Category: media-content

Гэр бүлийн асуудлыг маш өргөн хүрээтэй судлаж үзэх хэрэгтэй байдаг. Ихэнх гэр бүлийн бичигдээгүй хэрнээ, бидэнд ойр байдаг сурах бичиг бол бурхан шашны сургаалууд юм. Биднийг хүүхэд болон төрөхөд, гэрлэхэд, хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэхэд лам залж ном уншуулах нь бий. Энэ нь бидний гэр бүлд бурханы шашин хэрэгтэй байдаг болохоор тэр гэж ойлгож болно. Харин хүн гэдэг амьтан ямар нэг мэдэхгүй чадахгүй зүйлтэй тулгарсан, аргаа барсан үедээ л “Бурханаа” хүлээн зөвшөөрдөг. Зүй нь бусад жирийн үед ч байнга бурхнаа бодолдоо санаж, түүний бидэнд зориулсан сургаал, зарчмыг дагаж явах хэрэгтэй. Ялангуяа гэр бүл болж, өндөр хариуцлага авсан хүн өөрийн “дотоод” боловсролыг дээшлүүлэх нь, түүнд аз жаргалыг авчирч, амжилтын эх сурвалж болдог байна.

            Эцэг эхээс өөрсдийн хүүхдэд хайраа илэрхийлэх таван арга бий гэж Будда багш сургасан:

–       Тэднийг муу үйлээс хамгаалах

–       Тэднийг сайхан сэтгэлтэй болгох

–       Тэдэнд дотоод зүрх сэтгэлийн боловсрол олгох

–       Тэдэнд таарч тохирох хань олж өгөх

–       Тэдэнд цаг тухайд нь өв хөрөнгө дамжуулж өгөх

эдгээр болно. Бид эцэг эхээс төрж, тэдний ёс суртахууны үнэт зүйлсийг өвлөн авч хүмүүждэг. Ийм учраас эцэг эхчүүд маш сайн үлгэр дууриал үзүүлж байх хэрэгтэй.  Хосууд бие биедээ хайр, баясал, хоол унд, бэлэг байнга өгдөг байх хэрэгтэй. Хүн ямар нэг бэлэг өгч байгаа хүн энэ үйлдлээсээ өөрөө ханамж авч аз жаргалтай болж байдаг. Гэр бүлийн дэг журам нь шийтгэлээс айх дээр биш, харин итгэлцэл харилцан хүндэтгэл дээр тогтдог байх нь зүйтэй. Муу үйл нь тухайн хүний өөрийнх нь амьдралыг эвдэж, хар толбо үлдээж байдаг.

            Үр хүүхэд нь эцэг эхдээ хайр хүндэтгэлээ илэрхийлэх 5 арга байдаг. Үүнд:

-өөрсдийн эцэг эхийг дэмжих

-тэдний өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх

-гэр бүлийн хэв маяг, уламжлалыг дэмжих, хадгалах

– өв залгамжлалын тулд өөрийнгөө нэр хүндтэй авч явах

-бурханы өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж, эцэг эхээ нас барсан ч тэдэнд шашны ном уншуулж зул өргөж байх эдгээр болно.

            Эцэг эхийн хүүхдүүддээ өгсөн амьдрал, хайр энхрийлэлтэй тэнцэх хариуг хүүхдүүд хэзээ ч буцаан төлж чадахгүй.

            Гэрлэлтийг түр зуурын шохоорхолын нөлөөн дор шийдэж болохгүй. Гэр бүл бологсод зөвхөн хоёр биений аз жаргалын төлөө биш нийгмийн эрх ашгийн төлөө аз жаргалтай байх үүргээ ухамсарласан байх нь зүйтэй. Гэр бүлийн амьдрал дээр бид тэвчээртэй болж, анхаарлаа төвлөрүүлдэг болж, ухаалаг туршлагатай болж, өөрсдийн оюун ухааныг хөгжүүлж болдог. Бидний хувьд ханилсан хань маань /боловсрох энэ замд/ бидний багш, найз маань байх учиртай. Гэр бүл бологсод эр эмийн ажилд хэт шунаж, түүнийг шалиг завхай, үзэн ядалт, өс хонзон болгон гуйвуулж болохгүй. Хэрвээ тэгвэл бид өөртөө болон өрөөлд гуниг, зовлон авчирна. Хүн өөрийн бэлгийн хүслийн боол болж, зовж амьдрах биш, харин жинхэнэ хайртай ханьтайгаа гэр бүлийн хүрээнд хуял тачаал, гэм буруугийн мэдрэмжээс чөлөөтэй орчинд аз жаргалыг мэдэрч чадна.

            Гэрлэлтээс гадуурх бэлгийн харилцаа нь жинхэнэ хайр дурлал дээр биш, зөвхөн тухайн үедээ ханамж авах гэсэн ашиг, завшаан хайх хувийн хүсэл дээр үндэслэдэг учир тэр нь эргээд зовлон гутрал болно. Өөрийгөө үнэт зүйлд тооцдог болсон хэн боловч ийм замаар хэзээ ч явдаггүй. Бусад хүмүүсийг өөрийн дур хүслийн хэрэглүүр болгон ашигласнаар бид хэзээ ч энэ хүнээ жинхэнээр нь таньж чаддаггүй. Энэ нь тэдний хооронд хөндийн хоосон байдал үүсгэж улмаар ганцаардалд оруулдаг. Энэ үед ганцаардахгүйн тулд өөр түнш эр олохыг оролдог нь асуудлыг улам хүндрүүлдэг. Манайхан “Хормойн дон тусах” ч гэж ярьдаг. Бурханы шашны хувьд бэлгийн ажлын эрх чөлөө нь, бэлгийн дур хүслийг эрх мэдлээс чөлөөтэй, хамааралгүй байхыг хэлдэг.

            Гэрлэсэн үеэс эхлэн эрэгтэй хүн өөрийн эхнэрээс бусад бүх эмэгтэйг насаар нь харгалзаж, “ээж, эгч, охин дүү, охин” шиг хандах хэрэгтэй. Эмэгтэй хүн өөрийн нөхрөөс бусад бүх эрчүүдийг “аав, ах, эрэгтэй дүү, хүү” шиг бодож харилцвал дээр. Өөр хүний эхнэртэй нөгцөж амьдардаг ухаан дутуу хүнд дөрвөн зүйл тохиолдоно. Тэр өөрийгөө доройтуулна, түүний баяр цэнгэл тогтвортой биш болно, хүмүүс түүнийг буруутгадаг, тэр тамд унана. Тиймээ. Оюун санааны доройтол, тайван биш ханамж, хууль зөрчих аюул, тамд очих зам. Энэ бүгдийг анхаарч бусдын эхнэр, нөхрийн хойноос хөөцөлддөггүй байх хэрэгтэй.

            Бид бурханыг өөрөөсөө гадуур биш, харин өөрийнхөө дотоод санаа бодлоос хайх хэрэгтэй. Ертөнцийн юм бүхэн харилцан уялдаатай гэдэгчлэн цаашдаа “жаргаж, зовох нь” бидний өнөөгийн үйлдэж буй үйлээс хамаарна. Гэр бүл бологсод ивээл жилтэй байх хэрэгтэй. Хэрэв харш жилтэй хүнтэй суухаар болвол жил бүр засал хийлгэж байх ёстой. Гэр бүл болж хуримласан хүмүүс нь /бүх хүний санаж явбал зохих 10 цагаан буяныг хурааж, 10 хар нүглийг тэвчиж явбал/ гэр бүлийнх нь амьдрал тогтуун, тайван аү жаргалаар бялхана.

 

Арван хар нүгэлд:

• Хэлээр үйлдэх 4 хар нүгэл

/дэмий ярих, хэрүүл өдөх, худал хэлэх, атаархах/

• Сэтгэлээр үйлдэх 3 хар нүгэл

/шунал, хорлох сэтгэл, буруу үзэл/

• Биеэр үйлдэх 3 хар нүгэл

/завхайрах, уурлах, мунхаглах буюу ном сурахгүй байх/ зэрэг багтдаг.

Эдгээрийг эс үйлдвэл 10 цагаан буяныг хурааж байгаа нь тэр болдог. Гэр бүлийг аз жаргалд хүргэдэг зам маш нарийхан тул эхнэр нөхөр хоёр ганц хүн шиг болохоос нааш түүнд хүрч чаддаггүй.

Зарим нэг эмэгтэй хүн хэн нэгэн эр хүнд ямар нэгэн байдлаар илүү нээлттэй хандаж, сэтгэл зүрхээ илэрхийлсэнээсээ болоод эвгүй байдалд орж үзсэн байдаг. Хэдийгээр хэн нэгэн эрийн сэтгэлийг эзэмдэж чадсан ч, түүнийг хайрлаад ирэхийн цагт нөгөөх нь хүйтэн хөндий зан гаргаж байсан удаа бишгүй л тохиолддог. Тэгвэл эмэгтэйчүүд бид хайр дурлалын асуудал дээр азтай байхад гаднах төрх биш харин үйл хөдлөл, байгаа байдал чинь нөлөөлдөг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй бөгөөд доор бичсэн зүйлийг сайтар тунгаан бодох хэрэгтэй.

1. Өөрийгөө өндөрт үнэл. Тэр цагт чамтай байгаадаа өөрийгөө хамгийн азтай хүн гэдэгт залуу чинь итгэх болно. Өөрийнхөө үнэ цэнийг мэддэггүй бүсгүйг эр хүн хүндэлдэггүй бөгөөд бас түүнтэй хамт байх хүсэлгүй болж эхэлдэг. Хэрвээ чи араас нь гүйсээр байвал тэр чамаас зугтсаар байх болно.

2. Эр хүнийг сэтгэл хангалуун байлгах гэж хэт их хичээвээс харин ч өөрөөсөө түлхэж, харилцаагаа цэглэхэд хүргэнэ. Өөрсдөд нь таалагдах гэж хэтэрхий их хичээдэг бүсгүйчүүдийг эрчүүд ихэнхдээ нэг их сонирхоод байдаггүй.

3. Бүсгүй өөрийнх нь болоогүйн хэрээр эр хүний сонирхол түүнд татагдаж байдаг. “Би бол гайхалтай эмэгтэй. Хэрвээ хүсэж байгаа бол намайг ав. Үгүй бол бүү ойрт”. кккк  Хэрвээ та 2 танилцаад удаагүй байгаа, ёстой л нэг салж хагацахааргүй байх учиртай энэ үед тэр чамд таалагдах гэж хуруугаа ч хөдөлгөхгүй байгаа бол ирээдүйд түүнээс ямар ч сайхан зүйл хүлээх хэрэггүй.

4. Хэрвээ тэр чамтай урьдынхаасаа арай удаж байж холбоо барьж байгаа бол түүнийг нь огтхон ч тоогоогүй мэт бай. Үүний ачаар залуу чинь чамд үгүйлэгдэж байгаа гэдэгтээ итгэлтэй байхаа больж, урьд урьдынхаасаа илүү хичээл чармайлт гаргах болно. “Яагаад утасдаагүй юм бэ?, Яагаад ийм удаан таг чиг болов? гэж асуухгүй байхыг хичээгээрэй.

5. Эхнээсээ л ” чамд бол би бүхнээ зориулна” гэсэн байдалтай байвал тэр чамаас зугтана. Учир нь түүний хувьд өөрийн болгож чадаагүй байгаа зүйл л зорилго нь болдог юм шүү дээ.

6. Өөрийнхөө дутагдалтай талыг, өөрийн илүүдэл жингийн талаар болзоон дээрээ хэзээ ч бүү ярь. Хэрвээ тэр чамд магтаалын үг хэлсэн бол түүнийг нь бүү эсэргүүц.

7. Найз залуугүй байхаас бүү ай. Ганцаараа үлдсэн ч амьдарч чадна гэдгээ залуудаа харуул.

8. Эр хүний араас хөлөө хугалах шахам хэзээ ч битгий гүй. Залуугаа үргэлж хажуудаа байлгах гэж битгий улайр. Залуус бол цорын ганц эрдэнэ биш шүү дээ.

9. Эмэгтэй хүнд эр хүнээс гадна хүсэл сонирхол, тэмүүлэл гэж байх хэрэгтэй. Өөрийн сонирхож хийдэг зүйлстэй тул залуугийнх нь утас холбогдох боломжгүй байсан ч гомдоллохгүй бөгөөд эр хүн бүсгүйнхээ хувьд хамгийн чухал нэгэн биш гэдгээ мэдэх тусам түүнтэй хамт байхыг хүсдэг.

10. Хошин шогийн мэдрэмжтэй байж өөртөө цаг зав хангалттай гаргадаг байх хэрэгтэй. Залуугийнхаа биш өөрийнхөө амьдарлын хэмнэлээр амьдар. Эхний ээлжинд охид бүсгүйчүүддээ дээрх зөвлөгөөг хүргэлээ дараагийнхаа нийтлэлд илүү сонирхолтой аргуудыг нийтлэх болно.

Угаасаа баатар биш хүн жинхэнэ баатар шиг явж хэзээ ч чадахгүй. Угаасаа гүн ухаантан биш хүн цаг зуурын төдий гүн ухаантан мэт авирлахаас цааш гавихгүй. Тэр хүн тэр хүнээрээ, би бол “би”-гээрээ л байя. Хүн бүр өөр өөрийнхөөрөө чадах, дуртай сонирхолтой юмаа л хийж байя.

Өөрийнхөө хэрээс хэтэрсэн юмыг хийх гэж зүрхлэвэл дэмий л бие сэтгэлээ тамлахаас хэтрэхгүй. Бурхан хүнийг өөр өөрийнхөө хийх ёстой агаад дур сонирхолтой ажилд л зүтгэж байхаар бүтээжээ. Гэтэл эдүгээ цагийн хүн /бурханлиг ухаан бус/ зөвхөн хүний ухаан заран нийгмийн өмнө ямар нэгэн алдар хүнд олох юм уу амин зуулга төдийгөө бодсон сэтгэлийн үүднээс өөрт нь оногдоогүй, огт сонирхдоггүй ажлаа шүүрэн авдаг болжээ. Тийм учраас өдөр тутмын нь амьдрал уйтгар гуниг, зүдэргээ шаналгаа ихтэй болж байгаа юм. Иймд та өөрийнхөө үнэнхүү дуртай сонирхолтой ажлыг л хийж бай. Өрөөл бусад таныг солиотой ч гэнэ үү, мунхаг ч гэнэ үү тэр огт хамаагүй. Та өөрөө л энэ орчлонд юуны төлөө төрсөн бэ? Түүндээ чин үнэнч явж чадсан цагт бусдын өөлөх гоочлох бол юу ч биш гэж мэд.

 

Хүний эхнэр, хань байх гэдэг хорвоогийн хамгийн хүнд мэргэжил хийгээд хамгийн хүнд дүрд насан туршдаа тоглох явдал байдаг гэдэгтээ манай уншигч авхай санал нийлэх буй заа. Учир нь эрчүүд өнгөнд хууртана, харин бусгүйчүүд мөнгөнд хууртаж байгаа нийгмийн нөхцөлд энэхүү гарын авлагаас жаахан ч болтугай ухаажиж, хорвоог арай өргөн хүрээлэлд харж, сэтгэлийн цонхоо нээж ухаажиж байгаа байхаа.

Энэхүү хэсэгт эмэгтэй хүний гадаад дотоод гоо зүйг хэрхэн хангаж болох энгийн аргаас дурдлаа.

Хүний гадаад үзэмж сэтгэд санааны өөдрөг байдалд маш их нөлөөлж аз жаргалтай алхахад хамгийн их түлхэц өгнө. Тиймээс гоо сайхныг эрүүл мэндээс эхлэх хэрэгтэй. Дотоод эд эрхтэн эрүүл биш, арьс чийгээр дутаж байгаа үе хичнээн тос нүүрэндээ турхээд нэмэргүй, өөх тостой хоол бага идэж, өдөрт доод тал нь 4 удаа хооллож, удаан өлсгөлөн явахгүй, хэтрүүлж идэхгүй, 6 аяга ус заавал уугаад, 30 минут дасгал хийгээд, доод тал нь 8 цаг унтаад байхад эрүүл байх бүрэн боломжтой.

Эрүүл байх ерөнхий жор ердөө л энэ. Хэвийн жинтэй бол эрүүл биетэй, эрүүл хүн өнгөлөг царай зүстэй байна. Хичнээн үнэтэй сайхан хувцас өмсөөд тарган биетэй, хөх царайтай байвал яавч сайхан харагдахгүй. Зөв хооллоод өдөр бүр дасгал хийгээд байвал юу ч өмссөн сайхан харагдаж эрүүл энх хэмээх агуу жаргалан ирнэ. Гадаад үзэмжгүй байдал биднийг үргэлж сэтгэл санааны гутралтай байлгадаг. Байнгын ийм стресс ууртай хүн эрүүл сэтгэх боломжгүй. Яагаад гэвэл тарган хүний цус ихэвчлэн ходоод хавиараа их ажилтай байдаг. Ингээд тархинд цус дутагддаг. Тарган хүн их ууртай байдаг гэх яриа бол шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тодорхойлолт юм.

Уур уцаартай, нойрмогдуу залхуу байдал, сэтгэл муутай тархи, гоо зүйгүй бие хаа, өвчин энэ бүхэн хүний аз жаргалыг авч оддог. Эдгээр зовлонгууд ихэнхдээ идэх хүслээ дарж чадаагүйгээс үүсч байгаа юм. Тиймээс таныг огт юм битгий ид, амттанд ам бүү хүр! гэж байгаа юм биш. Хэтрүүлж битгий ид л гэж байгаа юм.

Бага зэрэг идэхэд хүний организмд тэжээл болж очдог. Хэтрүүлж идсэн хоол биед тарга болж үлддэг. Ингээд тарган бие цусаа өтгөрүүлснээс маш удаан гүйдэг. Ингээд судасны ханаар өнгөр тогтож, таргалах тусам зузаарсаар байдаг. Үүнээс болж бие хөшиж хөдлөхөөс дургүй хүрдэг. Ер нь их идэх бол өөрийгөө хорлож байгаа хэрэг юм.

Бага идэх шилдэг арга бол хурдан ширээнээс босч, өөрийн сонирхолтой зүйлд анхаарлаа хандуулж дахин идэх хүслээ сарниах явдал юм. Юу ч хийхгүй суугаад байвал идэх юм л бодогдоод өөрийгөө их зовоодог. Хэрэв туръя гэж боддог бол өөрийгөө үргэлж хоол унд санах завгүй байлгах хэрэгтэй. Зорилго тавиад улайрсан үедээ хүн ажлаа орхиод цайгаа уух гэж яардаггүй. Ингэснээр гоо сайхан амьдралын нилээд том хэсгийг эзлэх таашаал билээ.

Дотоод гоо зүйгүй хүн их бухимдаж тэр хэрээрээ бусдын дургүйг их хүргэдэг. Зарим хүн танд дургүйгээ ил хэлдэг ч ихэнхи нь бүдүүлэг, мангар гэж боддог. Дотоод гоо зүйгээ хөгжүүлсний хэрээр гадаад орчноосоо, хүмүүсээс таашаал авч явдаг.

Хүн дотоод гоо зүйтэй байхынхаа хэрээр бусдад таалагдаж байдаг. Мэдээж таалагдаж байгаа хүнтэйгээ хүмүүс ажиллаж, амьдарна. Хичнээн олон хүн өөрийг нь элгэмсгээр тойрон хүрээлнэ тэр хэрээр аз жаргалыг хүн амсаж явдаг.

Хүн дотоод гоо зүйгээ сонгодог урлаг үзэж хөгжим сонсох, яруу найраг унших, уран зураг үзэх, үргэлж гоё сайхныг бодох зэргээр хөгжүүлдэг. Хэр хөгжүүлнэ тэр хэмжээгээр өндөр гоо зүйтэй болно гэсэн үг. Аль болох муу муухай зүйлээс зугтааж өөдрөг биш юм ярьдаг хүмүүстэй нөхөрлөхгүй байх, муу муухай зүйл сонсох, харах уншихаас хол явах хэрэгтэй.

Ажлаа хүртэл хийхдээ хүн дотоод гоо зүйгээрээ хийдэг. Дотоод гоо зүйгээ хэр хөгжүүлнэ тэр хэрээр сайн чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ, хийнэ, бүтээж чадна. Гадаад байдлаа ч, үйл хөдлөлөө ч дотоод гоо сайхнаар удирддаг.

Дотоод гоо зүйгүй хүнийг хүмүүс утгагүй хувцасладаг, урлаггүй алхдаг, эвсэлгүй бүжиглэдэг, галбир муутай биетэй, түг таг яриатай, болхи гэх мэтчилэн ярьцгаадаг. Тэгэхээр гоо сайхангүй байдал найз нөхдийг зугтаалгадаг байх нь.

Мөн хүний дотоод гоо зүйг хамгийн сайн хөгжүүлдэг зүйл бол уран зохиолын ном юм. Урлагтай амьдрах ухааныг ном зохиолоос л авах боломжтой. Хэр гоо зүйтэй болно тэр хэрээр хараал хэлдэггүй, аль болох бусдын сайн сайхан талыг олж харах чадвартай болдог. Заавал бид хүний муу муухай талыг олж харж нервтэж байх хэрэггүй. Та өөрөө ч гэсэн өндөг шиг өөгүй дутагдалгүй, ямар ч муу зуршилгүй хүн биш шүү дээ. Хүн гоо зүйтэй болсны ачаар өөрийн дутагдалтай талыг хүртэл бусдад харуулахгүй, мэдрүүлэхгүй сайн нууж чаддаг байна. Гоё сайхан бүхнийг мэдэрч амьдрах бол бас нэгэн төрлийн жаргал билээ. Эхнэр хүний бодол, сэтгэл гоо сайхнаар дүүрвэл нөхөр бусдыг харахгүй, зөрчилгүй болдог. Гэр бүл бүр тайван амгалан бол нийгэм аз жаргалаар дүүрэн хөгжинө.

Мөнгөгүй хөгжинө. Иймээс хүний нүдэнд харагдахгүй, гарт баригдахгүй бүхнийг дээдлэн үнэлж сурвал бүхнийг сурч эхэлж байгаагаас өөрцгүй болох нь тэр.

Сэтгэлийн талаарх мэдээлэл өгье гээд бодчихлоо. Тэгвэл арай ойлгоход дөхөм болно. Сэтгэл тайван хүн л сэтгэж чаддаг гэдэг шүү дээ. Биеийг алдаг ч сэтгэлийг алж болдоггүй. Бие ядарч эрүүл явдаг бол сэтгэл ядарч өвчинд автдаг.

Биеийн шарх хурдан эдгэрдэг, сэтгэлийн шарх удаан эдгэрнэ. Биеийг эмээр эмчилчихнэ, харин сэтгэлийг хайраар эмчилнэ. Учир нь хүн гэдэг өөрөө сэтгэлийн амьтан. Сэтгэлийг хайраар амьдруулж, хөдөлгөнө.

Эд хөрөнгөөр хязгааргүй баян болж хэзээ ч чадахгүй бол сэтгэлээр хязгааргүй баян болж чадна. Сэтгэлийг бие дагадаг болох нь мэдээж шүү дээ. Хүн төрөлхтөн бид гадаад өнгө үзэмжээ анхаарахын өмнө дотоод зүрх сэтгэлийн өнгөө анхаарч засахыг урьтал болгох хэрэгтэйг амьдралаас насан туршдаа суралцах хэрэгтэй байгаа биз.

Л.Нарантуяа “Гэр бүлийн амьдралын нууц” номоос

   Монголын төрийн хүч 13-р зуунд хүчирхэг байсны нууцтай эсрэг хандлагатай хэдэн шалтгаантай холбоотой байх. Үүнд:

1. Тэнгэрийн цагийн ивээл алсарсан. Өөрөөр хэлбэл, байгаль-түүхийн эерэг орчин, нөхцөлийн эрчим, үйлчлэл дайжсан.
2. Төрийн толгойд үнэнхүү тэнгэр язгуурт билиг эрдэм төгс, ариун цагаан буянт хүмүүс залрах бус арга заль, ааль башраар хуурмаглагчид бурангуй эзэд, ноёд, “түрүүний бөөс” мэт авирлах болсноор төрийн сүлд хийморьт гутаг сууж, доройтсон бөгөөд ном эрдэм, чадал дадал муутай мулгуусын эрх мэдэлд очсон төр улс гэрийг өөд татах, ард харцсыг ивээх, ахуй соёлоо хөгжүүлж сүр хүчээ зузаатгахын оронд амин хувиа хичээгсэдийн ашиг сонирхол, алиг шалиг жаргал цэнгэлд улайрсаар үндсэн үүргээ огоорсон.
3. Монголчууд өөрсдийн хэрэгцээт эд таваарыг өөрсдөө үйлдвэрлэж сурах эрдэм боловсрол, арга ухаанд давших, мэргэжихээсээ түрүүнд бусдын хийснээр хэрэгцээгээ хангачихаад өөрсдөө гар сул, толгой хоосон амьдрах болсон. Өөрөөр хэлбэл, хийхийг сурахын оронд хэрэглэхийг сурсан олон зуун он жилүүд монгол улсыг дэлхийн түүхийн тавцнаас шилгээх, монголчуудыг хүн төрөлхтөний “данс”-наас хасахад хүргэсэн.
4. Улсын хөгжилд ч хүний амьдралд ч анхдагч хэрэгтэй юмсыг өөрийнхөө гараар, дотоод хүч оюунаараа бүтээхээс хойш суун залхуурч, хүний бүтээснийг хямд, хялбараар завшин амьдрахыг гол зорилгоо болгон ухасхийсэн үндэстний эрдэм ухаан, хүн чанар, хүчин чадал ямагт бусдын “хошного”-нд явах нийгмийн хөгжлийн нэг жам зүй юм. Ийм хэдэн гол шалтгаанууд бий гэж хэлж болно байх гэж бодож байна.     

 

Инженер Д.Бадарчийн Урианхай гуайтай хийсэн улс төр-шинжлэх ухааны ярилцлагаас

 

Би түүхч судлаач хүн биш учраас товтой баримт нотолгоо гаргаж чадахгүй. Харин наад цаадын учрыг өөрийнхөөрөө эргэцүүлээд өөрийнхөө үзэл бодлын “хонхор”-т тогтоохдоо толгой минь хүнээс нэг их хол дутуугүйдээ /даруу бишийг минь уучлаарай!/ дулдуйдаад бодоход, энд цөөн хэдэн хүчин зүйл бий байх гэж санана.

Үүнд:

1. Тэнгэрийн цаг тохиосны хүч,
2. Бага ялалт, их ялалтад урамшуулдаг бодот түлхэцтэй холбоотойгоор эрчимждэг хүний сэтгэлзүйн нууцлаг хүч,
3. Чингис хааны суу билэг, ард түмнээ удирдах, зохион байгуулах, хүмүүсээр “амьд хүч” хийх аугаа чадвар,  
4.   Эзлэгдсэн улс орнуудын нэгдмэл бус тархай бутархай ахуй харилцаа,

 

Энэ асуудлын учрыг ухахдаа би, алив улс үндэстний үйл ажиллагаа нэгдмэл чанар, нэгэн чиг зорилго, санаа бодолд хатуу зангидмал байхын хүч, үр дүнг онцгой товойлгон үзэж байна. Юу гэвэл 13-р зууны Монголчуудаас хүн амынхаа тоогоор, эдийн засгийнхаа хөгжлөөр, иргэншлийнхээ түвшнээр хавьгүй илүү Хятдын үндэстнүүд, Дундад Ази, Орос , Европын улс орнууд хээр талын нүүдэлчин, анчин монголчуудад ялагдаад байсны гол шалтгаан, шалтгаануудын “үндсэн шалтгаан” нь тэд хоорондоо нэгдэлгүй, төвлөрсөн удирдлагагүй, харьцангуй өндөр хөгжилтэй эдийн засгийнхаа чадавхи, нөөцийг монголчуудын эсрэг тэмцэлд ухамсартайгаар зохион байгуулж чадаагүй явдал байх! Гэсэн бодол надаас үргэлж зууралддаг. Чингисийн үеийн монголчуудын ялалтаас болон өнөө үеийн дэлхийн түүхэнд “бөөсөн чинээ” ч хамаагүй “цагаан цаас” монголынхоо буурай доройгоос өөртөө би “түүхийн философи” чанарын нэг дүгнэлт хийдэг. Үүнд:

1. Хүн төрөлхтөний түүхийн бүтцийн гол “яс мод” болсон гайхамшигт ялалтууд нь, чухамдаа, ялагчийн хүчирхэгийн үр дүн байснаасаа илүүтэй ялагдагчийн хүчээ дайчлан нэгтгэх, ахуй оршихуйнхаа, ил далд эрчмийн өгөөжийг бүрэн, зөв зохион байгуулж, нэгэн цул болж нэгдэх чадвар сул дорой байсны үр дүн,
2. Алив үндэстний жинхэнэ хүчирхэг чанар нь бусдыг байлдан дагуулж буй хүч чадлаасаа харагдах бус, бусдын түрэмгийлэл, эзэрхийлэл,байлдан дагууллыг няцаах, өөрийгөө бүрэн хамгаалах, бусдаас хараат бусаар орших чадвар хүчнээс л харагдана гэх дүгнэлт!

Эцэст нь хэлэхэд, Чингисийн үеийн монголчуудын харьцангуй хүчирхэг давшилт, ялалт нь номын мэргэдийн хэлсэн нэг үгний үнэнийг, тодруулбал, “муу ард түмэн гэж байдаггүй, муу удирдагч л гэж байдаг!” гэсэн үгний үнэнийг бат нотлох, өөрөөр хэлбэл, хэрэв Эзэн Богд Чингис шиг удирдагч төрөх юм бол Монголын ард бусад ямар ч ард түмнээс дутахгүй хүчирхэг, оюунлаг, чадварлаг их үндэстэн гэдгийг нотлох түүхэн үйл явдал юм.

Инженер Д.Бадарчийн Урианхай гуайтай хийсэн улс төр-шинжлэх ухааны ярилцлагаас

 

Социализм, коммунизм бол хүн төрөлхтөний цөөхөн аугаа мэргэдийн оюун ухаан хүрч томъёолсон жинхэнэ хүнлэг ариун нийгмийн харилцааны зарчим. Хэрвээ хүмүүс нийгмийн харилцаанд ухамсартайгаар зохион байгуулагдаж, ямар нэг ухамсартай, зөв, үр дүнтэй оршихуйн материаллаг болоод оюунлаг тогтолцоог бүрдүүлье гэвэл социализмаас илүү төгс, зөв сайхан, мөн чанартай нийгмийн харилцааг яагаад ч олохгүй. Социализм бол хүн төрөлхтөний сонгодог сэтгэгчид, сонгодог ухаантнуудын бясалгаж, шинжилж, сэтгэлийнхээ увидас зөнгөөр мэдэрч номлосон нийгмийн харилцааны сонгодог хэлбэр юм. Харамсалтай нь, хүн төрөлхтөн өнөөдөр үүнийг ойлгох оюуны болоод сэтгэлийн хөгжилд хүрээгүй, зөвхөн “хэрэглээний” буюу ашиг хонжооны сэтгэхүйн хүчирхэг “өргөст тор”-нд аг баглаатай байна. Өнөөгийн хүн төрөлхтөний сэтгэлгээ бол маш дорд шатны сэтгэлгээ. Хүн төрөлхтөний сэтгэл зүй ч маш болхи материаллаг бие махбодийнхоо хэрэгцээнд захирагдсан амьтанлаг сэтгэлзүйн ноёрхолд дарангуйлагдаж байна. Энэ хоёр сэтгэлгээнээс болоод хүн гэдэг байгалийн амьтан бүрэн хэмжээгээр “нийгмийн амьтан” болж нийгэмжиж, хүнжиж чадахгүй, жинхэнэ бүтээгч, оюунлаг хүчин болж чадахгүй, бие биеэ энэрэх, бие биедээ бурханлагаар тус болох нигүүлсэнгүй сэтгэлийг ч олж чадахгүй, зөвхөн амиа л бодсон, эд мөнгө, эрх сүрээр бусдын дээр гарахыг л зорьсон, бие биеэ хайрлах бус шулах, мөлжихийг л хичээсэн ашиг хонжооны сонирхол бүхий үйл ажиллагааны “хүчин” болжээ.

       Хүн төрөлхтөн хүнд заяагдсан бүх л тэнгэрлэг чанаруудаа гээж, зөвхөн өмч хөрөнгө, олз орлогын адгууслаг явцуу сонирхол, зорилгын “боол” болчихсон! Өнөөдөр хүн төрөлхтөн хамгийн ариун, хамгийн тэнгэрлэг юмс хамгийн инээдтэй хамгийн буруу гажуу юм болон хувирчээ. 21-р зуунхан хүнийг жинхэн хүн болгох аугаа дээд, бурханлаг, хүний хүслийн охь болох жинхэн гоо сайхан, зорилго зарчмыг хамгийн “хэрэггүй”, “утопи” юм гэж ойлгон нулимж, тийм дорд, эдийн эшт үзэл бодолд эрхшээгдэх “хараал” идсэн байна. Хүн төрөлхтөнийг энэ “хараал” сэтгэлгээний төөрөгдлөөс зөвхөн социализм л аварч чадах байлаа. Гашуун харамсалтай нь социалист бүтээн байгуулалтыг орчин үеийн “глобалчлагдсан”, “интернежсэн” үсгүй сармагчингуудын хувийн өмчийн сэтгэхүй тасалдуулчихлаа. Социализмын харилцаанд байсан сайн тал нь жинхэнэ хүнлэг нийт олныг алаггүй багтаасан нигүүлсэнгүй шинж чанартаа багтаасан нигүүлсэнгүй шинж чанартай байсан. Хүн бүгдийг адил тэгш хүндэлдэг нийгмийн орлого, баялагийг жигд, тэгш хувиарладаг хамгийн зөв харилцаандаа байсан. Газар хийгээд газрын баялаг, мал сүрэг нийгмийн үйлдвэрлэлийн үндсэн хөрөнгө, орлого, хуримтлал, товчдоо нийгмийн гишүүдийн хөдөлмөрийн үр дүн нь зөвхөн улс нийгмийн өмч буюу нийт ард түмний дундын “халдашгүй” өмч байсан. Энэхүү улс нийгмийн гэх шинж чанартай ч, үндсэндээ, ард түмний халдашгүй өмч нь нийт ард зоны аж амьдрал, оюун санааны хөгжилд бүхлээрээ зориулагддаг, адил тэгш хуваарилагддаг, иргэдийн хооронд уулын ангал цав мэт гүн баян хоосны ялгарал байдаггүй нь социализмын хамгийн гол давуу тал мөн. Хэдийгээр хүн амын амьдралын түвшин дээгүүр биш, харьцангуй доогуур байсан ч хоорондоо адил тэгш, хараа барааны өмчийн хорон шорон өрсөлдөөнгүй, санаа сэтгэлийн орчин нь амгалан тайван бөгөөд бүтээлч чиг хандлагатай байсан давуу талыг ч заавал дурьдах хэрэгтэй. Ер нь нийгэмд үүсч буй ялгарал тухайн үе шатны хөгжлийн доголдол гэж би үзнэ. Харин ард иргэдийн өмч хөрөнгөнд ялгарал бараг байхгүй байлгахын дээр өмчийн бус өглөгий сэтгэхүйтэй оюунлаг, тэнгэрлэг хүмүүсийн ахуй нөхцөл бүрдүүлэх л нийгмийн зөв хөгжил юм. Нийгмийн хамгаалалт ямагт төрийн үйл ажиллагааны оршиж, боловсрол эрүүлийг хамгаалах тогтолцоо аль ч шатандаа үнэ төлбөргүй байдгийг социализмын хоёрдахь давуу тал гэж хэлж болно.

        Нийгмийн эдийн засгийн болоод улс төрийн бүх үйл ажиллагаа нэгдсэн зорилго, нэгдмэл төлөвлөгөө балансад зангилагдаж нийгмийн ирээдүйн хөгжил хувь хүмүүсийн амьдралын хэт нь урьдаас тов тодорхой харагддаг, нийгмийн болоод хувь хүний ирээдүйн баталгаа төрийн үйл ажиллагаагаар найдвартай хамгаалагддаг нь гуравдахь том давуу тал.

       Социализмын хамгийн аугаа ололт нь хүмүүсийн ёс суртахуун, сэтгэлзүйн хүнлэг, бодь чанар! Зөвхөн социолист нийгмийн харилцаанд л хүнд хүний жинхэнэ мөн чанар хөгжих бодот боломжтой! Яагаад гэвэл социалист нийгмийн харилцааны үндсэн агуулга, хэв шинж нь “нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгийн төлөө” гэдэг аугаа, үнэмлэхүй шударга зарчмаар тодорхойлогддог. Би олон газар уйгагүй хэлдэг л дээ. Түүнийгээ давтъя: Хүн төрөлтөний оюун ухаан хөгжөөд хөгжөөд “Эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны энх амгалангийн төлөө” гэдэг залбирал, “нэг нь нийтийнхээ төлөө, нийт нь нэгийнхээ төлөө” гэдэг уриа хоёроос илүү зөвийг олох ухаанд хүрээгүй юм!    

 

Өнөөдөр монголын нийгмийн хөгжлийн чиг баримжаанд үндсэндээ, ямар ч “изм” байхгүй. “Зоос” изм, “доллар” изм л ноёрхож байгаагаас бус онол сэтгэлгээний ямар ч “изм” төлөвшиж, нийгмийн амьдралын “хөтлөх шугам” болж чадаагүй байна.  Би 1997 онд “Сайн байна уу” сонинд өөрийнхөө үзэл бодлыг дэлгэрэнгүй томъёолсон улс төр- философийн нэг томоохон ярилцлага хэвлүүлсэн. Тэр ярилцлагыг уг сонины редакц “Миний онол хүн төрөлхтөнийг аварна” нэртэйгээр нийтэлсэн юм. Ярилцлага нийтлэгдээд сар ч өнгөрөөгүй байтал “Засгийн газрын мэдээ” /хуучин нэрээр/ сонин өнөө ярилцлагыг нилээд цэгцлэн, дотор нь анги хэсгүүдэд бүлэглэн, “Зэндмэнийн онол 21-р зууны философи” гэсэн малгай гарчигтайгаар дахин нийтэлсэн. Энэ баримтыг би юунд дурьдаж байна вэ? гэвэл, таны асуултанд хариу болж чадахуйц зэгсэн “мөртгөмтгий” сэтгэмжүүдийг тэнд бурсан байгаа! Тэнд би юу цуурсан бэ? Гэхээр, монголчуудын нийгмийн сэтгэлгээнд үндэсний биеэ даасан “изм”, ертөнцийг үзэх гүн ухааны үзлийн үндэсний тогтолцоо байгаагүй гэсэн дүгнэлттэй явдгаа ярьсан юм. Нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөх ч бай, эс зөвшөөрөгдөх ч бай, энэ үг зарим эрдэмтэд, уншигчдад жаахан жаахан юм бодогдуулах шиг болсон. Яасан гэвэл зарим хүмүүс эсэргүүцсэн, зарим сэхээтнүүд миний бодлыг ортой бодол гэж үзээд санаа нийлж сонин хэвлэлээр нэлээд дуугарсан.

Инженер Д.Бадарчийн Урианхай гуайтай хийсэн ярилцлагаас

Энэхүү нийтлэлийг бичиж байгаа миний бие 1998 оны 9 сарын 1 өдөр Хотын нийтийн төв номын санд компьютерийн инженерээр ажилд орж, улмаар 1993-1994 онд Сүхбаатар аймгийн Баруун урт хотын 2-р арван жилийн орос хэлний багш Энхтагтаагийн удирдаж явуулсан англи хэлний сургалт, 1994-1998 МУИС-д үзсэн англи хэл, 1999 онд ESPI англи хэлний сургуульд ахисан түвшний 3 сарын сургалтанд идэвхитэй чармайн сурсан Англи хэлний өчүүхэн мэдлэгээрээ бусад ажиллагсадаасаа ялгарч,

2000 оноос 2010 оны хооронд Унгар, Латви, Хорват, ОХУ, Энэтхэг, АНУ, Словен улсуудад ажлын шугамаар очиж, эдгээр улсуудын хөгжил дэвшлийг гайхахын зэрэгцээ, тухайн улсын Нийтийн номын санд уншигчаар төлбөргүй бүртгүүлж, мөн интернэтийг нь төлбөргүй хэрэглэж, иргэдийнхээ хэрэгцээ шаардлагад тулгуурласан номын сангийн бусад шинэлэг үйлчилгээг бий болгосныг гайхан, нарийн учрыг ололгүй Хотын нийтийн төв номын сан дээрээ Төлбөргүй интернэт үйлчилгээ, Интернэтийн мэдлэг олгох сургалт зэргийг нэвтрүүлж ирсэн.

Өнгөрсөн 2010 оны 5 сард Словен улсад болсон PLIP /Public Library Innovation Program/-ийн уулзалтын үеэр Монгол улстай ойролцоо цаг үед Ардчилалын замыг сонгосон Төв болон Зүүн Европ дахь улсуудын номын сангуудын төлөөлөл болсон Словен улсын нийтийн номын сангууд ямар их өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийснийг харж, улмаар 10 сард нь АНУ-ын Балтимор хотын Нийтийн төв номын сан болон Maryland мужын Хараагүй болон Physically handicapped хүмүүст зориулсан номын сангуудад 14 хоногийн дадлага хийж, 11 сард Манай номын санд зочилсон БНХАУ-ын Өвөр Монголын өөртөө засах орны Үндэсний номын сангийн төлөөлөгч нартай уулзсанаасаа хойш,

Яагаад нийтийн номын сангууд Уншигч бүртгэл дээрээ төлбөр хураамжгүй байдаг, Яагаад гэрээр төлбөр хураамжгүйгээр ном өгч үйлчилдэг, Яагаад нийтийн номын сангууд нь community center гэсэн утгаар өргөн үйлчилгээ үзүүлдэгийг 2005 онд анх АНУ-д зочилж номын сангуудтай нь танилцсан 3 номын санчийн нэг нь би мөн учраас ахин дахин эрж хайж, уншиж, асууж, лавласаар,

Дэлхий нийтээр даган мөрдвөл зохих 1946-12-10 өдөр батлагдсан Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал /http://www.mn-nhrc.org/hunii-erhiin-tugeemel-tunhaglal/ -ын 19-р заалт

The principles of freedom of access to information, ideas and works of imagination and freedom of expression embodied in Article 19 of the Universal Declaration of Human Rights;

дээр тулгуурлан Олон улсын номын сангийн холбооноос доор дурдагдсан зорилтуудыг тавин ажиллаж байна:

– ensuring freedom to access information as a basic human right /хүний үндсэн эрх болох мэдээлэлд хандах эрх чөлөөг эдлүүлэх/;

– creating opportunities for all members of the community to participate fully in the information and knowledge society /мэдээлэл, мэдлэгийн нийгэмд хүн бүрийн тэгш оролцох, хүртэх боломжийг бий болгох/;

– enabling libraries to increase awareness among decision makers of the key role libraries play in advancing the information and
knowledge society /Уучлаарай, Надаас өөр хүн орчуулсан нь дээр байх даа :-), орчуулгаа бидэнтэй хуваалцахыг хүсье. /;

– encourage the library and information sector to work with partners and users to maximise the potential of digital technology to
deliver services that enable seamless and open access by users to cultural and information resources.

/Дэлгэрэнгүй http://www.ifla.org/files/hq/annual-reports/2010.pdf IFLA Annual report 2010 -ийн 12-р талд/

Мөн ЮНЕСКО-оос 1996 онд шинэчлэн тунхагласан UNESCO Public Library Manifesto http://archive.ifla.org/IV/ifla62/62-abia2.htm -д

– Right from the start, the new version stresses the principle that the library is open to everyone.

– Its services ‘shall in principle be free of charge’.

– library is one of the keys which open the doors of the information highways.

– The manifesto remains faithful to UNESCO’s humanist principles and the ideas on which the Organization is based. Finally, there is continuity in the desire to see the library recognized as a public institution essential to justice, freedom and social cohesion.

гэж заасан зэрэг нь

Монголын иргэд бид Нийтийн номын сандаа Жил тутмын Уншигч бүртгэлийн хураамж, гэрээр ном авч уншихдаа хоног тутмын хураамж төлдөг нь нэг л буруу байгаа юм даа гэсэн сэтгэлийг улам зөвтгөж, энэ сэдвээр энэхүү нийтлэлийг бичих боломжийг олголоо.

Хүн бүр Мэдээлэл олж авах буюу Унших эрхээ эдэлцгээе!

Энэ эрхээ эдлэхийн тулд одоо байгаа хуучны арга барил, үйлчилгээний системүүдийг хамтдаа өөрчилцгөөе!

Хүнд амьдрахын тулд мөнгө хэрэгтэй. Түүгээр бид өөрсдийн хэрэгцээтэй болон хүсч байгаа зүйлээ авдаг. Гэвч манай гэр бүлүүдэд мөнгө хүрэлцэхгүй байгааг байнга мэдэрч болно. Зарим гэр бүл арай ядан амьдарч байгаа. Үүнээс болж сэтгэлээр унаж архинд орох, эсвэл биеэ үнэлж хүн чанараа гээж эхэлдэг. Эсвэл их мөнгөтэй хүмүүст атаархаж, мөнгөтэй хүн л аз жаргалтай байдаг гэж итгэдэг. Бидэнд аз жаргалтай амьдрахад ямар хэмжээний мөнгө хүрэлцэх вэ? Жагсаалт гаргаж үзвэл маш урт болно байх. Жагсаасан эд юмсыг бүгдийг авчихлаа гэж бодъё. Удалгүй бидэнд дахиад л ямар нэг  юм дутагдаж байгаа юм шиг сэтгэл ханамжгүй болно. Тэгээд дахиад хэрэгцээтэй зүйлийн маш урт жагсаалт гаргах болно. Бидний хүсэл хязгааргүй бөгөөд биелэгдээгүй бүхэн маш их гутралыг авч ирнэ. Иймд бид өөрсдийн материаллаг хүслийн тухай, мөнгөний үнэ цэнэ болон мөнгөөр юуг худалдаж авч болох, юуг болохгүй талаар бодож үзэхэд илүүдэхгүй. Хүн өөртөө байхгүй юмтай хүнд байнга атаархаж байдаг. Хэрэв тэр юм хэнд ч байхгүй байсан бол бид бүгд аз жаргалтай байж болно. Иймд мөнгийг чухалчилж, мөнгөнд ноёлуулж хэрхэвч болохгүй. Сүүлийн үед мөнгөтэй, муу санаатай хүн их найзтай байх нь их болсон. Харин ухаантай хэрнээ мөнгөгүй хүн цөөхөн найзтай байх нь бий. Хүн мөнгөнөөс болж үнэ цэнээ алдаж болохгүй. Хүмүүс олон шалтгаанаар ажил хийж мөнгө олдог байна.

–       Өөртөө зориулах мөнгөтэй байх гэж

–       Гэр бүлээ тэжээх гэж

–       Өөрийн авьяас билгийг бусдын төлөө зориулах гэж

–       Цаг хугацааг үр бүтээлтэй өнгөрөөх гэж

–       Ажил хийх нь таалагддаг учир

–       Эрх мэдэл, эд хөрөнгөтэй болох гэж… гэх мэт олон шалтгаан дурдаж болно.

            Хүн зөвхөн мэдлэг, боловсрол, мөнгө, эрх мэдэл олохын төлөө бус үүрдийн хайрт ханьтайгаа учрахын төлөө төрсөн гэдгээ мэддэг байх хэрэгтэй. Ханийхаа, үр хүүхдийхээ аз жаргалтай амьдралын төлөө л мөнгө олдог. Мөнгийг чухалчилсаар үхвэл бид мөнгөө аваад үхэж чадахгүй. Харин хайрт ханиа дээдэлсэн бол хорвоод танийг дуурсах хүн үлдэнэ. Нас өндөр болсон хөгшчүүл хийсэн нүглээ наминчлах нь их болж, өөрийн алдааг үр хүүхдүүд минь бүү давтаасай гэж мөргөж байдаг.

            Түүхийн явцад олон зуун нэрт эрдэмтэд орчлон ертөнцийг ойлгох гэсэн хүсэлдээ хөтлөгдөн амьдралын материаллаг талыг халж байсан. Тэд амьдралд мөнгө болон дур татах зүйлээс чухал зүйл байдаг гэдгийг ойлгосон байсан. Бүх зүйлийг мөнгөөр худалдан авч болдоггүй. Хүний зүрх сэтгэлийг хэзээ ч худалдаж авч байсан түүх байхгүй. Үнэн, гоо сайхан, хайр дурлалыг материаллаг үнэт зүйлээс чухал гэж тооцдог хүн одоо ч байсаар байдаг.