Category: media-content

Заримдаа их сонин мангар бодлууд толгойд эргэлдэх, инээд ч хүрэх шиг. Жишээлбэл хэн нэгэн сахилгагүй этгээд хэрвээ нарыг унтраагаад асаавал тасарсан гэрэл ахиад хэдэн жилийн дараа эх дэлхийд ирэх вэ?. Бид нар тэр болтол яах вэ?…… Сонин байгаа биз дээ?

Ихэнх хүмүүс бид цөм үхэцгээнэ гэх байх л даа. Харин надад бол үгүй л гэж бодогдож байна. Бие минь утаа ч юм уу болоод би зэрэгцээ ертөнцөд, өөр долгион дээр нарны гэрэл ирэхийг хүлээнэ байх.

Тийм ээ! Утаа болоод .

Би ер нь утаа л юм байна

Бүлээхэн агаар дагаж суунагласан

Бусдад гэмгүй, өөртөө нүгэлгүй

Би ер нь утаа л юм байна

                          Ууртай нэгэн гараараа савахад хөвөлзөөд холдох

                          Урьж залаад намайг далалбал хөшиглөөд нөмрөх

                          Уршиг удахгүй, яршиг тарихгүй чимээгүй нүүгэлтсэн

                          Утаа л юм байна, Угтаа бол ч байгаа л юм байна аа

Тэгээд л хүлээгээд л. Харин алтан нарны гэрэл ирэнгүүт, намайг шүргэнгүүт

                                      Ахиад би амилна. Хүн болно

                                      Амьсгаа аваад нүүрээ зөөлөн илнэ

                                      Аргалд явж бай луу, түлээнд бил үү

                                      Амьдрал цаашаа ахиад үргэлжилнэ

                        Харин одоо “нам” ярихгүй

                        Хамаагүй их архи уухгүй

                        Хэн нэгэнтэй цэц булаалдахгүй

                        Хэрэггүй юманд амиа тавихгүй

                        Хол оо гэж бодсон чинь ойрхон юм байна аа”

Утаа болж хувираад нарны гэрэл хүлээж суухдаа  өмнө нь юу хийж явснаа, юуны учир амьдран явснаа ахиад сайн эргэцүүлнэ.

                “ Ургаж мандах наран орой заавал шингэнэ

                   Унтаад сэрэхийн цагт өглөө заавал мандана

                   Уйлав ч дуулав ч өнө мөнхийн аашаараа

                   Угтан ирж ,урсан одож өдөр заавал өнгөрнө

                          Үүдэн хоймрын зайд цагаан бороо асгах

                          Үд дундын наранд үхэр тугал ялаархах

                          Үнс нурмаа бужигнуулж айлын ээж бухимдах

                          Үгүй ээ! Энэ он цагт огт хамаагүй юм байна” шүү дээ

Надад үнэтэй, бидэнд үнэтэй байх ёстой тэр он цаг чинь шаал өөр он цагийн тухай яриа юм байна шүү дээ. Тийм байгаа биз дээ ?

Телевиз үзэж диван дээр хэвтэх, тэнэг тэнэг юм ярьж тэрэндээ баясаж найзуудтайгаа буу халах гээд бор амьдрал дээр авчирвал балай балай юм их хийгээд л байгаа юм байна даа би.

Сахилгагүй нөхөр нарыг унтраагаад асаахын хооронд овоо л юм олоод авлаа. Он цаг гэдэг үг огт өөр утга учиртай юм байна аа.

Би ер нь хэн юм бэ? Юунд хэрэгтэй, яах гэж энэ хорвоод ирсэн бэ? гэж хэзээ нэгэн цагт хүн болгон бодож үзсэн л байлгүй дээ. Би л лав өчнөөн удаа бодож үзсэн ч хариултыг нь хүн шиг өөртөө  тов тодорхой хэлж чадаагүй л явна уу даа.

Өчүүхэн шүүдрийн дусал тийм тунгалагаар өглөөг угтаж Өндөр тэнгэрийг үүлтэй нь багтааж гэрэлтэх юм Өнө мөнхийн орчлонд гэв гэнэтхэн ирчихээдӨөрөө ч гайхах мэт өвсөн толгойд бөхөлзөх юм аа

Нам гүмийн орчлонд хэнд ч төвөггүй ирчихээд

Насан хутгыг олтлоо хэдхэн цаг амьдрах ч Нар, салхи, зуралзах өвсөнд үл гомдонНамуухнаар нүүдэл хөдлөх мэт гулсан одох юм аа”

Хамгийн энгийнээр бодоход, энэ шүүдрийн дусал мэт  би гулсан одож гэмээ нь энэхэн замбуу тивд юу өөрчлөгдөхсөн  билээ л дээ.

              “ Зураа цагаан бороо салхи татуулан өнгөрч

               Зуслан дэнжийн нутаг чийг үнэртэн нялхарч

               Өвс навчинд тогтсон борооны мөнгөн дуслууд

               Өөр гаригийн хүүхдүүд шиг гэрэвшин гэрэлтэн байсаар”л байх болно.

Бараг юу ч өөрлөгдөхгүй . Миний уншиж мэдэж, олж сонссоноор бол эх дэлхий яг тэрхэн мөчид зургаахан граммаар л хөнгөрнө.

Ингээд бодохоор буцахдаа хүртэл өөрийнхөө биеийг авч одож үл чадах зургаахан грамм нь би юу, тун удахгүй өвс навч эсвэл үнс чандруу болон хувирах бие минь би юу?. Ер нь ингэхэд энэ орчлонд би хэн юм, орчлон юу юм бэ?.

               “Чимээгүй дорнын шөнө үүр хаяарахыг хүлээж

                Чулууны нөмөрт  ганцаар жиндэн суухад

              Чимээгүйхэн манан будан намайг нөмөрч

              Чулуу эсвэл өвс болгон уусгаж бүрхэнэ

                        Өвсний нөмөрт хоргодсон царцаа бидэн хоёр                                                  

                        Өглөөн нарыг хүлээж ав адилхан чичрэнэ

                        Өндөр тэнгэр, энэ тал хоёрт

                         Өө, би чинь дөнгөж царцаа л юм байна шүү дээ”

Тийм ээ би энэ орчлонгийн хувьд дөнгөж царцаа төдий байх боломжтой ч,нөгөө талаас нь ургуулан бодвол орчлон тэр чигээрээ миний хувьд

                      “Наашаа цаашаа бөөр нь бүхэлзэн

                       Навчин дээр бөжигнөх шүүдрийн ганц дусал” байж ч болох, Найган бөнжигнөх шүүдрийн дусалд

            Нартай, үүлтэйгээ тэнгэр багтчихаад

            Намрын салхинд тогтож ядан

            Наашаа чүгүй, цаашаа ч үгүй сандчин” байх боломжтой билээ.

Би бөхөх нь орчлон бөхөхтэй утга нэг мэт.

Би л харж, үнэрлэж, амтлаж, сонсож, мэдэрч чадахгүй болох тэр цаг дор миний хувьд орчлон бөхнө гэдэг нь би оршин буй бодит орчлонгоос хамаагүй томыг илтгэх мэт. Би, чи, та, бид нарын өөрсдийн энэ ертөнц үнэхээр агуу том учраас л дэлхий багадаж сансарын уудам руу тэмүүлэн тэнүүчилж буй бололтой. Амьдрал төгсөхийн цагт өөр долгион дээр зэрэгцээ ертөнцөд хэрхэн өөрчлөгдөн үргэлжлэхээ танин мэдэх гэж хүмүүс хязгааргүй их эрэл хайгуул хийсээр байдаг бололтой юм аа.

Зуу зуун жил зах хязгаарыг нь танин мэдэж чадахгүй байсан дэлхий маань цэнгэг цэнхэр шүүдрийн ганц дусал шиг тийм жижигхэн, эмзэгхэн энхрий болохыг одоо хэн ч гэсэн сансраас авсан өнгөт зураг дээрээс харж мэдэрч болох болжээ.

Бидний амьдран буй энэ дэлхий ертөнц , орчлон маань өдөр ирэх тусам бидний ойлголтонд жижгэрсээр байна.

Харин бидний дотоод ертөнц, танин мэдэхүйн их хүслэн улам л хязгааргүйд тэмүүлсээр. Ингээд бодохоор би орчлонгоос ч аугаа том мэт.

Зөн билгийн мэдрэмжээр мэргэдийн мянган жилийн өмнө танин мэдсэн энэ орчлон хорвоог бид өнөөдөр шинжлэх ухааны танин мэдэхүйгээр оношлон баримтжуулж  мэдлэг болгон зангидаж явах шиг.

Шинжлэх ухааны танин мэдэхүй нь олон,олон хүний олон жилийн нөр их хөдөлмөрөөр бий болдог бол зөн мэдрэмжийн танин мэдэхүй нь зөвхөн “БИ” хэмээх бодьгалын сэрэл мэдрэмжийн үр дүн билээ.

“Би” хэмээх нэгэн бодьгал  төрсөн бие дотроо ганцаараа амьдарч үл чадна . Гаднаас нь харахад нэгэн бие мэт энэ бодьгал дотроо мөнхийн зөрчилдөөн хөдөлгөөн юм.

Тиймээ, иймийн учир зөн билгийн, мэдрэмжийн энэ танин мэдэхүй оршин байгаа билээ

“ Биенээс минь “би” зөндөө олон сугарч

Буцаж ирэхгүй дур зоргоороо тэнэн одоход

“Бүтэлгүй амьтад “ буруу даа гээд хоцордог ч

Би л шүү дээ. Буруу ч юм их хийсэн дээ

             Бие минь нэг ч “би” олуулаа байдаг

             Бүгд хоорондоо үргэлж толхилцдог

             Багтаж нэг биеэндээ удаан амьдрахгүй

             Будант орчлонд намайг сүйдлэхээр одоцгоодог

Нэг нь шүлэг бичиж нөгөө нь тамхи татаж

Нар хирттэл хараал урсган намайг ичээдэг

Надад ямар ч хэрэггүй, ухаангүй дурлаж

Насыг минь богиносгон дарс хундагалдаг

              Гэвч энэ олон “би”гүйгээр би яав ч

              Гэгээн орчлонгийн гэрэл сүүдрийг мэдрэхгүй

              Гуниг баяслын алийг нь ч гэлээ амсахгүй

               Ганцын орчлон гэж ерөөсөө байхгүй”

Ерөөс  энэ “БИ” гэгчийн  хамгийн сайн эх хүн мөрт хамгийн адгийн янхан байх, хамгийн сайн аав мөрт хүнийг ялаа шиг нухчихаж чадах мөн чанар тайлагдашгүй .

Орчлонгийн өвс ногоо хэрхэн ургадагийг, намар оройн зөөлөн бороо цас болон будрахын учрыг таниж мэдэх нь тийм ч хэцүү биш ээ.

Энэ орчлонгийн юм үзэгдлийн ихэнхийн учрыг хүн төрөлхтөн олж тайлан уншсаар л байна. Харин үхэхээ мэдсээр байж бууны сумны өөдөөс аймшиггүй чин зоригтой алхаж яваа тэр хүнийг яг үнэн төрхөөр нь таниж мэдээгүй л байна. Энэ нөхөр юуны учир үхэл рүүгээ итгэл төгс алхана вэ?

Үхэхдээ аваад явахгүйгээ мэдсээр байж хүн юунд нэг насаараа битгий хэл хэдэн үеэрээ ч идээд барахгүй хөрөнгө зоорь цуглуулах гэж өнөөдөр эрүүл мэнд, амь насаа ч үл хайрлан үхэн хатан зүтгэнэ вэ? Ёстой таашгүй ээ.

              Хүн намайг ерөөсөө хардаггүй

              Хөөрхий амьтанд тийм аз байхгүй

              Хөгширсөн хүн уутанд би амьдардаг

              Хэзээ ч гадаалж чамтай уулздаггүй

                         Энэ уутанд цэв хүйтэн мөс, халуун хайлмаг

                         Энэрэл хайр, үзэн ядалт цугтаа оршдог

                         Энэ уутанд хүсэл мөрөөдөл, гуниг гутрал

                         Эцэж цуцсан, шатаж оргилсон сэтгэл оршдог оо

Хүн хэмээх энэ бодьгалын дотор байгаа “БИ “, энэ “би“-нүүд л миний ойлгож чадахгүй байгаа логикгүй энэ үйлдлүүдийг хийгээд байна.

Чухам яаж энэ үл бүтэх нөхдүүд, “би”нүүдтэй улаан нүүрээрээ уулзаж яагаад үхлийг үл тоон сумны өөдөөс алхдаг, яагаад өөрөө идэхгүй байж тоо томшгүй хөрөнгө цуглуулдаг, яагаад төрөхдөө уйлж, үхэхдээ инээдэгийг нь асуух сан. Аль эсвэл бүхнийг умартан

     “Чимээгүй талын гүнд  ганц чулуу шиг

      Чогчиго ирээд суусан ч үл анзааран

      Цаг улирлын өнгө, аашинд нь үл автан

      Цаанаа амьтай ч наанаа амьгүй амьдрах сан

             Буцах шувуудын ганганааг сонссон ч сонсоогүй юм шиг

             Борог өвс өеөдөхийг харсан ч хараагүй юм шиг

             Бороо цас холилдон ороход даарсан ч даараагүй юм шиг

             Буурал талын гүнд байгаа ч байхгүй юм шиг амьдрах уу?

Би яг үнэндээ өөртөө ч үнэн хариулж чадахгүй нээ.

Хар багын л надад бурханы оронд очсон буурай ээж, буурай аав маань ээж аав хоёрын яриад байгаа шиг бүр холын, эргэж ирэхгүй харанхуй хүйтэн газар луу яваагүй, хаа нэгтээ бидний хажууд үргэлж цуг байгаа юм шиг, хажуугаас минь буруу зөвийг хэлж, түшиж тулж яваа шиг санагддаг байж билээ.

Буурай аав маань бидний харж сонсож, мэдэрч чадахгүй, хэлхээ холбоо тогтоож болохгүй байгаа тийм нэг өөр долгион дээр энэ л газар шороо, нутаг усандаа  өнөө л гандсан хүрэн тэрлэгтэйгээ хүрэн хайнагаа хөллөөд мод руу явж байгаа даа гэж бодохоор Дунд жаргалантын мод руу явах, ой модны шуугин найгахын харж толгойгоо салаавчлан хэвтэж байх сайхан байдагсан. Ингээд  хэвтэж байхад буурай аавтайгаа уулзаж хуучилаад, буурай аав минь моднуудаар дамжуулан баахан юм хэлээд ч байх  шиг.

 Ой модон дотор алхаж, ургаж гандахыг нь харж гэгээн тунгалаг баяр баясгаланд автах, хөнгөн гуниглах нь яг л буурай аавын гэрт хоёр бууралдаа эрхлэн хөлбөрөх мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг байж дээ. Байгал дэлхий, нутгийн цэнхэр уулсаа хайрлах, өвс, мод, ургамал цэцэгстэй ярилцахын ухааныг ингэж өөрөө ч мэдэлгүй сурсан юм уу даа.

Долгион гэснээс энэ санаа анх надад “Эх орон-52 “ хүлээн авагчаас үүдэн орж ирснийг одоо ч сайн санадаг юм. Нэг удаа хүлээн авагчийн долгион тохируулах гэж жижигхэн бариулыг нь эргүүлж байх зуур “Яагаад энэ жижигхэн бариулыг эргүүлэхээр өөр өөр дуунууд тэр битгий хэл алс холын Москваг хүртэл сонсож болдог юм бол оо? Эргүүлж байсан чинь гэнэт буурай аав яриад унавал яана аа” гэж бодож билээ. Тэгэхэд буурай аав маань өөд болоод удаагүй, би их санадаг байсан байх л даа. Энэ цаг мөчөөс эхлээд л өөд болсон өтгөс буурлууд маань бидэнтэйгээ цуг энэ л газар шороондоо, энэ л ус голынхоо эрэгт идээшиж дассан нутаг усандаа өөр төлөвт шилжин амьдран суудаг байх хэмээн боддог болсон .

Бүүр сүүлд 10-р ангид байхдаа үзсэн философийн хичээлээр аливаа юм устаж үгүй болохгүй , шинээр бий болохгүй зөвхөн нэг төлөвөөс нөгөө төлөвт  шилждэг болохыг мэдэж авснаар миний бодол улам л лавширч билээ.

Өөд бологсод  өөр долгион дээр шилжин бидэнтэй хамт оршин байгаа тухай энэ бодлууд маань хүүхдийн гэнэн бодол байснаа ном зохиол үзэхийн хирээр, шинжлэх ухааны танин мэдэж чадахгүй байгаа зөвхөн зөн билгийн хүчээр холбогдож болох тэр ертөнц оршин байгааг бүүр түүрхэн мэдрэхийн хирээр бараг итгэл үнэмшил минь болж намайг яруу найраг руу хөтөлсөн биз ээ.

Зөвхөн яруу найраг, уран зураг, хөгжим л энэ ертөнцөд хүргэж өгөхийг ингэж би танин мэдэж эхэлсэн билээ.

Оросын их найрагч Пушкин далайн хүчит давалгааны түрэлтээс үл үзэгдэн үүсэж буй эрчим (энерги )- ийг мэдэрч салхи мэт хөлөглөн одож хүрэхийг тэмүүлсэн тэр ертөнц, Данзангийн Нямсүрэнгийн өвсний үндсэнд шингэн байж өөр нэг шавьжны хөгжимдөх аялгуугаар дамжин хүрэхийг зорьсон тэр ертөнц, Лувсанжавын Өлзийтөгсийн
Хэлбэргүй бороо хэвгүй тэнгэрээс гэнэт хаяалж
Хэн ч билээ дээ, тэр бүсгүйн үс цэв цэнхэр болчихсон
Тэнгэрийн хэсгээс хүртсэнээ мэдээ ч үгүй бүсгүй
Тэр гудамжны үзүүрт цэнхэртэн зогссоор л байсан” тэр ертөнц миний хувьд

Шүүдэр тулган хуримлах гэрэлт өвсний нөмөрт
Шөнийн чимээгүйг анирлан цэцгэсийн үнэрт согтоход
Шинэдийн саран ширтсэн адууны нүдэнд шингэн
Шал өөр орчлонг гэв гэнэт харав би

Өвс тийм буурал, тийм мөнгөлөг байхыг
Өглөө нь тэгээд алтран алтран гэрэлтэхийг
Өөрөөс минь ангид тийм эрхэмсэг оршдогийг
Өнө удаан амьдраад олж хараагүйг гайхсан ертөнц юм даа

Үгүй би Данзангийн Нямсүрэн, Л.Өлзийтөгсөөс хуулаагүй, дуурайгаагүй харин бидний очих гэсэн, танин мэдэх гэсэн тэр ертөнц өөрөө нэг юм шиг байна аа.

Чимээгүйн чимээнд нэвтрэхээр
Чи би ч танихгүй шал өөр байхийм
Чимээгүйн чимээнд нэвтрэхлээр
Чи бидэн хоёргүй шөл өөр ертөнц байхийм
Нээрэн шүү. Энэ ертөнц, зэрэгцээ энэ ертөнцөд юм болгон шал өөр.
Энэ ертөнцөд “Олоон жилийн өмнө урсаж байсан горхины
Огт амт нь өөрчлөгдөөгүй ус ахиад урсаж” болдог бурхан болсон ижий минь зүрхээр минь дамжуулж үгээ хэлдэг ээ.
Амар амгалангийн энэ ертөнцийг цэв цэнхэр өнгө төлөөлж, яв ягаан өнгө амилуулж“ Бурхан зүгийн гэгээ над руу наашилж
Бөхөлзөх ганц өвс сандайлан би хүлээж” байдаг шиг ээ.
Өөр, бүүр түүрхэн  харагдаж мэдрэгдэх тэр ертөнцийн

“Тогорууд зэллэсэн тэнгэрээр тэнэж явахад
Та нар өчүүхэн жижиг харагддаг
Тэгэхдээ шоргоолж шиг биш
Тийм эрхэмсэг биш
Би л лав буугаад очмооргүй санагддаг
Бүр мөсөн ингээд нисээд баймаар бодогддог
Бие минь харин хүн төрлөө үгүйлэхэд
Буцдаг , бүр нэг дургүй хүрмээр ээ

                  Арвалзаж, атиралдаж

                  Амь наана там цаана тэмцэлдэж

                  Авах идэхийн донд мансуурч

                  Ахиад л би та нартайгаа ханьсдаг аа.

Харин өнөөгийн бидний оршин, амьдран буй энэ ертөнцөд бид

                      Үүл , салхи, цагаан бороо

                      Өвснөөс зуурч тэмцэлдсэн

                      Өнчин ганц шоргоолж” л юм даа. За за “Бууж мордох хорвоог өөлж муулаад ч яахав,Буцаж ирэхгүй юм чинь өр нэхээд ч яахав” ээ.

Задгай галын дэргэд ганцаараа гуниж  суухуйд

Зуралзах улаан дөл намайг даллах мэт ээ

Зугуухнаар очис тэнэн одох нь, унтарах нь

Зовлонгоос хэн нэгэн салан амирлах мэт ээ

           Миний мэдэхгүйд хүмүүн олон яг ингээд

           Мянга мянгаараа гэрэлт хорвоог орхин одох

           Мянга мянган хүн мэдэхгүй тэр цаг дор

           Миний ээлж ирэхэд би бас нисэн одох” энэ хорвоогийн мөн чанар үнэндээ хоосон бололтой.

          “ Үйзэн цэнхэр салхин үүлээр наадсан тэнгэрийн дор

           Үр боловсорч хүрэнтсэн өвсөн шуранхайт талын гүнд

           Үсээ намируулан зогсох би л алга байх чинь вэ?

           Үгүйлэнэ чинээ санасан чинь үгүй л юм шиг харагдах чинь  ээ.

Номын утга нь тэнгэр мэт агуу, дэлхий мэт өргөн, далай мэт гүн

Далай мэт гүн номыг унших нь тэнгэрт нисэж, дэлхийг тойрч далайд хөвөх мэт

(АУЗ Цэндийн Дамдинсүрэн)

 

Гэрт нам гүм орчин ноёлоно. Бодож суугаад болгоож уншихад хэн ч саад хийхгүй болохоор нам гүмд би дуртай. Гэрийнхэн хараахан ирээгүй байна, энэ цагийг ашиглаад өчигдөрхөн эхэлсэн номоо уншихаар ширээндээ суулаа.

Ширээн дээр нэлээд хэдэн ном харагдана. Голдуу уншсан номоо өрсөн ч хараахан уншиж эхлээгүй ном ч хорхой хөдөлгөөд харагдаж байна. Номын амтанд орох мөн ч сайхан даа!    

Энэ удаа би ном уншихаа түр азнаад номын тухай тэмдэглэл бичихээр шийдлээ.

Би номонд их дурлаж өссөн. Сургуульд ороогүй байхдаа л үсэг сурсан. Аав минь надад их энгийн аргаар үсэг зааж өгсөн нь одоо хүртэл санаанаас гардаггүй. Тэр үеийн “Хөдөлмөр”, “Үнэн” сонины том том гарчигийг үелэн уншуулсаар байгаад үсэг нүдлүүлсэн гэдэг. Би ч тэдгээр гарчгийг унших их дуртай, хүн орж ирэхээр унших бүр ч дуртай байж билээ. Бодвол магтуулах гэж л сонингоо бариад гүйдэг байсан биз ээ. Харин гарчигнаас өөр юм ёстой уншдаггүй байсан. Аавыг унш гээд янз бүрээр гуйхад үгүй гээд л зөрдөг байсан гэнэ лээ. Ингэж л би юм уншиж сурсан. Бага насандаа үлгэрийн номын амтанд орох сайхан байсан шүү! Удалгүй ном унших минь хүрээгээ тэлсээр Уран зохиолын ном унших дуртай болсон…

Яг одоо миний дэргэд Марк Фишер, Марк Аллен гэж хоёр хүний хамтран бичсэн “Саятнууд ингэж сэтгэдэг“ ном дэлгээтэй байна. Орчуулагч нь У.Нямсүрэн гэдэг хүн байна.Саятан гэхээр л мөнгө санхүү гэж  ойлгодог миний бодол энэ номыг уншаад өөрчлөгдсөн юм.

Саятан байна гэдэг халаасанд мөнгө байхад биш, сэтгэлд зөв бүхэн байхыг л хэлдэг юм байна…

Саяхан Ламжавын Гүндалайн “Хайрлахгүй байхын аргагүй” тэмдэглэл номыг уншиж дуусгасан.

Аливаа хүн өөрийнхөө амьдралыг бичнэ гэдэг тэр хүний үнэн түүх байдаг болохоор энэ номыг уншиж байж л Гүндалай гэдэг хүний тухай төсөөлөл бууж ирсэн.

“Амьдралын туршид хүмүүст хоёр зүйл маш чухал байдаг. Энэ нь хүнийг хайрлаж хайрлуулах, өөрийгөө өөртөө болон бусдад хэрэгтэй гэдгийг мэдрэх явдал” гэж энэ номонд бичжээ. Бодууштай л үг!…

Мэдээж уншсан бүх номоо энд тэмдэглэнэ гэвэл их урт хугацаа.Урьд нь би олдсон бүх номыг уншдаг байлаа. Нэг л их ном уншсан хүн! Гэвч үлдэх юм үнэндээ байсангүй. Зөвхөн нэр л үлджээ. Яагаад гэвэл тогтож уншдаггүй болохоор л тэр. Харин одоо бол сонгож уншдаг. Анзаарч, эргэцүүлж, заримдаа бүр мэтгэлцэж уншдаг болохоор тэмдэглэл бичихгүйгээр ном уншихаа больсон. Тиймдээ ч номын хуудсыг хурдан эргүүлэх аргагүй болсон.

Утгын далайд хөвөхдөө уужирч, бас уярч заримдаа уйлж ном уншихад нэг л гэгээн болчихдог. Амьдралыг өөр нүдээр хараад ч байгаа юм шиг…Асаж дүрэлзэж байгаа сэтгэлдээ тос нэммээр ч болох шиг… Нээрээ  нэг л өөр болчихдог.

Амьдрал баян, хорвоо уудам шиг, уншаагүй зөндөө сайхан ном өмнө минь байгаа гэж бодохоор яармаар ч юм шиг…

Хаалганы хонх дуугарч байна. Манай гэрийнхэний хэн нэг нь ирж байгаа нь энэ.  Аягүй бол босч хоолоо хийх цаг болсон доо. Амжиж номын тухай тэмдэглэлээ бичиж дуусгалаа.

Эрхэм таны ухааны ертөнцөд номын далай давалгаалж байг ээ!

Ус хэдий тунгалаг боловч хөлдөхөөрөө мөс болдог

Ухаан хэдий сэргэлэн боловч уурлахаараа мунхаг болдог

(Их зохиолч Дашдоржийн Нацагдорж)

 

Гэнэт хүүхдийн уйлах дуу!!! Цочирдон хартал миний өмнө  аавтайгаа хөтөлсөн жаахан охин уйлж явлаа. Хүүхэд гомдолтой уйлахаараа өрөвдмөөр байдаг даа. Охин яг ингэж уйлж байлаа.

Сайн анзаарвал аав охин хоёрын өмнө ээж нь бололтой нэг бүсгүй алхаж явна. Аав нь охиноо аргадан, бас өмнөө яваа бүсгүйг дуудна. Харин бүсгүй чигээрээ алхсаар…

Нөхөртөө уурласан уураа охиндоо гаргаж байгаа ч юм уу, охиндоо уурласан уураа хоёуланд нь гаргаж байгаа ч юм уу аль нь ч ялгагдсангүй. Дэргэдүүр нь зөрж байгаа хүмүүс гайхсан янзтай аав охин хоёрыг хараад л…тэгснээ бүсгүй рүү дургүйлхсэн харц чулуудаад өнгөрч байна.

Би өөрөө эх хүн болохоор ч тэр үү, охиноо гудамжинд уйлуулж яваа тэр бүсгүйд дургүй хүрсэн ч араас нь алхсаар. Нэг буудлын хэртэй лав эргэж  хараагүй тэр бүсгүйн ууртайг нь гайхсаар би түүний өмнө гарлаа.

Нэгэнт ард үлдсэн болохоор тэр нэгэн гэр бүлийг яасан бол? гэж хэрэгт дурлаж эргэж харсангүй. Харин “Уур“ гэдэг онцгүй зангийн тухай хөндүүр бодолтойгоор цааш явсан юм.

Удалгүй би Урт цагаан дээр ирлээ. Цаг болзож уулзана гэсэн хүн ирээгүй байв. 10 минут өнгөрлөө…20…бүр 30 минут боллоо. Би цухалдаж эхэллээ. Юу ч хийлгүй хүн хүлээх хичнээн хэцүү гээч!

Гэхдээ би тэвчлээ. “Уур” гэдэг онцгүй зангийн тухай хэдхэн хормын өмнө бодсон болохоор, уурлахаараа хүн хэнийг ч ялгалгүй гомдоодог болохыг харсан болохоор тэгтлээ их бухимдахыг хүссэнгүй.

Уулзах хүнтэйгээ утсаар ярьсан бол бухимдах л байсан байх. Азаар залгах нэгж байсангүй. Ингээд тайвширхаар дэргэдэх зарлалын самбарт анхаарлаа хандууллаа. Яруу найрагч Н. Баянмөнхийн “Аавын тухай ярихад…” нэртэй уран бүтээлийн тоглолтын зарлал байна.

Яасан сайхан нэртэй тоглолт вэ? гэж бодохын зуурт аавын минь төрх үзэгдэх шиг… Хэн нэгэнд аавынхаа тухай яривал би ч жолоогүй морь шиг тэмүүлэх байх даа гэж бодохуйд инээд хүрлээ.

Яана аа! Уучилаарай, би зөндөө хоцорчихлоо гэсээр найз бүсгүй маань инээсээр хүрч ирлээ. Нөгөө төрөөд байсан бухимдал надаас ор мөргүй хулжсан бололтой.

Уурлах онцгүй гэж бодсондоо ч юм уу, аавынхаа тухай санасандаа ч тэр үү, эсвэл инээж уулзсан найзыгаа хараад ч юм уу 40 минут хүлээснээ тоолгүй  бухимдалгүй уулзаж чадсан юм.

Амьддаа бие биеэ хайрла, хүмүүс ээ

Алив сайхан бүхнээ бусдаас битгий харамла

Хэрэггүй үгийн зэвээр зүрхийг нь бүү шархлуул

Хэн нэгнийгээ харанхуй нүхрүү битгий түлх!

 /Төрийн шагналт зохиолч Очирбатын Дашбалбар/

Дэргэдээ байгаа хүнээ битгий гомдоогоорой, нэг л өдөр хэлэлгүй явчихна шүү. Дэндүү хайрладаг ээжийгээ анзаарч нэг ажаарай, нэг л өдөр ирнэ гээд хүлээж суугаа шүү.

Гомдмоор байсан ч тэгтлээ бүү хатуурхаарай, хүний зүрх дулаан байдаг юм. Голоос хайртай аавынхаа үгийг нэг сонсоорой, сургаал нь үнэтэй байдаг юм.

Тэрсүү явсны нь төлөө нэгийгээ бүү чичлээрэй, таны аав ээж шиг хүмүүс түүний төлөө шанална.

Зовж яваа хүний зовлонд бүү дөрөөлөөрэй, сэтгэлд чинь хүнд ачаа болно. Лааз цуглуулсан хүмүүсийг гадуурхаж битгий хараарай, бодолд чинь сүүдэр унах болно шүү.

Алгаа тосох хүүхдийг гуйлгачин гэж битгий дуудаарай, ирээдүйд таны хүүхдийн найз нь байж мэднэ. Амьдралдаа таарах бэрхшээлийг буруутгаж битгий гомдоллоорой, хангалттай жаргах хаалганы түлхүүр нь байж мэднэ.

Амьддаа бие биенээ хайрла хүмүүс ээ!

Хэдэн хэл мэднэ, тэр тоолондоо төчнөөн хүн болдог
/Бямбын Ренчин/

 

Мэдлэг нь хүч, мэдээлэл нь хурд болсон эрин зуунд амьдарч байгаа болохоор юм бүхнээс хоцормооргүй санагдана. Өмнө минь дэлгээтэй цааснууд мэдэхгүй хэлээр дурайна.

Уншиж сурахсан гэх чанадын хүсэл оргилход хэдэн сарын өмнөөс цээжилсэн чамгүй хэдэн үг минь үнэхээр багадаад байна. Тэгээд хэл сурахын сайхныг шимтэн шимтэн бодлоо…

Эх нутгийн минь хэл, хилээс гадна энэ дэлхийн хэл, хил гэж бий. Тэнд хүрэхэд тийм амар биш ээ! Сурах гэдэг үг энэ үед л хүний оюунд үйлчилдэг юм даа.

 “Би монгол хүн!” гэж өөр улсын хэлээр ярих бахархал шүү. Энэ тухай сонсч байлаа. Сонсчихоод өөрөө хэлэхсэн гэж яарч байлаа. Өөр улсын хэлээр торохгүй яриад инээж байгаа бусдын чадварыг үнэлдэг. Энэ чадварын цаана хичээл зүтгэл байдгийг мэдэрдэг.

Англи, Франц, Герман, Орос, Хятад, Солонгос, Япон…гээд мэдэхгүй орны хэлийг эзэмшиж яваа олон олон монгол хүмүүс байгаа.

Хэл сурна гэдэг чихэр амталж идээд цаасыг нь хөсөр хаядагтай адил зүйл биш ээ. Гадаад хэл сурахад хялбар мэт санахдаа хөөрцөглөж, зуур холын бэрхшээлд тэгсхийгээд гээчихдэг хугархай хэлтэн байснаас түүхийг нь сайн мэддэг сонсогч байсан нь дээр. 

Тийм болохоор энэ дэлхийн хэлийг суръя гэвэл хүсэл эхлээд байх хэрэгтэй. Хүслээ дэврээж өгөх урам мэдрэх хэрэгтэй. Урмаа итгэл болгон бүтээх зориг байх хэрэгтэй. Зориг байхад мэдлэг түлхүүр болж мэдэхгүй байгаа тэр ертөнцийн хэл, хил хоёрын оньсыг тайлж өгдөг.

Харин миний хувьд англи хэлээр ойлгож сурахсан гэх хүсэл төрөөд удаж байна. Өдөртөө 10-н үг, цаашлаад 20-н үг цээжлээд урамшдаг.

Гэхдээ урмаа итгэл болгоод зориглож хараахан эхлээгүй л байна. Яагаад гэвэл, өөртөө шалтаг өгөөд сэтгэлээ өөр зүйлд зарцуулах цаг минь дэндүү олдоод байна. Ийм байхад хэл сурах гэсэн итгэл минь зоригоор дутдагийг анзаардаг. Тэглээ гээд ухрахыг хүсэхгүй байна. Бас хэзээ нэгэн өдөр сурах биз дээ! гээд бодлынхоо урсгалд зомгол болмооргүй байна. Тиймээс хэл сурах багагүй цагийг өдөр болгон өөртөө өгөх болно. Магадгүй залхах л байх. Гэвч энэ залхалтыг даваад гарвал миний өмнө тэр улсын хэл хил хоёр угтна гэдэгт итгэдэг.

Өвөөгийнхөө өмнө “Нi” гэж мэндэлчихээд хэл мэднээ гэж онгирох хэрэггүйг,

Өрөөл бусдад “No, Yes” гэж хэлчихээд хэл сурлаа гэж бардах хэрэггүйг,

Өөдрөг сэтгэлээ өвөртөлж өөр улсад зорчлоо ч өв соёлоо мартах хэрэггүйг би мэднээ.

Утгын мэргэн оюундаа ухааны онч үгтэй Ренчин авхайн хэлснээр хэл сурна гэдэг хүн болохын гэгээрэл юм боловч хэл сурахын тоолонгоор хазгай хэлтэн болно гэсэн үг биш.

“Усыг нь уувал ёсыг нь дага” гэдэг ардын мэргэн үгийг санаж аливаа хэлийг суръя гэвэл хүндэтгэлтэй хандаж түүх соёлоос нь ч бас  суралцацгаая залуус аа!

Өмнө минь дэлгээтэй цааснууд мэдэхгүй хэлээр дурайна. Ухаж ойлгох гээд нэг цаасыг онцлон авч харлаа. 1 биш, 2 биш…10 биш нэлээд хэдэн үгийг би мэдэж байна.

Уншиж сурахсан гэсэн хүсэл минь оргилж толь бичиг яаран авлаа. Тийм ээ, би гадаад хэл сурах болно. Та ч бас сурахад оройтоогүй ээ!

Амжилт хүсье.

Хүн төрөлхтөнд ирүүлж буй анхааруулга.

Захидлын мөртүүдийг уншиж суух ямар сайхан гээч!
Дэлгэж унших тоолонд хуучрах гээд байхаар нь хааяахан уншдаг нэг л нандин!
/Залуу зохиолч Ядамсүрэнгийн Одгэрэл/

 

Миний өмнө өчигдөрхөн бичсэн захиа эзэндээ очиж амжаагүй шив шинэхэнээрээ байна. Хаа холыг зорин очих энэ захидал намайг төлөөлдөг болохоор захиа бичих тоолондоо би догдолдог.

Хүнээс захиа авах дуртай, бичих бүүр ч дуртай. Сэтгэлийн нандин үгс зүрхний угаас ундардаг болохоор захидлын эзэд ч бас миний хувьд эрхэм байдаг. Олон жилийн өмнө нэг захиа надад ирснийг мартдаггүй юм.

“Сайн байна уу? Уулзах гээд чадалгүй унаа таарахаар нь явлаа. Хэзээ нэгэн өдөр уулзах биз дээ. Сайн сууж байгаарай! Баяртай”

Ийм л товчхон захиаг анх удаа эрэгтэй хүнээс аваад зөндөө уйлж билээ. Сүүлдээ хачин гоё дармалдаж бичсэн тэр захиаг цээжилчихсэн юм даг. Түүнээс хойш зөндөө олон захиа бичиж, бас авч байлаа. Гэхдээ анхны захидлын эзнээс нэг ч удаа дахин захиа аваагүй. Одоо бодоход анхны тэр захиа л илүү амттай санагддаг юм…

“Хүмүүс амьдралаараа захиа бичдэг“ гэж уншиж байлаа. Тэгээд амьдралаас хүмүүсийн захиаг унших гэж битүүхэндээ хайдаг болсон. Тэр захидлууд буцах хаяггүй болохоор тайван тухтай уншдаг. Заримдаа бүр айж ичиж, зовж шаналан байж уншдаг. Хүмүүс үүнийг тэр бүр мэддэггүй л дээ.

Тэнүүн жаргалтай эр хүн дулаахан инээмсэглэж явна. Миний хайр гээд дэргэдэх бүсгүйгээ үнсэх юм. Хажууд нь зогсоо жаахан охин хурууныхаа завсраар нүдээ шагайлган инээнэ.

Ямар яруухан захидал вэ?!

…Толгойгоо гудайлгасан эр хүн өөртөө архи хундагалаж сууна. Эргэж харалгүй явсан бүсгүйг шалтагаа болгоод нүдээ сүүмийтэл согтоно. Дэргэд нь хэн ч алга. Уйлъя гээд ч нулимс гарахгүй нүд нь будан татаж, хашгаръя гээд ч дуу гарахгүй хоолой нь сааралтаж толгой нь улам гудайна.

Яасан хэцүүхэн захидал вэ?!

Ирж буцдаг хорвоод аавыгаа холын аянд үдсэн хүү хэнээс ч тус нэхэлгүй хат суун өсөхдөө дэргэдээ жижгэрсэн ижийгээ нулимсгүй явуулахсан гэж эзгүй хоймроо дүүргэж аавын голомтоо сахина.

Ай даа, ямар ухаалаг захидал вэ?!

Инээмсэглэж яваа залуу юунд ч юм яарчээ. Тэр алхах биш гүйлээ. Төрөх тасгийн цонхоор цав цагаахан хүн бөртийнө. “Хүүтэй болжээ“ гэдэг үг зүрхэнд нь, тархинд нь зэрэг харвахад залуухан аавын нүдэнд нулимс гялтагнана.

Ээд ээ, яасан гэгээлэг захидал вэ?!

 

Амьдралаас олж уншиж байгаа захидлуудын нэгээхэн хэсэг нь энэ. Таахын эцэсгүй энэ амьдрал барагдашгүй урт болохоор уншиж дуусгах гэж яарах хэрэггүй ээ. Яагаад гэвэл үргэлжлэх захидлын эзэд нь зөвхөн хүмүүс бид шүү дээ.

Би өмнөө байгаа захидлаа дугтуйнд хийж хаяглалаа. Буцах хаягтай энэ захидлын хариуг хүлээгээд би ч хөвсөлзөж өгнө дөө. Удалгүй хариу нь ирдэг тэр захидалд сэтгэл шингэсэн байдаг.

Тийм болоод л би захидал унших дуртай, бичих бүүр ч дуртай.

Би гэж хэн бэ?

Би бол би. Би бол цорын ганц давтагдашгүй гайхалтай нэгэн. Би өөрөө би гэдэг утгаа алдах юм бол хэн ч биш, юу ч биш, үнэ цэнэгүй нэгэн болж хувирна. Учир нь би гэдэг хүн өөрөө өөрийгөө мэдэрч, мэдэж бас хайрлаж байж энэ орчлонд хүн болсны утга учрыг харуулмаар.

Одоогоос 3 жилийн өмнө би өөрөө өөрийгөө хэн болсныг гайхан анзаарсан юм. Тэр үед би хорвоогийн бор өдөр, шар нарыг өнгөрөөсөн нэгэн болж хувирсан нэг ёсны адгуус амьтны төрөл болон хувирсан байв. Өглөө босохдоо өнөөдөр өдрийг хэрхэн өнгөрөөх вэ гэдгийг бодохоос маргааш, түүний маргааш, 5жил, 10 жилийн дараа яаж амьдрах, хэн болохоо мэдэхгүй нэгэн болсон байлаа. Энэ үед би чухам юуны төлөө хүн болж төрөв? Яах гэж амьд яваа юм? Цаашдаа яаж амьдрах уу? Энэ хэвээрээ адгуус амьтны амьдралаар амьдрах уу? Аль эсвэл хүн би хүн шиг амьдрах уу? Ийм л сонголт миний өмнө байсан.

Харин би хүн шиг амьдрах замыг сонгосон. Хүн байхын утга учрыг харуулж хүн шиг амьдрахыг л хүссэн. Гэтэл хүн болохын тулд яах вэ? Хүн шиг амьдрахын тулд юу хийх вэ? Энэ асуулт, асуудал урд минь гарч ирсэн. Энэ асуултанд хариу олохын тулд, энэ асуудлыг шийдэхийн тулд гайхамшигтай хүмүүсээс суралцах судлах хэрэгтэй л гэж ойлгосон. Өнөөдөр би өөрөө өөрийнхөө нэгээхэн жаахан хэсгийг ч гэсэн олохыг, олж нээхийг хүсэн өөрөө өөрийнхөө эрэлд гарсан явна. Хүн гэдэг агуу гайхамшигтай бурхны бүтээл гэж би ойлгодог. Би ч гэсэн гайхамшигтай нэгэн бурхны бүтээл. Тийм болохоор би энэ бүтээлээ таньж мэдэхийн хязгааргүй эрэлд мордон өөрөө өөрийгөө хайж явна. Хэзээ нэгэн цагт магадгүй тав арван жилийн дараа гэхэд би өөрөө өөрийгөө тодорхой хэмжээгээр олж чадсан, хүн гэдэг агуу чанараа гайхуулсан хүнд хэрэгтэй өгөх юмаа өгч чаддаг, хийж чаддаг ХҮН болсон байнаа гэдэгтээ итгэлтэй байна.

Би ийм л хүн. Би гэж энэ л байна.

 

“Яруу сэтгэгч” нийгэмлэгийн дэмжигч гишүүн

Т.Насанжаргал