг анх зураг төслийг нь гаргахаас эхлээд би гар бие оролцсон. Анх сүмийн суурийг тавих гээд ухаж байхад том том чулуу гарч, үүнийг холдуулмаар байна гэж хандаж байсан. Бид очоод тэр том чулууг ашиглаад өөр зүйл болгоё гэх санал тавьсан. Тэр үед Г.Пүрэвбат лам ч гэсэн “Зүүдэнд ингэж чулуу гарч ирнэ гэж” орж ирж байсан. Тиймээс үүнийг холдуулалгүй бүтээл болгоё гэж ярилцаад сэнтий болгож байлаа. Дараа нь үүдэнд нь байгаа найман арсланг мөн л тэндээс гарсан чулуугаар хийсэн. Тэгээд ер нь энд тэндээс нь чулуу гарч ирвэл л бүтээл болгож байсан даа.

    -Та бүтээлээсээ хамгийн өвөрмөцийг нь нэрлээч?
    -Уран бүтээлч хүн хийсэн бүтээл болгондоо хайртай байдаг юм. Үнэхээр тэндээс нэрлэ гэвэл сүүлд хийсэн тэмүүлж буй азаргаа хэлье. Үүнийг би их бодож байж хийсэн. Тийм хэмжээний азарганы баримал Монголд төдийгүй дэлхийд байхгүй болов уу.

    -Ер нь монголчууд адууны баримал, тэр дундаа ахуйн соёлтойгоо холбоотой бүтээл их туурвидаг юм шиг ээ…?

    -Би уяач өвөг дээдэстэй, уяач айлын хүүхэд. Бага байхаасаа л хурдан морь унаж, найр наадамд уралддаг байлаа. Тиймдээ ч адуунд их дуртай, хайртай… Цэцэрлэгт байхдаа дан морины зураг зурж, үзэсгэлэн гаргаж байсан. Дөрөвдүгээр ангидаа бас бие даасан үзэсгэлэн гаргаж байсан. Монголд байгаа адууны баримлууд болхи, гүйцэтгэл муутай, нэг л дутмаг санагддаг. Социализын үеийн өвгөн мастеруудын маань хийсэн бүтээлүүд л байдгаас сүүлийн үеийн сайн баримал гэж байхгүй болсон юм шиг санагддаг. Тэгээд л тэр азаргаа хийсэн. Зохиомжийг нь гаргахдаа усан давалгаан дундаас, бугуйлаа чирэн цойлж  гарч ирж байгаагаар гаргасан.  Энэ нь хүн аливаа салбарт ажиллахдаа алтан дундаж биш, цойлж, тэргүүлж байх ёстой шүү гэх утгыг илэрхийлсэн. Би яг ингэж боддог хүн л дээ. Аливаа ажлыг бусдаас илүү, тэргүүлж хийж чадахгүй бол ажиллаад хэрэггүй гэж… Модон тавилга хийхдээ хүртэл дэлгүүр бүрт байгаа шиг биш, арай өөр хийх ёстой гэх санаа. Тэрийг л хүмүүст ойлгуулах гэж баримлаа хийж байлаа.

    -Тэр азарга одоо хаана байна?
    -“Ажнай”  корпорацийн Ерөнхийлөгч Д.Бат-Эрдэнэ авсан. Нүхтийн аманд байршуулах байх. Нүхтийн аманд том цогцолбор байгуулж байгаа юм билээ.

    -Уран бүтээлч хүний хувьд ур ухаанаа гаргаж хийсэн бүтээлийг тань нэг уулын мухарт аваачаад тавьчихаар харамсалтай байдаг болов уу?
    -Миний хувьд хотын төвд ч юм уу, эсвэл байнгын хүн явж, хөлхөлдөж байдаг гудамжинд бүтээлээ тавих юмсан л гэж боддог. Гэхдээ манай монголчууд чинь юмыг өмчлөх дуртай ш дээ. Худалдаад авчихсан юм чинь би энийг дуртай газраа тавина гэдэг… Тэгээд л нэг уулын дээр, амралтын газартаа аваачаад тавьчихдаг.

    -Чулуугаар юм хийдэг хүмүүсийн уушиг нь мууддаг гэж ярьдаг юм билээ?
    -Аливаа юмны тоос шороо гэдэг муу нь муу л байх. Гэхдээ миний хувьд боржин чулуугаар юм хийдэг болоод ч тэр үү жаахан өмөөрмөөр санагдаад байдаг юм. Хүмүүсийн яриад байдаг шиг уушгинд нөлөөлөөд өвчлүүлээд байгаа юм алга л байна. Мэдэхгүй, сураглахгүйдээ биш, би хүмүүсээс асуугаад л байдаг юм. Ийм чулуутай ажилладаг хүмүүс 5-6 жил болоод шинжилгээнд ордог. Тэгэхэд бүхэл бүтэн 15 жил Авдрантын хориход ял эдэлж, боржин чулуугаар баримал хийж  байсан хүний уушги эрүүл гарсан. Хориход бол маск гэх мэт хөдөлмөр хамгааллын зүйлс байхгүй ш дээ. Америкт л гэхэд боржин чулууг маш их дээдэлдэг. Айлууд нь чадвал цонхныхоо тавцанг, бүр чадахгүй бол унтлагынхаа өрөөний орны хажуудах шкаф дээр ч юм уу нэг жижиг боржин чулуун сувинер тавьдаг. Энэ чулуу их энерги өөртөө татаж, хүнийг сайхан амраадаг гэдэг. Үүнээс гадна Занабазарын Төвхөн хийд, Өмнөговийн Дэмчигийн хийд гэх мэт бол цул боржин тогтоц шүү дээ. Тийм газруудад бурхад, номын мэргэд шавилан сууж, гэгээрсэн байдаг. Дундговийн Чойрын хийд ч цул боржин шүү дээ.

    -Таны бүтээлд хүүхэдтэй холбоотой хөшөө хэр их вэ?
    -Нэлээд бий. Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын Төрөх эмнэлгийн үүдэнд, Сүхбаатар аймагт хэд хэд байна. Хэнтий аймгаас Тэмүүжингийн бага насыг хийж өгөөчээ гэх захиалга орж ирсэн. Хийж байгаа. Хүүхдийн баримал хийхэд  гэгээлэг их сайхан мэдрэмж төрдөг.

    -Та хөөрөг хийдэг үү?
    -Хөөрөг хийж болно л доо. Гэхдээ одоо уран бүтээл тал руугаа дагнан хийж байгаа. Одоо цагт хүн бүрийн хийж байгааг хийгээд баймааргүй байна.

    -Та бүтээлээ хаана хийж байна. Орон нутгаас захиалга ирлээ гэхэд очиж хийх үү?
    -Ихэнхдээ хотод хийчихээд орон нутаг руу тээвэрлэдэг. Зарим газар нутгийнхаа чулуугаар бүтээл хийлгэе гэвэл очоод хийчихдэг. Тийм тохиолдол маш цөөхөн.

    -Зарим газарт хайран зүйлээр арай л дэндүү муухай зүйл хийчихсэн тааралддаг. Мэргэжлийн хүн тийм зүйлийг бүр хянамгай харна биз?
    -Тийм зүйл тааралдана. Цаадах захиалагч тал нь яаж хүлээж авсан юм бол гэмээр, өмнөөс нь санаа зовмоор зүйлтэй таарч л байлаа. Энэ бол хаана, хаанаа л байх ёстой хариуцлага. Ийм байдал одоо байгууллага болгонд харагдаж байна. Одоо бол яахав нэг нь хийсэн, нөгөөх нь хийлгэсэн нэртэй. Харин дараа нь хойч үе минь хараад шоолно ш дээ. Тэрнээс л  ичих хэрэгтэй. Ер нь дэлхий нийт аливаа улс орныг хөшөө дурсгал, хийсэн бүтээснээр нь үнэлдэг. Гэтэл манайд ирсэн чинь хүүхдээр хийлгэсэн юм шиг хөшөөнүүд байвал муухай биз дээ.

    -Дотооддоо төдийгүй дэлхийд чанартай гэж харж байсан уран бүтээл байна уу?
    -Жанрайсаг, Цонжинболдогийн Чингисийн морьт хөшөөнөөс эхлээд сайхан, сайхан бүтээл байна. Дэлхийд бол Ромын тэр барилга байгууламж, хөшөө дурсгал үнэхээр гайхалтай.

    -Монголдоо хамгийн томд тооцогдох “Ногоон дарь эх”-ийн хөшөөг босгосон-

    -Төрийн ордны өмнө байрлах Чингисийн хөшөөг толгой жижигтэй гэж шүүмжилдэг?
    -Хажуунаас нь харахад порпорц нь зөв байдаг. Уг баримлыг хийж байгаа хүн нь өөрөө тооцоолох хэрэгтэй л дээ. Жанрайсаг бурханы хувьд доороос нь харахад зөв харагддаг. Гэтэл яг хажуунаас нь харахад маш том толгойтой. Яг тэрэн шиг алслал зэргийг бодох хэрэгтэй. Чингисийн хувьд сууж байдаг, хүмүүс яг өмнөөс нь хардаг. Тэгэхээр толгой нь жижигхэн харагдах нь ойлгомжтой.

    -Хотын төвд таны бүтээлээс тавигдсан байна уу?
    -“Саруул” төвийн хашаанд, “Өнөр хотхон”-ы үүдэн дэх хос заан байна.

    -Хүмүүс хөшөөн дээр элдэв юм их бичдэг. Танд ямар санагддаг вэ?
    -Тэр зохимжгүй. Гэхдээ 10 жилийн дараа гэхэд засарчих байх. Хаа газар байж байгаад аяндаа алга болчихдог юм билээ.

    -Та Өүлэн эхийн цогцолбор хөшөөг хийсэн. Энэ талаараа яриач?
    -Өүлэн эхийн цогцолбор хөшөө бол Монголд байгаа чулуун баримлын хамгийн том бүтээл. Суурьтайгаа нийлээд 13.6 метрийн өндөртэй, цул чулуун баримал. Наахан талд нь алдартай хатдын хөшөө бий. Цогцолборын хаалгыг цул чулуугаар хийсэн. Өндөр нь 7 метр, урт нь 14.5 см. Монголдоо хамгийн томд тооцогдох хаалга. Цогцолборыг 20 гаруй хүн хоёр гаруй жилийн хугацаанд бүтээсэн. Эх загварыг нь би гаргаад бусдыг нь ажилчидтайгаа хамтарч хийсэн.

    -Энэхүү хөшөөнөөс өөр цогцолбор бүтээлүүдээ нэрлээч гэвэл?
    -Өөрийн “Боржин чулуу” ХХК-аа байгуулахаасаа өмнө “Үүдэн чулуу” компанитай зургаан жилийн турш хамтарч ажиллаж байсан. Тэнд байхдаа Сүхбаатар аймагт цогцоор нь баримал хийсэн. Хөвсгөл аймагт Ширэндэв гуайн талбайг мөн цогцоор нь хийсэн.  

    -Өнгөрсөн зун “Ногоон дарь эх”-ийн хөшөөг бүтээсэн?
    -Боржин чулуугаар хийгдсэн хамгийн анхны, хамгийн том “Ногоон дарь эх” гэж ойлгож болно. Суурьтайгаа нийлээд 6 метр өндөр. Үүнийг хийхдээ хүнээс хандив, мөнгө цуглуулаагүй. Өөрсдийн хөрөнгөөр, хүч хөдөлмөрөөрөө дэлхий нийт, Монголынхоо нийт сайхан ээж, эмэгтэйчүүдэд зориулж бүтээсэн. Анх хөшөөг бүтээх санаа төрсөн түүхээ яривал, аав маань эхээс гурвуулаа. Хамгийн том ах нь Хаянхярваа гэж уран дархан хүн байсан. Тэр хүн Дундговь аймгаас Сүхбаатар аймагт цэрэгт татагдаж ирээд, тэндээ суурьшиж гэр бүлтэй болсон юм билээ. Тэр хүн их залуудаа бурхан болсон. Тэр ахын маань эхнэр биднийг их эрхлүүлнэ. Миний ухаан орсон цагаас хойш эмээ гэж өссөн хүн маань тэр хүн л дээ. Тэр хөгшин маань бурхан болоод 10 жил болж байна. Уран дархан байсан ахдаа, эмээдээ зориулж энэхүү бүтээлийг хийсэн гэж ойлгож болно. Одоо хүмүүс маш их очдог болсон гэсэн.

    -Хаана байдаг билээ?
    -Сүхбаатар аймгийн Төрөх эмнэлгийн үүдэнд. Төрөх гэж байгаа, хүүхдээ төрүүлээд гарч байгаа ээжүүд мөргөж, шүтдэг гол шүтээн болсон.

    -Хүмүүсээс өвөрмөц сонин захиалга хэр их ирдэг вэ?
    -“Бэлэг эрхтэн хийлгэе” гэж орж ирж байсан. Тухайн үед надад их сонин л санагдсан. Тийм захиалга өгсөн хүн яагаад ийм зүйл хийлгэх болсон сэдлээ ярьж өгсөн л дөө. Өвөрхангай аймгийн Эрдэнэзуу хийдийн урдхан талд хугарчихсан жижиг бэлэг эрхтэний хөшөө байдаг юм. Тэр хөшөөний хавиар мань эр хэдэн Япон дагуулаад явж л дээ. Өөрөө Японд байсан, тэнд аялал жуулчлалын чиглэлээр ажил эрхэлдэг. Тэр шугамаараа хэдэн Японд Монголоо сурталчилж яваад тэр хөшөөтэй таарсан гэж байгаа. Японд 3 м өндөр бэлэг эрхтэний хөшөө байдаг иргэдэд нь хүүхэд гуйж, мөргөж сүсэглэдэг юм байна.

    Тэгсэн нөгөө Япончууд манай тэр хөшөөг харчихаад “Өө монголчуудынх ийм жаахан юм байхдаа”, “Энийгээ янзалчихаж чаддаггүй юм байхдаа” гэх зэргээр хоорондоо ярилцсан гэж байгаа юм. Тэгэнгүүт мань эр шаралхаад Японд чинь 3 метр байдаг бол Монголдоо би 3.5 метрийг хийлгэнэ ээ гэж омогшоод  над дээр орж ирсэн. Би ч хийж өгсөн. Хийлгээд нөгөө хугархайныхаа оронд байрлуулаад, байрлуулсан жил нь Өвөрхангайд маш их цас ороод ард иргэд нь “Энэ ёстой буруу юм ирлээ” гээд эзнийг нь буцааж ав гэж. Тэгээд нөгөө залуу Төв аймагт байх өөрийн амралтын газартаа байрлуулсан гэсэн.

    -Энэ хөшөөний мөнгө улсын төсвөөс гарсан гэх мэт яриа гарч байсан санагдаж байна?
    -Энэ хөшөөг хоёр найз хийлгэсэн юм. Нэг найз нь төрийн байгууллагад ажилладаг байж таараад тэгээд тиймэрхүү яриа гарч байсан. Мөнгө яг хаанаас гарсныг бол би мэдэхгүй. Манайхан ч тэгээд их хардамтгай шүү дээ.

    -Томоохон хөшөө дурсгалын зүйлийг жижгэрүүлж хийлгээд, өөрийн ширээн дээр тавих сонирхолтой хүмүүс байх уу?
    -Одоо хүмүүс өөрсдийнхөө жилийг хийлгэдэг болсон байна лээ. Ихэвчлэн тэргүүлэх зиндааны нөхдүүд хаш чулуу зэрэг үнэт чулуугаар тамганыхаа дээд талын дүрсийг өөрийнхөө жилээр хийлгэх сонирхол ч их болсон.

    -Боржинг өөр чулуутай хольж хөшөө хийж байсан уу?
    -Болох нь болно. Жижиг хэмжээний зүйлд жижиг металл оруулж байгаа. Зарим үед өнгийн чулуунуудтай хольж байна. Яваандаа том бүтээлүүдийг хольж бүтээх санаа байгаа.

    -Бүтээлүүд дотор чинь тооно туших уяагаар хөшөө хийсэн харагдсан…?
    -Ер нь урлагийн бүхий л нарийн нандин зүйлс Монголд байгаа мэт санагддаг юм. Зөвхөн уяаг л бодоод байхад олон төрлийн янз бүр атлаа, бүгд утга учиртай, хурдан тайлагддаг ч гэх юм уу сонин шүү дээ. Чөдөр, тушааны зангилааг л хараад байхад гурван хөл рүү явуулсан тэр зангилаа сонин. Хүчээр бус ивээр явуулчихсан. Уран зангилаа гэдэг бол тэр чигээрээ урлаг. Тиймээс тэрийг яагаад чулуугаар хийж болдоггүй юм гэж бодсон. Орчин үеийн хүмүүс ч энэ уяа, зангилаагаа мартчихаж байна. Тиймээс сануулах, биет болгож өвлүүлж үлдээх зорилгоор цувралаар хийж байгаа. Хүмүүс их сонирхдог. Гэхдээ зараагүй.

    Энэ зангилаануудыг хийхдээ зүгээр нэг хийчихээгүй. Эмэгтэй хүний донж оруулж хийсэн. Өндөр нь 3-4 метрийн хооронд 5-6 бүтээл хийгээд хотынхоо гудамжинд, тодорхой тайлбартай, явган хүнийх нь зам сүлжсэн юм шиг, хажууд нь байх сандал нь хүртэл монгол төрх, зангилааг илэрхийлсэн бүтээл болгоод тавимаар санагддаг юм.

    -Чулуун хөшөөнүүдийг нийлүүлээд үзэсгэлэн гаргаж мэдээж болохгүй. Тэгвэл өөрийн хийсэн тэрхүү бүтээлүүдийнхээ жижгэрүүлсэн хувилбараар, скез зургаар ч юм уу үзэсгэлэн гаргах бодол байна уу?
    -Хамгийн эхний том зорилго тэр байна. Байгалийн юмыг байгальд нь бүтээгээд үзэсгэлэн гаргах. Тэр үед улсаас зөвшөөрөл өгөх байлгүй дээ. Туул голын бургастай, сайртай нэг тохой дээр, гүехэн устай хэсэгт нь зарим бүтээлээ тавиад заримыг нь бургасан дунд байрлуулаад л олон хүн түүнийг сонирхон үзэх хэмжээний үзэсгэлэн гаргахыг хүсдэг. Зориуд нэг завь гаргаад завиар явж үзэсгэлэнгээ үзвэл сайхан гэж мөрөөддөг.

    -Талд давхиж яваа цагаан зээрийн хөшөө хаана байдаг юм бэ?
    -Сүхбаатар аймагт байдаг. Тус аймгийн хувьд цагаан зээр нэг брэнд нь гэж хэлж болно. Сүүлийн үед нутгийн иргэд зээрээ маш ихээр агнаж, устгаж эхэлсэн байгаа юм. Тэрийг нь болиулах үүднээс аймгийн Засаг дарга нь ийм цогцолбор байгуулах гэсэн юм аа хийгээд өгөөч ээ гэх хүсэлтийг гаргасан.

    -Туулынхаа эрэг дээр томоохон чулуун баримлын үзэсгэлэн гаргахыг мөрөөддөг – 

    -Хөшөө ихтэй газар хөгжил багатай гэж ярьдаг юм билээ. Үүнтэй та санал нийлэх үү?
    -Худлаа. Манай ард иргэдийн соёлтой л холбоотой ийм яриа гарч байгаа юм. Гадны улсуудад явж байхад онгоцны гарах хаалганаас эхлээд хаа явсан газар гоё, гоё хөшөө байдаг. Тэндээс харахад хөшөө харин ч их байх ёстой. Гэхдээ чанартай. Урам зориг авч, сэтгэлгээ өөрчлөгдмөөр байх ёстой.

    -Аливаа зүйлийг яг ижилхэн хийх онцгүй байдаг гэдэг. Жишээлбэл, морин хуур шиг барилга барина гэдэг утгагүй гэх архитектурын яриаг сонсож байсан?
    -Манай монголчууд аливаа зүйлийг яг л байгаагаар нь хийлгэх бодолтой байдаг. Тэр хүмүүстэй зөрье гэхээр бид бас чадахгүй байна. Учир нь бид л мөнгө төлж байгаа юм чинь яг тэрүүгээрээ хийлгэнэ гэдэг. Бидний хувьд болохоор арай өвөрмөц өөр санаа оруулчихмаар байдаг. Гэтэл нөгөө захиалагч үгүй ээ тийм юм байхгүй гээд зүтгэчихдэг.

    -Тэгвэл яг тэр хөшөөг дуурайлгаад хийгээд өгөөч ээ гэх хүсэлт ирж байв уу?
    -Нэг ирсэн шүү. Дундговь аймгийн Чүлтэм аваргын хөшөөг хийгээд байрлуулсны дараа жил Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын хэсэг нөхөд яг өнөө Чүлтэм аваргын хөшөөний зургийг барьчихсан намайг хайж ирсэн.  Ирээд огт өөр хүнийг яг тэр зураг шигээ хийлгэе гэсэн. Уран бүтээлч хүний хувьд нэг хийсэн бүтээлээ дахиж хийнэ гэдэг хэзээ ч өмнөх шигээ болдоггүй. Тэгээд өөр хүнийг огт өөр хүнтэй ижилхэн хийлгэе гээд байх чинь утгагүй биз дээ. Миний бие дээр чиний толгойг залгая гэж байгаатай л ижил зүйл шүү дээ. Тэгээд би хийхгүй гээд явуулчихсан. Тэгсэн надтай хамт ажиллаж байсан нэг хүнээр яг яриад байснаараа хийлгэсэн байсан. Дуурайхдаа илүү гаргаж дуурайхгүй бүр хачин болгочихсон. Одоо нэг тийм сонин юм байдаг л юм билээ.

    -Ингээд ярихаар зохиогчийн эрх гэж их чухал байгаа юм. Хөшөө дурсгалдаа зохиогчийн эрх авч байна уу?
    -Нэг их зохиогчийн эрх гээд хөөцөлдөөд байдаггүй. Хуучин мод, хүрэл цутгуур зэргээр юм хийхдээ зохиогчийн эрх гэж авч байсан. Гадаадад хэдэн жил ажиллаад явж байхад Монголд хийж байсан бүтээлийг маань нэг хүн өөрийнхөө нэр дээр хувилаад зарж байсан тохиолдол гарч байсан учраас авч байсан. Энэ мэтийн том зүйл дээр бол зохиогчийн эрх авч байгаагүй ээ.

    -Гадаадаас хэр захиалга авч байна?
    -Орос руу гурван баатрын цээж баримал хийж явуулсан. Оросоос Өүлэн эх болоод таван хөвгүүнийх нь баримлыг хийгээд өгөөч гэх санал ирсэн. Загвар дээр нь ажиллаж байна. Өүлэн эхийн төрсөн газар Буриадад байдаг юм байна. Хятадаас мөн захиалга ирж байна. Нэг том сүм хийд барих гэж байгаа юм байх. Тэгээд надад хандсан. Энэ мэтээр ирж л байна.

    -Ярилцсанд баярлалаа.

  • Бадамсүрэнгийн БАЯРСАЙХАН- Морин хуурын мастер урлаач

    Мэргэжлийн морин хуур урлаач, мастер, PEGASUS брэндийг үүсгэн байгуулагч, “Bayar & Brothers” ХХК-ий захирал.

    1992 онд “Авьяас цогцолбор” нэртэй Нийслэлийн 93-р сургуульд суралцаж байхдаа Монголын нэрт хөгжмийн мастер  н.Жүгдэр багшийн шавь болж морин хуур урлалд суралцах гараагаа эхлэсэн. 1993 оноос Улсын Үндэсний Хөгжмийн үйлдвэрт Б.Энхболд мастерийн дагалдангаар орж ажилласан. 2002-2004 онд Их Британийн Дурхам хотод алдарт хийлийн мастер Таркюнь Болтоны удирдлаган дор хийл урлал, альто хийл урлалын чиглэлээр сертификат хамгаалсан.

    “2003 онд “Bayar & Brothers” ХХК, 2010 онд Мэргэжлийн Морин Хуур Урлаачдын Холбоо (ММХУХ) зэргийг байгуулан өөрийн урлангийн бүтээлүүдээрээ 2001 онд БНУАУ-д “Олон Улсын Урлаачдын Их Наадам”, 2001 онд Хөх хотод болсон “1000 Морин Хуурчдын Наадам, 2002 онд “Мэргэжлийн Морин Хуур Урлаачдын Уралдаан”-ы дэд байр, 2001, 2002 онд Японд “Made in Mongolia” үзэсгэлэн худалдаа, 2002 он Лондонд “Made in Mongolia” үзэсгэлэн, 2005 он Японд 132 орон оролцсон “Aichi- Expo 2005” үзэсгэлэн яармагт тус тус оролцож 2002 онд ардын урлагийн “Этүгэн” хамтлагийг байгуулан 2001 онд БНХАУ, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008 онуудад Япон, 2004 онд АНУ, 2008 онд АНУ-д “ hicago, Lotus World Music” фестивальд Монголоо төлөөлөн оролцож байсан. 

    2009 онд “Төгөлдөр” хийл, морин хуурын сургалт, 2010 онд “PEGASUS” үндэсний амьд хөгжмийн студийг байгуулан урлагийн тоглолт үзүүлбэрүүдээр тогтмол үйлчилгээ үзүүлж байна. Мөн түүний урласан морин хуур АНУ-ын Нью-Йорк дахь дэлхийн хамгийн олон жилийн түүхтэй “SHUBERT CLUB” хөгжмийн түүхийн музейд, 2010 онд АНУ-ын Аризона мужийн Феникс дэх дэлхийн хамгийн том хөгжмийн зэмсгийн музей “MIM-The World’s First Global Musical Instrument Museum”-д тавигдаж дэлхийн улс үндэстний мэлмийн өмнө таашаагдаж байна.

    Ярилцлага унших 

    Нүүр

  • Даши НАМДАКОВ- Дэлхийн нэрт уран барималч, зураач

    Уран барималч, зураач Даш Намдаков буюу Намдагийн Дашням нь Буриадын Чита хотын ойролцоо орших Укурик тосгонд төржээ. Түүний ээж Бүдханд найман хүүхэд төрүүлсний зургаа дахь нь энэ ярилцлагын гол баатар. Тэд удам дамжсан дархан хүмүүс юм билээ. Тэрбээр ихэвчлэн нүүдэлчид, морьтон дайчид, зөвхөн үлгэрт гарч, зүүдэнд нь л үзэгддэг болов уу гэмээр хүн амьтны дүрс зэргийг ихэвчлэн урладаг онцлогтой. Даш Намдаков анх Улаан-Үд хотноо Г.Г.Васильевын урланд ажиллаж эхлээд тэндээсээ Красноярскийн уран зургийн дээд сургууль төгсчээ.

    Энэ барималч анхны үзэсгэлэнгээ Эрхүү хотноо 2000 онд анх гаргаснаар алдаршиж эхэлсэн байдаг. Тэрбээр хүрэл цутгамал хийхээс гадна алт, мөнгө, зэс, гууль, үнэт чулуу, зааны яс, тэр ч бүү хэл адуу малын арьс үс зэргээр бүтээлээ туурвина. Түүний бүтээлүүд Санкт-Петербургийн Эрмитаж, Дорно зүгийн ард түмнүүдийн урлагийн музей, Москвагийн Орчин үеийн урлагийн музей, Нью-Йоркийн “Тибет-Хаус”, Хятадын Гуанжоу хотын Урлагийн музей гээд дэлхийн олон орны музейд хадгалагдахын зэрэгцээ Оросын Ерөнхийлөгч В.Путин, Татарстаны Ерөнхийлөгч асан М.Шаймиев, Москва хотын дарга асан Ю.Лужков, тэрбумтан Р.Абрамович, Германы канцлер асан Герхард Шредер, жүжигчин Ума Турман, кантри хөгжмийн од Вилли Нельсон зэрэг нэр нөлөө бүхий маш олон алдартай хүмүүсийн хувийн цуглуулгад бий. Ер нь түүний бүтээлүүд Герман, Франц, Бельги, Швейцарь, Финланд, Япон, Америк, Тайвань зэрэг олон орны цуглуулагчдийн санд хүндтэй байрыг эзэлдэг. 2002, 2003 онд түүний “Багнууд”, “Жүжигчин” зэрэг бүтээл нь Вампиловын нэрэмжит орчин үеийн урлагийн их наадмын шагнал хүртэж, “Эзэн” хэмээх бүтээл нь Оросын урлагийн академийн мөнгөн медаль хүртэж байв. Мөн Сергей Бодровын “Монгол” киноны зураачаар ажиллаж, үүгээрээ “Ника-2008” кино фестивалиас шилдэг зураачийн шагнал болон “Цагаан заан” шагналын эзэн болжээ. Тэрбээр 2003 онд ОХУ-ын Урлагийн академийн сурвалжлагч гишүүн болж, 2009 онд цуврал үзэсгэлэнгээрээ ОХУ-ын Засгийн газрын урлагийн салбарт олгодог шагналыг хүртжээ.. Түүний үзэсгэлэн эдүгээ ОХУ, БНХАУ, АНУ, Итали, Их Британи, Финланд, Чех, Япон, Франц, Тайвань, Сингапур, Хонгконг, Швейцарь зэрэг оронд тогтмол гарч байна. Даш Намдаков 2014 оноос Лондон хотноо амьдран уран бүтээлээ хийж байгаа билээ.

    https://dashi-art.com/

  • Данейгийн МАЙРА- Эсгий урлалын мастер

    Загвар зохион бүтээгч, БУГАТ эсгий брэндийг санаачлагч

    2000 онд Урлах Эрдмийн Дээд сургуулийг гутлын загвар зохион бүтээгч мэргэжилээр төгсөж, ШУТИС, Үйлдвэрлэл Технологийн Дээд Сургуулийг магистр цолтойгоор дүүргэсэн.

    2001- 2007 онд Норвегийн тусламжийн байгууллагын Ноосны Өрхийн Үйлдвэрлэл Маркетингийн төсөлд эсгийн багш дизайнераар ажиллаж 2000 гаруй хүнд эсгий урлалын чиглэлээр зааж сургасан. Сургалтаас 200 гаруй эсгий урлагийн багш бэлтгэгдэж тэд нутагтаа очоод эсгий урлалын сургалтыг уламжлуулан явуулж Монголын эсгий урлалын хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулсан. Төслийн хүрээнд төсөлд хамрагдсан үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүнийг борлуулах Цагаан алт дэлгүүр, үйлдвэрлэгчидийг нэгтгэсэн хоршоо, хоршоонуудыг нэгтгэсэн “Ноосон зангилаа” дундын хоршоо байгуулагдсан байдаг. Энэхүү төсөлд ажиллах хугацаандаа шаахай, ширмэл ширдэг, цүнх, малгай зэрэг эсгий бүтээгдэхүүний 300 орчим загвар гаргаж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж, Норвеги, Франц, Итали, Герман, Америк, Нидарланд гэх мэт дэлхийн олон оронд экспортлосон. 20 загвар, 2 технологид Оюуны өмчийн газрын Бүтээгдэхүүн загвар- патент эзэмшдэг.

    2010 оноос хойш Бугат эсгий урлалын урландаа торго, эсгий болон торго эсгийний хосолмол ороолт, эсгий гутал урладаг. Түүний ороолт, эсгий гутлын загвар нь монголчууд төдийгүй жуулчдын таашаалд маш их нийцдэг бөгөөд соёлын өвийг бүтээгдэхүүн болгож “Буган хөшөөг хүзүүндээ ороо” уриатай ажиллаж байна. Тэрээр эсгий бүтээглэхүүний загварыг сайжруулах, хэрэглээний чанарын шаардлага хангах, өнгө будгийн тогтворжилтын тал дээр түлхүү анхаарч, цэвэр органик бүтээгдэхүүн хийж байгаль дэлхийд хор хөнөөлгүй үйлдвэрлэл явуулахыг чухалчлан үздэг.

    2006-2007 онд ITC төслийн санхүүжилтээр Нэхмэлийн хүрээлэнгийн судлаач багш нартай хамтарч “Ноос боловсруулах технологи”, ,Ноос будах технологи”, “Уламжлалт аргаар утас ээрч сурцгаая”, “Эсгий эдлэл хийж сурцгаая”, “Эсгий урлал сургалтын модульжсан хөтөлбөр” гарын авлагуудыг боловсруулан хэвлүүлсэн.

    2004 онд Киргизэд болсон Олон улсын эсгийчдийн 3-р симпозиум, 2007 онд Их Британий Уэлсэд болсон Олон улсын эсгийчдийн конференсд тус тус оролцож байсан. 2007 онд Англи улсад “Монгол эсгий ширмэл ширдэг, казак эсгий ширдэг” сэдвээр, 2015 онд 10 сард Хөдөө аж ахуй төслийн хүрээнд Тажикстан улсын эмэгтэйчүүдэд эсгийний анхан шатны сургалтыг тус тус зохион байгуулсан.

    ҮЗЭСГЭЛЭН
    2006 он Тэрэлжид “Ширмэл ширдэг үзэсгэлэн, өдөрлөг”
    2006 он Улаанбаатарт “Зул сарын баяр буюу эсгий урлаг өнөөгийн хэрэгцээнд”
    2007 он Улаанбаатарт “ Хавар ба Байгаль”
    2011 он Улаанбаатарт “Эсгий-Онгод”
    2014 он Улаанбаатарт “ Бугат эсгий”
    2015 оны 10 сард Данид “Монголын нэг өдөр” хамтарсан үзэсгэлэн

    ШАГНАЛ
    2002 он Гоёл наадмын тусгай байрын шагнал
    2006 он “Үлэмжийн чанарын батламж” Монголын шилдэг 99 бүтээгдэхүүний нэг
    2006 он МХАҮТ-с зохион байгуулдаг хаврын үзэсгэлэнгээс экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн
    2008 он Гоёл наадмын тусгай байрын шагнал
    2010 он Зүүн хойд Азийн ЮНЕСКО- н гар урлалын батламжит бүтээгдэхүүн

    http://www.feltmongolia.mn/
    https://www.facebook.com/BUGAT-felt-%D0%91%D0%A3%D…

    Ярилцлага унших

  • Балдангомбын БААСАНЖАВ- Эсгий ширмэлийн мастер

    Эсгий ширмэл урлаач, өв тээгч, үе дамжсан урлаач

    Б.Баасанжав нь эсгий ширмэл урлалыг эдүгээ цагт өвлөн авчирж, урлалийг улам нарийвчлан хөгжүүлж эсгий ширмэлээс гадна эсгий зурагт аравч олныг урлан бүтээхээс гадна олон зуун шавь нарт өвлүүлэн сургажээ. Одоо ч гэсэн эсгий ширмэлийг урлалаа өвлүүлэн зааж сургасаар байна.

    Эсгий ширмэл нь эсгий туургатны маш эртний урлал бөгөөд цор ганц Монголын урлал юм. Элдэв харшил, тоосжилтгүй, эдэлгээ маш сайтай, байгаа орчиндоо халуун дулаан байгалийн мэдрэмжийг бий болгодог.
    Турк хивс, араб нэхмэл, хятад торготой адил дэлхийд танигдаж хэрэглээ болох боломжтой бүтээгдэхүүн.



    https://www.facebook.com/baldangombo.baasanjaw