creativemongolia

Category: media-content

  • Мягмарсүрэнгийн ДОРЖДАГВА- Уртын дуу судлаач, уртын дуучин, өв тээгч

    Уртын дуу судлаач, уртын дуучин, Нүүдлийн соёл иргэншлийг судлах олон улсын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан бөгөөд тэрээр уртын дууны судалгаанд жинтэй хувь нэмэр оруулсан.
    Тэрээр Монголын төрт ёсны айзам уртын дуунуудыг бүрэн бүтэн дуулж бүтээсэн. Айзам уртын дуунууд 17- 37 минутын хугацаатай байдаг.

    “Чингис хааны мэндэлсний 850 жил”-ийн ойд зориулан “Эртний сайхан”, “Түмэн эх”, “Хуур магнай”, “Дуртмал сайхан”, “Хэрлэнгийн бараа” /баръяа/, “Их замбуутивийн наран”, “Асарын өндөр”, “Эрхэм төр”, “Энх мэндийн баяр” зэрэг Монголын төрт ёсны уламжлалтай хамаарал бүхий есөн дууг багтаасан “Монгол төрийн уртын дуу” бүтээлийг хэвлүүлсэн юм. Түүний энэхүү бүтээл нь өдгөө Монгол төрийн түүхийн музейд залагдсан билээ. 

    МОНГОЛ УРТЫН ДУУ

    Монгол уртын дуу нь нэн эртний уг гарвалтай учир  Азийн өргөн уудам нутагт тархсан монгол угсаатны бүлэг бүрт олон төрөл зүйлээр хадгалагджээ. Уртын дуу монголчуудын өдөр тутмын аж ахуй амьдралаас өгсүүлээд төрт ёс, шашин шүтлэг, зан үйл хүртэл асар өргөн цар хүрээнд хэрэглэгдсээр иржээ.  Тиймээс уртын дуу нь:

        -Төрийн дуу;

        -Айзам дуу (айзан, айдам, айдон);

            -Шасдир дуу (үйзэн);

                -Гүр дуу;

                -Цоор дуу;

                -Аж байдлын дуу (бэсрэг, шавшаа, гэгэлгэн) гэсэн ерөнхий төрлүүдэд хуваагдан хөгжиж, өнөө үед уламжлагдсныг монгол туургатны хэмжээнд бодитоор харж болно.     

    Монгол уртын дуу: Монгол Улсын нутаг дэвсгэр бүхлээрээ; ОХУ-ын Буриад, Халимаг, Тува; БНХАУ-ын Өвөр монголын ихэнх нутаг, Шинжианы Ховог Сайр, Бор талын торгууд монголчууд, Цинхай буюу Хөх нуурын дээд монголчууд, Цастын монголчуудад их, бага хэмжээгээр тархан хадгалагдсан нь улам бодитой болсоор байна. Үүнийг тархацаар нь авч үзвэл Их газар (Азиевро тив)-ын асар өргөн уудам нутагт монгол уртын дуу амьдарч байна гэж үзэх бүрэн үндэстэй юм.

                Монгол уртын дуу Хүн төрөлхтөний төлөөлөх чанартай соёлын өв болж баталгаажсаны үнэ цэнэ, ач холбогдол нь гэвэл, 

    Нэгдүгээрт: уртын дуунд хүмүүний аж амьдрал, сав шим ертөнц, байгаль дэлхийн зүй тогтлыг ухааран танисан олон мянган жилийн туршлага, байгалийг хүндэтгэн харьцах замаар хүн-байгаль хоёрын тэнцвэрт байдлыг хадгалах арвин мэдлэг агуулагдаж байна. 

    Хоёрдугаарт: хүний бие сэтгэл, оюун санааны цар хүрээ, дуу хоолойн ур чадварын өвөрмөц арга барил, өгүүлэхүйн эрхтэний нөөцийн өргөн боломжийг нээснээрээ; 

    Гуравдугаарт: ард түмний амар амгалан амьдрал, эв найрамдалтай оршин байхын сүлд дуулал болдгоороо онцгой содон, олон төрлийн үр өгөөжтэй урлаг болой.

    http://urtynduu.mn/

    ЯРИЛЦЛАГА УНШИХ
    М.ДОРЖДАГВА: УРТЫН ДУУ МОНГОЛ СЭТГЭХҮЙН ХЭМЖҮҮР

     Монгол хүн бүр сүрлэг сайхан уулын оройд салхины сэвшээнд нам гүмийг мэдрэн зогсохуйд дээр цэлмэг хөх тэнгэр, ээх шаргал наран, тэртээ доор уудам цэлгэр талд асгасан шагай мэт цайрах гэрүүд харагдаж, өөрийн эрхгүй тайвшрал амар амгаланг мэдрэн цээж дүүрэн уртаас урт амьсгаа аван зогсох дуртай гэдэгт итгэлтэй байна.

    Тиймдээ ч монголчууд бидний өвөг дээдэс зуун зууны тэртээгээс эх сайхан нутагтаа эзэн нь байж, хөх мөнгөн тэнгэр, хөрст алтан дэлхийн наран, саран, одод огторгуйг ажин, амьдралын хэв маяг аж байдлаас урган гарсан сэтгэлийн яруу эгшиглэнгээр уртын сайхан дууг төрүүлсэн бизээ. 

    Уртын дуу, дуучин, морин хуурч гурав бие биедээ уусан шингэж, нэгэн цул зүйл болсон мэт мэдрэмжийг сэтгэлийн гүнд төрүүлж чаддаг энэ сайхан урлагаар дамжуулан амар амгалан, тайвшралыг бэлэглэж, монгол хүн болж төрснөөрөө бахархах сэтгэлийг төрүүлж яваа Нүүдлийн соёл иргэншлийг судлах Юнескогийн Дэлхийн боловсрол, соёл шинжлэх ухааны төрөлжсөн байгууллагын эрдэм шинжилгээний ажилтан,  Уртын дуу судлаач, Уртын дууч Мягмарсүрэнгийн Дорждагва хэмээх эрхмийг энэ удаагийн VIP ярилцлагын зочноор урьсан юм.

    Тэрбээр “Чингис хааны мэндэлсний 850 жил”-ийн ойд зориулан “Эртний сайхан”, “Түмэн эх”, “Хуур магнай”, “Дуртмал сайхан”, “Хэрлэнгийн бараа” /баръяа/, “Их замбуутивийн наран”, “Асарын өндөр”, “Эрхэм төр”, “Энх мэндийн баяр” зэрэг Монголын төрт ёсны уламжлалтай хамаарал бүхий есөн дууг багтаасан “Монгол төрийн уртын дуу” бүтээлийг хэвлүүлсэн юм. Түүний энэхүү бүтээл нь өдгөө Монгол төрийн түүхийн музейд залагдсан билээ.

    Түүнтэй уулзаж ярилцсанаа хүргэж байна. Таалан болгооно уу.

    –Уртын дууг сонсоход өөрийн эрхгүй Монгол сайхан нутгийнхаа хаа нэгтээ хараа бэлчээн алсыг ширтэн зогсох мэт нэг тийм сэтгэл гэгэлзүүлсэн сайхан мэдрэмж төрдөг. Яг түүнтэй адил таны дууг сонсоход өөрийн эрхгүй эрх чөлөөтэй цээж дүүрэн амьсгалмаар тэр мэдрэмжийг  авсанаа нуух юун. Та ер нь өөрөө уртын дуугаа дуулахдаа ямар мэдрэмж авдаг вэ?

    -Уртын дуу дуулахаар маш тайван байдаг. Бие болоод оюун санаа их тайвширдаг. Энэ нь өөрөө манай уртын дууны өөрийнх мөн чанартай л холбоотой. Ямар мөн чанар вэ гэвэл нүүдэлчин монголчууд морин дээрээ ч тэр, мориноосоо буугаад ахуй амьдрал дээрээ ч тэр тайван байдаг. Нэг ёсондоо хэн нэгний шахалтгүйгээр, ямар нэгэн дүрэм журманд баригдалгүйгээр өөрсдийн бий болгосон ертөнцийг үзэх үзлийнхээ хүрээнд амьдарч байгаа хэлбэрийн илэрхийлэл нь уртын дуу шүү дээ. Тэр уртын дуун дотор эрх чөлөө бий. Энэ утгаараа уртын дуу өөрөө Монгол сэтгэхүйн хэмжүүр болдог. Уртын дууг хэр ойлгож хүлээж авч байна гэдгээс та хэр монгол сэтгэлгээтэй, хэр зэрэг монгол мөн чанартай хүн бэ гэдгийг тань хэмжинэ гэсэн үг. 

    -Монгол уртын дууны шуранхайг алдарт дуучин Н.Норовбанзад шинэ түвшинд хөгжүүлж, Монгол Улсын Алдарт Гавьяат Дуучин Жигзавын Дорждагва, Монгол Улсын Соёлын Гавьяат Зvтгэлтэн Жамцын Бадраа гээд олон сайхан хүндтэй эрхмүүд уртын дууг 20-р зуунд дэлхий дахинд таниулсан. Өнөө цагийн уртын дуугаар дэлхийд нэрээ дуурсгах чадалтай уртын дуучинг нэрлэвэл?

    -Энэ нь үе үеэрээ хөгждөг түүхэн цаг хугацаа байдаг юм болов уу. Миний бодлоор одоо цагт зөвхөн уртын дуучинг дууриаж дуулах цаг үе нь юм. Цоодол гуайг, Гүндлхагва гуайг, Дорждагаа гуайг, Долгоржав гуайг, Дамчаа гуайг, Шархүүхэн гуайг, Норовбанзад гуайг, Чимидцэеэ гуайг,  Нэргүй эгчийг  дуурайж дуулах цаг үе дээр байна гэж ойлгодог.

    -Яагаад?

    -Энэ нь манай нийгэм соёлын байгаа байдалтай холбоотой. Яагаад гэвэл монголчууд бид их суурьшсан байна. Сэтгэлгээ өөрчлөгдөж байна. Уртын дуучин хүний уртын дуунд хэмжигдэж байгаа хэмжээс нь уртын дууныхаа энд хүрэхээ байж байна л гэсэн утга цаана нь явж байгаа.

    -Тэгэхээр Монгол хүн эрх чөлөөгөө алдаад байна гэсэн үг үү?

    -Мэдээж алдана шүү дээ. Энэ их мэдээлэлтэй орчинд цаг хугацаатай уралдан стресстэй амьдарч байна. Яг үнэн хэрэгтээ сайн ажиглах юм бол хүний оюун ухаанд хүлээж авах хурдны хязгаар байх шиг санагддаг. Тэр хурд хэтрэх юм бол хүн дарамтанд орж стрессддэг. Ингэснээр хүний тархи гэмтдэг аюултай юм байна. Энэ аюулаас болж, суурин  иргэншилтэй хүмүүсийн тархи нь гэмтсэнээс сэтгэцийн өвчлөл ихэсдэг. Даяаршлын нийгэмд суурин иргэншилд эрт орсон хүмүүсийн дунд тэр чиглэлийн өвчлөл маш өндөр байгаа.

    Нийгэм дээр тэр нь янз бүрээр илэрдэг. Тэгэхээр хүний үйл ажиллагаа, тархины хурд хязгаартай юм байна. Хорвоо ертөнцийн зүй тогтол, хурд хязгааргүй байж болох ч хүн өөрөө тодорхой хязгаартай юм байна. Харин тэр хурд, хөдөлгөөний хязгаарыг уртын дуу барьдаг юм байна. Тиймдээ ч уртын дуу тайвшруулдаг юм байна гэж ойлгодог.

    Цаг үе болгоны сонсогч өөр

    -Одоо цагийн хүмүүс нийгмийн стрестэй орчинд амьдарч байгаа атлаа гадаад дуу сонссоод тархиа улам ядраагаад бололтой. Ер нь хүмүүс уртын дууг хэр их хүлээж авч байгаа бол?

    -Цаг үеэ л дагадаг асуудал. Тухайн улс орон нийгмийн ямар зүг чигээ авч, ямар хөрсийг бий болгож явж байгаатай холбоотой юм л даа. 20 дугаар зууны эхэн үе, түүнээс өмнө жишээ нь уртын дууг заавал бүтэн дуулдаг, тэгж байж сэтгэл засах засал нь бүрэн гүйцэт болдог. Гэтэл тайзан дээр гарч ирээд уртын дууны уламжлалт зан үйлийг тайзны хэлбэрт оруулан засаад хасаад тохиролцуулаад дуурьлаг уртын дуу болгоод гаргаад ирсэн.

    Тухайн цаг үе нийгмийн оюун санааны хүлээн авч байгаа байдал өөрчлөлт, хувьсалтайгаа нийцээд нийцүүлж уртын дуучид өөрсдөө засаж тайзны уртын дуу гэдэг зүйлийг бий болгосон.  Үндсэндээ уртын дууг судлахад уламжлалт уртын дуу, тайзны уртын дуу гэсэн хоёр төрлөөр үргэлжүүлэх шаардлагатай болсон. Тэр үед хүлээж авах чадвар нь өөр болоод ирсэн. Тэгтэл зөвхөн тайзан дээр 1, 2,  3, минут дуулдаг дууг уртын дуу гэж ойлгодог болоод ирсэн.

    Ингэж явсаар байгаад социализмын цаг  үе дуусч, 1990 оноос арай өөр түвшинд ирсэн. Дэлхий нийт глобалчлагдаж, орчин үеийн хөгжмийн урсгал орж ирэн түүндээ уртын дууны хэсэг бүлэг аянуудыг дуулдаг болж. Бид уриа дуудлагын аянууд гэж нэрлэдэг юм. 

    Жишээ нь, “Эр бор харцага” дууг өрнийн хөгжмийн өөр урсгалтай дуулж байна. Энэ нь уртын дууны хөгжил гэхээсээ илүү цаад хөгжмийнх нь хөгжил болж таарч байгаа. Уртын дуу хөгжилдөө хүрээд зогсчихсон. Харин сонсох гэж байгаа хүнд хүргэхэд л дэвшил гарсан гэж болно. Цаг үе болгоны сонсогч өөр. Тэр болгоноороо уртын дуу бүтээгдээд, үлдээд өв болоод явдаг зүй тогтолтой юм байна гэж харж байгаа.

    -Уртын дуу үүссэн үүх түүхээс сонирхуулаач. Монголын уламжлалт дуу гэдгээс өөрийг мэдэхгүй хүн цөөнгүй байгаа болов уу?

    -Түүх гэдэг өнгөрсөн цаг үе. Бидний баримжаалж байгааар монгол хүн үүсэхэд л үүссэн. Байгальтай харьцаад, ахуй амьдралаа цэгцлээд эхлэхэд уртын дууны уриа дуудлагын елементүүд бүрэлдэж эхэлсэн бололтой. Археологийн шинжлэх ухаанд дулдуйдаад үзвэл Гурван газрын сав газар буюу одоо бидний шүтээн болсон Хэрлэн Онон Туулын эх, Хэнтийн уул орчмоор үүссэн. Тал дээр үүсээгүй шүү. Тал дээр байгалын  үзэсгэлэн ховор. Харин уул тал хээр хосолсон байгалийн төгс төгөлдөр газар уртын дуу үүсэн гэж судлаачид таамаглаж байгаа. Харин тал нутаг уртын дууны хөгжилд өндөр хувь нэмэр үзүүлсэн.

    Уртын дуу Хүннү гүрний үед нилээн хөгжсөн

     -Яаж?

    -Мэдээж хүмүүс амьдрах таатай нөхцөлд ахуй амьдралаа зохицуулна. Өсч үржинэ. Түлээ түлштэй, ан гөрөөтэй, өвс ургамалтай газар хүн амьдрана. Тэгээд өсөж үржээд уудам тал руугаа бууна аа даа.  Тэр үест уртын дуу нилээн хөгжсөн. Тэр үе нь Хүннү гүрний үе таарсан болов уу. Эндээс уртын дуу төрт ёсны зан үйлийн хэмжээнд хөгжин гарч ирсэн учраас л Хүннүгийн үеийн нийгмийн язгууртнуудтай холбоотой үүссэн гэдэг домгийг үлдээсэн болов уу.

    –“Монгол төрийн уртын дуу” бүтээл бүтсэн түүхээс хуваалцаач. Нэг дуу нь л 25-35 минут байсан. Урт хугацаанд дуулахад ямар мэдрэмж төрж байв. Тэр дундаас “Дуртмал сайхан” дууг онцолвол?

    -Төрт ёс гэдэг ёс заншил , зан үйл гэсэн утгатай шүү дээ. Уртын дуу өөрөө зан уйлийн үйлдэл. Улс үндэстэн угсаатны сэтгэлийн гүнээс гарч байгаа. “Дуртмал сайхан” дуу  хуучнаар Засагт хан аймгийн нутгийн чиглэлээс гарсан дуу юм билээ.

    “…Аяа зээ хө

    Дуртмал сайхан нарны өнгөтэй

    Тунамал өгүүлэшгүй сүлд тэмдэг маань

    Тусахуй нүдэн дор тодорхой зээ

     Үелэн нийлэгсэн хөг дууг

     Үлэмжээр эгшиглэн байхуй дор

     Үргэлждээ найрлан цэнгэх маань

     Сонсох чихэн дор тодорхойхон зээ…”

    Яг хэдийд үүссэн, ямар түүхийг давж, яаж хувьсан өөрчлөгдсөнийг мэдэх аргагүй. Бөөгийн шашны дуудлага, ан авын уриа дуудлага, цэрэг дайны уухай байсан ч байж  магадгүй. Таамаглах аргагүй. Ямар ч байсан “Дуртмал сайхан” дуунд бурхны номын, бясалгалын, таван мэдрэхүйн мөн чанар байдаг тул тэр талаас нь барьж дуулсан.

    ХБК хөгжим бүжгийн их сургуулийн Морин хуурын багш Б.Баттулга маань ширэн цартай хуураар хуурдсан. Энэ дуу нь одоогийн Завхан, Говь-Алтай зүгийн халхчууд, Засагт хааныханд найрын эхний 3, зарим  нутагт эхний 5 дугараа барихад дуулагддаг байсан юм билээ. “Дуртмал”, “Дуртмал сайхан”, “Зээ Дуртмал” гэх нэрүүдээр дуулагддаг байсан юм билээ. Энэ дууг Засагт ханы алдарт дуучин Гэлэнхүүгийн Поврон гэж хүн 1920 гаруй оны үед мал тууварлаж ирсэн. Тэр хүн Улаанбаатарт тайзны уртын дуу үүсэх гэж байхад нь ирсэн байгаа юм.

    Тэр үеийн төлөөлөгчид болох Дорждагва, Дамчаа, Гончиг гуай нарт зааж, тайзны уртын дуу буюу сурталчилгааны хялбарчилсан төрөл болсон түүхтэй. Миний хувьд өөрийгөө сорьж үзье гээд “Монгол төрийн уртын дуу” сэдвийн дор судалгаа хийж, есөн эрдэнийн билэгдэл болгоод яаж дуулдаг байсан тэр мэдрэмжийг л олж авах гэж хичээсэн. Би тэр мэдрэмжийг бага ч гэсэн олж авах юм бол тэр үндсэн мөн чанар нь таньд бага ч гэсэн хүрнэ. Бүрэн эхээр нь дуулах гэж нилээн олон жил оролдсон.   

    “Дуртмал сайхан” дууг 2002 онд дуулахаар бэлдэж эхэлсэн

     -Хэдэн жил?

    -“Дуртмал сайхан” дууг 2002 онд л би бүтнээр нь дуулах гэж оролдож байна гээд эрдэмтэн судлаачидтай уулздаг байлаа. “Ээ хүү минь ээ, наадах чинь тайзан дээр л одоо дуучид арай хийж 2-3 минут дуулж байгаа. Яаж бүтнээр нь дуулдаг юм боломжгүй” гэж байсан.  Гэхдээ тайзан дээр тэнхимийн орчинд бэлтгэл хийх шаардлагагүй юм байна лээ. Мэдээж тайзнаа онолын сургалтаа авна. Гол үндсэн бэлтгэл нь мэдрэмжээ сэргээх юм билээ.

    Хэдий би хөдөөний хүүхэд ч гэсэн хотод орж ирээд 2-3 жил болчихсон байсан нь техник технологийн орчинд миний байгалийн мэдрэмжүүд унасан байж. Тэр бүхнийг сэргээхийн тулд байгалийн дуу хоолойг сонсож, хавар намрын улиралд гол ус, уул хад, тал хээрт гарч дуулах гээд Баттулга бид хоёр зөндөө олон туршилтууд хийж байсан.  Тэр тухайгаа -Монголын төрийн уртын дуу” цомог дотроо эрдэм шинжилгээний хялбарчилсан тайлбар болгоод бичсэн байгаа.

    -Дуу нь яг хэзээ бэлэн болсон бэ?

    -“Дуртмал сайхан” дуугаа 2011 оны үед бичүүлсэн. Тухайн үед манайхан надад итгэхгүй байсан. Энэ бүтээлийн зөвлөх, шүүмжлэгчээр Академич Б.Энхтүвшин, доктор, профессор Н.Жанцанноров, Ц.Батчулуун, С.Дулам, Н.Уртнасан, Ш.Чоймаа, Л.Дашням, А.Очир, Б.Сумъяа, А.Алимаа, Э.Пүрэвжав, А.Майдар гээд хэл зохиол, үүх талаас нь судалсан олон сайхан хүн миний ард байсан. “За одоо яаж  байна, одоо ингэх үү, болж байна уу” гэсээр дуулж дууссаны дараа “Эртний уртын дууг ингэж дуулдаг байсан нь үнэн юм байна” гэж хэлсэн.

    Уртын дууг олон сар өдөр бэлдэж, ийм олон бадгаар нь, олон хоногоор дуулж байсан юм байна. Монголын энэ ахуй нутагтаа амьдарч байгаа хүн л дуулах юм байна гэж ойлгоцгоосон. Тэгээд л удалгүй “Монгол төрийн түүхийн музей”-д залсан. Тухай үеийн БСШУ-ны дэд сайд шийдвэр гаргасан. Яагаад гэвэл Уртын дуу маань дахиад сэргэлээ.  Зөвхөн бидний гэсэн өвийг хэн ч булаацалдахгүй.  Нийт хүн төрөлхтөний  дунд байгаа монгол үндэстэй хүмүүсийн уртын дууны өв соёлын голомт нь Монгол улсад байгаа шүү гэдгийг л тунхаглах зорилготой тэнд залж байсан.

    -Дуртмал сайхан дууг дуулахад гурван гүрэм уншсан мэт болдог гэж байсан?

    -Тийм. Жишээ нь “Бор борын бялзуухай” дууг дуулахад гал голомт бузартсан айлын засал болдог. “Дуртмал сайхан” дууг гэртээ дуулуулахад “Гурван гүрэм” уншсантай тэнцэнэ гэсэн баримт Завхан аймгаас баримт олдсон.

    Хонины бэлчээр дээр, найран дээр хэдэн цаг,

    яаж дуулаад байна гэдгийг судалсан

    -Тэгэхдээ л нэг дууг 25- 40 орчим минут тасралтгүй дуулна гэдэг төсөөлөхөд ч бэрх санагдана. Заримдаа хүн 4 минут ч дуулж чадахгүй хоолой хүрэхгүй үе байдаг шүү дээ. Хоолой хатах ч юм уу тийм үе байсан уу?

    -Байна л даа. Тэр чинь дэс дараалалтай илэрдэг золиг байна лээ. Олгой хагаравч тогоондоо, муу нуухаар сайн илчил гэж эхлээд манай тэнхимийн сургалтад мухардал байсан. Тэндээс олж авсан мэдлэг нь надад их хэрэг болсон. Зарим зүйл нь надад гай  болсон. Ялангуяа тайзны уртын дууны дуурьлаг хэв маягийн шахаж дуугардаг, хүчтэй орилж хашгирдаг барил их гай болсон. Түүнийгээ эхлээд арилгасан.

    Дараа нь уламжлалт уртын дуу буюу зан үйлийн уртын дууг эх хувилбараар нь сонсох шаардлага гарч ирсэн. Боржгинууд, Баян бараатууд, Завхан, Говь-Алтай нутгийн нутгуудын дуунуудыг сонсох шаардлагатай болж бодитоор нь хонины бэлчээр дээр, найран дээр хэдэн цаг, яаж дуулаад байна гэдгийг судалсан.

    -Нууцыг нь олов уу?

    -Судлаач хүний байр сууринаас ярихад ерөөсөө уртын дууны өөрийнх нь уг сургууль барил, монголчуудын дуу авиа өгүүлэх эрхтний гаргаж байгаа гаргац, эгшигт авиа гэж байна. Хүчдэл үүсгэдэг “Ха, Хэ” гэдэг авиа чинь хэлний угаар амьсгалын хэмнэлттэй хэлэгддэг. Тэр авиаг хатууруулах юм бол багалзуур шахагдаад дуурьлаг маягтай баригдмал уртын дуу болдог юм байна. Хашгираад л гурван минутанд чөлөөтэй гаргадаг. Тэр авиан зүйн талаас нь судалсан.

    Мөн хөдөөний орчинг тайван байдлаас харж, дасгал сургуулилт хийж судалж ирнэ. Удалгүй ирээд бичүүлэхэд яг л тэнд байсан төлөв байдал нүдэнд харагдана. Студид тэр мэдрэмж байх хэрэгтэй. Тэгээд мэдээж морин хуур байсан. Энэ есөн бүтээлдээ лимбэ ашиглаж амжаагүй. Хэдэн лимбэчидтэй нийлсэн ч яг туханй үеийн лимбэдэх арга барил арай өөр шатанд явсан.

    Модон цартай, хиймэл утастай хуур сонсоход маш сайхан дуугардаг мөртлөө байгаль дээр амьд сүнслэг дуу авиа муутай. Дуучинд нөлөөлж байгаа дуу авианы нөлөө нь удах тусам цаашлаад дуучин хүнээ ядраагаад төмөр нүдэж байгаа юм шиг болохоороо ядраад урт хугацаанд дуулах боломжгүй болгож байсан. Харин ширэн цартай хуур болохоор байгальтай маш ойрхон амьд сүнслэг хөгжим дуугарч байсан.

    Манай морин хуурч Б.Баттулга маань онгод тэнгэртэй  юм шиг хуурддаг. Ялангуяа ширэн цартай хуураар. Эхлээд ширэн цартай хуур гэдгийг манай хуурчид “Хуур юм уу, наадах чинь” гэдэг байсан. Үнэнийг хэлэхэд халуунд хөг нь явчихдаг, бараг л хуур биш гэх зэргээр хэлдэг байсан. Гэхдээ аргын тал гэхээсээ илүү билгийн тал ихтэй Баттулга маань сайхан хуурдсан.

    -Морин хуурын аялгуу өөрөө амьдралыг аргадах мэт яруу сонсголонтой байдаг шүү?   

    -Тийм. Өнгө болгон нь амьтай. Бүх гаргаж байгаа өнгө нь хоорондоо уялдаатай гүнээсээ  чанарлаг авиа дуурсдаг.

    Багш маань уртын дуунд дургүй хүнийг ч дуулдаг болгоно

    -Морин хуурын аялгуу, монгол сайхан уртын дууг хамтад нь сонсож, ойлгох нь монгол хүний төрөлх зөн совин биз ээ.  Харин “Найранд гурван дуутай” гэдэг шиг уртын дууг бүгд болчихвол. Тийм боломж байх болов уу?

    -Байлгүй яах вэ. Тийм боломж бололцоо байгаа шүү. Манай багш засуулч, Уртын дууч Баасанхүүгийн Батболд багш маань саяхан гавъяагаа үнэлүүллээ. Зүй ёсных. Яагаад гэвэл багш маань маш олон уртын дуу сонирхоод сурах аргаа олдоггүй эсвэл сонирхолгүй байсан маш олон хүнийг уртын дуунд дуртай болгоод заримыг нь дуулдаг болголоо. Энэ өөрөө түүхэн үзэгдэл.

    Судлаач хүний хувьд манай уламжлалт соёл урлагийн түүхэнд тохиосон онцгой цаг мөч тэсрэлт гэж ойлгож байгаа. Тийм учраас тэр гавъяа шагнал авах учиртай хүний нэг байсан. Энэ Батболд багш дээр очиж сурч болно. Багш маань уртын дуунд дургүй хүнийг дуртай болгоно. Дуулж чадахгүй хүнийг дуугардаг болгоно. Дуугараад цаашаа явдаггүй хүнийг дуулдаг болгоно.

    -Хамгийн анх уртын дуучин болох шийдвэрийг хэзээ гаргасан бэ. Аль эсвэл төрөлхийн дуучин байв уу?

    -Миний нууцыг л яриулах гээд байна уу/инээв/ Манай аав Завхан аймгийн Ургамалын  Сарт толгойн сарт голын хүн. Ээж Цэцэн уулын, Галуутын хөвөө тэгшийн хөндийн хүн. Ээжийн талд ч дуучид байна. Аавын талд Хошууны ноёны дуучин Охидой гэдэг хүн ч байсан юм билээ. Би саяхан тэрнийг судалж, суухдаа мэдсэн. Ноёны дуучин гэдэг төрийн дуучин гэсэн үг.

    Аав маань намайг төрөх үед Дорждагва гуай дуулдаг байж. Тэр хүнийг шүтдэг аав минь сайн дуучин болоосой гээд нэрийг нь өгсөн юм гэж амьд сэрүүндээ хэлдэг байлаа.Би тэгэхэд 12-13 тай хүмүүс хурим найранд авч яваад уртын дуу дуулад өг гэнэ. Аав маань насанд хүрээгүй хүүхэд хуриманд авч явлаа гэж уурлаад, би нутгийн хөгшчүүлийн дуулахыг сураад л. Тэгээд ингэж дуулдаг юм, дээл хувцсаа ингэж өмс, ийм байдалтай ингэж дуул  гээд нарийн бүхнийг багаасаа заалгасан. Аав минь их сайхан дуулдаггүй ч, дуулахыг хичээдэг, олон сайхан дуу мэддэг хүн байсан даа.

    Хожмоо 2000 оны  айхтар зуднаар манайх Завхан аймгийн Сонгино сумын Сонгинохайрханы баруунтаа өвөлжиж байгаад хэдэн малаа барчихсан юм. Би чинь ааваасаа хойш Мянгат малчин болно гээд 500-600 тооны малтай болчихсон байлаа. Тэр  хатуу өвлийн зуднаар хэдэн малаа өргөчихсөн. Тэгээд л “За мянгат болох гэсэн бардаггүй юм байна. Тэгвэл дуулдаг нэртэй юм байна. Дуулаад үзнэ ээ” гээд Өвөрхангай аймгийн Баянгол сумын харъяат, миний хайртай өвгөн багш Өөцийн Бат-Өлзий багшдаа шавь ордог юм. Одоо багш маань бурхны оронд байгаа даа.

    Багш маань намайг дуулуулж үзээд “За материалтай юм байна. Миний багшийн нэртэй адилхан юм байна. Би одоо өөрийн гарын шавьгүй яваа. Дорждагва багштай би, одоо Дорждагва гэдэг шавьтай больё гээд намайг авч байсан. Бүтэн жил дан амьсгаа авахыг заасан. Амьсгаа аваад дуугаа түрж гаргах тэр завсар маш богино. Маш чухал тэр богино завсар дуугаа яаж зарцуулах, яаж аялгуугаа дуусгах, яаж шингээж ширгээх үү, хоёр аялгуугаа яаж залгах уу, яавал цэвэрхэн залгах уу, амьсгаа алдуулж залгах уу гэдгийг заалаа.

    Уртын дууны амьсгаанд ил амьсгаа хулгайн амьсгаа гэж хоёр янз байдаг. Ил нь ийм, хулгайнх нь ийм. Амьсгаагаа яаж түгжих вэ, яаж тоолох вэ гэж бүтэн жил бэлдээд СУИС-д орж, Д.Чулуунцэцэг багшийнхаа удирдлаган дор 5 жил сураад төгссөн дөө.

     Уртын хэдэн дуу, хэдэн ном үлдэнэ. Хэрэгтэй бол өвлөгдөнө

     -Дуучин болж төгссөн хүмүүс ихэвчлэн зохиолын дуу руу орчихоод байдаг шүү дээ. Та зохиолын дуу дуулах уу?

    -Үгүй шүү. Хүмүүс ч надаас тэгж асууж байсан. Яахав оюутан байхдаа ганц нэг дуу энэ тэр болж л байсан. Тэгэхдээ энэ бол надад хэрэгтэй, бидэнд хэрэгтэй юм биш гэж ойлгосон. Би зохиолын дуугаар нийт монгол үндэстэндээ туслаж чадах нь юу л бол доо.  Би үндэстнийхээ соёлын өвд өөрийн ул мөрөө үлдээх нь юу л болдоо гэж бодсон шүү. Энэ л ойлголтоор шаргуу хичээллэдэг байсан багш нар маань мэдэж байгаа даа.

    -Уртын дуугаар ул мөрөө үлдээх хүсэгтэй гэж үү?

    -Уртын хэдэн дуу, хэдэн ном үлдэнэ. Хэрэгтэй бол өвлөгдөнө. Хойд насандаа л амьдрах гэсэн хүсэл минь. /инээв/

    -Монгол хүн байх мөн чанарыг дуугаараа дамжуулж хүргэх гэсэн хүсэл үү?

    -Хүүхэд байхад сонссон нэг яриа санаанаас гардаггүй юм. Бага байхад нутгийн ах нар хөгшчүүлээс “Та нар бидэнд юу үлдээсэн юм бэ” гээд асууж байхыг анзаарсан. Тэр үеийг санаж явтал морин хуураа олон улсад бүртгүүлнэ гээд эргэлзээтэй асуудлууд үүсч, Бадраа гуай, Жанцанноров гуайн өгүүлэлийг харлаа.  Тэгтэл Базарбат багш маань “Чи уртын дууны амьсгалын эрдмийг сурсан гэсэн”. Нагац ах намайг “Төрийн дуучин болох ёстой” гэсэн. Энэ бүхнээс зөвхөн өөрийн санаа бодлоор явж болохгүй гэсэн хариуцлага гараад ирсэн.

       Одоо намайг өтлөхөд хойч үеийнхэн надаас, таниас асууна. Бидэнд асуултаа тавихдаа “Монгол гээд бидэнд  юу үлдээсэн” гээд асууж “та нар биднийг өрнөжүүлчихсэн байна” гэнэ. Тэгэхээр зарим нь тэр үндэсний гэсэн бүхнээ нийгэмд зориулж хийх ёстойг ойлгосон. Одоо  би дөнгөж 30 гарч явна. Өөрийгөө бэлдэж боловсруулж байна. Уламжлалт уртын дуу, зан үйлийн төрөлх шинжийг бүрдүүлсэн “оргинал” материал бүрдүүлсэн сан бүтээж байна. Цаашдаа малын бэлчээр хумигдахын хэрээр өв соёл багасна. Яагаад гэвэл нүүдэлчин унаган соёл хумигдахын хэрээр бидний соёл ч хумигдана.

    Тэрнийг бид бэлхэнээ харж байна. Дэлхийн улс орнуудад соёл нь хумигдаад музейд тавигддаг болж байна. Тэгэхээр монголчууд соёлыг музейд харах биш өөрсдөө амьд хэрэглэдэг байхын тулд өнөөдөр бид хичээж байна. Ингэхийн тулд өөрсдөө л хэрэглэ. Хэрэглэж байгаа хүмүүс их болсон гэж боддог. Уртын дуу сонсдог, сурч байгаа залуучууд байна. Сурчих юмсан гээд явж байна энэ бол уламжлалалт соёлын авө сэргэж байна соинрхож байна.

    Нохой  хамартаа ус хүрэхээр усч гэдэг шиг монголчуудад нэг тийм зан байдаг. Яг нэг юм тулаад ирэнгүүт шийдвэр гаргадаг. Маргааш шуурна гэхэд л өнөөдөр амжиж нүүж байдаг. Энэ зан авир л д даа. Яах аргагүй тулаад ирж байна  Хүүхдүүд нь гадаадаар яриад эхлэхээр гэнэт санаа зовоо байна.  юу болж байна гэж цочрол авч байна. 

    Уртын дууг монгол хүн шиг дуулдаг бол онолын хувьд Монгол хүн

    – Таны хувьд  монгол хүн гэж хэн бэ?

    – Дэлхийн соёлын антропологи онолын хувьд монгол соёлтой хүнийг монгол хүн гэнэ.  Жишээ нь, монгол соёлд нэвтрэх, монгол хэл сурах, монгол цусгүй ясгүй байж болно.  Уртын дууг монгол хүн шиг дуулдаг хятад хүн бол онолын хувьд Монгол хүн гэж үздэг. Миний хувьд үндэсний үзэл  минь монгол хүн маань л монголоороо байх ёстой. Гэхдээ монгол  хүний өв соёлыг гадаад хүн сурч болно.

    Бид яагаад дандаа бусдын соёлын дайралтад өртөх ёстой юм.  Уртын дууг хятад хүн дуулж байна гэдэг монголоор сэтгэнэ гэсэн үг.  Оюун санаа нь  монголжиж байна гэсэн үг. Сэтгэлийг нь татвал бие нь хаана холдох вэ гэдэг үг байдаг даа. Гадаад хүмүүсээр дамжуулан үндэсний урлагийг даяаршуулах нь их чухал.  Бидтэд бинарын өв соёлыг  суралцах нь маш чухал тэгж байж монголчууд бидний үндэсний дархлаа  бат бөх болно

    -Суурь нь монголдоо байгаа гэдэг утгаар уу?

     -Тийм.  Мэдээж төв нь Монголдоо байна.  Бид яагаад дандаа урсгал дагаж  явах ёстой гэж сөрж болно биз дээ. Өвөрмонголд ч  уртын дуу бий. Хамтарсан соёл буюу Монгол ба Хятадын уртын дуу гэж байдаг. Гэхдээ өвөрмонгол хүмүүс Юнейско-д бүртгүүлэх гэж хичээдэг нь нэгд, баталгааждаг, хоёрт уртын дууг монголчууд бүтээгээд хүн төрөлхтөнд өгч байнаа оюуны өв шүү гэдгээ зарлаж байгаа юм. Даяарших үүд нээгдэж байна. Бусад хүмүүс уртын дууг сурах, хөөмийг сурах, лимбэний битүү амьсгааг сурах үүд нээгдэж байна гэсэн үг.

    –Гадаадынхан хэр сурах чадвар сайтай байдаг вм бэ

    -Сурах чадвар байна. Хөөмийг хөөмийлж, хуурыг таатж, уртын дууг дуулж байна. Мөн чанарынх нь  хувьд монгол хоол идээд, монгол ахуйд амьдраад ирэх юм бол адилхан болох байдал ажиглагддаг. Манай Нүүдлийн соёл урлагийн олон улсын хүрээлэн  өнгөрсөн хэдэн  жидд нэг хятад, нэг япон, нэг швед,  нэг герман хүнд уртын дуу зааж  туршилт хийсэн. Тэд өөрсдийнхөө мэдэхгүй сонин содин зүйлтэй тулгардаг юм билээ.

    Могой зүүдэллээ, чоно зүүдэллээ, уул хад зүүдэллээ.

    Ийм зүүд байдаг юм уу гэдэг 

    -Жишээ нь?

    -Ялангуяа байгальд гараад дуулж, монгол ахуйд хоол хүнс хэрэглээд ирэхээр зүүд их өөрчлөгдлөө гэдэг. Могой зүүдэллээ, чоно зүүдэллээ, уул хад зүүдэллээ. Ийм зүүд байдаг юм уу гэнэ. Суурин газрын амьдралын хэмнэлтэй хүмүүс чинь яаж энэ бүхнийг зүүдлэх юм. Хүн өөрөө хичнээн хотжоод оюун санаа мэдрэмжгүй болооод ирсэн байна. Одоо  хүний мөн чанар дотор нь байгаа гэсэн үг. Герман хүн гэхэд байгалийн мэдрэмжээ алдчихсан байна гэсэн үг. Гэтэл тэр хүн энд 7 хоног байгальд уртын дуу дуулаад, морь унаад  явахаар могой  лус савдаг чоно буга зүүдэл байна. Тэгээд өөрөө гайхаад байгаа юм.

    -Тэр хүнд онгод орж байна гэсэн үг үү?

    -Тэр хүний байгалийн мэдрэмж, хүний мөн чанар нь л сэргэж байна гэсэн үг. Хүн чинь байгалийн амьтан шүү дээ. Тэгээд миний хоолой  ийм өргөн багтаамжтай байсан юм уу. Ингэж нугалаа гаргаж дуулж болдоиний зөн совингийн өөрчлөлт  дотоодл мөн чанарын өөрчлөлт ямар соинрхолтой юм бэ гэж байсан. Ийм байдал их  ажиглагдсан. Бид уртын дуу, морин хуур, хөөмийгөөрөө дамжуулж, хүн төрөлхтөнд  хэрэгтэй юм байна. Хэт их хотжилт хүн төрөлхтөнийг үгүй хийх нь гээд л байгаа, дэлхий сөнөх тухай ч яригдаж байна. Энэ цаг үед бидний амиа тавин хадгалж ирсэн нүүдэлчдийн  өв соёл л тус болно. Нэг талаараа дархлаа тогтооно. Хүн байгаль хоёрын харилцааг тэнцүү байлгах хэрэглүүр болно. Заримыггь сэргээнэ. Хамгийн голд нар энлээс мөнгө олох юм  байна шүү гэж хараад бйагаап

    -Зөн совин сэргэнэ гэдэг сайхан тийм үү?

    -“Монгол хүн зөн совингоороо, хятад хүн бэл бэнчингээрээ” гэж ярьдаг. Тэгэхээр энэ зөн совин бидэнд мэдээ дохиог ил өгдөг. Харин хөөмийн цууранд  далд хөгжим байна гэж Япончууд судалгаа гаргасан. Далд мэдээ дохиогоо алдаагүй учраас үүнийгээ давуу тал болгоод өнөөдрийг хүрсэн юм байна. Түүхийн туршид энэ чанараараа бидний хөгжмийн урлагт шингэсээр ирсэн байгаа гэдгийг Япончууд тогтоосон. Шууд сонссогдохгүй амьд сүнслэг чанар биднийг хэдэн зууны туршид дэлхий дээр оршин тогтнох боломжийг авч ирсэн.

    Уртын дууны орчин хумигдаад байна

    -Өөрийн эрхгүй ардын дуу сонсохоор юм бичмээр санагдаж, дагаад аялж суудаг

    -Монгол хүн та хэмжигдэж байна. Та монгол сэтгэлгээтэй хүн байна. Гадаад  хүн ч сонсоод тайвшраад байна. Манай “Хөсөгтөн хамтлаг” гадаадад очоод яаж байна. Суурин иргэншилд тогтсон хэв маягийг тэдний эх байгальтай ойртуулсан тоглолт амьд сүнслэг чанараар олны анхаарлыг татдаг. Одоо Монгол уламжлалыг дэлхий сонирхож байна.  Юнескогийн Монгол дахь нүүдлийн соёлыг судлах судалгааны салбар хүрээлэн өв соёлоо уламжлуулахаас гадна уртын дууны орчин хумигдаад байна гэсэн судалгаа гаргасан.

    Учир нь хурим найрын үеэр уртын  дуу дуулах гэхээр “Өө боль уртын дуу дууллаа.  Зохиолын дуу дуул” гэдэг. Гэтэл хуриман дээр буруу зөрүү үгтэй дуу дулахаар хар инерги болж, өнөө айл  нь өөдтэй явдаггүй. Уртын дуугаар билэгдэж болж өгвөл гурван уртын дуу дуулж сайны ерөөл өргөдөг. Бадаг бүртээ гүн ухааны эртнээсээ уламжилж ирсэн аав ээжээ магтсан, амраг хайртай хүн, хүлэг сайн морь, нутаг усаа магтсан дууг голлон дуулдаг. Одоо бол ямар ч хамаагүй зохиолын дуулаад байгаа нь харамсалтай л санагддаг даа.

    -Ярилцсанд баярлалаа. Таны цаашдын уран бүтээлд өндрөөс өндөр амжилтыг хүсье.


    МОНГОЛ ТӨРИЙН УРТЫН ДУУ БҮТЭЭЛИЙГ БҮРЭН ЭХЭЭР НЬ СОНСОХ

  • MAL UP Nation | КОВИДЫН ДАРААХ БИЗНЕСИЙН ШИНЭ ДЭГ ЖУРАМ

    Короногийн дараа дэлхийн улс орнууд гарааны 1 цэг дээр ирнэ. Одоо бидний хөгжил гэж хөөрцөглөөд байгаад хуурамч шилэн бөмбөлөг хагарна. Хүн төрөлхтөн өөрсдийгөө цоо шинээр тодорхойлно. Байгальд ээлтэй болж, элдэв маяглал, тансаглалгүй энгийн амьдарч эхэлнэ. Амдралынхаа үнэ цэнтэй зүйлсийг дахин шинээр тодорхойлно. Хоосон, хиймэл, зохиомол бүхний араас хөөцөлдөж, тээг, садааг өөртөө бий болгож, утгагүй зүйлд амьдралаа үрж байгаагаа ойлгоно. Байгаль эх дэлхий, орчлон ертөнцтэй зөрчилгүй нэгдмэл оршин амьдрах шинэ дүрэм эхэлнэ.

    Элдэв хогон хүнс багасаж, эко, шинэ хүнсийг дотоодоосоо хангахыг чармайж эхэлнэ. Дотоодын үйлдвэрүүд эрс сэргэнэ. Улс үндэстэн бүр өөрийн давуу тал, байгалийн нөөцрүүгээ анх удаа ухамсартайгаар ширтэнэ. Эх дэлхийн хэвлийг ухаж сэндийчих, байгалийг захирна гэж андуурсан хөөрцөглөлүүд газардана. Уугуул соёл ингэншлүүдийн ололтыг гэнэт ухаарч бахархана. Даяаршил гэсэн хоосон цэцэрхэл нурж, үндэстнүүд өөрсдийн өгөгдөл, ялгаралаа илүүтэй ухаарч ойлгоно.

    Энэ үед олон мянган жилээр байгальтайгаа зохицон амьдарсаар ирсэн Монголын тал нутгаас ЭКО ХӨГЖЛИЙН шинэ давалгаа эхэлнэ. Хуучин, муухай, өнгөрсөн баларсан гэж муулсан МАЛ од болно. Нүүдлийн соёл иргэншлийн ололтууд дэлхийн алтангадас болно. Дэлхий мянга мянган жилийнхээ жам ёсоор Монголоос дахин суралцана. Жил бүр байгаль эх бидэнд өгч байдаг нөхөн сэргээгдэх баялаг дээр тулгуурлан яаж аз жаргалтай, амар амгалан амьдарч болдогийг дэлхийд ҮЛГЭРлэнэ. Эрүүл энх, эрдэм мэдлэгтэй, чанартай, утга учиртай амьдрал бий болно.

    Наанаа амьтны эрх ярьж, начир дээрээ “Ферм” гэсэн гоё нэрээр амьтныг тамлан тарчлаах жам бус хэрцгийлэл эрс багасна. Байгаль өөрийн зүй зохирлоороо буй болгосон Нүүдлийн мал аж ахуй- тэнэг бүдүүлэг хоцрогдмол биш юм байна гэдгийг ухаарна. Байгалийн хамгийн үнэт баялагаа үл ойшоож байснаа ухаарч, малын хишиг буянг хэрхэн зүй зохистой боловсруулж ашиглах ёстойг тодорхойлж, нүүдлийн мал аж ахуйтай хослосон эко үйлдвэрлэлүүдийн бүрэн бүтэн тогтолцоо бүтэц бий болно. Төвлөрөл эрс саарч, залуус утга учиргүй шамбааралдаанаас зугтаж, эко, баталгаат амьдралыг өөрсдөө бий болгоно. MAL-ын амьсгалаас бусдыг ашигласан ECO брэндүүд хөгжинө. Нүүдлийн соёл иргэншилтэй хослосон газар тариалан, бэлчээр, ус бүрэн бүтэн болж, зүй зохирлоороо ажиллаж эхэлнэ. Эко үйлдвэрлэл, эко хотууд, дэд бүтэц цоо шинэ түвшинд хөгжихөд энэ тулгуур дээр Аялал жуучлал шинээр тодрон мандана.

    Байгаа юмаа юм болгож чадсаны дараа, дараагийн том боломжүүд үүцээ нээнэ!

    #MalUpNation #МалАжАхуйнОрон #ЭкоХөгжлийнҮлгэр

    УринХиад Ж.Лувсандорж
    2020 оны 1 сарын 7 | Сул сарын 25

  • ЭКО НОГООН БАРИЛГА ГЭЖ ЮУ ВЭ

    #Төсөөллөө_бодит_болго

    Та Байгаль экологид ээлтэй, эдийн засгийн хэмнэлттэй, дэвшилтэт, амины орон сууцтай болоорой.

    Ногоон барилгын ач холбогдол

    Ногоон барилга нь барилга барьж эхлэхээс ашиглалтад орсны дараах бүхий л хугацааг хамарсан ойлголт. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд ээлтэй байх, нөөцийг үр ашигтай ашигласан байх, барилгын ажлын төлөвлөлт, архитекторын шийдэл хийхээс эхлээд барилгыг барих үйл явц, ашиглаж буй барилгын материал, барилгын дотоод, гадаад орчин зэргийг бүхэлд нь цогцоор нь авч үздэг.1. Эрчим хүчний хэмнэлттэй

    Барилгын хийцлэлийн хувьд дулааны алдагдал хамгийн бага байх, гэрэлтүүлэг болон бусад инженерийн том шугамнууд нь автомат байдлаар ажиллахаас гадна эрчим хүчний хэмнэлттэй, хэрэглээндээ таарсан байх хэрэгтэй. 2. Усны хэмнэлттэй

    Сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологи бүхий ухаалаг суултуур, далд бочки, холигч, шүршүүр зэрэг сантехникийн тоноглолууд нь усны нөөцийг хэмнэх боломж олгож байна.3. Дотор агаарын чанар

    Барилга доторх агаар сэлгэлт, цэвэршүүлэлт, хөргөлтийг шийдвэрлэсэн буюу агааржуулалтын системтэй байх шалгуурыг хангасан байх учиртай. 4. Тохиромжтой эргономик шийдэлтэй байхБарилгын зураг төсөл гаргахдаа хүний ажиллаж, амьдрах тав тухтай орчин нөхцөл, нөөц бололцоог тооцоолон өрөөний зохион байгуулалт, барилгын орц гарц, явган хүний зам, ерөнхий төлөвлөлтөд зөв тусгасан байх шаардлагатай. 5. Эко барилгын материал, технологи ашигласан байх

    Барилгад ашигласан материалууд хорт бодис, хүнд металлын агууламжгүй, эрүүл мэндэд ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэхээргүй байх. 6. Стандартаар тогтоосон “Ногоон байгууламж”-тай байх

    Барилга нь өөрөө хүний эрүүл мэндээс гадна байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй байх ёстой. Орчиндоо бохирдол, хог хаягдал үүсгэдэггүй байх болон ногоон байгууламж, ногоон дээврийг зохих хэмжээнд зөв төлөвлөсөн байх ёстой. Ногоон дээвэр гэж ярих болсон нь ногоон байгууламж хийх хангалттай газаргүй бол барилгынхаа дээвэр дээр хийхийг зарим улс орнуудад журамлах болсон. Жишээ нь, Сингапурт барилгын 30%-иас багагүй талбайд ногоон байгууламж байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг.

    Эх сурвалж: 
    Амины орон сууцны инновац хөгжлийн төв
    https://www.facebook.com/%D0%9…

  • ODEL ЭЛЕКТРОНИК БҮТЭЭГДЭХҮҮН

    ODEL брэндийг эзэмшигч “Дүйнхэр тэргүүн” ХХК нь Монгол улсад мэдээлэл, харилцаа холбооны дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх, хөгжүүлэх, үйлдвэрлэх зорилгоор 2008 онд байгуулагдсан.

    2009 оноос Энэтхэг улсын Microtechnologies India компанийн Монгол дахь албан ёсны төлөөлөгч болсноор “Security &Life support” систем, 4S технологийн бүтээгдэхүүнийг Монголын зах зээлд нэвтрүүлж эхэлсэн. Уг технологийг нэвтрүүлэх явцдаа тэдгээрийн програм хангамжуудыг боловсруулан “Тээврийн хэрэгслийн хяналтын систем”, “Борлуулалтын хяналтын систем” програмыг зохион бүтээж оюуны өмчөөр баталгаажуулсан.

    2012 оноос электроникийн үйлдвэрлэлээ эхлүүлж ODEL брэндийн анхны бүтээгдэхүүн болох 5 төрлийн хяналтын камер зохион бүтээж үйлвэрлэсэн нь чанар, технологиороо Монголын тэргүүлэгч компаниудын талархалыг хүлээгээд байна.

    2014 оноос Япон улсын электроникийн үйлдвэрлэл, PCBoard дизайны KSJ компанитай хамтран электрон техникийн өндөр технологийн үйлдвэрийг анх удаа Монгол улсад байгуулах санамж бичигт гарын үсэг зурсан нь өндөр технологийн үйлдвэрлэлийг Монгол улсад хөгжүүлэх түүхэн үйл явдал боллоо. Жилд 1,056,000 м/кв эх хавтан үйлдвэрлэж хүчин чадалтай уг үйлдвэр байгуулагдсанаар электроникийн үйлдвэрлэлийн үндсэн бэлдэц эх хавтан (PCboard) үйлдвэрлэн 2015 оны 1-р улиралаас Япон улсын зах зээл дээр гаргах юм.

    Бид Монгол улсад электроник, өндөр технологийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, улмаар олон улсын стандарт шаардлагад нийцсэн үндэсний брэнд бүтээгдэхүүнийг буй болгох, хөгжүүлэх, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чин хүслээр жигүүрлэн тэмүүлсээр байна.

    2. АЛСЫН ХАРАА

    Монголд улсад мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн үйлвэрлэл, өндөр технологийн инновацийг эрчимжүүлж мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлнэ.

    3. ЭРХЭМ ЗОРИЛГО

    Монгол улсын электроникийн үйлдвэрлэлд өндөр технологи нэвтрүүлж, ODEL үндэсний брэндийн нэр төрлийг нэмэгдүүлэн экспортын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх замаар салбарын хөгжлийг манлайлагч болно.

    4. УРИА

    Өрнө дорныг өндөр технологиор холбоно.

    БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛЧИЛГЭЭ: Камержуулалт, нарны панел суурилуулалт, сэргээгдэх эрчим хүчний шийдэл

    Mobile: 976- 99107320
    Phone: 976- 70129299

    Address: Sukhbaatar district, 11th khoroolol, J.Batmunkh street, Marco Polo center

    http://twitter.com/ODELteam

    http://facebook.com/ODELteam

    www.odel.mn

    ODEL BRAND & Дүйнхэр тэргүүн ХХК-ийн

    1. Цогц танилцуулга
    2. Байгууллагын брэнд имиж бүрдүүлэлт
    3. Брэнд мессеж
    4. Сурталчилгааны агуулга
    5. Сошл сурталчилгааны агуулгын төлөвлөлт
    6. Бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт

    Duinkher Terguun Co.,LTD- ODEL Brand by CREATIVE MONGOLIA

  • Creative Media​ | Хамтын суваг БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛЧУУДАА ДЭМЖИХ АЯН

    Танд ямар нэгэн санаачлага, бүтээл, нээлт, арга туршлага байгаад түүнийгээ олон нийтэд хүргэж дэмжлэг авч, хамтран бүтээмээр байна уу? Бид бүтээлч хүмүүсийн санал, санаачлага, ажил үйлсийг олон нийтэд хүргэн сурталчлах аянг эхлүүлж байна.

    Бид Үндэсний үнэт зүйлдээ тулгуурлан бодитоор хийж бүтээж буй Бүтээгч Монгол хүн бүрийг дэмжиж, Монголын ирээдүй болсон хүүхэд залуусд мэдлэг, боловсрол, итгэл үнэмшил, бахархал, үнэт зүйлийг түгээхийн тул, АНДын ДЭМээр ХАМТын сувгийг хөгжүүлэхээр зоригдож санамж бичиг үйлдэв.

    ҮНДЭСЛЭЛ: Хүн бүр байгууллага бүр өөрийн сувагийг 0-с эхлэн хөгжүүлнэ гэдэг маш их цаг хугацаа хөдөлмөр орно. Тиймээс нэг суваг дээр үндэсний үйлвэрлэгч, бүтээгчид төвлөрч ажилласанаар богино хугацаанд үр дүнд хүрэх боломжтой. Мөн төвлөрөл бий болно. Бидний 5 жилийн хугацаанд хөгжүүлсэн энэ сувагаа та бүхэнд төлбөргүйгээр ашиглах боломжийг бид олгож байна.

    1. СУВГИЙН НИЙТЛЭЛИЙН БОДЛОГО: Монгол хүн өөрийгөө танин мэдэхэд туслах, хийж бүтээж байгаа хүмүүсээ дэмжих, Үндэсний үйлдвэрлэл, Үндэсний авъяаслаг бүтээлч хүмүүсээ дэмжиж таниулах, асуудлаас гарц шийдлийг түгээх, бүтээлч хандлагад чиглүүлэх, сэдэлжүүлэх, бүтээлч санаа, санаачилга, туршлагаа хуваалцах, соён гэгээрүүлэх зорилготой.
      1. БҮТЭЭЛЧ ХҮН- Амжилт гаргаж үлгэрлэж буй Монгол хүний мэдээллийг олон нийтэд хүргэж, урам зориг, итгэл, үлгэрлэл бий болгох. Хүнд хэрэгтэй зөвлөгөө, мэдээлэл, сургалт, урлагийн бүтээл, агуулга, LIVE хийх, үйлдвэрлэж бүтээсэн, урласан бүтээл, санал, санаачилгаа түгээх боломж;
        1. Тухайн салбартаа 5-с дээш жил ажиллаж хөдөлмөрлөж мэргэшсэн тууштай бүтээн тууривагч, бүтээлч, соён гэгээрүүлэгч хүн байх;
        2. Тухайн салбартаа судалгаа, бодит үйл ажлыг санаачилан хийсэн байх;
        3. Мэдлэг чадвараа бусдад түгээн дэлгэрүүлж нийгмийн соён гэгээрэлд хувь нэмэр оруулах чин хүсэл зорилготой байх;
      2. БҮТЭЭЛ- Монголд үйлдэрлэсэн, монгол хүний урлаж бүтээсэн бүх зүйлийг сурталчилж таниулах, Монгол хүнээ дэмжсэн мэдээлэлийн эх сурвалж болох; Үндэсний үнэт зүйл, түүхий эд материал, өв соёлд тулгуурласан үйлдвэрлэл, боломжийг орон даяар үлгэрлэн харуулах.
      3. НИЙТЛЭХГҮЙ СЭДЭВ: Улс төр, шашин, уул уурхай, хошин шог, согтууруулах ундаа- водка (Үндэсний өв болсон шимийн нэрмэл, айраг, исиг хамаарахгүй), зугаа цэнгэлийг сурталчилсан, нийгмийг бухимдуулсан сенсаац шар мэдээ, хүний оюун тархины эсрэг, Монгол үндэсний үнэт зүйлд харшилсан мэдээллийг үл нийтлэнэ.

    ХЭВЛЭН НИЙТЛЭХ ЭРХ ОЛГОХ

    1. Монгол хүндээ хэрэгтэй зөвлөгөө, мэдлэг, сургалт, LIVE хийх, Эсвэл үйлдвэрлэж хийж бүтээж, урласан зүйлсээ сурталчилах, уран бүтээл, агуулгаа олон нийтэд хүргэе гэвэл, Үндэсний бүтээгчдийг дэмждэг 208K дагагчидтай Creative Mongolia хуудаст Editor эрх авч шууд мэдээллээ оруулах боломжтой. Хуудас шинээр нээгээд олонд хүргэх гэж цаг, заваа үрэхгүйгээр шууд энэ СУВАГаа ХАМТдаа БИДний сэтгэлээр ХЭМтэй харилцаагаар хөгжүүлээд аваад явцгаая. Та сувгийн нийтлэлийн бодлого, зарчимыг хүлээн зөвшөөрсөн бол доорх мэдээллийг илгээнэ.
    2. Та энэхүү хуудаст өөрөө Мэдээллээ нийтлэх эрх авахыг хүсвэл, 
      1. Хамтран ажиллах өргөдөл хүсэлт (Бичигээр)
      2. Өөрийнхөө дэлгэрэнгүй танилцуулга, намтар, CV
      3. Өөрийн хийж бүтээж буй үйлс, бүтээлийн танилцуулга зураг мэдээлэл
      4. Байгууллага бол байгууллагынхаа дэлгэрэнгүй танилцуулга мэдээллийг тус хуудасруу илгээнэ.
      5. Тус мэдээллийн сан үүссэнээр ойрын ирээдүйд тухайн салбарын хувь хүн, байгууллагууд үр дүнтэй, уялдаа холбоотой ажиллах суурь нөхцөл нь болно.
      6. Дээрх мэдээллүүд нь Танд “Эрх” нээж үүсгэх эсэх талаарх шалгуур, үндэслэл болно. 
      7. Тус сувгийн хамт олон таны мэдээлэлд үндэслэн танд хариу мэдэгдэнэ.

    Та өөрийн болон хийж хэрэгжүүлж ажил үйлс, санал, санаачлагын мэдээлэлээ info@creativemongolia.com хаягаар ирүүлнэ үү. Бид таны мэдээллийг creativemongolia.com болон https://www.facebook.com/Made
    хуудсаар төлбөргүйгээр мэдээллэж олон нийтэд хүргэх болно.

    БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛ НЭГДЭЛ | CREATIVE MEDIA

  • Mongolia Friend | Бүтээлч айл санаачилга | Аялагчид Монголын тухай | Аялал жуулчлалын суваг

    Жамсранжавын Бэгзсүрэнгийн санаачилсан Монголд аяласан жуулчидын Монгол Улсын талаарх сэтгэгдэл, санаа бодол, нөхөрсөг зөвлөмжийг хүргэх зорилготой суваг. Тэрээр #БүтээлчАйл санаачилгаараа гэртээ 1000 гаруй жуулчидыг зочилсон юм.

    https://www.facebook.com/mongoliaFriend
    https://www.facebook.com/ButeelchAil

    Are you friend of Mongolia? If yes, you can share your Mongolian experience by video answering in next 3 questions

    1. your name, and country

    2. when did you visit in Mongolia?

    3. what was interesting to you in Mongolia?. Thank you for inspiring us.

    Who wants to tell something and to do something for their next generations by Mongolian nature and culture.

  • Соёлын илэрхийллийн олон төрлийг хөхиүлэн дэмжих төслийн гарын авлага, төсөл боловсруулах арга зүй

    ТАНИЛЦУУЛГА

    СОЁЛЫН ОЛОН ТӨРЛИЙГ ДЭМЖИХ ОЛОН УЛСЫН САН

    Соёлын илэрхийллийн олон төрлийг хамгаалах болон хөхиүлэн дэмжих тухай ЮНЕСКО-ийн 2005 оны конвенцын дэргэдэх Соёлын олон төрлийг дэмжих олон улсын сан юм. Сангийн үндсэн зорилго нь соёлын янз бүрийн бараа, үйлчилгээг бий болгох, үйлдвэрлэх, түгээх түүнд нэвтрэх боломжийг бэхжүүлэх замаар 2005 оны Конвенцийн хэрэгжилт болон хөгжиж буй орнуудын соёлын салбарын эрчимтэй өсөлтийг дэмжих зорилготой.

    Ерөнхий зорилгын хүрээнд, тус сан 4 үндсэн чиглэлээр дунд хугацааны төсөлд хөрөнгө оруулалт хийдэг. Үүнд:

    • 1) Соёлын илэрхийллийн олон төрлийг хөхиүлэн дэмжих зорилго бүхий соёлын салбарт бүтцийн өөрчлөлтөд чиглэсэн засаглалын тогтвортой систем бий болгох;
    • 2) Хойд-Өмнөд, Өмнөд-Өмнөд чиглэсэн соёлын бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний урсгалыг илүү тэнцвэржүүлэх, дэлхийн Өмнөд бүсийн уран бүтээлчид, соёлын мэргэжилтнүүдийн олон улсын тавцан дахь уян хатан байдлыг нэмэгдүүлэх;
    • 3) Соёлын болон бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбарын тогтвортой хөгжилд  оруулж буй  хувь нэмэр, үнэ цэнэ, боломжийг үндэсний хөгжлийн төлөвлөлтийг боловсруулсан эрх бүхий байгууллагуудад тодорхой нотлон харуулах;
    • 4) Соёлын орчин дахь жендэрийн тэгш бус байдлыг шийдвэрлэх, соёлын болон бүтээлч үйлдвэрлэлд илүү хүртээмжтэй, тэгш оролцох боломжийг нотлон харуулах зэрэг болно.

    Тус сан зорилт бүрээс сангийн эрхэм зорилгыг биелүүлэхэд хамгийн чухал гэсэн хоёроос гурван үр дүнг тодорхойлсон. Иймд санхүүжилт авсан бүх төслүүд эдгээр үр дүнг дэмжиж хөрөнгө оруулах ёстой. Хавсралт 1-т үзүүлэв.

    Сангаас боловсруулсан үр дүнгүүдтэй уялдаж нийцэх нь төсөл амжилттай сонгогдох үндэс болно. Тэдгээр үр дүнг Хавсралт 1 болон “Санд оруулах хувь нэмэр” хэсгээс үз.

    Өмнөх санхүүжилт авсан төслүүд: 

    • Үндэсний соёлын бодлогын шинэчлэл, зах зээлийн зохицуулалт хийсэн;
    • Соёлын бодлогыг хөгжүүлэх салбар дундын болон яам хоорондын хороо байгуулсан;
    • Бодлого боловсруулахад иргэний нийгмийг татан оролцуулсан;
    • Соёлын бодлогыг хэрэгжүүлэх стратегийн төлөвлөгөө боловсруулсан;
    • Орон нутгийн болон үндэсний бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх чадавхийг бэхжүүлсэн;
    • Соёлын үйлдвэрлэлийн хөгжилд оруулж буй нийгэм, эдийн засгийн хувь нэмрийг дүрслэн харуулах, хэмжилзүйн ажлыг хийж гүйцэтгэсэн;
    • Орон нутгийн бизнес хөгжлийн чадавхийг бэхжүүлж, соёлын чиглэлийн гарааны бизнесийг дэмжсэн;
    • Соёлын салбарын шинэ бизнес моделуудыг гаргаж, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг (МХХТ) ашиглалтыг сурталчлан дэмжсэн;
    • Мэргэжлийн нетворкуудыг бэхжүүлж, шинэлэг түншлэлийг дэмжиж ажилласан;
    • Жендэрийн тэгш байдлыг хангах, Хойд-Өмнөд-Өмнөд бүсийн хамтын ажиллагаа, соёлын салбарт залуучууд болон бусад тусгаарлагдсан нийгмийн бүлгүүдийн оролцоог дэмжсэн.

    Дараах төрлийн төсөлд санхүүжилт олгохгүй. Үүнд:

    • Соёлын болон урлагийн бүтээл үйлдвэрлэх, арга хэмжээ зохиохтой холбоотой төслүүд
    • Биет бус соёлын өвийг хамгаалахтай холбоотой төсөл (Биет бус соёлын өвийг хамгаалах сан-г үз)
    • Биет соёлын өвтэй холбоотой төслүүд (жишээ нь Дэлхийн өвийн дурсгалууд) (Дэлхийн Соёлын Өвийн Сан-г үз)
    • Төсвийн алдагдлыг нөхөх, өр төлбөрийг төлөх, хүү төлөхөд чиглэсэн төслүүд
    • Эргэлтийн зардлаар байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг төслүүд
    • Байнгын ажлын орон тоо болон/эсвэл тоног төхөөрөмж санхүүжүүлэх, зөвхөн материаллаг барилга байгууламж барих, түүнийг сэргээн засварлах төсөл
    • Ерөнхий боловсролын сургуулийн орчинд чиглэсэн төсөл
    • Соёлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд чиглэсэн төслүүд
    • Хувь хүний тэтгэлэг эсвэл буцалтгүй тусламж болоход чиглэсэн төслүүд 

    ТӨСЛИЙН ЕРӨНХИЙ БҮТЭЦ

    Төслийн ерөнхий бүтэц нь үндсэн зорилго, хүрэх үр дүн/гүйцэтгэл, үндсэн үйл ажиллагаа, төсөв, ажилчид болон гэрээт ажилчдын тодорхойлолт зэргийг багтаасан төслийн саналын үндсэн мэдээллийг агуулна. Шүүгчид оролцогчдын хүсэлтийг боловсруулахдаа юун түрүүнд Төслийн ерөнхий загварын excel файлаас төслийн үндсэн агуулга, алсын хараатай бүрэн танилцана.

    Excel файлыг Application Form-н 3-р хэсэгт upload хийнэ. Оруулаагүй тохиолдолд таны бүртгэл хүчингүйд тооцогдоно.

    Төслийн ерөнхий танилцуулга еxcel файл нь зургаан (6) хэсгээс бүрдэнэ:

    1. 1. Зорилго
    2. 2. Үр дүн/Гүйцэтгэл
    3. 3. Үндсэн үйл ажиллагаа
    4. 4. Төсөв
    5. 5. Баг
    6. 6. Дүгнэлт

    1. ЗОРИЛГО

    Хүснэгтэд төслийн Үндсэн зорилгоос хамгийн ихдээ дөрөв (4)-ийг бичнэ. Гол зорилгоо тодорхойлж 50-150 үгэнд багтаан бичнэ.

    ЗОРИЛГО
    > Зорилго бол хамгийн чухал хэсэг бөгөөд үүнд та хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаагаараа дамжуулан ямар үр дүнд хүрэх, ямар хүлээлттэй байгаагаа тодорхойлно. Төслийн зорилго нь тодорхой асуудлыг авч үзэн, төслийг хэрэгжүүлснээр түүнийг хэрхэн шийдвэрлэх тухай шууд үр дүнг хэлнэ. Төсөл хэрэгжих хугацаа хоёр (2) жил тул хэт их амбицтай, хэт олон зорилго тавихгүй байхыг анхаарна уу.

    Зорилго тус бүр үр дүн/гүйцэтгэл
    гэсэн хоёр хэсэгтэй бөгөөд энэ хэсгэт илүү практик арга замыг дурдаж өгнө. Төслийн хүрээнд ямар үр дүнд хүрэхээр найдаж байгаа, төсөл бүрэн хэрэгжсэний дараах урт хугацааны үр ашиг, нөлөөг заавал оруулах. Жишээлбэл, соёлын бодлого болон засаглалын хоорондох тэгш байдал, хамрах хүрээ, чанарыг сайжруулах сургалт зохион байгуулах замаар соёлын бодлогын шийдвэр гаргагчдын суурь мэдлэг, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх гэсэн зорилго байж болно. Энэ нь олж авсан мэдлэг, чадвараа практикт ашиглах зэрэг үр дүнг бий болгох юм.

    Төслийн урт хугацааны үр ашгийг online Application Form-н 5.1-т оруулна.

    2. ЗОРИЛТОТ ҮР ДҮН / ГҮЙЦЭТГЭЛ

    Төсөл хэрэгжүүлэхэд төслийн саналдаа тусгасан хүрэх үр дүн, түүний шалгуур үзүүлэлт мөн тэдгээрийг баталгаажуулах хэрэгсэл нь төслийн үйл ажиллагааг хянах, зохицуулахад чухал ач холбогдолтой. Зорилго тус бүрт хамгийн ихдээ дөрвөн (4) Зорилтот үр дүн/Гүйцэтгэлийг шалгуур үзүүлэлтийн хамт жагсааж бичих ба эдгээр нь төслийн амжилттай хэрэгжсэн эсэхийг хэмжих үндсэн шалгуур болно. (50-150 үгэнд багтаан бичнэ) 

    ТӨСЛИЙН ЗОРИЛТОТ ҮР ДҮН БА/БУЮУ ГҮЙЦЭТГЭЛ> Зорилтот үр дүн гэдэг нь төслийн үр дүнд бий болох бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ юм. Төслийн эцсийн үр дүнгээс шалтгаалж бага зэрэг өөрчлөгдөж болно. Эдгээр нь биет ба биет бус хэлбэрт байж болно. Тухайлбал, компанит ажил, сургалтын үр дүнд бий болсон ур чадвар, хурал зохион байгуулах, бүтээсэн болон хөгжүүлсэн сүлжээ нетворк зэрэг байж болно.

    Учир нь төслийн амжилттай хэрэгжсэн эсэх нь зорилгодоо хэрхэн хүрснээр тодорхойлогдох ба 12-24 сарын хугацаанд явагдах ёстой. Анхаарах: Зорилт тус бүр зорилгод хүрэх загвар болох төдийгүй тухайн зорилготойгоо маш тодорхой уялдаатай байхыг анхаарна уу.

    Иймд тодорхой үр дүнг боловсруулахдаа хэтийн зорилгодоо хүрсэн эсэхээ хэрхэн хэмжихээ тодорхойлох хэрэгтэй. Зорилт бүрийг, түүнээс гарах үр дүн ба/буюу хүргэх тодорхой зүйлсийг жагсаана: Зорилт бүр хоорондоо тодорхой хамааралтай, түүнд хүрэх гарцууд ч тодорхой боловсруулагдсан байх.

    ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ
    > Төслийн үйл ажиллагааны үр дүнд гарсан өөрчлөлтийг хэмжихийн тулд шалгуур үзүүлэлтийг ашигладаг. Тухайлбал, зорилтот үр дүн хэр хэмжээнд хүрсэн, гүйцэтгэлээ амжилттай биелүүлсэн үү г.м. Жишээлбэл, Зорилтот үр дүн/Гүйцэтгэл дээр воркшоп ажил зохион байгуулах гэж бичье. Тэгвэл тухайн воркшопд оролцогчдод чиглэсэн сурталчилгаа, promotional work хийнэ. Тэгэхээр индикатор буюу шалгуур үзүүлэлт хэсэгт зорилтот бүлгийн оролцогчдын тоо, нас хүйс зэргийг бичнэ гэсэн үг. Шалгуур үзүүлэлт бүрийг чанарын болон тоон утгаар нь нарийвчлан тодорхойлж, хүйсээр
    нь ангилж, эсвэл залуучуудыг чадавхжуулахад оруулсан хувь нэмрийг тодорхой зааж өгөх ёстой.

    БАТАЛГААЖУУЛАЛТ
    > Баталгаажуулалт нь хүрэх үр дүнг баталгаажуулах, хэмжих мэдээллийн эх сурвалжийг хэлнэ. Өмнөх жишээнд дурдсанчлан воркшоп хийнэ гэж үзэхэд үүнд бүртгүүлсэн хүмүүсийн бүртгэлийн формыг оруулна гэсэн үг.

    3. ҮНДСЭН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

    Хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө (эхлэх, дуусах огноо), байршил, шууд болон шууд бус ашиг хүртэгчдийг тодорхойлохын тулд гүйцэтгэх үндсэн үйл ажиллагааны чиглэлийг жагсаан бичнэ.

    Зорилтот үр дүн/Гүйцэтгэл тус бүрт харгалзах мэдээллийг бөглөнө (150 үгэнд багтаах).

    Шаардлагатай тохиолдолд олон үйл ажиллагаа бичиж болно.

    ҮНДСЭН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
    > Үр дүнд хүрэхийн тулд нэг болон түүнээс дээш үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх шаардлагатай байдаг. Үйл ажиллагаануудын дараалал, харилцан хамаарлыг нь харгалзаж үзэж хоорондоо уялдсан байхаар жагсааж бичнэ. Ингэхдээ дараах асуултыг ашиглаж болно.

    • Үйл ажиллагаануудыг хаана хэрэгжүүлэх вэ?
    • Юу хийх вэ?
    • Яаж хийх вэ, ямар арга барилыг хэрэглэх вэ?
    • Хэн ямар оролцоотой байх вэ?
    • Үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд ямар нөөц шаардлагатай вэ? Төслийн ерөнхий танилцуулгын “Төсөв” хэсэгт үйл ажиллагаа тус бүрийн зардлыг тусгаж өгнө.

    Төслийн ерөнхий танилцуулгад зөвхөн Үндсэн үйл ажиллагааг дурдана. Бусад, жижиг үйл ажиллагаа энд үл хамаарна.

    БАЙРШИЛ
    > Төслийн үйл ажиллагаа хээгжих газар байршлыг тодорхойлох (хороо, хот ба/эсвэл улс)

    ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИХ ХУГАЦАА (эхлэх болон дуусах огноо)
    > Үйл ажиллагаагаа явуулах хуанли буюу цагийн төлөвлөлт нь бүх дэлгэрэнгүй мэдээлэл, төсөл эхнээс нь дуустал хэрхэн зохицуулах тухай мэдээллийг агуулна. Online Application Form –н 2.3-т байгаачлан цагийн төлөвлөлтийг төслийн бүх үе шатыг хамруулж хийх ба үйл ажиллагааг нь дурдахгүйгээр аливаа цаг хугацаа төлөвлөхийг хориглоно.

    Төслийн хэрэгжилтийн явцад энэхүү цагийн төлөвлөгөө нь төслийн зорилго, хүрэх үр дүнг төсөвтэйгээ зэрэг тулгаж, шалгаж явахад хэрэгтэй юм. Үйл ажиллагааны хэрэгжилт нь зорилтот үр дүн/гүйцэтгэл болон зорилгодоо хүрэхэд тусалж байна уу? Үйл ажиллагаа бүрт хуваарилагдсан нөөц хангалттай байна уу, тэр нь Төсөвт тусгагдсан эсэх?

    Төсөл санхүүжилт авахаар батлагдсан тохиолдолд, нийт дүнгийн 50%-ийг төслийн эхний шатанд, 30%-ийг төсөл хэрэгжиж буй дунд шатанд, үлдсэн 20%-ийг бүх үйл ажиллагаа хийгдэж санхүүгийн тайлангаа өгсөний дараа хүлээн авах болохыг анхаарна уу. Ийм учраас, төслийн баг яаж мөнгө олох яаж зохицуулахаа бодож орлого зарлагын урсгалын сар бүрийн урьдчилсан төлөвлөгөө боловсруулах нь зүйтэй. Шаардлагатай бол, үйл ажиллагааг хэсэгчлэн гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

    Төсөл хэрэгжих хугацаа 12-24 сар байна. 2021 оны 4-р сарын эхэнд төсөл эхэлсэн байх.

    ҮР АШИГ ХҮРТЭГЧИД
    > Үр ашиг хүртэгчид нь төсөл хэрэгжсэнээр үр ашиг хүртэх хүмүүс (эсвэл бүлэг хүмүүс) юм. Ерөнхийдөө, төслийн явцад өөрсдийн оролцооноосоо шууд ашиг хүртэгчдийг хэлнэ. Үүнээс гадна, төсөлд идэвхигүй боловч алсын үр өгөөж өгөх шууд бус
    ашиг хүртэгчид бас байж болно.

    Төслөө хэрэгжүүлэхдээ ашиг хүртэгч бүлэг тус бүрийн яагаад ашиг хүртэх шалтгааныг тодорхой зааж өгөх ёстой. Тухайлбал, “Иргэд”, “хөгжимчид” болон “залуучууд” гэж бүлэглэх нь төслийн саналд тусгасан үр өгөөжийг хүргэхэд нарийн тодорхойлолт биш юм. Харин, газар хөдлөлт, хүн ам зүйн болон тоо дүнг тооцоолохдоо “залуучууд” гэхээсээ илүүтэй Каспийн хөндийд амьдардаг 13-16 насны 300 өсвөр насны эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст ур чадварыг ахиулах сургалт воркшоп хийснээр кино монтажлаж сурах гэсэн ашиг тус хүртэнэ гэж нарийвчилж өгнө.

    Each beneficiary group must be clearly and precisely identified, in qualitative and/or quantitative terms, as well as disaggregated by gender and/or youth involvement, to the extent possible.

    Төслийн ашиг хүртэгч бүлгийг тус бүрчлэн чанарын болон тоон утгаар нь нарийвчлан тодорхойлж, хүйсээр
    нь эсвэл залуучуудын оролцоогоор хэсэгчлэн ангилах.

    4.  ТӨСӨВ

    Энэ хэсэгт төслийн үйл ажиллагаа бүрт төсвийн задаргаа хийнэ. Санхүүжилтийн нийт дүн 100,000 ам доллараас хэтрэхгүй байхыг анхаарна уу. Өөрөөс мөнгө гаргахыг шаардахгүй ч энэ нь төслийн тогтвортой байдлыг хангах баталгаа гэж үзнэ.

    Үйл ажиллагааны зураглал, төлөвлөлт нь төсөв боловсруулахтай нягт уялдаатай байдаг тул төсвийн тооцоог урьдчилан боловсруулна.

    Багийн гишүүдтэйгээ сайтар хэлэлцэхийг зөвлөж байна.

    Төсвийн хүснэгтийн баруун дээд буланд төсвийн нийт дүн автоматаар гарна.

    Мөн UNESCO Төсөвт  тусгагдаагүй аливаа зардлыг хариуцахгүй болно.

    ЗАРДЛЫН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ
    > Төслийн ерөнхий бүтэц дэх ‘Үндсэн үйл ажиллагаа’ хэсэгт жагсаасан бүх үйл ажиллагаанаас зардал шаардлагатай бүх зүйлийг харна уу. Төсөл хэрэгжих явцад гарах бүх зардлыг нягтлан бодох бүртгэлээр аль болох нарийвчлан тооцох шаардлагатай. Төсөв гэдэг нь төслийг хэрэгжүүлэхэд гарах нийт зардлын тооцоо юм.

    Зардлыг дараах байдлаар ангилан авч үзнэ:

    Цалин/Үйлчилгээний төлбөр:

    Баг
    – Энэ төрлийн зарлага нь төсөл хэрэгжүүлэх байгууллага, аж ахуй нэгжийн шууд болон тогтмол ажилладаг ажилтнуудад хамаарна. Төсөл дээр ажиллах бүх үндсэн ажилтнуудын жагсаалтыг гаргах. Хэрэв тухайн ажилтан төслийн бүх үйл ажиллагаанд оролцож ажиллаж байгаа бол “RELATED ACTIVITY” цэсийн доорх цэснээс ‘БҮХ үйл ажиллагаа’  гэснийг сонгох. “DESCRIPTION” баганад товч тайлбар өгөх (жишээ нь, төслийн менежер, төслийн зохицуулагч, санхүүгийн ажилтан, төслийн туслах ажилтан гэх мэт).

    Гэрээт ажилтан – Энэ ангилалд өргөдөл гаргагч аж ахуйн нэгж/байгууллага нэг буюу түүнээс дээш тооны төслийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд түр болон/эсвэл шууд бус байдлаар оролцдог зөвлөх, төслийн мэргэжилтэн ба/эсвэл туслан гүйцэтгэгч орно. Хэрэв гэрээт ажилтан төслийн бүх үйл ажиллагаанд оролцож ажиллах бол ‘RELATED ACTIVITY’ цэсийн доорх цэсээс ‘ALL ACTIVITIES’ хэсгийг сонгох.

    Аялалын зардал: Энэ ангилалд үндсэн ажилтан/гэрээт гүйцэтгэгчид/ашиг хүртэгчид/оролцогчдод хамаарах дотоодын/ОУ-ын аялал жуулчлалын зардал, хоолны зардал, визний төлбөр болон бусад холбогдох зардлууд орно.

    Тоног төхөөрөмж, хангамжийн зардал: Энэ ангилалд тээврийн хэрэгслийн түрээс, аудио-визуал төхөөрөмж гэх мэт зардлууд орно.

    Тээврийн хэрэгсэл худалдан авах эсвэл барилга байгууламж барих/түүнийг сэргээн засварлах зардал санхүүжилтэд хамаарахгүй.

    ‘Тоног төхөөрөмж, хангамжийн’ нэхэмжлэх шаардагдах бөгөөд үүнийг хавсаргаж явуулна. Эс бөгөөс үнэлгээ гаргахдаа тус зардлыг санхүүжилтийн дүнгээс хасаж тооцно.

    Харилцаа холбоо: Төслийн санал доторх харилцаа холбооны стратеги, нийтлэл (засварлах, эх бэлтгэх, хэвлэх гэх мэт), хэвлэлийн бага хурал, сурталчилгааны үйл ажиллагаа, арга хэмжээ, зар сурталчилгаа гэх мэт бүхий л зардлыг багтаасан болно.

    Бусад үйлчилгээний зардал: Үүнд сургалт, хурлын байр түрээслэх, тандалт судалгаа авах, орчуулга гэх мэт олон төрлийн үйлчилгээг багтаана. 

    Банкны хураамж санхүүжилтэд үл хамаарна (жишээ нь: дансны суурь хураамж, захиргааны төлбөр, татвар, шилжүүлгийн хураамж г.м).

    Өртөг зардал: Эдгээр нь төслийн ажлын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд шаардагдах зардал, тухайлбал оффис өрөө түрээслэх, шуудан, оффисын хэрэгсэл хангамж гэх мэт.

    Өртөг зардал нь нийт төсөвийн 30% -аас хэтрэхгүй байх мөн ‘БҮХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА’-нд хамаатай байх.

    НЭГЖ ҮНЭЛГЭЭ (USD)
    > Бүхий л боломжит мэдээлэл/судалгаа/харьцуулалтыг ашиглан зардал тус бүрт нэгж өртгийн хэмжээг зааж өгнө. Жишээлбэл, та 1800 брошур хэвлэх шаардлагатай гэвэл 8 боодол цаас худалдан авах хэрэгтэй болно. Энэ тохиолдолд, 1 боодол цаасны үнийн дүнг бичиж оруулна уу.

    НЭГЖ ТОО ХЭМЖЭЭ
    > Нэгж бүрийн тоог тодорхойл – хэрэгцээтэй орц бүрийн тоог гарга.  Дээрш жишээгээр бол, нэгж тоо хэмжээ нь 8 болно.   

    НЭГЖ ТӨРӨЛ
    > Нэг хүнд ноогдох, өдөрт/долоо хоногт/сард/зүйл бүрт гэх мэт байна.

    Үүнийг аль болох ил тод байлгах мөн хэрэгцээтэй бол нэгж төрлийг хавсруулахыг зөвлөж байна. Жишээлбэл, хэрэв та 5 өдрийн ажилд зориулж 10 экспертийг ажиллуулах бол нэг өдөрт ноогдох 10 ажлын хөлс тооцно гэсэн үг. Иймд нэгжийн төрөл нь нэг хүн/нэг өдөр болох юм.

    НИЙТ ЗАРДАЛ (USD)
    > Зардал тус бүрийн нийт дүн нь “COST PER UNIT” болон “NUMBER UNITS” талбарт таны оруулсан дүнг үржүүлэн автоматаар тооцогдоно.

    ШААРДЛАГАТАЙ ДҮН
    > Шаардлагатай үнийн дүнг тооцоол. Энэ хэсгийг хоосон орхиж болохгүй ба шаардлагатай үнийн дүн 0.00 ам доллар байсан ч байгаагаар нв заавал бөглөх. ‘AMOUNT FUNDED BY OTHER SOURCES’ буюу бусад эх сурвалжийн санхүүжилт нь та ‘ШААРДЛАГАТАЙ ДҮН’-г оруулсны дараа автоматаар ‘НИЙТ ЗАРДАЛ’-аас хасагдан тооцогдоно.

    Тус сангаас гарч болох ШААРДЛАГАТАЙ САНХҮҮЖИЛТийн дээд хязгаар 100,000 ам доллараас хэтрэхгүй байх. 

    Төсвийн хүснэгтэд тусгагдсан IFCD-д хүсэлт гаргасан нийт дүн нь онлайн өргөдлийн маягтын 2.2-т заасан хэмжээтэй тохирч байх ёстой.

    Төсөв”-н хүснэгтэд бичсэн, Сангаас шаардах санхүүжилтийн нийт үнийн дүн online Application Form-н 2.2 хэсэгт оруулах дүн хоёр таарч байх.

    UNESCO зөвхөн USD-ээр тооцоо хийнэ. Тиймээс төсөл батлагдсан тохиолдолд санхүүжилтийг шилжүүлэх үед UNESCO ханшийн зөрүүг хариуцахгүй.

    САНХҮҮГИЙН БУСАД ЭХ СУРВАЛЖ
    > Өөрийн байгууллагын санхүүжилт (self-funding) ба/буюу бусад ААН/байгууллага/донор (хамтран санхүүжүүлэгч)-ийг Зардалын баганад тусгаж өгнө. Бусад эх сурвалжаас авсан санхүүжилтийн дүн Aнийт дүнгээс Шаардлагатай дүн- хасах замаар автоматаар тооцоологдоно.

    ХУВЬ НЭМЭРИЙН ТӨРӨЛ (өөрөө-/хамтарсан санхүүжилт болон бодит хувь нэмэр) > Хувь нэмэр бэлэн мөнгө эсвэл бодит хэлбэрээр байж болно. Бодит хувь нэмэр гэдэгт тухайн үнийн дүнтэй дүйцэхүйц мөнгөн бус хэлбэрийн бараа материал, үйлчилгээ зэрэг хувь нэмэр, хөрөнгө оруулалт багтана. Энэ талбарт, аль зардал нь өөрөө/хамтран санхүүжүүлж буйг тодорхойлж өгнө. Дараах төрлөөр тодорхойлж болно. Үүнд:

    • Өөрөө бэлэн мөнгөөр санхүүжүүлэх: төслийн санал ирүүлж буй байгууллага, ААН өөрөөсөө оруулж буй мөнгөн хувь нэмэр;
    • Өөрөө мөнгөн бусаар санхүүжүүлэх: төслийн санал ирүүлж буй байгууллага, ААН өөрөөсөө оруулж буй мөнгөн бус хөрөнгө оруулалт;
    • Хамтарсан бэлэн мөнгөний санхүүжилт: төслийн хамтрагч/донорын өгч буй мөнгөн хөрөнгө оруулалт;
    • Хамтарсан мөнгөн бус санхүүжилт: төслийн хамтрагч/донорын өгч буй мөнгөн бус хөрөнгө оруулалт.

    ХАМТРАН САНХҮҮЖҮҮЛЭГЧ ЭХ ҮҮСВЭРИЙН НЭР
    > Хэрэв өмнөх хэсэгт мөнгөн болон мөнгөн бус хэлбэрээр хамтарсан санхүүжилт байгаа бро хамтрагч/донорын мэдээллийг бүрэн оруулна.

    Энэ хэсэгт дурдсан бүх эх үүсвэр нь  online Application Form-н  2.9-н  Төслийн хамтрагч хэсэгт мөн дурдагдана.

    ХАМТРАН САНХҮҮЖҮҮЛЭГЧ БАЙГУУЛЛАГЫН ТӨРӨЛ > Дараах байдлаар тодорхойлно. Үүнд:

    • Нам: Аливаа олон нийтийн болон засгийн эрх барих байгууллага/институц
    • ТББ: Төрийн бус байгууллага, ашгийн бус байгууллага
    • ОУТББ: Олон Улсын Төрийн бус Байгууллага
    • Хувийн хэвшил: хувийн хэвшлийн бүх төрлийн байгууллага (ашгийн төлөөх)
    • ЗГ хоорондын: Жишээ нь, НҮБ-ын тусгайлсан байгууллага/хөтөлбөр/сан эсвэл Европын Холбоо зэрэг Бүс нутгийн нэгдсэн байгууллага
    • Хувь хүн

    ХАМТАРСАН САНХҮҮЖИЛТИЙН ТӨЛӨВ >

    • Боломжтой
    • Батлагдсан
    • Боломжтой болно

    5. БАГ

    Багийн хүснэгтийг бөглөх аргачлал:

    1. 1. Expenditure No.’ баганын баруун дээд буланд байгаа суман дээр дарж сонгонгуут автоматаар сонголт гарч ирнэ.
    2. 2. ‘Type of collaboration’ хэсэгт үндсэн ажилчид/гэрээт/туслан гүйцэтгэгч нар Төсөв бүлэгт оруулснаар чинь автоматаар гарч ирэх тул засвар оруулах бол Төсөв бүлэг рүү буцаж засварлах юмуу устгах боломжтойг анхаарна уу.
    3. 3. Бусад мэдээллийг шууд шивээд оруулна.

    ҮНДСЭН АЖИЛТАН
    > Санхүүжилтийн шийдвэр нь төслийн ач холбогдол, техник эдийн засгийн үндэслэл, үзүүлэх үр нөлөөнөөс гадна түүнийг гүйцэтгэж буй багийн, байгууллагын чанар чансаа, ажлын түүх, өрсөлдөх чадвараар тодорхойлогдоно. Төслийн баг доторх хүн бүрийн үүрэг хариуцлагыг маш нарийн тодорхойлох ба тухайн ажлыг гүйцэтгэхэд тэр хүн юугаараа цорын ганц юм бэ, бусад гишүүдээс ялгаатай байдлыг нь гаргаж ирэх нь чухал. Багийн гишүүдийн ур чадварууд бие биенээ хэрхэн харилцан нөхөх вэ? Таны санал болгож буй ажлыг багийн тань гишүүн ямар онцгой ур чадвар, дадлага туршлага, нетворк сүлжээгээрээ бусдаас хамгийн сайн хийж чадах вэ?

    Үүрэг хариуцлагын үүднээс, төсөлд шууд холбогдох ажилтан болон Удирдах Зөвлөлийн гишүүд ‘ҮНДСЭН АЖИЛТАН’ хэсэгт багтана.

    ГЭРЭЭТ АЖИЛЧИД болон ТУСЛАН ГҮЙЦЭТГЭГЧ
    > Гэрээт ажилчид гэдэгт туслан гүйцэтгэгч, зөвлөх, экспертүүдийг хамааруулах ба төсөлд гэрээгээр ажилладаг байнгын бус шууд бус оролцоотой ажилчдыг хэлнэ. Төслийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхийн тулд тодорхой төлөвлөсөн цагт тодорхой мэргэжлийн үйлчилгээ төлбөртэйгээр үзүүлдэг. Ихэнх тохиолдолд төслийг удирдан явуулж буй хүмүүст бүх мэргэжлийн мэдлэг чадвар дутагддаг тул гадны мэргэжилтнийг хөлсөлж авах хэрэг болдог.

    Гүйцэтгэгч нь ихэвчлэн үйлчилгээний гэрээний дагуу төслийн удирдлагад боломжит үйлчилгээг санал болгодог. Туслан гүйцэтгэгч нь гүйцэтгэгч компанитай үйлчилгээ үзүүлэх тусдаа гэрээ байгуулдаг. Гэрээ байгуулагч талын ажилтныг туслан гүйцэтгэгч гэж үзэхгүй. Туслан гүйцэтгэгч нь гэрээт гүйцэтгэгчийн хийх боломжгүй ажлыг гүйцэтгэдэг ч энэ тохиолдолд Гэрээт гүйцэтгэгч өөрөө хариуцлага хүлээнэ. Нөгөө талаас төсөл хэрэгжүүлэгч тал зөвлөх үйлчилгээ авах хэрэгтэй бол эксперттэй гэрээ байгуулсан байх ёстой ба зөвлөхүүд өөрийн ноу-хау, мэргэжлийн ур чадвараа бүрэн дайчлах хэрэгтэй. Зөвлөх нь шаардлагатай мэргэжлийн чиглэлээр дагнасан байх албагүй.

    Төслийг хэрэгжүүлэхэд оролцсон бүх гүйцэтгэгч, туслан гүйцэтгэгч, зөвлөх, шинжээчдийг энэ хүснэгтэд жагсаасан байх ёстой бөгөөд тус бүрийн хувьд дараахь мэдээллийг өгөх ёстой.

    Төслийн хэрэгэжилтэд оролцогч бүх талууд буюу гэрээт ажилтан, туслан гүйцэтгэгч, зөвлөхүүд болон экспертүүдийг хүснэгтэд бүгдийг нь жагсааж бичих ба дор дурдсан мэдээллүүдийг бөглөх шаардлагатай:

    • Гэрээт ажилтан/туслан гүйцэтгэгч/ зөвлөх/экспертийн аливаа бизнес ба/буюу байгууллага болон улсад харьяалагдах иргэний харьяаллын бүрэн бүтэн байдал;
    • Ур чадвар/боловсрол/ажлын туршлага;
    • Оролцоо, үүрэг хариуцлага/гаргах үр дүнгийн жагсаалт

    Төслийг хариуцагч/удирдлага нь төслөөс гадуурх бусад үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагатай байгуулсан бүхий л гэрээг байгуулах, зохицуулах асуудлаар хуулийн өмнө бүрэн хариуцлага хүлээнэ.

    6. ДҮГНЭЛТ

    Дүгнэлт нь төслийн бүтцийг тоймлон харуулах зорилготой. Зорилго, үр дүн, үйл ажиллагаа хэсэгт оруулсан мэдээллүүд автоматаар тооцоологдон гарч ирнэ.

    Дүгнэлт хэсэг хоёр хуудаснаас бүрдэнэ. Эхнийх нь, зорилго бүрийг бүлэглэж, түүнд хүрэхэд шаардлагатай зорилтот үр дүнгүүдийг нэгтгэнэ. Хоёр дахь нь, зорилтот үр дүн тус бүрийг нэгтгэж түүнийг бүтээхэд шаардлагатай үйл ажиллагааг оруулсан байна.

    Дүгнэлтэнд засвар оруулах бол, файлаа хадгалаад дахин нээж үзнэ үү.

    Орчуулсан: Баярмагнайн Цэцэгбаяр (Бүтээлч Монгол нэгдэл)

    2020 оны 4 сарын 16

  • Ууланд авирах аялалын дүрэм зөвлөмж

    Уулын аялал буюу ууланд авирах аялал нь адал явдалт аялалын төрөлд багтдаг ба энэ аялалыг зохион байгуулахад нас хүйсэнд хязгаар тавьдаг.Уулын аялал нь адал явдалтай, эрсдэлтэй,хүч тамир авхаалж самбаа шаардасан аялал учир хэт өндөх настай хүмүүс ,хүүхдүүд, зүрх судас даралт ихтэй хүмүүст тохиромжгүй аялал юм.Уулын аялалд хэт олон хүн оролцдоггүй ба байгаль орчныг сүйтгэх талаар гайгүй ч байгалийн бүс бүслүүрийн онцлог шинж ,унаган төрхөө хадгалсан байдал зэргийг нь харгалзан үзэж улсын тусгай хамгаалалтанд авдаг байна.Уулын аялалыг зохион байгуулахад ба ууланд авирахад доорх зүйлсийг сайн хангасан байх хэрэгтэй.үүнд

    1.   Аюулгүй байдлыг сайн хангах талаар тэдлэгтэй мэдээлэлтэй байх

    2.   Ууланд авирахад ихээхэн туршлагатай газарчин хэрэгтэй

    3.   Тусгай зориулалтын зам жимээр аялах

    4.   Олс бэхэлгээ, зориулалтын хувцас,луужин, гутал цүнх,нүдний шил,гэх мэт зүйлийг сайтар бэлтгэсэн баих/өвлийн улиралд дулаан хувцас,гутал малгай нүдний шил/

    5.   Хоол хүнс, эм тариаг сайтар бэлтгэх/жишээ нь өндөр ууланд авирахад хүний зүрх судас ба даралтанд өөрчлөлт ордог тул шаардлагатай эм тариаг сайтар бэлтгэж авч явах/гэх мэт бэлтгэлийг сайтар хангах хэрэгтэй байдаг байна.

    Уулын аялалын дүрэм

    1.   Хад асга цуулах,цохих хориотой

    2.   Хог хаягдлыг хаяхгүй байх

    3.   Хад хясаа,уулын оройд тусгай зориулалтын зам жимээр явах

    4.   Түлш бэлтгэхэд мод хугалахгүй унасан мод мочир түүж бэлтгэх

    5.   Гал түймэр тавихгүй байх,урьдчилан сэргийлэх

    6.   Байгаль орчин хариуцсан газраас тусгай зөвшөөрөл авах

    7.   Ургамалын нөмрөг,ан амьтан зэрэг биологийн төрөл зүйлийн бүрэлдэхүүн хэсэгт хор хөнөөл учруулахгүй байх

    8.   ТХГН –ын тогтоосон хууль дүрмийг зөрчвөл торгох зэрэг дүрэмтэй байдаг байна.

    Ашигласан ном:аялал жуулчлалын рекраци

  • Байгальд ээлтэй буюу эко аялалыг зохион байгуулах дүрэм болон зөвлөмж

    Байгальд ээлтэй аялалыг зохион байгуулах дүрэм болон зөвлөмж

    Хүрээлэн буй орчноо хамгаалах бол аялал жуулчлалын салшгүй нэг хэсэг юм.

    v  Манай орны нөхцөлд машин тэрэг  голдуу хээрийн замаар явдаг тул аль болох шинэ зам гаргахгүй байх,

    v   Бут сөөг, мод сүйтгэхгүй байх,

    v  Бинзен тос асгаж газрын тос асгахгүй байх

    v  Зуух тавихдаа өндөр хөлөн дээр байрлуулах арга хэмжээ авч байвал газрын хөрсийг гэмтээхгүй

    v  Нүүхдээ гал, цогоо, гүйцэт  унтраах, тамхины гал болон  чүдэнзээ сайн унтрааж гал түймэр гарахаас дээд зэргээр болгоомжлох хэрэгтэй.

    v  Аялалын явцад гарч байгаа хог хаягдалаа ялган ангилж, цаас кардон зэргийг шатааж, шатахгүй бусад лонх, лааз зэргийг тусгай саванд хийж цуглуулж тээж яваад хогний төвлөрсөн цэг дээр хаяж байх хэрэгтэй. Буудалсан газраа цэвэрлэж, хөрсөн цоггүй үнсээ тэгш газар асгадаг Монгол ёс заншлаа баримтлах хэрэгтэй.

    v  Гоожуур бүхий гар нүүрний угаалтуур хэрэглэж угаадсаа хайрга чулуу зэрэг өвс ургамал гэмтээхгүй газар асгаж байх.

    v  Булаг болон гол горхи,нууранд хир буртагаа угаахгүй байх

    v  Лааз, лонх, тамхины ишээ хамаагүй хаяхгүй байх

    v  Ан амьтан хорио цээр тавигдаагүй байхад ан хийхгүй байх

    v  Унасан хожуул ч гэсэн тухайн газартаа чийг хуримтлуулдаг, салхи тогтоодог тул тэндээ байх нь чухал гэдгийг анхаарах хэрэгтэй

    v  Мод тайрах болон хугалахгүй байх

    v  Нутгийн иргэдийн байгалаа хамгаалах ёс заншлыг хүндэтгэх

    v  Түүх соёл болон байгалийн үнэт үзмэрүүдтэй зөв зохистой үзүүлэх

    v   Ургамлын бүрхэвчийг гэмтээхгүй байх

    v  Ан амьтныг үүрнээс нь үргээхгүй байх

    v  Байгальд сөрөг нөлөө үзүүлж болох техник, тоног төхөөрөмж ашиглахгүй байх

    v  Тусгай  сонирхолын аялалыг тогтоосон зам маршрутын дагуу зохион байгуулах , жуулчны тоог зохион байгуулттайгаар явуулах

    v  Тухайн бүс нутагт хүлээн авах жуулчны тоог даацаас нь хэтрүүлэхгүй байх

    v  Байгалтайгаа зөв зохистой харицах талаар гарын авлага , зөвлөмж маягаар жуулчиддаа тараан өгөх

                                Агуйн аялал

    Агуйн аялал зохион байгуулж буй компани болон жуулчид хөтөч тайлбарлагчидад зориулсан агуйн аялалын дүрэм

    Ш  Жуулчидад зориулан агуйн гарцыг томосгох

    Ш  Агуйн байгалийн усыг саатуулахгүйн тулд зам болон хаалтыг байгуулахгүй байх

    Ш  Жуулчны тоог зохион байгуулалтайгаар оруулах 2 хөтөч, жуулчидтайгаа 10 хүн байх

    Ш  Агуйд жуулчин орсон тохиолдолд гэрэлтүүлгийг мэдрэмжтэйгээр байрлуулах

    Ш  Агуй дотор аялагчид зөвхөн байгуулсан зам жимийн дагуу явах

    Ш  Ан амьтан, ургамалд нөлөө багатайгаар аюулгүй байдлын цахим төхөөрөмжүүд байрлуулах

    Ш  Нуралт болон агуйн хурдас хуримтлалын бүсүүдээр жуулчдыг нэвтрүүлэхгүй байх

    Ш  Агуйн ойр орчимд гадаа нь ариун цэврийн хэрэгсэл байрлуулах

    Ш  Зам дагуу хөдөлгөөний чиглэлийг заах заагчийг байрлуулах

    Ш  Агуйн доторх замыг хөдөлгөөнд сөрөг нөлөөтэй юмс үзэгдэлийг цэвэрлэсэн байх

    Ш  Хаших хамгаалах байгууламж агуйд байгуулсан тохиолдолд зэрлэг ан амьтан, ургамалд үзүүлэх нөлөөлөлийг хянаж, судлах

    Ш  Агуй дотор ариун цэврийн байгууламж барихыг хязгаарлах

    Ш  Агуй доторх мэдээллийг жуулчидад гарын авлага хэлбэрээр тараах мэдээлэл, схем, анхааруулга, зөвлөмж

    Ш  Хөтөч болон өөрийн албан ажилтануудыг аялалын үед байлцуулах

    Ш  Хогын сав байрлуулах

    Ш  Агуй дотор тохирсон гэрлийг ашиглах

    Ш  Агуйд байх зам маршрут нь биологийн төрөл зүйлд оршин тогтнох байдалд сөрөг

    Агуйд дотор дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ хориглоно

    Ш  Жуулчид агуйн чимэглэл, чулуулаг, ан амьтны үлдэгдэл,эрртний хүмүүсийн үлдэгдэл, ан цаваар урсах ус зэрэгт гараар хүрэх хориотой.

    Ш  Жуулчид хог хаягдалаа хаяж болохгүй, хогоо зохиулалтын хогын сав, зориуулалтын газар хаяна

    Ш   Агуйн байгалийн үнэ цэнэ, тэдгээрийнм эмзэг байдлын талаар урьдчилан таниулах

    Ш  Агуйд аж төрөх ан амьтанруу гэрэл тусгаж болохгүй талаар жуулчдад анхааруулах

    Ш  Агуйд амьд хэсэгт гараар хүрэх гэрэлтүүлгийг хориглох

    Ш  Агуйд тамхи татах болон архидан согтууруулах зүйл хэрэглэхийг хориотой.

    Ш  Өндөр хүчтэй гэрэл болон хөгмийг ашиглаж болохгүй

    Ш  Агуйд дотор буудаллаж болохгүй

    Ш  Агуйд дотор толгойн хамгаалалтын дууллагыг тайлж болохгүй

    Ш  Агуйд хүчтэй том хэмжээний гал түлж болохгүй

    Агуйн аялалд дараах төрлийн тоног төхөөрөмжийг ашиглана

    ·         Батерейгаар ажиллах гэрэлтүүлгийн төхөөрөмж

    ·         Байгалийн хана болон бэхэлгээний хооронд зөөлөн материал ашиглах

    ·         Боолт бэхэлгээг байгалийн хана тохиромжгүй нөхцөлд ашиглах

    ·         Багаж хэрэгсэлийн цүнх эд зүйлсийг зөвхөн нуруун дор үүрч явах

    ·         Дуу чимээний стандартад нийцсэн багаж хэрэгсэлийг ашиглах

    ·         Агуйд тохижуулагч материал авч яван үл мэдэгдэх болсон зам заагчийг хийх

    Агуйн аялалд оролцогчдод өгөх зөвөлгөө

    Хөтөч :

    §  Тухайн агуйд ажиллах чадвартай хөтөчийг сайн сонгож шалгаруулж өвөх ёстой

    §  Хөтөч ба тайлбарлагч гэсэн хоёр хүнтэй байна хөтөч нь урд нь , тайлбарлагч нь хойно нь тайлбарлан явуулна

    §  Хөтөч нь эрүүл мэндийн хувьд шаардлага хангасан байна

    §  Хөтөч нь анхан шатны тусламж үзүүлдэг байх

    §  Хөтөч тайлбарлагч нь хаана байгаагаа мэддэг байх

    §  Техник хэрэгслийг сайн мэддэг байх

    §  Ямар ч эрсдэлийг даван туулдаг байх

    §  Нэгдсэн эмийн сантай байна

    §  Өөрийн мэргэжилдээ дур сонирхолтой байх

    §  Агуйн талаарх янз бүрийн домог мэддэг байх

    Жуулчин :

    §  Хөтөч тайлбарлагчийн зөвлөмжөөс үл гарах

    §  Жуулчин өөрийн хувийн бэлтгэлээ сайн хангасан байх

    §  Агуйд сэрүүн учраас дулаан хувцас өмсөх дулаан хавцас

    §  Орчны талаар мэдээлэл өгөх

    Байгууллага:

    §  Нэгдсэн станцтай байх

    §  Аяллын хөтөч луужингаар хангах

    §  Хөтөч тайлбарлагчийг маш өндөр шалгуураар сонгох

    §  Аливаа аюул тулгарвал дор хаяж 30 минутийн дотор очиж авах

      Цэцэг ажиглах аялал

    Энэ аяллын төрөл нь жуулчдын захилгаар хийгддэг, учир улирлын чанартай аялал юм.  

    Жуулчинд өгөх зөвлөмж:

    Ш  Ургамал цэцгийг ажиглахдаа болгоомжтой үзэх ,  фото зураг авах хэрэгтэй

    Ш  Судалгаа шинжилгээ хийхдээ багаж хэрэгсэлийг зохистой ашиглаж болгоомжтой байх хэрэгтэй.

    Ш  Архидан согтууруулах ундаа хэрэглэж болохгүй

    Ш  Ургамлын бүрхэвчийг гэмтээхгүй багаж хэрэглэх ба гишгэж таслаж болохгүй

    Ш  Тухайн цэцгийнхээ талаар гарын авлага тараах

    Ш  Маршрутийн дагуу аялалыг зохион байгуулах

    Ш  Байгалийн талаар болон орон нутгийн иргэдээс судлах гэж байгаа цэцэгсийнхээ талаар зөвлөмж болон тархалтыг асуух

    Ш  Цэцэг судалж байхдаа тамхи татаж болохгүй ба гал түлэж болохгүй

    Ш  Улиралд зохицуулсан хувцастай байх

    Ш  Хувийн эмийн сантай байх

    Ш  Ургамалын харшилгүй байх

    Хөтчид өгөх зөвөлгөө :

    §  Ургамлын чиглэлээр мэргэшсэн байх

    §  Гадаад хэлний өндөр мэндлэгтэй байх

    §  Өөрийн ажилдаа дур сонирхолтой байх

    §  Анхан шатны тусламж үзүүлдэг байх

    §  Аялалын дадлага туршлагатай байх 

    §  Ургамал амьтан газарзүйн талаар өндөр мэдрэмж мэдлэгтэй байх

    §  Эрсдэлийг давах чадвартай байх

    §  Луужинтай ажиллах чадвартай байх

    Байгуулагад өгөх зөвлөгөө  :

    ·         Жуулчдыг сонирхосон газарт нь аялуулах төлөвлөгөө маршрут гаргах

    ·         Цэцэгний тархалт болон мэдээлэл сайтай байх

    ·         Хэлний өндөр мэдлэгтэй байх

    ·         Харилцааны соёлтой, групп жуулчидтай  аялах туршлагатай байх

    ·         Байгуулагатай байх нэгдсэн станцтай байх

     Явган аялагчдад өгөх зөвлөмж

    Анхааруулга :

    v  10-аас дээшгүй хүн оролцоно

    v  Заасан маршрут тэмдэгтийн дагуу аялна

    v  Жимийн хажуугаар шинэ жим гарган аялахыг хориглоно

    v  Тусгай эко тортой аялах ба хог хаяхыг хориглоно

    v  15 км яваад 30 минут амарна

    v  Явган аялагчдын ачаа нь 5н кг-аас доошгүй байх

    v  Анхны тусламжийн тусгай эмийн сантай байх

    v  Ёс уламжлалт байдлыг судлан аливаа газар чулуу хөндөхийг хориглоно

    v  Гэрэлтүүлэг бүхий техникээр хангах

    v  Нутгийн хөлчүү иргэдтэй тааралдвал хамгаалах арга хэлбэртэй байх

    v  Ус булаг шандыг бхирдуулахыг хориглоно

    v  Архи тамхийг хатуу хориглон

    Явган аялагчдын зөвлөмж

    Энэ нь гурван талын үндсэн компани , аялагч , хөтөч , гэсэн энэ гурвыг хамруулан үзүүлнэ

    Хөтөч : 

    Ш  Хөтөчийг маш сайн сонгож шалгаруулж авах хэрэгтэй

    Ш  Хөтөч тайлбарлагч  гэсэн 2хүн авч явах бөгөөд хөтөч түрүүнд харин тайлбарлагч нь ард нь тайлбарлах хянах зэрэг үйл ажиллагааг хянаж явна

    Ш  Хөтөч нь орон нутгийн болон  тайлбарлагч нь сайн ажилалаа мэддэг байх ёстой

    Ш  Хөтөч нь эрүүл мэндийн үзлэгт орсон , ажилд шаргуу хүн байна

    Ш  Хөтөч нь анхны тусламж үзүүлж чадахуйц мэдлэгтэй  хүн байна

    Ш  Хөтөч тайлбарлагч нь хаана яваагаа мэддэг, газарзүйн байрлал сайн мэддэг хүн байх бөгөөд луужин зэрэг техник хэрэгслээ сайн мэддэг байх ёстой

    Ш  Байгуулагадаа байнга мэдээлэл өгч хариуцлагатай байх ёстой

    Ш  Эрүүл мэндийн дасгал хөдөлгөөнийг мэддэг байх ёстой

    Ш  Хөтөч нь ямарч эрсдэл , аюулыг давах чадвартай байх

    Ш  Хатуу (alcholo) авч явах

    Жуулчин : Насны хязгаараас хамааран группээр аялуулах бөгөөд хөтөч тайлбарлагчийн зөвлөмжөөс үл гарах

          Аялагчид өөрсдийн хэрэглээг хангах нойтон сальфетик , вазилен , зориулалтын усны сав , өөрт хэрэгтэй эмээ сайн авч хангах

          Өөрөө хангаж чадахгүй үед тайлбарлагч болон байгуулагадаа мэдэгдэх

          Сэлгээ гутал заавал авч явах

          Өвөл намар хавар зун дулаан хөнжил авч явах

          Хөл хөлдөх аюултай тул ээлжийн оймс олонтой байх

          Хөнгөн болоод хүн бүр хэрэглэгдэх хүнсний бүтээгдэхүүнтэй байх

    Байгууллага :

    o   Нэгдсэн станцтай байх

    o   Аялалын хөтөч луужингаар хангах

    o   Хөтөч  тайлбарлагчийг маш өндөр шалгуураар сонгож авах

    o   Аливаа аюул тулгарвал дор хаяж 30 минутийн дотор очих чадвартай

    o   Тусгай аяллын маршрутыг зөв сайн нягтлан боловсруулах

    o   Гал гарахаас болгоомжилж хамгаалж аялагчдад зөвлөмж, анхааруулах гарын авлага тараах

    o   Тусгай 00-той байна

    o   Буудлах газраа тогтоож 00-ын  асуудлыг шийдэх

    o   Аялагчдад аяллын тэмдэглэлийн дэвтэр тараан өгч сэтгэгдлийг нь авах

    o   Санал зөвлөмжийн тусгай хайрцаг цуг аялуулах

    o   Орчны талаар мэдээлэл өгөх

     Загасчлах аялал

    Загасчлах аялал нь манай орны хувьд томоохон гол нуурууд дээр түшиглэн явагдаг аялалын нэг төрөл юм.

    Загасчлах аялалын үед дараах дүрэм журамыг мөрдөнө.

    1.    Загасчлалын журам буюу зөвшөөрөгдөх хэмжээ, улирал болон хамгаалалтын онцлог зэргийг мөрдөн ажиллах.

    2.    Тухайн загасны хэм хэмжээнд таарсан загасчлалын багаж ашиглах

    3.    Загасчдад зориулсан арга хэмжээнд оролцох.

    4.    Хэрэгцээ савны хэмжээнээс хэтэрсэн тооны загас барихгүй байх.

    5.    Хэрэглээгүй үлдсэн амьд өгөөшийг байгальд нь эргүүлж тавих.

    6.    Орчины бохирдол, аливаа төрлийн доройтлын мэдээллийг зохих байгуулгад мэдээлж байх.

    7.    Алив хог хаягдал, хэрэглэгдэхгүй өгөөш, загасны үлдэгдлийг зохих журмын дагуу устгах.

    8.    Зөвхөн зориулалтын зам, гүүр завины зогсоол ашиглах.

    9.     Завийг ашиглахаас өмнө урьдчилсан бэлтгэлийг хангаж завинд суух хүмүүсийн ая тухыг алдагдуулахгүй байх.

    10. Загасны нөөцийг хэрхэн зохистой ашиглах, зохицуулах болон хамгаалах талаар жуулчдыг мэдээллээр хангаж ховор, устах аюултай загасны төрөл зүйлийг тодорхойлон, тэдгээрийг барихаас урьдчилан сэргийлэх.

    Загасчлах дараах аргыг хэрэглэж болно:

    1.    Загасны байрлалыг хурдан тодорхойлох.

    2.    Загасыг нойтон гар эсвэл хор багатай багажаар барих ба энэ нь цаашид загасны амьдрал хэвийн үргэлжлэх баталгаа болж өгнө

    Жуулчдын анхаарах зүйлс:

    1.    Хөтөчийн заавар зөвлөгөөн доор аялан.

    2.    Элдэв хог хаягдал бохирдолоо гол нуурын ойр орчимд хаях болон гол нуурлуу хийхгүй байх.

    3.    Зориулалтын уут саванд хийх.

    4.    Хөтөчийн зөвшөөрөлгүй дур мэдэн гол нуурлуу орох болон намаг балчигтай газраар явахгүй байх.

    5.     Загасчлах аялалын тодорхой хэмжээний мэдээлэл авсан байх.

    6.    Завиар загасчлаж байгаа үед хөтөчийн удирдлаган доор байж илүү дутуу үйлдэл хийхгүй байх.

    7.    Аялалын үед архидан согтууруулах ундаа хэрэглэхгүй байх. 

    Аялалыг зохион байгуулж буй байгуулгын зүгээс анхаарах зүйлс:

    1.    Байрлах байр. ( майхан, бааз)

    2.    Тээврийн хэрэгсэл. ( машин, завь )

    3.    Хоол унд.

    4.    Аялагчдад тухайн аялалын талаар мэдээлэл өгч гарын авлагаар хангах.

    5.    Хөтөч тайлбарлагч нь анхны тусламж үзүүлж чаддаг байх.

    6.    Эрсдэлийг урьдчилан тооцоолох чадвартай байх.

    7.    Загасчлах тоног тохооромж бүрэн бүтэн байх.

    8.    Орчины талаарх мэдээлэл аялагчдад өгч байх.

    9.    Нутгийн иргэдтэй хамтран ажиллаж замчлуулах болон загасны байрлал тархалтын талаар мэдээлэл авах.

      Морин аялал                     

    Морин аялал зохион байгуулдаг хөтөч тайлбарлагч жуулчинд зориулсан дүрэм

    ·         Согтууруулах ундаа хэрэглэж болохгүй

    ·         Эхлээд эмээл нь тэгшхэн, олом нь чанга дөрөөний урт богиныг тохирч байгаа зэргийг шалгана

    ·         Манай оронд зөвхөн зөв талаас мордож мөн тэр талруугаа буудаг болохыг анхааруулах

    ·         Мориндоо мордоод жолоо, цулбуурынхаа урт богиныг тааруулах хэт урт баривал морь хөлөө хийх аюултай

    ·         Монгол морийг гуяруу нь зөвхөн гуядаж явуулдагыг анхааруулах

    ·         Явж байхдаа хөл гараа суга, цавинд нь хийвэл бусгаж, булгих аюултай

    ·         Морийг явуулахдаа “чүү” гэдэг бол зогсоохдоо жолоог нь зэрэг татна. Хэрэв нэг тийш татвал тухайн тийш эргэнэ.  

    ·         Замд явж байхад машин тэрэг зэрэг морь үргээхээр  юм харагдвал эхлээд түүнийг алсаас харуулж дасгах хэрэгтэй. Гэнэт харвал үргэнэ.

    ·         Морь унаж явахдаа хувцасаа тохируулж өмсөнө. Нэвсгэр хувцаснаас морь үргэж болох аюултай

    ·         Морин аялалд оролцох жуулчидын тоог зохион байгуулалтай явуулах хөтөч болон орчуулагчтайгаа нийлээд 8 10 хүн явна.

    ·         Морин аялалыг тогтсон жим замын дагуу цуваагаар, маршрутын дагуу явах

    ·         Өдөрт  1 2 цаг яваад 20 30 минут амраад орой 17 цаг гэхэд буудалсан байна

    ·          Хогоо энд тэнд хаяж болохгүй зориулалтын эко уутанд авч явна

    ·         Тухайн аялалын талаарх мэдээллийг жуулчинд гарын авлага маягаар тараана

    ·         Аялалын өмнө анхааруулах санамж зөвлөмж болон орчны байдлын талаар мэдээлэл өгнө

    Морин аялалын үед тусгай аялалын хөтөч дагалдах ёстой бөгөөд доорх чадваруудыг эзэмшсэн байна.

    ·         Өөрийгөө зөв илэрхийлдэг байх

    ·         Хүнтэй харилцах чадвартай байх

    ·         Шийдэмгий байх

    ·         Мэдээлэл цуглуулах чадвартай байх

    ·         Хэлний өндөр мэдлэгтэй байх

    ·         Морь сайн унадаг, морины талаар мэддэг байх

    ·         Анхны тусламж үзүүлдэг байх

    ·         Аливаа эрсдэлийг даван туулж чаддаг байх

    ·         Спортоор хичээлдэг байх

    Моин аялалын хөтөчийн мөрдөх зүйл

    ·         Өглөө эрт аялагчидыг цайг нь уулгаж байх зуураа морьдоо аргамжаанаас нь авч аялалд явахад бэлэн болгох

    ·         Аялагчдынхаа моридыг эмээлж унахад бэлэн болгох

    ·         Хоолны дараа морин ачаагаа ачиж оломыг нь шалгаж бэлтгэнэ

    ·         Аялал эхлэхийн өмнө аялагчид тухайн өдрийн маршрутыг товч танилцуулах

    ·          Аялаын явцад морины тоноглолыг байнга шалгаж байна

    ·         Аялах явцад моридын оломыг суллаад амрах

    ·         Аялал нь 1-2 цагийн хооронд амарч байх

    ·         Аялаын замд тааралдах гол горихноос морид ус уух гэж зүтгэх үед морины амыг татаж уулгахгүйгээр голыг гаталж моридын хөлс хатсаны дараа усална.

                    Жуулчинд өгөх зөвлөгөө

    ·         Хувийн бэлтгэлээ сайн хангах

    ·         Морины талаар мэдлэгтэй байх

    ·         Морь унаж чаддаг байх

    ·         Хөтөчийн удирдлага нь доор явах

    ·         Спортоор хичээлдэг байх

    ·         Тэсвэр хатуужилтай байх

    Хөтөчид өгөх зөвлөгө

    ·         Хэлний мэдлэгтэй байх

    ·         Түүх соёлын болон байгалийн талаар сайн мэдлэгтэй байх

    ·         Аливаа эрсдэлийг давж чаддаг байх

    ·         Зохион байгуулах чадвартай байх

    ·         Аялалын талаар мэдээлэл сайн боловсруулдаг байх

    ·         Нэгдсэн станцтай байх

    ·         Луужинтай сайн харицаж чаддаг байх

    ·         Аялал хийж буй газраа сайн мэддэг байх

    ·         Анхан шатны тусламж үзүүлдэг байх

  • Creative Gallery | Бүтээлч хүмүүсийг дэмжих эко орчин- Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн

    Creative Gallery | Бүтээлч хүмүүсийг дэмжих эко орчин.

    Таны өөрийгөө болон бизнесээ хөгжүүлэх сэтгэлгээний орон зай, бүтээлч хүмүүсийн хамтын ажиллагааны нэгдэл.
    Үндэсний онцлох брэндүүдийн нэгдсэн худалдаа, хувь хүний хөгжил, бүтээгдэхүүн, бизнес хөгжүүлэлтийн сургалт, зөвлөх үйлчилгээ, бүтээлч хүмүүсийн хамтын ажиллагааны уулзалт, мэдлэг, туршлагаа хуваалцах үйл ажиллагаанууд зохион байгуулагдана. Зах зээлд гарч ирж буй шинэ бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлэх, жижиг дунд бизнесийн судалгаа хөгжүүлэлт, маркетинг борлуулалтын үйлчилгээ.

    ҮЙЛЧИЛГЭЭ:
    – Үндэсний онцлох брэнд, бүтээгдэхүүний нэгдсэн худалдаа
    – Бүтээгдэхүүн, бизнес хөгжүүлэх зөвлөх үйлчилгээ
    – Шинэ бүтээгдэхүүнийг зах зээлд танилцуулах, маркетинг, борлуулалт хийх
    – Бүтээгчид, зөвлөх, мастеруудын бүтээлч сургалт, уулзалт
    – Компани хамт олонд зориулсан бүтээлч өдөрлөг- үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулах
    – Байгууллага хамт олонд зориулсан үндэсний өв соёлын хөтөлбөрийг зохион байгуулах
    – Сэдэвчилсэн бүтээлч уулзалт, өдөрлөг, үзэсгэлэн

    Монгол үндэсний онцлох брэндүүдээ нэг доор төвлөрүүлж, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, маркетинг борлуулалтын нэгдсэн үйлчилгээгээр дэмжиж, “1 брэнд- 1 суваг” бодлогоор худалдааны цэг, нүүдлийн үзэсгэлэн, онлайн худалдааны хэлбэрүүдээр худалдаалахаар төлөвлөн ажиллаж байна. Мөн үндэсний бүтээгдэхүүний онцлог давуу талыг хэрэглэгчидэд таниулан хүргэж, зөв хэрэглээ, хандлагыг бий болгон ажиллаж байна.

    Дэлхийн аялагчидад Монголын шилдэг бүтээгдэхүүн, соёлын бүтээгдэхүүнтэй нэг доороос танилцаж, морин хуур, эсгий ширмэл гэх мэт Монголын өв соёлтой танилцаж, өөрөө урлан бүтээхэд хамтран оролцох боломжийг олгоно.

    Бүтээгдэхүүний нэр төрөл: органик хүнс, органик гоо сайхны бүтээгдэхүүн, эсгий ширмэл, шилмэл хувцас, ноолууран хувцас, гоёл чимэглэл, шилдэг ном, уран зураг, гар урлал, уран бичлэг, монгол авдар, бэлэг дурсгалын бүтээгдэхүүн нэг дор төвлөрсөн байна.

    Хамран ажиллаж байгаа брэндүүд: Urangoo Ider, Bajuna, Dr Baatar, highgarden tea, Uran felt, Siilengoo, Wonder jewelry, Монгол нэхмэл, baigalam, helen, Undraa Art, Сургуулийн өмнөх боловсролын шинэчлэл ТББ.

    ХУДАЛДАН АВАГЧ ТАНД

    Та олон бараанд төөрөхгүйгээр зөвхөн шилмэлүүд дундаас сонголт хийхэд илүү хялбар байх болно. Хамгийн гол нь Монголын шилдэг брэндүүдтэй нэг дор танилцаж, хотын төвөөс авахад хялбар юм.

    ҮЙЛДВЭРЛЭГЧ, БҮТЭЭГЧ ТАНД

    Хэрвээ та шинэ бүтээгдэхүүн хөгжүүлж байгаа бол бидэнтэй хамтран бүтээгдэхүүнээ зах зээлд танилцуулах, маркетинг, борлуулалт хийх ажлаа хамтран хийх боломжтой. Хамтран ажиллахыг хүсвэл өөрийн бүтээгдэхүүний танилцуулгыг info@creativemongolia.com хаягаар илгээнэ үү.

    CREATIVE GALLERY-д борлуулах бүтээгдэхүүнд тавигдах шаардлага:

    1. Орчин үеийн хэрэглээнд нийцсэн, бүтээгдэхүүний дизайн, хийц, чанар сайтай байх
    2. Тухайн чиглэлээрээ 5-с дээш жил туршилт судалгаа хөгжүүлэлт хийж ТУУШТАЙ ажилласан байх
    3. Тухайн хийж байгаа бүтээгдэхүүн, урлалаараа МЭРГЭШСЭН байх
    4. Аль болох 100% монголдоо бүтээсэн, байгальд орчинд ээлтэй үйлдвэрлэл байх
    5. Өөрийн гэсэн ОНЦЛОГ шинж, давуу талтай байх
    6. Манайд байрласан бүтээгдэхүүнтэй ижил төстэй биш байх
    7. Үндэсний уламжлал, өв соёлоо шингээсэн байвал давуу тал

    СУРГАЛТУУД

    50Т ХҮРД АНГЛИ ХЭЛНИЙ ДҮРМИЙН СУРГАЛТ

    “ХУУР МАГНАЙ” МОРИН ХУУРЫН СУРГАЛТ

    “УРАН БИЙР” УРАН БИЧЛЭГИЙН СУРГАЛТ

    “ХУВЬ ХҮНИЙ ИМИЖ” ИМИЖ БҮРДҮҮЛЭЛТИЙН СУРГАЛТ

    Бүтээлч үйлдвэрлэгчид нэгдэхтүн!

    Оюуны уурхайгаа олборлоё

    Интерьер чимэглэлийн концепц

    Монгол агуулга 30%

    Minimal 40

    Zero waste 10

    Simple 10

    Интерьер, чимэглэлийн шаадлагууд

    • Хананы нийт өнгө цагаан, цайвар саарал өнгөтэй байна.
    • Монгол бахархалын хэсэг| Монголын нууц товчоо, Морин хуур, авдар, сийлбэр, эсгий ширмэл г.м
    • Хэрэглэгчийн хэсэг | манайхаар үйлчлүүлсэн Олны танил хүмүүсийн фото, сэтгэгдэл, гарын үсэг
    • Өлгүүр
    • Тавиур
    • Монгол агуулга: Гэрийн хана
    • Уран зураг
    • Эсгий ширмэл
    • Хувцасны тасгийг 4 өнгө аясийг илэрхийлнэ.

    ЭРХЭМ ЗОРИЛГО

    Үндэсний туйлын давуу тал, нөөц, хүнийхээ ур чадвар, онцлогт тулгуурласан өрсөлдөх чадамжтай байгууллага, бүтээгдэхүүн, төслийг дэмжиж хөгжүүлэх замаар Монгол хүн Монголдоо ажилтай орлоготой, элэг бүтэн, итгэл төгс, бахархал дүүрэн амьдрах нөхцлийг бий болгоно.

    ТАНИЛЦУУЛГА

    Бүтээлч Монгол нэгдлийн сургалт, бүтээлч бизнесийг хөгжүүлэх бойжуулалтын үйлчилгээ, бүтээл хүмүүсийн хамтын ажиллагааны эко систем төв болох Creative House төв болон офиссоо нээхээр заслын ажлаа эхлээд байна.

    Creative House нь Монгол Улсын шилдэг судлаач, зохион бүтээгчид, инженер, уран бүтээлчид, урчууд, хувцас дизайнер, график дизайнеруудыг нэгтгэсэн бүтээлч үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зорилготой төв юм. Зорилгын тул бүтээлч хүмүүсиин хийж бүтээсэн оюуны бүтээл, бүтээгдэхүүнийг нийтэд таниулан сурталчилах, худалдаалах, мэдлэг туршлагад тулгуурласан сургалтын хөтөлбөр боловсруулан нийтэд хүргэх үйл ажиллагаа явуулдаг.

    Мөн үндэсний баялаг болсон авъяаслаг бүтээлч хүмүүстэй хамтран үндэсний брэндийг хөгжүүлэх, компани, жижиг дунд бизнес эрхлэгчид болон бүтээлч хүмүүст бизнес хөгжүүлэлт, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн зөвлөх үйлчилгээ, сургалт өгч, бүтээгдэхүүнээ зах зээлд байршуулж борлуулахад нь дэмжлэг үзүүлж хамтран ажиллахаас гадна бүтээлч хүмүүсийн хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна.

    Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих сэтгэлгээнд чиглэсэн “Монгол бэлэг” аян, “Монголд үйлдвэрлэв” аялал, “Шинээр маркетингжуулна” аян, “Бүтээлч Монгол” аянг зохион байгуулсан.

    Нийгмийн хөгжлийн чиглэлээр Зөв цэцэрлэг, Дээд эрүүл мэнд төсөл, Тэмүүлэл хөгжлийн хөтөлбөр, Сайн хүүхэд төсөл, Teamwork& Teamplay Mongolia хөтөлбөрийг тус тус дэмжиж ажилласан. Бүтээлч хүмүүсийн хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлэх, ижил зорилготой ажлуудыг уялдуулах зорилгоор creativemongolia.com болон FB.com/creativemongolian хуудаст бүтээлч хүмүүс, бүтээгдэхүүн, төслийн мэдээллийн сан үүсгэж олон нийтэд хүргэж байна.

    ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЧИГЛЭЛ

    ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ

    Хүний нөөцийн сургалт хөгжил

    Маркетинг, агуулга хөгжүүлэлт

    Хувь хүний имиж бүрдүүлэлт, Байгууллагын имиж бүрдүүлэлт, ажилтануудын хувцасын загвар зохиох, үйлдвэрлэх)

    НЭГ БРЭНД БОДЛОГО:

    СУРГАЛТ

    Өөрийгөө хөгжүүлэх сургалт

    Бизнесээ эхэл

    Монгол менежер

    EVENT ӨДӨРЛӨГ

    • Зах зээлд трэнд болж буй шинэ бүтээгдэхүүний танилцуулга эвэнт

    ХУДАЛДАА: Бүтээгдэхүүн бүр тайлбар агуулгатай байна.

    Бүтээлч LIVE нэвтрүүлэг

    Creative House үзүүлж байна (өдөр бүр)

    ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ХУВААРЬ

    Цагийн хуваарь: Даваа- Ням 11:00- 20:00

        Пүрэв гаригт амарна

    Сургалтын хуваарь: Баасан, Бямба гаригт 18:00- 20:00

    Сэдэвчилсэн event, үйл явдал Сар бүрийн эхний Пүрэв гаригт

    Бүтээлч хүмүүсийн уулзалт: Сар бүрийн сүүлийн Пүрэв гаригт

    Бүтээгдэхүүний лангуунд эзлэх хувь

    Хувцас 60%

    Брэнд 1 7,5%

    Брэнд 2 7,5%

    Брэнд 3 7,5%

    Брэнд 4 7,5%

    CH брэнд

    Гоо сайхан 10%

    Хүнс 10%

    Accessories/ Souvenir 10%

    Ном 5%

    Бусад бүтээл 5%

    СУРГАЛТУУД

    Бизнесээ эхэл, Хувь хүний хөгжил, Багийн тоглолт, Харилцаа, Имиж, Хүүхдийн хөгжил, Гэр бүл

    МОНГОЛ ӨВ сургалт: Нум сум, Биелгээ, дэмбээ, Шагайн харваа, шагай, оюун түлхүүр,

    БҮТЭЭГДЭХҮҮН

    Fashion

    URANGOO IDER- Ноос, хөөвөр, арьс шир загвар

    BAJUNA | Эсгий хувцас загвар

    ATOZ- Европ загварын хувцас

    CHOICE

    Accessories

    BATU 

    PIPO

    Zes Brand

    Bugat

    URAN

    Padma Craft

    Evone

    Tsolmon

    Siilengoo

    Uulen- ясан сийлбэр

    Kalavinka

    Beauty& Home

    Lavanda House

    Spirit of Nature

    MonArts

    Food

    CAKRA

    Dr BAATAR

    High Garden

    Ikh Taiga

    Chaga

    Баавар цай

    Sarana- Зөгийн бал

    Shar Doctor

    Huba Haya

    Хөх сувд

    Жамц давс

    Зөв аарц (найруулдаг)

    Борц (Савласан)

    Ааруул (Савласан)

    Буудай, буурцаг, овъёос (Савласан)

    Сулхирын гурил (Савласан)

    Эмийн ургамал (Савласан)

    Самар

    Тос: чөмөг, сүүл, шар тос

    Жинжита буйлны үрэвслийн бүтээгдэхүүн (”Шүд, буйлыг хамгаалах төсөл” ТББ)

    Art& Handmade& Souvenir

    Undraa Art | U Art

    Амарсайхан

    Энхбат

    Гонгор- баримал

    Мөнхсоёл- зураач

    Лхагва- зураач

    Уран бичлэг- Аригун Арт

    Ганган керамик

    Морин хуур

    Энхмөнх- Авдар

    Батбаяр- арьсан авдар

    Цэнгэлсайхан хатгамал, даалин

    Баасансүрэн эсгий ширмэл

    Сийлбэр

    Дархны бүтээл

    Чулуу урлал

    Book

    Хувцаслалтын эрх чөлөө

    U Mandala

    МНТ түгээмэл эх

    Б.Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл”

    “Дээд эрүүл мэнд”

    Майдар- Англи хэл сурах бичиг

    “Сайн мууг ялгая”

    “Монголчууд” цахим түүх

    Ертөнц цомог

    “Чингисийн хүүхдүүд” кино

    СЭРГЭЭШ Өөрийгөө эрчлэх өдөр бүрийн оюуны сэргээш 

    ӨНӨӨДРИЙН ТЭМҮҮЛЭЛ хувь хүний хөгжлийн сонсдог ном

    Үйл ажиллагаа/ Хөтөлбөр

    Улирал бүр шинэ коллекц танилцуулна

    Коллецтэй холбоотой монгол брэндүүдийн амталгаа танилцуулга тогтмол явагдана.

    Имиж бүрдүүлэлтийн үйлчилгээтэй хослуулна

    Хугацаа

    Сэдэв

    Агуулга

    1 сар

    1-3 сар

    Хавар коллекц

    Хаврын улиралд зориулсан шинэ загварын үзэсгэлэн

    2 сар

    “Цагаан сар” коллекц

    Цагаан сард зориулсан хувцас загварын үзэсгэлэн

    Үзэсний өв соёл таниулан сурталчилах, өв соёлын мастер, өв тээгч уран бүтээлчидтэй уулзалт;

    3 сар 1- 7

    “Бүсгүйчүүд” эвэнт

    Бүсгүйчүүдэд тусгайлан зориулсан хөтөлбөр. Имиж бүрдүүлэлт: Зөвлөгөө, сургалт, гоо сайхан, нүүр будалт, стилист, үсчин.

    Олны танил бүсгүйчүүдтэй уулзалт, ярилцага

    3 сар 10- 17

    “Эрчүүд” эвэнт

    Зөвхөн эрчүүдэд тусгайлан зориулсан хөтөлбөр.

    Имиж бүрдүүлэлт: Зөвлөгөө, сургалт, гоо сайхан, стилист, үсчин.

    Олны танил бүсгүйчүүдтэй уулзалт, ярилцага

    4 сар

    4- 6 сар

    “Зун” коллекц

    Зуны улиралд зориулсан шинэ загварын үзэсгэлэн

    4 сарын 15

    “Урнаар бүтээгч” эвэнт

    Дэлхийн урлагийн өдөрт зориулсан шинэ уран бүтээл танилцуулах, уран бүтээлчдийг дэмжих хөтөлбөр

    Шинэ үзэсгэлэн, уулзалт, нетворкинг, агуулга

    5 сарын 23- 6 сарын 1

    “Ээжүүд” эвэнт

    Ээжүүдэд тусгайлан зориулсан хөтөлбөр.

    Эрүүл мэндийн боловсрол, гэр бүлийн боловсрол, эрүүл хүнс, гоо сайхны бүтээгдэхүүн, ахуйн органик бүтээгдэхүүний хэрэглээ, хүүхдээ асрах, зөв хүмүүжүүлэх арга ухаан

    Үлгэр жишээ ээжүүдтэй уулзалт, ярилцлага, сургааль, захиас

    6- 7 сар

    Хонхны баяр

    “Наадам” коллекц

    Хонхны баяр, Наадамд зориулсан үндэсний хувцасны шинэ коллекцын үзэсгэлэн.

    Үзэсний өв соёл таниулан сурталчилах, өв соёлын мастер, өв тээгч уран бүтээлчидтэй уулзалт;

    7 сар

    7- 9 сар

    “Намар” коллекц

    “Жуулчин” сезон

    Намарт зориулсан шинэ загварын үзэсгэлэн

    Жуулчидын худалдан авалт, сэтгэлгээнд чиглэсэн бүтээгдэхүүнээ түлхүү санал болгоно.

    8 сар

    8 сарын 8

    “Аавууд” эвэнт

    Аавуудад тусгайлан зориулсан хөтөлбөр.

    Эрүүл мэндийн боловсрол, гэр бүлийн боловсрол, эрүүл хүнс, ахуйн органик бүтээгдэхүүний хэрэглээ, хүүхдээ зөв хүмүүжүүлэх арга ухаан

    Үлгэр жишээ аавуудтай уулзалт, ярилцлага, сургааль, захиас;

    9 сар

    “Залуус” эвэнт

    Залууст тусгайлан зориулсан хөтөлбөр.

    Хотын соёл, сэтгэлгээний трэнд, амьдралын зөв хэв маяг, хувцаслалт, Монгол агуулга, монгол өв  соёл, Minimal, Zero waste, Simple

    10 сар

    10- 12 сар

    “Өвөл” коллекц

    Өвлийн улиралд зориулсан шинэ загварын үзэсгэлэн

    12 сар

    “Шинэ жил” коллекц- эвэнт

    Трэнд танилцуулах, шинэ жилийн даашинзны трэнд, гоёлын нүүр будалт, үс засалтын зөвлөгөө, сургалт