Category: media-content

“Шинэ үндсэн хууль”-д өмчийг, ялангуяа, хувийн өмчийг нийгмийн хөгжлийн үндэс мэтээр үзэх үзэл санаа ноёлжээ. Тиймээс ч Төр нийгмийн үйлдвэрлэлийн бааз суурийг нилэнхүйд нь хувьчилж, хувийн өмчинд шилжүүллээ. Өнөөдөр “хувийн өмч” манай улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний /ДНБ/ 80 орчим хувийг үйлдвэрлэж байгаа хирнээ улсын төсвийн бүрдүүлэлтэнд дөнгөж 20 хүрэхтэй үгүйтэй хувиар оролцож байна. Эндээс юу харагдаж байна? гэвэл, хувийн өмчит аж ахуйн газруудын үйлдвэрлэл үйлчилгээ “хувийн хуримтлал” үүсгэх л хөрөнгө оруулалтын эргэлтэнд зарцуулагдахаас бус, нийгмийн хөгжлийн санхүүжилтэнд хамрагдахгүй, тийм зориулалттай хөрөнгө оруулалт, материал баялгийн хуваарилалтанд оролцохгүй үлдэж байна гэсэн үг.

            Хувийн өмчийн мөн чанарыг бүрэн ойлгох, шинжлэх ухаанч ойлголт “Шинэ үндсэн хууль”-ийн сэтгэлгээнд дутсан нь 15-20 жилийн дараа Монголын ард түмний 80 хувийг нь амьдралын ядууралд хүргэсэн үр дагавартай нийгмийн үйл явцыг урьдчилан харах чадвар ч уг  “хууль”-ийг боловсруулагчидын болоод батлагчидын сэтгэлгээнд аанай дутсаныг давхар нотолно.

            “Шинэ үндсэн хууль”-д нийгэм хүний оршихуйн материаллаг үндсийг зөвхөн өмч гэж ойлгож, нийгмийн хөгжлийн тулгуур хүчин зүйлсийн үүрэг, ач холбогдолыг буруу дэс дараалалаар үнэлж, тэр буруу үзэл ойлголттой үйл ажиллагаандаа нийгмийн бүхий л хүрээний үйл явцбг хүчээр зохицуулсанаар, бас, наанаа ардчилсан сонголтын хэлбэртэй ч цаанаа “шинэ хэлмэгдүүлэлт”-ийн шинж чанартай, “нийгмийн либераль өөрчлөлт” хэмээх “өмчийн захиргаадалт”-ыг төрөөс нийгэмд тулган хүлээлгэснээр үндэсний үйлдвэрлэл зогсох, ухрах, гадаадын хөрөнгө-санхүүгийн эрхшээлд бүрэн орох, ард түмний олонхийн амьдрал доройтох нийгмийн эмгэнэл эхэлснийг ухаарахад одоо төвөгтэй биш. “Шинэ үндсэн хууль” –ийн сэтгэлгээнд нийгэм-хүний хөгжлийн утга агуулга, үнэмлэхүй зорилго, экзистенциал мөн чанарыг ойлгох, шинжлэх ухааны өндөр түвшиний мэдлэг, философи ойлголт эхнээсээ шаардагдаж байсан, одоо ч шаардагдсан хэвээрээ үргэлжилж байна. Яагаад гэвэл, Монголын нийгмийн өнөөгийн задрал, хувийн өмчийн үзлээр өдөөгдөж буй эрх ашгийн антигонист зөрчил, хүний дотоод хөгжлийн гипербол гажуудал, хүн чанарын “сүйрэл”-ийн эх сурвалж нь “Шинэ үндсэн хууль” дахь өмчийн мөн чанарын буруу ойлголтоос үүдэлтэй юм.

            Өмчийн психоз сэтгэлгээ нь материаллаг баялагт харьцах харилцааг зөвхөн л хувийн өмчтэй болох, бодот капитал, хөрөнгө-санхүүгийн хуримтлал үүсгэх үйл ажиллагааны харилцаа мэтээр ойлгох өрөөсгөл ойлголтонд хүргэж, тэрхүү прагматик, энгийн механик ойлголт нь өмчийн эдийн засгийн функцийг буруу бүтэцжүүлсэн юм. Сөрөг үйлчлэл, урвуу үр дүнд хүрэх функци, бүтэцтэй эдийн засгийн харилцааны механизм өнгөрсөн түүхэн мөчлөгт хэнд ашигтай ажилласан бэ? гэвэл, хөдөлмөрч бүтээлч олонхид бус, зөвхөн төр-бизнесийн олигархи цөөнхөд, хуулийн “цоорхой” олж ашиглагч “хөрөнгөлөг ахуйтан”-ы ашиг сонирхолд л нийцэн ажиллаж, зөвхөн тэднийг их бага хувьчлалаар хөрөнгөжүүлж, нийгмийн ихэнхи бодот баялгийн болоод арилжааны үнэт цаас, хувьцааны эзэд болгосон нь тэдний “ижил гараа”-ны гэж нэрлэдэг нууц нөхцөлийн “ижилгүй” үр дүнгээр ард түмнийг дамшиглалаа.

            Ард түмний олонхийн амьдарлд сөрөг үйлчлэлтэй үргэлжилсээр байгаа нийгмийн харилцааны /зах зээлийн/ механизмыг өөрчлөх, эдийн засгийн либеральчлал хэмээгдсэн “шинэ сэтгэлгээ”-ний алдааг засах, нийгмийн хөгжлийн буруу туршилтын горыг арилгах шинэ гарц буюу хөгжлийн спиралын эргүүлсэн өндөрслийн дараагийн шат нь өмчид хандах сөрөг “шинэ сэтгэлгээ”-ний шат гэж “Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн үзнэ.

            “Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөний үзлээр бол нийгмийн хөгжлийн үндэс нь алив өмч өөрөө бус харин хүн юм. Тэгвэл, хүнийг хүн болгож буй гол юм юу вэ? Нэгдүгээрт, хүний дотоод эрчим хүч, хийбод хүчнүүд; хоёрдугаарт, хүний ауро орон хийгээд сансарын мэдээлэлийн урсгал хоёрын үйлчлэлцэл; гуравдугаарт, хүний биемахбодын үйл ажиллагааны идэвхижилт гурав юм. Хүн хөдөлмөрийн хүчээр амьдрах нь магад боловчтэр хүчийг өрнүүлэгч нь хүний дан махбод өөрөө бус, хүний ухамсарт үйл ажиллагааг үүдээгч ил, далд эрчим юм. Хүнд нууцлагдсан эрчимийн бүтцэд зонхилох орон зайтай сэтгэл, далд ухамсар, ондоо зүй тогтолт ертөнцийн мэдээлэлийн “удирдлага”, дээд гэгээрэлт зөн сэрэхүй буюу дотоод бясалгал зэрэг квант хүчнүүд эхлээд “хөдөлмөрлөж” махбодоо үйл ажиллагаанд оруулж байж махбодоос механик хүч гаргуулна. Энэ “үүдмэл”, хоёрдох хэлбэрийн, эсвэл, хоёрдох “төрөлт”-ийн хүч нүдэнд үзэгдэхүйц бодот хөдөлгөөн хийж, бодот үр ашигт ажил гүйцэтгэж, материаллаг өмчийг бүтээнэ. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн хөгжлийн үндэс нь чухамдаа өмч бөгөөд өмчийн механизм биш, хүн өөрөө юм. Өмч “бүтээгч хүчин зүйл” болохынхоо өмнө зөвхөн “үхмэл өгөгдөхүүн”, “байгалийн юм”, статик хэрэглэгдэхүүн л байдаг. Харин хүн өмчтэй харилцаад эхэлмэгц тэр статик, үхмэл “байгалийн юм” сая “бүтээгч хүчин зүйл” болон хувирч эхэлдэг.

            Хүн өмчинд ямар ухамсар, сэтгэлээр хандана, өмч тэр хандлага, харилцаатай шууд харьцангуйгаар “амилж” эрчимжиж, “ашиглагдах” шинж чанараа буюу үр ашиг өгөх боломжоо нээнэ. Ингэхлээр өмчийн “ид шид”, “хэрэглэгдэх чанар” нийгмийн үйлдвэрлэлийн хийгээд хөгжлийн хөдөлгүүр болох функциональ үйлчлэлийн язгуур нь өмчинд өөрт нь бус харин өмчийн эзэн өмчөө яаж ашиглах, юунд ашиглахыг хүсч буй зорилго, ухамсарын мөн чанарт л байх хэрэг. Иймд өмчинд хандах хүний хандлага, сэтгэлийн мөн чанарт “хувьсгал” хийх явдал л өмчийг “амьд биет”, “амьд хүч” болгох үндэс юм. Эндээс өмчийн ялгавар нь өмч эзэмшлийн ялгаанд бус, угтаа, хүний сэтгэл, ухамсарын хөгжлийн ялгаанд оршиж буйг харж болно. Өөрөөр хэлбэл,өмчийг “Энэ нь миний хувийн өмч, тэр нь биш!” гэх сэтгэл ухамсарыг арилгаж, оронд нь, “Энэ нь ч миний юм, тэр нь ч миний юм, ингэхлээр, энэ хоёр миний хувьд хоёулаа “хүний юм” бус, “миний юм” гэх сэтгэл, ухамсар үүсч энэ нь цаашдаа хүний дотоод хөгжлийн илүү хөгжингүй түвшинд, “Энэ бүгд бидний буюу улс нийтийн юм, бүгд нийтийн өмч бөгөөд “миний юм!” гэх итгэл үнэмшил бүрдээд өмчийн хэлбэрийн өнөөгийн бодот ялгаа “бодот юм” байхаа болино. Өнөөдөр “хувийн өмч”, “нийгмийн өмч” гэсэн өмчийн хэлбэрийн ялгаанаас үүдэж буй үйл ажиллагаанб хоёр өөр үр дүн, хоёр өөр үр ашиг өмчөөс өөрөөс нь бус өмчдөө хандаж буй хүний сэтгэлийн мөн чанараас үүсч буйг нийгэм ийн ойлговол өмчийн хэлбэрүүд нийгэмд ялгаатай функци гүйцэтгэж ялгаатай ач холбогдолтой байгаагийн үнэн учир шалтгааныг ч зөв ойлгож авна. Энэ учир шалтгаан өмчийн хэлбэрийн мөн чанарт, тэдгээрийн ялгаанд байгаа бус өмчийг эзэмшиж, ашиглаж буй хүний өөрийн нь дотоод хөгжлийн түвшиний ялгаанд оршиж буйн нууцыг ч тайлах болно. Энд би хүний “Дотоод хөгжил” гэдэгт хүний сэтгэлийн аугаа дээд гэгээрэл, хүний ген-ертөнцийн “өөрөө өөртөө оршигч”, “өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэгч” дотоод биоэрчимийн гадагшаа үйлчлэгч хүчний хөгжлийг хэлж байна.Үүнийг хүний сэтгэл, оюуны хүч ч гэж нэрлэж болох юм. Яагаад гэвэл, сэтгэл, оюун хэмээгч хүний дотоод оршигч тэр үл сарнигч, үл мөхөгч хүч л хүнийг юуны түрүүнд удирдаж, үйл ажиллагааг нь өрнүүлдэг. Нөгөө талаар, өмч эзэмшлийн үр дүнгийн ялгаа өмчийн гүйцэтгэж буй үүрэгт ч бус, өмчөөр “мөнгө хийх”, ашиг олох, хуримтлал үүсгэх бодот боломж, таатай таагүй эрхзүйн орчинд ч байгаа бус гэдгийг нь ойлгох нь чухал. Энэ үүднээс “Шинэ үндсэн хууль” дахь өмчийн ойлголт, үзлийн шүүмжлэлийн хүрээнд ярих ёстой нэг чухал асуудал өмчийн “үүрэг”, “хариуцлага” гэдэг ойлголтыг /Өнөөдөр Монголчуудын нийгмийн баялаг нь “хувийн өмч”, “төрийн өмч” гэсэн ангилалд хувааж болохоор хэрэг үүрэгтэй байгаа? Үүнд, “нутагшигч өмч” нь Монголын эдийн засгийн хөгжилд үйлчлэгч, зориулагдагч өмч, “цагаачлагч өмч” нь гадагш урсагч, зөвхөн өмч эзэмшигчийн хувийн амьдралд үйлчлэгч, нийгэмд үл зориулагдагч өмч юм. Гадагш урсагч энэ өмчийн урсгалын чигийг дотогш эргүүлэх асуудлыг өмчийн “нийгмийн үүрэг, хариуцлагатай холбож тавих нь зүйтэй санагдана!/ өмч эзэмшигчийн сэтгэхүйд гүн шаардлага юм.

            Өмч тэнгэрийн хоосноос буй болдоггүй, таваар-мөнгөний харилцаагаар эд таваарыг арилжин авч байгаа худалдаа авагчидын төлбөрийн илүү хувиас буюу худалдагч субъектэд унаж байгаа ашгаас бүрддэг.Энэ нь нийгмийн хэмжээнд болохоороо тухайн үндэстний худалдан авагчидын халаасан дахь мөнгөнөөс л шууд ба шууд бусаар хураагдаж нийгмийн цөөнхөд хуримтлагдаж байгаа илүү ашиг орлогын нийлбэр юм. Иймд өмчийн “үүрэг”, “хариуцлага” буюу өмчинд хүлээлгэх нийгмийн “даалгавар” өмчийн аль ч хэлбэрт өгөгдөх ёстой. Энд өмчийн сэтгэлгээнд “хувьсгал”-ын шинж чанартай дараах шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй.

            -Хувийн өмч гагцхүү хувьд бус нийгэмд зориулагдан зарцуулагддаг, нийгмийн баялгийн дахин хуваарилалтанд заавал оролцдог;

            -Үндэсний эрх ашиг, улс орны хөгжлийн зорилго, сонирхолд үйлчлэхээсээ түрүүнд амин хувьдаа, ам бүлдээ хөрөнгө хуримтлал, “үхмэл” капитал “үйлдвэрлэдэг” хувийн өмчинд нийгмээс ёс суртахууны хариуцлага хүлээлгэдэг ухамсарыг нийгмийн сэтгэлзүйд төлөвшүүлэх;

            -Өмч эзэмшигчийн “эзэмшилийн үүрэг”, ёс зүйн “даалгавар”-ын ойлголтыг нийгмийн сэтгэхүйд хэвшүүлэх, өмч эзэмшигч бодгалуудад олон нийтэч, нийгэмч ёс зүйг иргэнлигээр хуульчлах;

            Сэтгэлгээний эдгээр шинэчлэл нь өмчинд хандах хандлаганд шинэ чиг, утга агуулга буй болгох, орчин үеийн хүний “хэрэглээг шүтэгч” мөн чанарыг хувьсгах, өмчийн алив хэлбэр нийт нийгэм, үндэстний үндсэн эрх ашигт үйлчилдэг, ыодот хөгжилд зориулагддаг амьд, биет хүчин зүйлс болон хувирахад хүчтэй нөлөөлөх, бас өмчийн бодот хэлбэрүүдийн дээр хүний дотоод эрчимтэй холбоотой нэг генератор, нэг “үйлдвэрлэх хүч”-нээс гардаг үл үзэгдэх “бүтээгдэхүүн”-сэтгэл хэмээх “өмч”-ийн хэлбэр нэмэгдэх, хэтдээ, өмч өнөөгийн мөн чанар, утга агуулгаа бүрэн алдаж, “сэтгэл-өмч”-ийн хэлбэр агуулганд шилжих, шинэ мөн чанарын трансформац үүсэх ач холбогдолтой юм.

            Нийгмийн аль ч бүтцийн зөв ойлголт, зөв зохион байгуулалт хүний хөгжилд онцгой үүрэгтэй синтез хүчин зүйл тул хүний сэтгэлийн хөгжил, гэгээрлийн эрчимээр дамжиж нийгмийн үйл явцад оролцох “сэтгэл*өмч”-ийн зөв мета, софи ойлголт хийгээд үр өгөөжтэй зөв зохион байгуулалт ч мөн өөрийн онцгой үүрэгтэй байх нь лав!

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгминй хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

           

Алив цаг үеийн алив улс орны шилдэг удирдагчидын /эсвэл ерөнхийлөгчидийн/ түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг, үнэ цэнийг тодорхойлох хамгийн гол үзүүлэлт нь,- хэлсэн үгний нь гайхамшиг бус, хийсэн ажлын нь гайхамшиг байдаг. Тэдний ажил үйлсийн амжилт хоёр үндсэн зорилго, бодлогод тулгуурлан хэрэгждэг зүй тогтолтой байсан нь нэгд, ард иргэдийнхээ эрх ашигт захирагдсан ардчилсан үзэл бодол; хоёрт, үндэстнийхээ түүхэн ой санамжинд үл мартагдан хадгалагдах нийгмийн шинэчлэл буюу улс орныхоо хөгжлийг эрс хурдасгасан тодорхой үр дүнтэй бодот үйл ажиллагаа байдаг нь түүхээр нотлогдсон амьдралын үнэн юм.

Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын 2005-2009 онуудад хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагаа ч ардчилалын үзэл баримтлалыг нийгмийн бүх харилцааны хэв загвар болгон төлөвшүүлэх, эдийн засгийн хөгжлийн макро түвшиний асуудлуудыг оновчтой зөв шийдвэрлэх үр ашигтай гарцуудыг алсын хараатай олж амьдралд нэвтрүүлсэн үр дүнгээр нь тодорхойлогдоно. Монголд өнөөдөр ардчилалыг эсэргүүцдэг ганц ч хүн байхгүй. Иргэний ухамсар суусан хүн бүр хөгшин залуугүй нийгмийн ардчилсан тогтолцоог хүсч ардчилалын төгс хөгжлийн төлөө тэмцэж амьдрах болсоны зэрэгцээ хүсч буй ардчилалыг нь жинхэнэ сонгодог мөн чанараар нь ойлгон, нийгмийн хөгжлийн үндэс хөрсөнд баттай суулган өгч буй лидер нь өнгөрсөн сонгуулийн хугацаанд Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж олон улсын хэмжээнд олон талаараа танигдсан, тэр хэмжээгээрээ хүлээн зөвшөөрөгдсөн Н.Энхыаяр байсан гэдгийг ард түмний маань олонхи итгэл үнэмшилтэйгээр хэлж чадна. Би түүний хийсэн хэрэгжүүлсэн ажил бүгдийг баримттай өгүүлж эс чадах ч XX зууны сүүлч XXI зууны эхэн хагасын монголын нийгмийн түүхэнд бодтой үнэлэгдэж үлдэх, бас, иргэн хүний хувьд надад үл мартагдах хэдийг эс цохон дурдваас надад нүгэл болуужин! гэж айна. /Би нүглээс л их айдаг хүн!/

1.Монгол хуучин үгс думд “Өртэй цадахаар өлөн бос! гэж айхтар үг тааралддаг юм. Н.Энхбаяр Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажилласан жилүүддээ БНМАУ-аас ЗХУ-д төлөх ёстой байсан нүсэр өрийг өөрийн улс төр – эдийн засгийн өндөр мэдлэг боловсрол, гадаад харилцааны соёл, дипломат үйл ажиллагааныхаа туршлагаар тэглэв. Ингэснээр Монгол улс эдийн засгийн хөгжлийн бие даасан бодлого, үйл ажиллагаа явуулж нийгмийн баялагаа эрчимтэй нэмэгдүүлэх замаа нээлттэй болгож чадав. 1990 оноос Монголын эдийн засагт хувьчлалын “дажин” эхэлж, бүтээн байгуулалтын явц олон жилээр үндсэндээ зогссон юм. Монгол дан ганц наймаа, гудамжны аахар шаахар, зохистой зохисгүй үйлчилгээний “хангамж”-аар амь зуугч улс болж, эдийн засаг “ДОХ”-оор хэвтэрт орсон тэр гажуудалт жилүүдэд Ерөнхий сайд Н.Энхбаяр улс орныхоо эдийн засгийг бүтээн байгуулалтанд шилжүүлэх, нийгмийн баялаг үйлдвэрлэгч “Бүтээгч” эдийн засаг болгон өндийлгөх бодлогод төвлөрүүлж, “Мянганы зам”-ын аврага том /Монголын хувьд!/ бүтээн байгуулалтыг санаачлан эхлүүлэв.

Нийгмийн хөгжлийн “тулгын чулуу” нь эдийн засаг, мэргэжилийн боловсрол, гэгээрэл гурав байдаг ахул, эдийн засгийн хөгжлийн “тулгын чулуу”-ны нэг “дэд бүтэц” нь зам харилцаа эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд тулгуурлаж байгаа. Түүн дотроо, орчин үеийн их, бага даацын авто тээврийг нэвтрүүлэх хүчин чадалтай хурдны замын сүлжээ нь эдийн засгийн хөгжлийн хурдац, эрчимжилтийн анхдагч хэрэгцээнд тооцогдож буйг эргэцүүлбэл, Н.Энхбаярын санаачлан хэрэгжүүлж эхэлсэн “Мянганы зам”-ын бүтээн байгуулалт нь Өгөөдэй хааны бүтээсэн дөрвөн гавъяат үйл / “Монголын нууц товчоо”-нд дурьдсанаар!/ -ийн нэгтэй зэргэцэн XXI зууны Монголын түүхэнд үлдэх их бүтээн байгуулалт юм.

Н.Энхбаяр улс орноо “Их өр”-өөс салгаж өгсөний ач буянаар “Мянганы зам”-д зам нээгдсэн байх. “Мянганы зам” Монголд 1990 оноос хойш бүрэн тасраад байсан /ганц хэдэн “акул”-ын хувийн зочид буудал, бар, ресторан, жижиг сажиг “жараахай”-нуудын “ТҮЦ”, тэд бүгдийн “хумсалж” хувьчилж аваад будаж шунхадсан дэлгүүрүүд, Улаанбаатарын эргэн тойрны уулсын ам хөндийг бүхлээр нь өсчилж хашаа, тороор тусгаарлаж барьсан “овчарка” нохойтой давхар давхар “хаус”-уудыг эс тооцвол!/ бүтээн байгуулалтын идэвхийг сэргээж, ариун цагаан хөдөлмөр бүтээлийн цагаа олсон том үсрэлт болж нийгмийн ухамсар, сэтгэл зүйг эерэгээр өөрчлөв.

2. Хүний амьдралыг урагш нь хүчирхэгээр түрдэг, өөд нь хүчирхэгээр татдаг чухал юм бол зорилго юм. Хүний зорилго хичнээн аугаа их байх тусам хүнд амьдрал нь төчнөөн сонирхолтой, гүн гүнзгий утга агуулгатай, эрчимт тэмцэлтэй болж, зорилгодоо хүрсэн сар, жил, үе шат бүхнээсээ омог бах, сэтгэлийн жаргал хүртдэг. Хувь хүнд ч тэр, улс үндэстэнд ч тэр энэхүү хэв хууль /бичигдээгүй хууль/, “бичигдсэн хууль”-аасаа илүү хүчтэй үйлчилдэг зүй тогтолтой нь илт ажиглагддаг.

Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяо олон жил цээжиндээ үгтээж явсан бодлоо хэрэгжүүлэхээр 2008 онд Монголынхоо “толгой цохьдог” эрдэмтэд мэргэдийг нэгэтгэн ажиллуулж “Монголын нийгмийн хөгжлийнцогц бодлого”-ыг боловсруулж хэлэлцүүлэв. “Гурвал 15-ын бодлого”-ыг хэрэгжүүлснээр Монгол Улс 2021 онд хүний амьдралын чанар, түвшин, үнэлэмжээрээ дэлхийн дундаж хөгжилтэй эдийн засагтай орнуудтай зэргэцэж, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн минь одоогийнхоосоо 10 дахин нэмэгдэх юм.

“Цогц бодлого” монголчуудын амьдралыг тодорхой зорилго тэмүүлэлтэй, хөдөлмөр зүтгэлээ зориулах ирээдүйтэй, амьдрал ахуйнхаа хэтийн түвшинийг болон дүр төрхийг бодтой харах хөгжлийн “толь”-той болголоо. Улс орны ирээдүйн хөгжил одоо зөвхөн ард иргэдийн хувийн идэвхи, хөдөлмөрийн бүтээмж, ухамсар оюуны хувь хандивын хэмжээнээс шалтгаалах болсон нь хүн тус бүрийн хариуцлага болж үлдлээ.

“Цогц бодлого”-оо ард түмэн ч “Монгол тэмүүлэл” гэж нэрлэн, “Бид амьдрахад урам зоригтой тэмцэх зорилготой боллоо!” гэж халуун дотноор хүлээн авлаа. Зорилго цаашаа гүнзгийрэн үргэлжлэнэ. Монгол хүн XXIзуунд дэлхийн тэргүүлэх хөгжилтэй АНУ, Хятад, Англи, Франц орны иргэдээс дор хаяж зуу дахин илүү аугаа бүтээлч, зорилго тэмүүлэлтэй амьдарч байж сая Монголоо дэлхийн бахархал орон болгон хөгжүүлж чадна. Монгол морины туурай хүрсэн нутаг усанд ч, хүрээгүй газар оронд ч XXI зууны монгол оюун ухааны оньс, үг, шинэ сонгодог бүтэц загварын техник-технологийн бүтээлүүд хүрэх “Тэнгэрийн цаг” давтагдана гэж мөрөөддөг. Мөрөөдөл минь энэ зуунд магад биелнэ гэж итгэдэг. “Үндэсний хөгжилийн цогц бодлого” –ын хэрэгжилт, түүний тасралтгүй үргэлжлэл, давтамж нь монгол хүн амьдралаас аз жаргал эрэх, амьдралынхаа утга агуулгыг тодорхойлох тулгуур үзэл санааны философи  баримт бичиг байх болно.

3.Би бараг 50 шахам жил ном зохиолын ширээ сандалыг тохой, хонгоороо хонхойлж, хэд хичнээн үзэг харандааны үзүүр, балыг цагаан цаасанд мухайлгасан сэхээнтэний хувьд улс үндэстнийхээ оюун санааны соёл, гэгээрлийг өөрт ганц олдсон амь амьдралтайгаа чацуулан санаж тархиа “захиргааддаг” тул нийгмийн хөгжлийн “тулгын чулуу”-ны хамгийн боловсрол, оюуны гэгээрлийг хөгжлийг Н.Энхбаярын байгуулсан гавъяанд чөмгөө халууцтал баярлаж алгаа ташиж суудаг хүн! Тэрбээр өнөөгийн даяаршсан дэлхийн нийтлэг ахуйн болон суурин соёл-иргэншлийн “бүтээгдэхүүн” болсон манай хотожсон, техникжсэн, компьютержсэн, интернетжсэн, зариууд нь бүүр “роботжсон” залуу үеийнхэний ухамсар сэтгэлд аврага загийн үр шиг, эсвэл, бүүр гичийн үр шиг шигдэн яргаж, жаран, зуунаар урган чоёолох нэгэн далд хүчирхэг үрийг суулгаж эхэлсэн нь монголчуудын өв зан заншил, шашин суртал, элэнц дээдсээс улбаатай язгуур монгол соёлынхоо гайхамшигт уламжлалыг шинжлэх ухаанчаар ойлгох, лавлан судлах, орчин цагийн шинэ ахуу амьдралын хэв загвартай нийцүүлэн сэргээх, цаашид төгөлдөржүүлж өвлүүлэх, эх оронч “оюун сананы аян”-ыг залуурдав.

Богд гэгээдийн тогтоосон ёс заншил, тахилга, уул овооны эзэд догшидын заллага, тавиг хүндлэл тэргүүт шүтлэгийн зан үйлээр дамжиж гэршсэн эзотерик үзэгдэл, тэнгэр эрхэс, газар дэлхийн уул ус, хүн амьтадын амьд шүтэлцээ, нууц барилдлагын далд учирыг одоогийн багачуул, залууст ухааруулах сэдэл, зоригдол бүхий ёс ёмыбн үйлийг биеэр үлгэрлэн, олон ухаалаг зөв айлдвар, зарлиг тунхагласныг лам харгүй ерөөлийн үгээр угтаж авдаг. Монгол хүн бүрийн амьдралын хэрэгцээ нь эх орноо хөгжүүлэх, бүгдээрээ аз жаргалтай, ариун сайхан амьдрахад л оршдог. Энэ хэрэгцээгээ монголчууд бид эрүүл энх урт насалж, өндөр мэдлэг боловсролтой, дэлхийд өрсөлдөж тэргүүлэх мэргэжлийн чадвар туршлагатай, бурханлаг ёс зүйтэй хөдөлмөрлөж байж л ханган. Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын ажил албаны цаг ч энэ хэрэгцээг хангах зорилгод дхйчлагддаг нь мэдэгддэг. Хэн нэг нь хүлээн зөвшөөрөх, эс хүлээн зөвшөөрөхөөс үл хамааран захын жишээ дурьдахад, тэрбээр Монголынхоо ерөнхий боловсролын сургуулиудын сургалтын чанарыг дэлхийн шилдэг сургуулиудын жишигт тэнцүүлэх тогтолцоог нэвирүүлэх, хүүхдийн “үдийн цай”, “нэг хүүхэд-нэг компьютер”, төсөл хэрэгжүүлэх санаачилгаа жил жилд ажил болгосоор ирснээр өнөөдөр бага ангийн 270 мянган хүүхэд “үдийн цай”-тай хичээллэж, 25 мянган хүүхэд хөөрхөн гэгчийн компьютерийн ард суугаад товчин дээгүүр нь гараа гялалзуулж дэлгэцэнд нь анхааралаа хандуулж сууна.

Монголоо хөгжүүлэх олон эх сурвалж бидэнд бурханы ивээлээр хувь заяаны хишиг болж бэлэн зэлэн байгаа ч тэдгээр хүчин зүйлс дотроос хамгийн гол нь дээд оюунлаг, бүтээлч, ариун сэтгэл юм. Хүнийг ариун сэтгэлтэй, эрүүл, хүчирхэг болгож үр бүтээлтэй, гоо сайхан амьдралд ижий аавын гар шиг хөтөлдөг гол буянтан нь хүний дотоод соёл гэгээрэл юм. Далд ухамсар, дотоод ертөнцийн соёл, гэгээрэлд нэвчээгүй монгол хүн зүгээр л хүн дүрст, хуурай газрын “матар”-нууд байх болно. Монголынхоо ижилгүй сайхан үрс хойчийг гэгээрүүлэх, амныхаа оронд ч амтай, нүднийхээ оронд ч амтай, хөл гарныхаа оронд ч амтай, ер хаанаас нь харсан ч ангас ангас хөдөлсөн амтай аймшигт “амьтад” болгохгүйн бат бөх үндэс нь хүний дотоод соёл, гэгээрэл гэдгийг Н.Энхбаяр андуугүй ухаарснаар олон сайхан буянт үйлс бүтээв. Түүний санаачлага, зүтгэлээр Шагшаам Чадагчийн сүсэгтэн монголчууд монгол нутаг орныхоо энх амгаланг одоо, хэтэд батад сахин даагч язгуурын хүчин төгс Бурхад, – Очирвань, Жанрайсиг, Майдар бурхадын хувилгаан дүрийг ариун тигээр бүтээн шүншиглэж, оройн дээд шүтээнээр залав.

Богд Чингис тэргүүт дээд удам язгуураасаа эхлээд хамаг монголчууд мянга мянган жилээр тахил тавигаа өргөн тахиж өлзий ивээл, өглөг хишигээр нь амьдарч ирсэн уул усныхаа сахиусад,- лус савдаг, шавдаг нивгадагийг баярлуулах, ард хотлынхоо сүсэг сэтгэлийг шүтэж барилдуулах арга, билиг цогцолсон эртний соёлт зан үйлээ залгаж, уул-овоо, онгод тэнгэрээ урин залах өв соёлоо сэргээлээ. Ерөнхийлөгчийн тухай хуулиар олгогддог явцуухан эрх мэдлийнхээ дулдуйгаар “Монголын уран зохиолын дээж” -108 боть сүмбум, “Дэлхийн шилмэл уран зохиолын чуулган” -50 боть, “Монголын нууц товчоо” тэргүүт монгол үндэстний түүх, утга соёлын судалгааны хэрэглэгдэхүүн -30 боть,”Сонгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь” -5 боть зэрэг олон ном шаштирыг өөрийн ивээл, санхүүжилтээр хэвлүүлэн хүртээсний дээр монголчуудтай нэн эртний бичиг соёлын харилцаат ази, арабын орнуудаар төрийн айлчлал хийсний нь томоохон үр дүн, – “Улсын Төв Номын Сан”-г шинээр сүндэрлүүлэх ихээхэн хэмжээний хөрөнгийг олж ирэв. Орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдон баригдах эл номын сан – ордон нь монголчуудын оюун санааны хөгжлийн түүхэн замналын мөнх хөшөө, он цагийн уртад үл элрэх “ой санамж” болж үлдэнэ.

Монгол төрийн тэргүүн Н.Энхбаярын дэлхийн томоохон гүрнүүдээр айлчилсан төрийн айлчлал эх орныхоо нэр хүндийг олон улсын тавцанд өндөрт өргөсний үрээр урьд өмнө зөвхөн Чингис хааны маань нэрийг л дурсдаг төдий байсан дэлхий өнөөдөр ардчилсан Монгол Улсыг уралдан сонирхдог, газрын зургаас яаран эрдэг болсон нь бодот баримт болжээ.

Би хэн нэгнийг бүргэдтэй цуг, алдарын тэнгэрт нисгэх, эсвэл, хэн нэгнийг сохор номинтой цуг газар дор оруулан адлах хоёр хязгаар хандлагаас сэтгэлээ ангид барьж амьдардаг. Хэн ч бай надад давын өмнө өрөвдөх сэтгэлийг л төрүүлдэг. Хэнийг ч бай би анд нөхөр шигээ, ах дүү, үр хүүхэд шигээ санан адилхан өрөвддөг. Өрөвдөхгүй байж болохоор, өмнөөс нь сэтгэл зовнихгүй, хөөрхийлөхгүй явж тэсэхээр тийм ширмэн “хуяг”-тай, бие, сэтгэл аль алий зовлонгүй амар жаргалтай “нирваан” хүн, тийм гэр бүл Монголд минь өнөөдөр ганц ч алга! Гаднаас нь харвал, хэдий өөр хувцас хунартай, аль нэгнээ захирсан эрх мэдэлтэй , аль нэгнээсээ илүү тансаг хэрэглээтэй, ахуй амьдралтай байлаа ч цаанаа бол цөм л адил, аанай л надтай ав адил өрөвдөлтэй, хорвоогийн болоод амьдралын хатуу бахим жамд нухлагдан арга ядаж яваа л бодогддог.

Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ч гээд ялгаагүй л биз дээ, хөөрхий минь! Сүүлийн арваад жил зарим хэвлэлээр хичнээн ч жил дайруулав даа, чааваас! Яаж тэсэж, яаж тэвчиж, улс орныхоо өмнө хүлээсэн аврага хариуцлагат албаа ийм их түүхэн гавъяат үйлстэй хашиж ирэв дээ? гэж аргагүй гайхашран бодмоор? Чингэхүй, өрөвдөхийн сацуу бахархах сэтгэл ч зэргэцэн төрөх л юм. Яагаад гэвэл, дээр товч хомсхон өгүүлсэн үнэнхүү гавъяат үйлс бүтээлийн ач тусыг хийгээд үнэ цэнийг Монгол үндэстний оршин амьдрах хугацаанд монгол хүний ой тойнд юу ч мартуулж чадахгүй, хүний ой тойнд юуг ч мартуулж чаддаг цаг хугацаа ч өөрөө мартуулж эс чадан байнга сануулсаар байх болно. Амьдралаас харахад, хэн нэг хүний ойтой юуг ч мартаж болдог юм шиг байна, харин ард түмний түүхийн ой санамж юуг ч, хэзээ ч мартдаггүй! Мартвал, “ойд төөрсөн гөрөөс” болдог.

Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын алба, үйлсийн олон жилийн зам мөр дагасан ерөөл, хараалын шинж чанараас дүгнэхэд, улс төрийн хүрээнд жинхэнэ хүчтэй, идэвхитэй үйл ажиллагаатай улс төрч өөртөө үнэнч хамтран зүтгэгчидийг ч төрүүлдэг, өөрийг нь үзэн ядан эсэргүүцэгчидийг хийгээд хорсогчидыг ч төрүүлдэг, харин сул, өчүүхэн улс төрч бол зөвхөн өөрийгөө аялдан дагалдагчид, инээд үл хүргэх болхи “онигоо” зохиогчидыг л төрүүлдэг гэж болохоор аж.

Үл өгүүлэн өгүүлэх нь:                                                                          

Өнөөдөр Монголын ихэнхи улс төрчид ардчилалын тухай үндсэндээ буруу ойлголттой байна. Тэд ардчилалыг зөвхөн өмч хөрөнгөтэй, “мөнгөтэй хүн”-ий л эдлэх эрх, эрх чөлөө мэтээр ойлгон сурталчилдаг. Энэ бол Монгол дахь улс төр – нийгмийн сэтгэлгээний том алдаа! Энэ алдааг даруй засч, улс төрийн шинжлэх ухааныг /хэрэв тэр шинжлэх ухааны мөн чанартай бол!/  ардчилалын тухай зөв ойлголттой болох, гагц “мөнгөтэй хүн”-д хамаарах үзэгдэл бус, “мөнгөгүй хүн”-ий буюу Монголын ард иргэдийн олонхид заавал хамаарах нийгмийн үзэгдэл /Тэд заавал эдлэх ёстой эрх, эрх чөлөө/ гэж ойлгох ойлголт руу шилжүүлэх нь ардчилалыг жинхэнэ утгаар нь бүрэн бүтэн ойлгоход хүргэх чухал алхам болно.

Ардчилалыг өрөөсгөлөөр, саармаг зэрэмдэгээр ойлгож буй өнөөгийн энэ “сэтгэлгээний хомсдол”-той ойлголтыг залруулах үүрэг Монголын улс төрийн сэтгэлгээнд хурцаар тавигдаж эхэллээ. Амнаас нь гардаг үг нь л –“Ардчилал” гэдэг нэг бэлэн сул үг байдаг, бас, өөрийгөө магтан тодотгодог улиг тодотгол нь ч “Ардчилагч” гэдэг хоосон “хошгируулалт” байдаг нилээд хүмүүс ардчилалыг амныхаа алчуур, нүүрнийхээ гивлүүр болгон ашигласаар байгаад ардчилалын жинхэнэ утга чанарыг гажуудуулж, бүүр гутааж, ард иргэдийг ардчилалаас бодлоо буруулахад хүргэж орхилоо.

Тэдний ярьдаг, ойлгодог ардчилал нь жинхэнэ ардчилал огт биш, хэрэв жинхэнэ ардчилалтай улаан нүүрээрээ тулгарах юм бол цаадах нь ичиж үхмээр, үг яриа, бараа зүснээс нь нэг л огиудас нь хүрээд ум хумгүй зугатахаар олтггүй зэрэмдэг ардчилал юм. Манай аман “пулемёт” ардчилагчдын сайхан сурталчилдаг нийгмийн “ардчилсан” харилцаа бол эдийн засгийн мөн чанараараа ердөө л нийгмийн өмчийн хулгайгаар эхлээд одоо далд луйвар, мөлжлөг рүү даамжирч буй “эрүүгийн гэмт хэргийн” харилцаа юм. Энэ “ардчилсан” харилцаа арав гаруйхан жилийн дотор монголын нийгмийн амьдралын орчин ахуйг хүний ёс зүй, хүн чанарын ялзрал усталт, хувийн өмчит цөөнхийн нууц хуйвалдааны “өгөөжит” нөхцөл болгон хувиргав. Гадаад дотоодод эзэмшдэг тоонд багтах тойигүй “үл хөдлөх хөрөнгө”-тэй, хилийн чинадын “найдвартай” банкуудад байршуулсан тэрбум тэрбумын хадгаламжтай, төр засгийн эрх мэдэлтэй сүлбэлдэж, олигархижсан хуулиар хамгаалагдсан энэ “ардчилал” бол зөвхөн тэдний “хувийн” ардчилал буюу чухамдаа, монголчуудын зуугаад жилийн хөдөлмөрөө бүтээсэн нийгмийн баялгийг өөрсдийн эдийн засгийн сонирхолд зохицуулан гадаадаас хуулбарласан “үмпортын хууль”-аараа хүчирхийлэн өмчидсөн “ялгүй дээрэм”-ийн  “ардчилал” юм. Энэхүү “хөрөнгөтний” ардчилал бол монголын ядуу зүдүү олонхийн /манай хүн амын 80 хувь/ хувьд гагцхүү үхэх “эрх”, үхэх “эрх чөлөө”-ний “ардчилал” гэж хэлвээс зохино.

            Өнөөдөр монголын эдийн засагт ноёрхож буй хямрал, уналт, чөлөөт үнийн галзуурал, инфиляци, ажилгүйдэл, ядуурал, аж ахуйн газруудын үйл ажиллагааны дампуурал, ард иргэдийн үзэл бодлын хуваагдал зэрэг ноцтой уршигтай гажуудлыг үүдээгч харилцааг эрүүлжүүлэх ганц зам,- эдийн засгийн бодот ардчилалыг хэрэгжүүлэх нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн үндсэн зорилго болон тавигдах цаг үе ирлээ. үйлдвэр үйлчилгээний хэт нэмүү ашиг ологч “шулааны үнэ”-ийг /манай зах зээл дэх бараа товарын борлуулалт, үйлчилгээний үнэ хөлс яг чухамдаа шулааны чанартай байгаа!/ шинжлэх ухааны үндэслэлтэй бодот үнэнд тулгуурласан товар-мөнгөний харилцааны тогтолцоонд шилжүүлж нийгмийн баялгийн хуваарилалтын гажуудлыг зогсоох бодлого чиглэлээр нийгмийн харилцаанд эдийн засгийн шудрага ардчилалыг тогтоох нь нийгмийг бүхэлд нь хамраад байгаа хчмралаас гаргах зам мөн.

Энэ шаардлагын үүднээс өнөөдөр жинхэнэ бодот ардчилалыг /улс төрийн аахар шаахар ардчилал бус, эдийн засгийн тэгш, шудрага хуваарилттай ардчилал/ хөгжүүлж нийгмийн амьдралын эерэг үр дүнгийн хөшүүрэг болгон ажиллах ард түмний удирдагч хэзээ хэзээнээс илүү хэрэгтэй болсон улс төрийн харилцаа нийгэмд үүсээд байна. Нийгэмд үзэл бодлын хагарал, зөрчил хурцадлаа. Эдийн засаг-санхүү, улс төр-эрх мэдлийн хямралдаант байдал ард иргэдийн сэтгэл зүйд ч үл итгэлцэл, үл ойлголцлын үр тарьж, хоорондын нь харилцаанд хүйтрэл, дайсагналцлын уур амьсгал нэвтрүүлж, гэр бүлд хавтгайрах хандлага ажиглагдаж байна. Улс төрийн хүчнүүдийн сөргөлдөөнийг халуун эх оронч сэтгэл, ухамсараар эерүүлэн зохицуулах, үзэл бодлын голч, алсын хараатай нийтлэг зарчимыг олж нэгэтгэж чадах чадвартай, нийгмийг системээр нь хамран даамжрах магадлалтай байгаа зөрчилдөөнийг шуурхай шийдвэрлэх “IQ”-гийн хүчирхэг өгөгдөхүүнтэй, үндэсний оюун санааны өв уламжлал хийгээд дэлхийн сонгодог сэтгэлгээ, урлаг соёлын гүн мэдлэгтэй, хэл яриа, дотоод нинж, бэлгэ билгүүний өв тэгш хөгжилтэй, гадаад түншүүдээ харилцан ашигтай хамтын ажиллагаанд татан оролцуулах бизнес гэрээ-хэлэлцээрийн дипломат арга, мэдрэмжийн арвин туршлагатай улс төрч л өнөөгийн ийм хүндрэлтэй нөхцөлд улс орноо хямралаас хохирол багатай гаргаж, хямралыг боломжинд хувиргаж чадна.

“Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөний үзэж буйгаар хямралыг хөгжлийн боломж болгон хувиргах хамгийн зөв “гарц” нь эдийн засгийн ардчилал тогтоох явдал юм. Эдийн засгийн ардчилал гэдэг бол ард иргэдийн хоорондох хөрөнгө чинээний ялгааг буюу баян ядуугийн хооронд үүссэн ангалыг багасгах, бүр устгах, нийгмийн баялгийн хуваарилалтыг харьцангуй тэнцвэржүүлэх үйл ажиллагаа юм. Эдийн засгийн ардчилал л үгүйсгэл, туйлшралын зөрчилд идэгдсэн нийгмийн сэтгэлгээнд үнэмшил, итгэлцлийн “гүүр” тавьж, хагарсныг эвлүүлж, хагацсаныг учруулж,нийгмийг эв эеэргагнаж чадах бөгөөд ард иргэдийг нэгэн үзүүрт санаа зорилгоор ирээдүйн хөгжилд урагшлуулна.

“Тулгуургүй огторгуйн цэцэг мэт

Тусгаар орших нь байж болшгүй

Угаас бие даасан оршихуй

Учир шалтгааны хамааралд харшилна!” гэж үздэг Бурханы шашны сургаал номлолоор, нийгмийн харилцааны шүтэн барилдлагыг гагцхүү эдийн засгийн ардчилал л хангаж чадна.

Эдийн засгийн ардчилалгүй дан ганц улс төрийн ардчилал бол хөл гөр нь саажиж, хэвтэрт орсон хэлэмгий доломгой өвчтөнтэй л адил! Нийгэмд эдийн засгийн ардчилал тогтоох үйл явцыг зөвхөн нийгэм-эдийн засгийн “Зүүн төв”-ийн онол, баримтлалтай улс төрийн хүчин, тийм онол үзлээр нийгмийг ардчилах жинхэнэ ардчилсан Ерөнхийлөгч л гүйцэлдүүлж чадна.

Ардчилсан Ерөнхийлөгч гэдэг бол, юуны өмнө, ардаа ачилдаг, хамгаалдаг, ард иргэдийнхээ ахуу амьдралыг бүрэн мэддэг, амьдралыг нь бодтой дээшлүүлдэг, гадагшаа бус дотогшоо ширтдэг нүдтэй, хилээсээ цаашаа бус хилээсээ наашаа “урсдаг” бодол сэтгэлгээтэй, ардынхаа амьдралаар амьдралынхаа жаргалыг гүйцээж тэднийхээ амьдралыг өөрөө дэлхий шиг тойрон эргэлддэг Ерөнхийлөгч юм.

2009 оны 05 дугаар сар

Хүн чулууны хонхор

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

Монгол дахь “Ардчилал” нь нэгэн цагт Европоор хий үзэгдэл мэт тэнэж явсан коммунизмаас ер ялгаагүй “хий үзэгдэл”, “хий мөрөөдөл”-ийн чанартай үзэгдэл болж байгаа ч коммунизмээс ялгаатай нь маш хортой “хий үзэгдэл” болох нь тод харагдаж эхлэв.

            Монгол дахь “ардчилал”-ын үйл явц өөрийн үр дагавраараа “сүүний сепаратор”-ын шинж чанартай үйл ажиллагаа болж хувирлаа.

            Миний үеийнхэний багад, монгол хэлэнд, “Завод өгөх” гэдэг хэллэг байв. Энэ хэллэг нь, зуны саалийн цагт айлууд гол ус бараадан айлсаж, сааль сүүгээ албан ноогдлоор “сүүний завод”-ад тушаахыг илэрхийлсэн утгатай байсан. “Сүүн завод” дээр сүүний сепаратор гэдэг, босоо хүний өндөртэй, намуухан хүнгэнэсэн дуутай, угсармал, хөнгөн цагаан төхөөрөмж газарт суурилагдсан байдаг байлаа.

            “Сүүний сепаратор” сүүг гурав ангилан ялгана:

            1.Цөцгий                             

            2.Пахт

            3.Цэхэр сүү буюу шингэн сүү

            Сүүн завод дээр цэхэр сүүг “хаягдал” гээд тоож ашиглахгүй, зүгээр л, нүх шуудуу ухаад асгачихна.Түүнийг нь золбин нохой долоовол долооно, үгүй бол үгүй хэвтсээр ширгэх юм уу өмхийрнө. Завсрын бүтээгдэхүүн, -пахт гэж, уухад зөөлөн амттай, тослогдуу шаргал шингэнийг нь над мэимйн өлөв долов ходоодтой хүүхдүүд гуйгаад уучихдаг, сүү машинддаг ах нар ч нэг их харамлахгүй өгчихдөг байж! Хожмоо нам, засгийн шийдвэр гарч “цэхэр сүү”-г асгахыг хорьж, “шингэн сүүний ааруул” гэдэг юм засгийн даалгавараар хийж эхэлсэн ч тэр өнжсөн аргал шиг хөхөвтөр, яс шиг хатуу “ааруул”-ыг дааж идэх хүн байхгүй, даалгавар өгч хийлгэсэн дарга нар нь байтугай залуу гөлгөн нохой ч хазаад элтлэхээргүй “цахиур” байв.

            Өнөөдөр, миний үеийнхэний танил тэр ““сүүний сепаратор” Монголд устсан ч яг түүний үйл ажиллагааны зарчимаар ажиллагч нийгмийн механизм оронд нь бий болжээ. Өнөөгийн Монголын улс төр-эдийн засгийн “ардчилал” яг л өнөөх ““сүүний сепаратор” шиг, нийгмийг доорхи 3 давхаргад ялгаварлан хуваав:

            А. Хөрөнгөт давхрага буюу Төр – Бизнесийн олигархи бүлгийнхэн; /Үйлдвэр худалдаа, компанийн эзэд, том эрх мэдэлтнүүд/

            В. Завсарын давхрага буюу цалингаараа ч юмуу хөдөлмөрийн орлогоор амьдрагсад; /Ченжүүд, дамын наймаачид, гүйцэтгэх албаны ажилтанууд, халаасны хулгайчид, рок-поп-шоу урлагийнхан, янханууд/

            С. Ядуучууд буюу “эмзэг бүлгийнхэн”;

            Зарим хариуцлагатай сонин, хэвлэлүүдэд нийтлэгдэж буй статистикаар бол А,В,С давхрагынханы нийт хүн амд эзэлж буй тус тусын хувь: “А”-4%, “В”-16%, “С”-80% гэсэн харьцаатай байна.

            Энэ харьцааны цаашдын өөрчлөлт, шилжилтийн шугамыг өнөөгийн бодот хандлагын нь үндсэн дээр сэтгэлгээний эксраполяци аргаар тодорхойлбол, -“А” давхрагын хувь /4%/ нилээд хугацаанд үл өөрчлөгдөн хадгалагдаж, харин “В” давхрагын хувь /16%/ буурах, “С” давхрагын хувийг /80%/ нэмэгдүүлэх чиглэлээр муруй график зурна.

            “В” давхрагаас “А” давхрага руу шилжих шилжилтийн магадлал бараг тэг /0/-тэй тэнцүү байх бөгөөд ихэнхидээ “С” давхрага руу гулсах үйл явц зонхилох нь эдийн засагт аксиом чанарын үзэгдэл юм.Догикт болоод философид алив юис үзэгдлийн мөн чанарыг шинжлэхдээ, хангалттай хугацаанд үргэлжилсэн үйл явцын нь харьцангуй хийгээд үнэмлэхүй үр дүнгээр нь шинжлэн дүгнэхийг хууль болгодог.Монголын нийгмийн амьдралд өрнөсөн “ардчилал”-ын үйл явцын шинж чанарыг аль аль үр дүнгээр нь тодорхойлоход өнгөрч буй 10-15 жилийн хугацаа бол хангалттай түүхэн мөчлөг буюу “дэвсгэр өгөгдөхүүн” юм. Энэ хугацаанд нийгмийн ардчилал, эдийн засгийн либеральчлал, хүний эрх, иргэний эрх чөлөө зэрэг нийгмийн амьдралын жинхэнэ үнэт зүйлсээр өөрийгөө нэрлэсэн Монгол дахь “ардчилал” гэх “хий үзэгдэл”-ийн бодот тэнүүчлэл монголын улс төр, эдийн засгийн амьдралын бүхий л бүтцийг хамарч, монголын нийгмийг үндсэнд нь “Хөрөнгөлөг ахуйтан”, “Үгээгүй ахуйтан” гэсэн хоёр том бүлэгт хуваан задлав. Монголын “ардчилал”- Сепараторын ялгах, “ангилах” үйл ажиллагаа ч маш шуурхай, эрч хүчтэй явагдлаа. үр дүнд нь шинээр буй болсон “Үгээгүй ахуйтан” хоёр нь марксизмын “ангийн онол”-оор бол “мөлжигч анги” буюу хөрөнгө эзэмшигч, “мөлжүүлэгч” буюу хөдөлмөрөө завшуулагч “хөлсний ажилчин анги”-ийн шинж чанартай ч манай “Үгээгүй ахуйтан” нь монгол үндэстний онцгой, эндомик чанартай аж төрөгсөд юм. Учир нь “Үгээгүй ахуйтан”-д хөлсний хөдөлмөрчид, малчид, тариаланчид зэрэг жижиг өмчтөн, бага цалинтай төрийн албан хаагчид, үйлчилгээний ажилчид, тэр бүү хэл, эрдэмтэд, зохиолчид ч байх төдийгүй, үй олон ажилгүйчүүд, траншейныхан, хог түүгчид, ихэнхи оюутнууд, хөдөлгөөний хомсдолтой иргэд цөмөөрөө багтана. Эд нар болбаас Марксист онолын сонгодог утгаар нийгмийн тэргүүний ухамсартай “хөдөлгөгч хүч”- жинхэнэ “ажилчин анги” биш юм. Гэвч нэгэн гамшигтай, магадгүй, хэтдээ нийгмийн гүн гүнзгий хямрал, самуурал, утгагүй дажинд хүргэх уршигтай хар аюулыг дотроо агуулж буй нь “Хөрөнгөлөг ахуйтан”,“Үгээгүй ахуйтан” хоёрын хооронд “Ангийн тэмцэл”-ийн хэлбэртэй зөрчил, сөргөлдөөний үр хөврөлийг боловсруулж, тодорхой тодорхой эрх сонирхолын хөдөлгөөн, гудамжны цуглаан, эсэргүүцлийн жагсаал болон хувирч буй нэн шинэхэн үзэгдэл бөгөөд эдгээр үйл явцын гүнд антигонист шинж агуулгатай үйлдэл, үг яриа илт илэрч байгаа явдал юм.

            Антигонист сэрэхүй, сэтгэл хөдлөл, үзэл чиглэл нь цааших явцдаа “Ангийн тэмцэл”-ийн ухамсартай болоод ухамсаргүй хэлбэр, агуулгатай үйл ажиллагааны урьдчидсан практик болж хувирдаг. Чингээд нийгэмд асар хохирол, сүйрэлтэй катастроф чанарын үйл ажиллагаа руу гүнзгийрч, нийгмийг ул сууриар нь донсодгох алив хүсэшгүй хүчирхийлэлд хүргэдэг.

            Монголын нэн шинэ түүхийн 15-16 жилийн мөчлөг хугацаан дахь нийгмийн бодлого, практик үйл ажиллагааны үр дүнг толь мэт тусган харуулж буй улс төр – эдийн засгийн үйл явц эцсийн дүндээ ард түмний олонхийн /80%/ амьдралыг ядууруулж, ажилгүйдэл, архидалт, өлсгөлөн, өвчин зовлон, гэмт хэрэг, авлига, хээл хахууль, ил далд хүчирхийллийн золиос болгож сөхрүүлсэн сөрөг дагаварт үйл явц болж, цаашдаа ард түмний хувьд улам үгээгүйрэх, зэрлэгших, хүний амьдралын утгын гээгдэх хор хөнөөлтэй эрсдэлийн он жилүүдийг төгсгөлгүй үргэлжлүүлэх, “түүхийн хонгил”-ыг л ухаж байна. Ийм “хүлээн зөвшөөршгүй” үр дагавартай үйл явцыг зогсоох, өөрчлөх, жинхэнэ ардчилал, жинхэнэ хүмүүнлэг харилцаа болгон хөгжүүлэх, нийгмийг уруудуулж буй гажуудалын гамшигаас хэрхэн аврагдах асуудлыг нийгэмд хариуцлагатайгаар тавихгүй ужигруулах нь нийгмийн сэтгэлгээний “гэмт хэрэг” гэж “Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн үзэж буй юм. Ард түмний олонхийн хувьд ямар ч ардчилалгүй  “Ардчилал”-аас хэрхэн аврагдах вэ? Яагаад? гэдэг асуултанд хариулахын тулд, юуны өмнө, нийгмийн маань амьдрал дахь олон Бурууг буюу бодот Үнэнийг үнэнээр нь харах, үнэнээр нь ойлгох шаардлагатай болов.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

Ер ойлгоогүй, эсвэл, “түүхий” ойлголттой ардчилалын нөхцөлд үүсэх нийгмийн нэгэн согог үзэгдэл нь,-“үүрэггүй” гэж тодорхойлж болохуйц “хөнгөн ачаат” төр үүсэх явдал юм. Монголын улс төрийн тогтолцоог бужигнуулж буй “ардчилал”, “шинэчлэл” хэмээх шоколад түрхсэн нүүртэй үйл явцуудаар, мөн удаа дараагийн сонгуулиар /Ялангуяа, 2004 оны “мөнгөний “ сонгуулиар!/ ард түмнийг төлөөлөн засаглах эрх шагнагдсан “монголын төр” хэмээх улс төрийн институц нь монголын нийгмийн амьдралд “үүрэггүй” төр гэж нэрлэгдэхээр үлбэгэр сул, зах зээлийн урсгал үйл явцуудад жолоо мэдүүлсэн, “төрийн эзэнгүйдэлт” гэж томъёолохоос өөр аргагүй идэвхигүй, хариуцлагагүй, тэгэх мөртөө, дотоод хямралт, эдийн засгийн ашиг сонирхолын олон бүлэглэлийнхээ улмаас эв нэгдэлгүй, улс төрийн нэгдмэл онол ойлголтгүй эрээвэр хураавар хүмүүс, хүчний бөөгнөрөл болсон үзэгдлийг улс төрд үүсгэв.

“Үүрэггүй” төр нь зах зээлийн өөрийн хууль гэгчид яс захирагдах, нийгмийн амьдралд, ялангуяа, эх орны эдийн засгийн амьдралд голдуу чөрөг үр дагавартайгаар лавширч буй /хүн амын тал хувийг /46%/ ядуурал, гуйланчлалд сөхрүүлсэн/ үйл явцын зохицуулалтанд аль болох бага оролцоотой үйл ажиллагаа явуулах ёстойгоо үргэлж сурталчилдаг ч, үнэнхээр ч манай эдийн засагт ард түмний олонхийн эсрэг шинж чанартайгаар өрнөж буй үйл явцуудад нүдээ боон нүүрээ ширлэн хандах мэт эс оролцдог ч энэ “эс оролцоо” нь уг чанартаа тэрхүү эдийн засгийн бусармаг үйл явцын идэвхижилтэнд хамгийн идэвхитэй оролцож буй хэлбэр юм.

Монгол дахь капитализм, “нүүргүй” мөлжлөгийн харилцааг нөхцөлдүүлж буй зах зээлийн үйл явцыг эеэрүүлэх замыг эс хайн, зохистойгоор чиглүүлэх үйл ажиллагаа эс явуулан, ард олны эрх ашгийн хамгаалалтын үүднээс ямар нэг зөв зүйтэй зохицуулалтанд үл оролцон “элгээ эвхэн” сууж буй төр бол, нидэртээ нийгмийн сөрөг үйл явцад л харин тууштай, хүчтэй оролцож буй төр болно. Төрийн “эзэнгүйдэл” нь өнөөдөр нийгмийн ядуулаг олонхи, хөрөнгөлөг “цөөнх”-ийн хоорондох ялгаралыг гүнзгийрүүлэх, цаашдаа, нийгмийн харилцааны хямралыг хурцатгах нэг гол хүчин зүйл болон хувирч буй тул “Үүрэггүй” төр нь нийгмийн оршихуйн задрал, эмх замбараагүйдэл, хууль ёс-хэв журмын “чөлөөт” зөрчил, нийгмийн хар хүчнүүдийн дур зоргын эрхшээл ноёрхол зэрэг үзэгдэлд туйлын эерэг нөлөө, оролцоо, хамаарал бүхий субъект боллоо.

Төрийн “үүрэггүйдэл”-ийг бий болгогчид, талархан турхирагчид өөрөө өөрсөддөө “ажлын ачааны хөнгөлөлт”-ийг санаачилж, тэр “хөнгөлөлт”-өө тайлбарлахдаа, “нийгмийн үйл явц өөрийн дотоод хуулиар, зүй тогтолынхоо дагуу өрнөх ёстой! Төр оролцох ёсгүй! Нийгмийн амьдрал бүхэлдээ зах зээлийн харилцаагаар зохицуулагдана! гэсэн үзэл суртал явуулж, төрийг нийгмийн үүрэг хариуцлагаас нь дайжуулах, ачааг нь нуруунаас нь иеханикаар авч хаях, ирээдүйн түүхийн “шүүх”-ийн өмнө XX зууны эцэс, XXI зууны эхэн үеийн Монголын нийгмийн гажуудалт  харилцаанд “Төр оролцоогүй!” гэсэн мэлзээтэй хоцроох зорилго агуулж байна. Ийм “оролцоогүй”, зөвхөн  “хажуунаас ажиглагч” үйл ажиллагаагаараа өнөөгийн Монголын төр нийгмийн харилцааг “системийн хямрал”-д хүргэх, өөрийн үйл ажиллагааны “хэрэгцээгүй”-г мөд нотлох үйл явцын идэвхитэй “оролцогч” болж буй парадоксыг ажиглахгүй байна. Юу гэвэл, үүрэггүй төрийн тогтолцоо, үйл ажиллагаа нь улс оронд эрчимжиж буй эдийн засаг – улс төрийн ил, далд гэмт хэрэгүүдийг “хөгжүүлэгч” хуулийн цоорхойг хамгаалагч “машин”, мөн зохион байгуулагчийн л үүрэг гүйцэтгэгч болон үлдэж байна.

Ард олонхийн амьдралын ядуурал, ажилгүйдэл, сэтгэл санааны уналт, гутрал, амиа хорлолт, хүмүүсийн дотоод харьсал, үл ойлголцол, харгис хэрцгий харьцаа зэрэг нийгмийн харилцааны “гоц халдварт тахал”-ын тархацыг зогсоох, үндэс шалтгааныг нь ард түмний ахуй амьдралын дээшлэлтээр таслах үүрэгтэй “төрийн ачаа” өнөөдөр хоосорч, төр үндсэндээ хэргээ барах, нийгмийн доройтолын шуурганд “хүчгүйдэх”, ингэснээр, үйл ажиллагааны цагаатгал үгүйсгэгдэхэд хүрлээ.Өнөөгийн төрийн функцт юунд оршиж байна? гэвэл улс төр – эдийн засгийн олигархийн шинжтэй “хүчирхэг цөөнх”-ийн л бизнес- санхүүгийн эрх ашигт үйлчлэх, хөдөлмөрийн бус үйл ажиллагааны орлогоор бий болсон хуримтлалыг хөхиүлэх хийгээд хамгаалах хуулийн орчинг бүрдүүлэхэд оршиж байна.

Төр үндсэн үүргийнхээ /нийт ард түмний амьдралын түвшинг нийтэд нь зааггүй дээшлүүлэх/ эсрэг гүйцэтгэж, төрийн институцийн алба, эцсийн дүндээ, зөвхөн татвар хураалт-хуваарилалт-бизнесийн “шугаман” үйл ажиллагаа л болж буй бодот үзэгдэл нь ард түмний бухимдал, дургүйцлийг хаа сайгүй төрүүлж, нийгмийн хурц зөрчил рүү түлхэж эхлэв. Уг нь бол, улс орны эдийн засгийн зонхилох үйл явцад төрийн оролцох оролцооны хэм хэмжээ зах зээлийн “дотоод зүй тогтол”-оор” тодорхойлогдох нь зөв, гэхдээ тэр “дотоод зүй тогтол”-оороо тлэрхийлэгдэж буй бодот ахуй нь  өөрийнхөө нийгмийн мөн чанараар “нэг л биш” хойшлоготой, “цаанаа л биш” үр дүнд хүргээд байгаа үр дагавартай байгаа нөхцөлд тэр үр дагаварыг өөрчлөхөд “гаднын“ буюу төрийн шийдвэртэй оролцоо, зохион байгуулалт зайлшгүй нь амьдралаас илт харагдаж байна. Энд “гаднын“  гэдэг нь, хилийн чинадаас гэсэн үг бус, харин “хажуугаас” буюу ард түмний санаа оноо, мэргэн ухааны “онцгой эрх”-тэй оролцоо, тэдэнд үнэнчээр зүтгэгч эрдэмтэд мэргэд, ардач сэтгэгч, сэхээтэнүүдийн бодрол, сэтгэмж, үзэл онооны туслалцаа, цаашлах юм бол, бүүр “дээрээс”, өөр, дээд оюуны оролцооны хүч нэн хэрэгтэй гэсэн үг. Харин, харамсалтай нь, өнөөгийн хүн төрлөгтөн, тэр дотроо, ялангуяа монголчууд бид, Тэнгэр Бурханаас даанч тасарч холдсон, Бурханы оршихуй, харилцаа оролцоог огт ойлгохгүйнхээ улмаас Бурханыг үл хэрэгсэгч, амьдралдаа үл уригч, сэтгэл бодлоо үл ханьсаагч оршигчид болсон тул Бурханы оронд эсрэгээр нь, ад зэтгэр, албин шимнус тэргүүт адгуусан төрхийн муу юмсын эрхшээл нөлөөлөлийн оролцоонд найр тавих магадгүйг үгүйсгэх аргагүй юм…

“Үүрэггүй” төр үүрэггүй албан хаагчидаас бүрдэх нь ойлгомжтой.Өнөөдөр Монголын төрийн албаны боловсон хүчний бодлогод ганц л хүчирхэг “шалгуур” үйлчилдэг. Энэ нь, юуны өмнө, тухайн хүний хөрөнгө санхүүгийн чадавхи, бэл бэнчингийн нөөц! Ганц үгээр, -Мөнгө! Мэдлэг, мэргэжил, боловсрол, сэтгэлгээний бүтээмжийн чадвар зэрэг “IQ” үзүүлэлт, хүн мөс, эх оронч үзэл, ардач элэг, хүнлэг ичгүүр, айдас, шудрага ариун чанар зэрэг ёс суртахуунлаг үзүүлэлт, эцэст, бэлгэ билгүүний хөгжил, гэгээрэл, дээд чинад орнуудаас шившдэг хэл зар, мэдээлэл, зөн совин, далд ухамсарын урсгалыг хүлээн авах мэдрэмжийн түвшин зэрэг эрчимлэг чадварын үзүүлэлт, шалгуурын талаар төрийн боловсон хүчний бодлогод ямар ч ойлголт алга! Төр нь жинхэнэ утгаараа, хүний оюуны хийгээд сэтгэлийн диалектик, мөн, дээр нь, дотоод ертөнцийн нь эрчимлэг хөгжлийг хангах “зохион байгуулалт”-ын үйлчилгээ тул өнөөдрийн төрийн боловсон хүчний сонголтын практикт ноёлж буй гол шалгуур,-хөрөнгө мөнгөний хэмжээ, нас, зүс, ойр зуурын ярианы англи хэл /”баарны“ үйлчилгээ шиг!/ оочин цоочин хэрэглээний компьютерийн мэдлэг, дадлага мэт нь тун инээдтэй “шалгуур” юм.

Өнөөдөр ард түмэн цээжин доторхи цухалдалаа гадагш гаргахгүй, ил дуугарахгүй л байгаа болохоос бус дотроо, ам амандаа бол “Төрийн түшээдийн шалгуур нь “хавтас” нь бус толгой нь , өмчилсөн хөрөнгө /компани/ нь бус эзэмшсэн эрдэм, авъяас, сэтгэлгээний нь шинэчлэгч, бүтээгч чадвар, ул суурьтай туршлага дадлага нь байх ёстой!” гэж өгүүлэлдэн буй чимээ Туулын хөндийг хашсан дөрвөн их уулаа ч шилгэлүүлэхээр хүчтэй сонсогдсоор л байна. Даанч хамгийн зөв юм  хамгийн хэцүү байдаг жамаар энэ сонголтын шалгуур Монголын “Үүрэггүй” төрийн “хөнгөн алба”-нд хүнддээд байгаагаас эс хэрэгждэг. Хэрэгждэггүй зөв хичнээн хэрэгтэй байлаа ч “хэрэггүй юм” болж хаягддаг зуршил манай амьдралын жирийн үзэгдэл юм.

Төрд ямар улс цуглана, ямар шинж чанартай суыъект голлоно, тийм шинж, онцлогтой улс төр тухайн цаг үед давамгайлах нь хууль тул төрийг үүрэгтэй, “ачаа”-тай, хүчтэй төр болгох тогтолцоог улс төрд хэвшүүлэх шинэчлэлийг цаг алдалгүй хийхэд нийгмийн сэтгэлгээ чиглэгдэх ёстой.Хүчтэй төр гэдэг бол нийгмийн амьдралд хамгийн идэвхитэй оролцоотой төр юм.Тийм төр нь “албан байгууллага” болон зохион байгуулагдаж, дээрээс засаглаж буй төр бус, харин хөгжлийн диалектикаар өөрийгөө халах түвшиний хөгжилдөө хүрч буй буюу хүний /ард иргэдийн/ дотоод ертөнцийн “өөрийн хяналт”, өөрөө өөрийгөө захирах ёс суртахууны хориг цээрийн ухамсар, мэдрэмж л засаглалын дээд эрх болон хувирах үеийн төр болно.Цэвэр ёс суртахууны “захиргаадалт”-ын хэлбэр нь төрийн жөгжлийн дээд, “далд” хэлбэр гэж үзвэл зохино. Ёс суртахууны хориг цээрийн ухамсартай нэгдэж, хүний сэтгэл оюуны гэгээрэл, ухаарлын гүнд оршиж, хүнийг хүмүүн бус чанаруудынхаа эрхшээлд автахаас “хүчирхийлэн” хамгаалж, тийм “хүчирхийлэл” –д автсан иргэн ч өөрөө огт гомдохооргүй, эсэргүүцэхээргүй, харин өөртөө л гомдож, өөрийгөө зэмлэж, алдаандаа гэмшиж, биеэ засахаар аванхайлахуйц ач ивээлтэй “хүчирхийлэл” явуулах л төрийн жинхэнэ үүрэг гэнэ. Нөгөө талаас ард түмнийхээ чинээлэг амьдралын тулд “даагдашгүй ачаа”-г даах /хөнгөлөх бус/, “хөгжлийн зовлон”-г ард түмэнтэйгээ цэг үлвж туулах үүргийг төгс төгөлдөр гүйцэлдүүлсэн нөхцөлд л сая төрд ард түмнээс “төрийн эрх “ шагнагдана. Энэ эрх, -ард олныг жинхэнэ хүн болгох нийгмийн нөхцөлийг хангахын тулд л ард иргэдийг захирах, цагдах, гэм алдаандаа гэмших ухамсарын гэгээгээр хэсээн засаглах эрх! Зөвхөн ийм үйл ажиллагаатай төрд л нийгмийн харилцааг зөв зохистой зохион байгуулах хүч чадал оршино. Мөн,нийт ард түмний хүндэтгэл булаасан “хүчирхийллийн машин” байх эрх олгогдоно.

Төр иргэний харилцааны хөгжил тэр хоёрын аль алины үүрэг, эрхийн диалектик нэгдлээр л хангагдана.Төрөөр зохицуулагдаж буй ард иргэдийн эрх чөлөө нь хүн өөрийнхөө үүргээс чөлөөлөгдөх бус, харин эсрэгээр, үүргэндээ “хүлэгдэх”-ийн утга бүхий ойлголт юм.Үнэмлэхүй утгаараа,-хүн ахуй ертөнцийн ихэнхи материаллаг хэрэгцээнээс бие махбодоо ч, сэтгэлээ ч ангижруулах “дотоод тусгаар тогтнол”-ыг олж буй үйл явц юм.

Нийгэмд эзлэх иргэний эрхийг авч үзэхдээ, бусдын эрхээр өөрийнхөө эрхийг хязгаарлах ухамсар, өөрийнхөө эрхээс түрүүнд бусдын эрхийг хангах үүрэг гэж үзэх нь иргэний үүрэг, эрхийн диалектик нэгдлийг хангах үндэс болно. Энэ бол иргэншлийн “үндсэн хууль”!  Хүний эрх, эрх чөлөө бол нэг их бардархаж түрээ бариад зориулагдсан “үнэт зүйл” биш, харин нийгмийн бусад гишүүдтэй харилцах харилцаандаа хүнлэг ёс, хүндэтгэл, ойлголцол, сэтгэлийн урам, амьдралын бодот тус дэмийг дээдлэх ухамсарын өндөр шат буюу харилцааны хөгжингүй соёл гэж ойлгох ёстой үзэгдэл. “Хатуу хушга” гэж нэрлэгддэг зан араншинтай, “өөрийн бодол”-той этгээд, зөдгий хүнийг ч бусадтайгаа ав адилхан үнэ цэнтэй, нийгмээс ав адил үнэлэмжтэй, адил тэгш эрх чөлөөтэйг уг хүнд ухамсарлуулах л чмагт нийгмийн сэтгэлзүй, ёс суртахууны шаардлага болж ирсэн. Энэ үүрэг, шаардлагыг нийгмийн харилцааны хэв журам болгох үйл ажиллагаа л нийгмийн зохион байгуулалтын хамгийн зөв, бөх үндэс болж байдаг. Иймд цаашдаа “үүрэггүй” төрийг үүрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор нийгэмд зохицуулагдах ёстой нэг гол асуудал бол нийгмийн харилцаан дахь төр, иргэний үүрэг, эрхийн харилцааны гажуудалыг арилгах, нийгмийн гишүүдийн үүргийг эрхийн нь дээр; ёс суртахууны хориг цээрийг эрх чөлөөний нь дээр тус тус тавих харилцааны соёл, зан заншилыг нот нөр хэвшүүлэх явдал юм.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

Монголчууд бид хүн төрлөгтний ихэнхи хэсгийн нэгэн адил хүний нэгэн “гайхууштай” чанарын хамгийн сонгодог загвар болохуйц үндэстэн юм.Энэ “гайхууштай” чанар нь, -сэтгэлгээний хойрго чанар! Үүнийг, шулуухан хэлэхэд, сэтгэлийн залхуурал гэж нэрлэж ч болно.У.Черчилийн нэг үгийг манай улс төрчид олонтаа иш татдаг.Би үг бүрчлэн яг санахгүй байгаа ч санааг нь ойролцоогоор илэрхийлэхэд, “Ардчилал бол тийм ч өөдтэй зүйл, гэхдээ, түүнээс дээр, илүү сайн зүйлийг хүн төрлөгтөн олоогүй!” гэсэн утгатай үг байдаг.

            Улс төрийн үйл явцад консерватив хандах нь зөвдөх тохиол ч байдаг, бас буруудсан тохиол ч түүхэнд зөндөө бий.Эерэг, сөрөг хоёр тал хоёулаа боломжтой, хоёулаа эрсдэлтэй, тэгэх мөртөө аль нь ч амжилтанд хүргэх өөр өөрийн магадлалтай энэ үзэл, хандлага, аргазүйд жаахан шүүмжлэнгүй өнцгөөс хандаж, У.Черчилийн хэлсэн “Ардчилалаас илүү сайн зүйлийг хүн төрлөгтөн одоо хүртэл олоогүй!” гэсэн ойлголтыг бодож үзвэл, тэрхүү, “илүү сайныг олоогүй” гэдэг тайтгарал , цагаатгалын цаана, далд үндсэнд нь, хүн төрлөгтний сэтгэлгээний залхуурал оршиж байгааг ухаж болно. Сэтгэлгээний хойргошил, консерватив хандлагаас залхуурал руу, залхууралаас нийгмийн идэвхигүй ажиглалт руу, эсвэл, үргүй хоосон софист цэцэрхэл рүү, эсвэл бүүр, сэтгэлгээний хүлцэл, боолцлогдол руу шилжих нь үерийн ус жалга уруудах шиг чөлөөтэй, Б.Наполеоны сүүрсэн алдан хэлснээр, “аугаа ихээс инээдтэйд хүрэхэд ганц алхам” гэдэг шиг төвөггүй замтай.

            “Ардчилал” гэдэг муу талтай сайныг яагаад хүн төрлөгтөн шүтэж бүх нийтээрээ “хормойдон” хошуурч байна вэ?Яагаад гэвэл, муугүй сайныг, цэвэр сайныг, төгс сайныг эрэх, эрлийнхээ үр дүнд олох сэтгэлгээний тэмцлээс төвөгшөөгөөд, залхуурлын консерватизмд үзэл бодлоо хүлүүлчихээд байгаагаас юм.  “Ардчилал өөдтэй биш!” гэдгийн, дээр нь тэгээд, “ардчилал”, “хүний эрх”, “сэтгэлгээний эрх чөлөө”, ““ардчилсан төр”, “чөлөөт, ардчилсан сонгууль” гэх мэт сайхан хэрнээ хоосон, хийсвэр, ямар ч бодот хэмжүүргүй үгсийн цалигийг толгойдоо сийлчихээд аман дүйвээнээр хөхиж, нийгмийн амьдралын урсгалд хөл алдан хөвж явдагийн “сонгодог” жишээ нь өнөөгийн монголчуудын улс төрийн амьдралын дүр төрх юм. Энд хүн төрлөгтний дийлэнхи олонхийн сэтгэлгээний залхуурал монголчуудын сэтгэлгээний хэв шинж, үйл ажиллагаагаар дамжин гайхалтай тод илэрдэг.Ялангуяа, монголын улс төрийн амьдралын үйл явцад монголчуудын туйлшрангуй чанар ч, мөн, консерватив “дүлэгнэл”, амьдралын ядуурал, эдийн засгийн болоод улс төрийн тусгаар тогтнолын хуурамчийн бодот үнэн, нийгмийн сэтгэлгээ-онол үзлийн хоосрол, амьдралын ерөнхий хэв загварын дууриамал, хуулмал төлөвшил…цөм галт шилэнд тодрох лугаа адил илт, хурцаар тодордог.

            Бид нийгмийн сэтгэлгээнийхээ залхуурал, үзэл бодлынхоо гуйланчлалаас ангижрах, тэгээд, үндэсний биеэ даасан сэтгэлгээний цогц тогтолцоонд хүрэхийн тулд иддэг хоол хүнснийхээ нэг төрлөөс хавьгүй олон тооны шинэчлэл, өөрчлөлт сэтгэлгээндээ хийх шаардлагатайг амьдралынхаа бүхий л хүрээнээс харж болох ч наад захаас нь холтлоход л, дутуу дулимаг ойлголттой, эсвэл бүүр хахь буруу ойлголттой, магадгүй, огт ойлгоогүй “Ардчилал”-аас монголын нийгмийн амьдралд үүсч буй зарим тун ойлгомжтой, гажуудалт үзэгдлүүд өдөр тутам нүд чичилж байна.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

ОХУ-ын эрдэмтэн Э.Мулдашев “Гимлайд явуулсан судалгааны гайхам үр дүн: Хүн мичнээс үүсээгүй” гэдэг сонирхолтой номондоо/Орчуулагч М.Пүрэвжав/ “Байгал дэлхий дээр түүхийн хувьсгалаас гадна доройтох хувьсгал бас оршдог бөгөөд энэ нь хүн зэрлэгших үзэгдлээр илэрдэг” гэжээ. Э.Мулдашев авгай энд хэдийгээр Индонез, Шинэ Гвиней, Австрали, Вьетнам, Чили, Бразили, Африкийн ширэнгэ шугуйдаар тааралдагч зэрлэг болон хагас зэрлэг отог оигуудыг оноосон хэлж байгаа ч иргэншсэн, техникжсэн хүн төрлөгтөнд ч нүүрлэж болох нийгмийн эмгэнэл, гамшигийг төсөөлсөнтэй ялгаагүй. Тэрбээр хүн зэрлэгших үзэгдлийг нийгмийн харилцааны шинж чанартай дам холбож, үндэс  шалтгааныг нь тухайн зохиолдоо гүнзгий задлан шинжлээгүй орхисон ч уг үзэгдлийг хүний тархины хөгжлийн хомсдолтой холбон зөв зүйтэй тайлбар хийжээ.

Хүний тархины хөгжлийг доод шат руу нь уруудуулдаг нийгмийн харилцааны нөлөөлбөр /энд би, хувь хүмүүс бол нийгмийн “бүтээгдэхүүн”-ий хувьд нийгмийн харилцааны шинж чанараар тодорхойлогддог гэж үздэг марксист үзэл баримталж байгаадаа зовохгүй байна. Зовохгүй байгаа маань зөрүүд гөжүүдээ бус, нийгмийн үнэнд байгалийн үнэнтэй адил бодот зүй тогтол агуулагддаг, тэр зүй тогтол үл хувьсах мөн чанартайгаас юм/ хувь хүний “зэрлэгших” үйл явцын эхлэл, даамжралд амьдран буй нийгмийн нь нөхцөл, харьцаа хэрхэн нөлөөлж чухам юу үндэс шалтгаан нь болдогийг, тэгээд, тодорхой нийгмийн  хүрээлэлд оршигч хувь хүний харьцаа, оюун сэтгэхүй, сэтгэл зүй, амьдрах аргад ямар гажиг өөрчлөлт орж, юунд хөтөлдөгийг монгол дахь жишээнд тулгуурлан авч үзэж зарим лүгнэлт хийх нь манай нийгмийн сэтгэлгээний нэг тулгамдсан зорилго болжээ.1990 оноос хойш Монголд хэвшин буй “ардчилсан” хэмээх , тэгэхдээ, жинхэнэ ардчилалыг дутуу, саармаг олгосон буруу тодотголтой нийгмийн тогтолцоо нь хувийн өмчийн сэтгэхүйт аливаа нийгмийн байгуулалыг ямагт сүүдэр мэт дагаж ирсэн нийгмийн “тогтмол” үзэгдэл,-нийгмийн задрал, өрсөлдөөн, үл итгэлцэл, далд хууран мэхлэл, ил урвалт, эвдрэлцэл, дайсагнал зэрэг дотоод хямралт үйл явцын нөхцөлийг бүрдүүлснээр XX зууны эцэс XXI зууны эхэн үеийн Монголын түүхэнд “нийгмийн зэрлэгшил” гэж нэрлэхээс өөрөөр нэрлэх аргагүй ноцтой үзэгдлийг нийгмийн амьдралд шинээр үүсгэв. “Нийгмийн зэрлэгшил” дараах үйл явцаар тодорхойлогдож байна:

-Нийгмийн амьдралд хээл хахууль, авлига, олигархи хуйвалдаан, далд мафиас эхлээд хулгай дээрэм, аллага таллага, нууц зохион байгуулалттай бүлэглэлийн хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаа хүртлэх хүнд гэмт хэргүүд үйлдэгдэж, жилээс жилд газар аван гаарч, эцэст нь эдийн засгийн мөлжлөгөөр нөхцөлдөж буй ард түмний амьдралыг ядуурал, ажилгүйдэл, өмч эзэмшлийн асар зөрүүтэй ялгаа нийгмийн харилцааг хямралд оруулав.

-Нийгмийн ухамсарын механизмууд анархизмд идэгдэн,жинхэнэ ардчилал, эрх чөлөөнд хүргэх бүтээлч, оюунлаг, шудрага хөдөлмөрийн ойлголт нийгмийн гишүүдийн сэтгэхүй, сэтгэлзүйд устав.Оронд нь юуны үнээр ч бай хамаагүй, ямар аргаар ч бай хамаагүй, зөвхөн “өөрөө л орших” сэтгэхүйт олонхи нийгмийн харилцаанд зонхилох болов. Хүний хүн чанар хийгээд ариун, гэгээн, баатарлаг үйлсийн идэвхи, тэмүүлэл бараг ариллаа.

-“Үүрэг”-ээ гишгэсэн “Эрх” эдлүүлэгч хөрөнгө, мөнгөний засаглалын хэмжээ хязгааргүй диктатур, нөгөө талаас, нийгмийн хууль ёсоор дураараа тоглогч, “хуульгүй эрх чөлөө” нь нийгмийн ёс суртахууныг өнө мөддөө сэхэхээргүй доройтууллаа. Нийгэм бүхэлдээ оюун санааны хоосролд орж, эх орон маань улс үндэстнийхээ түүхийн өмнө ямар нэг хариуцлага хүлээх ямар ч үүрэггүй, дэл сул, “үл зөвшөөрөгдөх эрх чөлөөт”, “илүүдэл” хүмүүсийн амьдбнхаа цаг хугацааг нөгчөөх баларлаг боломжит газар нутаг, орон зай болж хувирав.

XXI зууны эхэн үеийн Монголын болхи, прагматист нийгмийн харилцаа “нийгмийн зэрлэгшил”-ийг тээх, торниулах бохир хэвлий болоод зогсохгүй, өөрийн далд мөн чанараараа, хүний сэтгэхүй, сэтгэлзүйг хүмүүнлэг оршихуйд харш, эрүүл бус, урвуу чиглэлээр “хөгжүүлэн” тасралтгүй үүсгэгч болсоор байна.Амьдралыг ойлгох хүмүүсийн ойлголт, бодот үйл ажиллагаа нь эцсийн үр дүндээ нийгмийн оюунлаг хөгжлийг зогсоож, хүний дотоод ахуйн хөгжил, төгөлдөржилтийн хэрэгуээг нэн түрүүн хангах шаардлагыг эдийн засгийн бодлогоос шахан гаргав. Оюун санааны хөгжлийн эрэлт хэрэгцээгүй, дотоод соёл, иргэншил, гэгээрлийн ямар ч шаардлага шахаасгүй “газардмал”, “махбодлог” ахуй нийгмийн нөхцөлд нийгмийн гишүүд өөрсдийнхөө хийж бүтээгүйг хэрэглэх, махбодынхоо дорд, материаллаг, физиолог хэрэгцээг өрөөл бусдын /бүтээгч иргэдтэй улс орны/ үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнээр ханган, тэдний адил тансаг, эрхэмсэг аж төрөх “хэрэглээний донтолт” үүсдэг нь нийгмийн зэрлэгшилийг буй болгогч гол шалтгаан мөн. Өөр нэг субъектив хүчин зүйл нь, -нийгмийн харилцааны зохист тэнцвэрийн гажуудал юм.

            “Нийгмийн зэрлэгшил” нь зах зээл, таваар-мөнгөний харилцаанд нухчигдаж сөхөрсөн нийгмийн зонхилогч доод хэсгийг хөрөнгө чинээлэг давхрагынханд хорсох, эгдүүцэх, үзэн ядах хандлагаар харилцдаг болгохын дээр эд баялагаар ядмаг зүдмэг амьдралтай ч алдар нэртэй, авъяас билигтэй “цөөнх–өд атаархах, хялайн харах сэтгэл төрүүлэх ба эсрэгээр, өөрсдөө амьдралд гутрах, өшрөх, амьдралынхаа сайн сайхны төлөө тэмуэх эрч идэвхиэ алдах, унанги цөхрөнгө үзэл бодлбн дарамтанд оруулна. Энэхүү уур амьсгалын явцад нийгмийн гишүүдийн ойлголцол илт гажиж, эрс хүйтэрч, тэдний харилцаа, хамтын ажиллагааны үр дүн нийгмийни хөгжилд сөргөөр нөлөөлж эхлэнэ. Яагаад гэвэл, нийгмээс хүнд хандах хандлагын гол тодорхойлогч нь гагцхүү хөрөнгө мөнгө болсоноор хөрөнгө мөнгөгүй л бол хүнийг хүн гэж үл тоох, тэднийг ад шоо үзэх харилцаа нь нийгмийн олонхийг хүний мөсгүй адгууслагүйдэл руу эргэлт буцалтгүй түлхэнэ. Нийгмийн ийм олонхитой улс орон XXI зууны иргэншил дэх “хүнбусчууд”-ын “амьд үзүүлэн”-гийн зах зээлт улс орон болж үлдэнэ.

            Хүмүүсийн харилцааны харьсал, цэвдэгшил /угтаа “нийгмийн зэрлэгшил”/ нь ертөнцийн их бүтцийн орчил дахь дээд оюун санааны орнуудаас удирдлагын хэлбэрээр хүн төрлөгтний оюуны санамж, үйлдэлд ирдэг нууцлаг хэл, мэдээ, мэдээлэл, сансрын дохио, зөн совин, бэлгэ зүүд зэрэг “өөр ертөнц”-ийн үйлчлэл, нөлөөлөлтэй харилцах, холбогдох чадварыг хүний махбодод хийгээд аурод бүрэн үхүүлдэг. Хүний нарийн бие, амин цэнэгт орны үйлчлэлээр дамжин идэвхиждэг дээд оюунлаг, сүнслэг эрчим хүч хүний практик үйл ажиллагаанд хийгээд бодот амьдралд материаллагаар оролцогч хүчин зүйл болж байх холбоо харилцаа тасарснаар хүмүүсийн оюун санааны орон зайд асар хүчтэй явцуурал, “хуурайшил”, “үхжилт” идэвхиждэг. Зөвхөн ходоодны хэрэгцээ, секс, махбодын “либидо” л хүний хамаг сэтгэхүй, мэдрэхүйг ажиллуулж, “амьд” байлгаж, хүний танин мэдэхүйн бусад сувгуудыг хаадагаас хүн зөвхөн “биологи биет”-ээр орших, уурагт махбодын хувьд бодисын солилцоо явуулах, бусаддаа “харагдах” гадаад чанарын оршихуйнхаа хэрэгцээг хангах үйл ажиллагааны даавар боловсруулдаг булчирхайнуудыг л ажиллуулаад, бусад сэрэхүй, мэдрэхүйн эс эдүүдийн үйл ажиллагааг зогсооно. Үгүй дээ л “рудимент” зарчимд оруулна.

Дурьдсан бүх нийгмийн болоод биологийн чанарт үйл явцуудаар тодорхойлогдож буй нийгмийн гамшиг, түүхийн “тасрац” гэж нэрлэж ч болохуйц үзэгдэл, – “нийгмийн зэрлэгшил” нь хүмүүсийн харилцаанд хэт газарлаг, материаллаг, амьтанлаг ухамсарын удирдлага, амьдралын зарчим, хэв загварыг тогтоож, нийгмийн харилцаан дахь бүхий д үйл ажиллагааны нь “хөтөлбөр” болж байна.

Бид өнөөдөр манай нийгмийн амьдралд бодтойгоор заналхийлж буй “нийгмийн зэрлэгшил”-ийн үеийг аль болох хор багатайгаар даван туулах сэтгэлгээний болоод практик үйл ажиллагааны эрэл хийх нь Монголын нийгмийн сэтгэлгээнд амин чухал асуудал болжээ. Энд, бидний бодлоор, нэг гол асуудал бол нийгмийн гишүүдийн Үүрэг, Эрхийн зохистой харьцааны гажуудал юм. Шулуухан хэлэхэд, бид өнөө хүний эрх гэж хашгирахаасаа илүү “эрхгүй” байх тохиолдлуудын тухай л их ярих хэрэгтэй болсон мэт. Ойлгоогүй, бүрэн ухамсарлаагүй “ардчилал”-аар олгогдсон эрхийн мөн чанар, хор холбогдолыг нийгмийн амьдралаас тод иомруунаар харсаар хэрнээ улстөрчид, судлаачид, чөлөөт гэгдэх хэвлэл мэдээллийнхэн чиг чимээгүй өнгөрч байна.

Хүн юу хийх, юу ярих, ямар байх эрхгүй вэ? гэдэг асуулт хүний бодол санаа, сэтгэл, үйл ажиллагааны дотоод хяналт, дотоод “цэвэршилт”-тэй холбоотой асуулт! Энэ асуултанд хүн бүр дор дороо хариулж, хамгийн зөв “луужин” чанарын хариултыг нийт хамтаараа олж, түүндээ дор дорынхоо үзэл бодол, үйл ажиллагааг зангидаж, захируулж, үаншихыг үүрэг, хүмүүжлээ болгууштай байна. Хүн бие биеийнхээ эсрэг зогсох, нэг нь нөгөөдөө харшлах, хор хөнөөл тарих эрхгүй нь хууль! Эрхгүй юмаа хийхгүй байх ухамсар, хүмүүжлийг л хүний нийгмийн ёс суртахуун гэж ойлгож болох юм.Ер нь хүний эрхийн тухай үргэлж яриад, чихэнд нь хоногшуулж хатгаад байх нь хүндээ тийм ч тустай сайн “эликстр” биш!Манайд үнэний зориг дутаад, дээр нь хүн өөрийнхөө эрх ашиг, дур таалалын эсрэг хандах хүсэлгүйдээ хэлж чадахгүй байгаа болохоос, үнэндээ бол, /хэрэв хүний зөв төлөвшилд илүү тустайг нь бодвол/ хүний эрхийг хөхиүлээд байх нь ч утгагүй юм. Байгал хүнийг бүтээхдээ, хүний эрхийг нь бус үүргийг нь түрүүлж бодсон, үүргийг нь эрхийн ньурд, “дээр” нь байхаар оноож хуваарилсан мэт санагддаг байтал хүний эрхийг бус үүргийг нь нэгдүгээрт, эрхийн түрүүнд тавьсаныг ойлгоогүй удсан нь хүн төрлөгтний амьдрал, ахуй заншилыг асар харамсалтай алдаанд хүргэснийг хүн төрлөгтний нийгмийн сэтгэлгээ өнөөг хүртэл ойлгоогүй явна.

Эрхийн сэтгэхүй үүргийн сэтгэхүйгээ түрсэнээр нийгэмд хүн хүндээ ханьсах, хүн хүнээсээ зааглагдах буюу ялгаварлагдах, эцэстээ, нийгмийн харилцааны интеграл бүтцийн түвшинд нийгмийн “мөстлөг” үүссэн юм.Нийгмийн “мөстлөг”-ийн түвшинд нийгмийн амьдрал дахь “таталцалын хүч” үйлчлэлээ тэглэнэ. Хүмүүсийн сэтгэл санааны харилцан үйлчлэлд “төв рүү тэмүүлэх хүч” –ний нягтрал,хүчдэл байхгүй бол нийгмийн харилцаа ч мөн задран саармагжиж, хүн бүрийн бодол санаа хувь хувьдаа “цоожлогдсон”, нөгөө талаас, хүн бүрийн дур зорго дор дороо “агсамнасан” тархай бутархай “эрхийн” ч юм уу “эрх чөлөө”-ний нөхцөл болж, тэгснээр нийгмийн сэтгэлгээнд “нийлбэр” чанарын тогтолцоо байхгүй, зөвхөн дур дурынхаа утга руу тэмүүлсэн нэмэх/+/, хасах/-/ нэмэгддэхүүнүүдийн л холилдоон байх болно.Нийгмийн харилцааны оршин тогтохуйг хангагч ерөнхий хүч бол Үүргийг Эрхээс нь чухалчлан үзэгч ухамсарт үндэслэсэн нийгмийн зохион байгуулалт л байх болно. Хүнийг бусад хүнтэй нь ав адил тэгш эрхтэйг, нийгмийн харилцаан дахь эрх, үүргийн харилцааны хувьд яг л математик тэгшитгэл шиг тэнцүү улс төр-эдийн засгийн эрх чөлөө эдлэгч “нийгмийн гишүүн” гэдгийг нийгэмд ухамсарлуулах зохион байгуулалт л нийгмийн харилцааг эеэршүүлж, жинхэнэ ардчилсан, хүмүүнлэг, иргэний нийгмийг бүрдүүлж чадна.Энэ парадигмыг ойлгож амжаагүйгээс манай нийгмийн сэтгэлгээ зөвхөн эрхийг дангаар нь хөхиүлсэн, ялангуяа, хувийн өмчийн “ид шид”-ийг номлосон моно сэтгэлгээ болон хувирч байна. Гэтэл XX зууны эцэс, XXI зууны эхэн үеийн нийгмийн харилцааны хамгийн том сөрөг үр дагавар, -““нийгмийн зэрлэгшил”-д “триптоны сүүлт од”-ны үүрэгтэйгээр нөлөөлж буй “нийгмийн солир” бол чухамдаа өмчийн сэтгэхүй, хувийн өмч хөрөнгийн өрсөлдөөн, тэмцэл л байгаа билээ. Хувийн өмчтөнүүд бол юуны өмнө өмчөө болоод өөрийгөө харамлагч, мөн, хамгаалагч харилцааг хөгжүүлэгч “хүчин зүйлс” байдаг тул цаг түүхэн дэхь хамгийн амь бөхтэй, хамгийн урт удаан хугацаанд эрхээ эдэлсэн  хамгийн их тэсвэртэй “нийгмийн оршигчид” мөн. Тэдний бүхий л үйл ажиллагаа нь өөрсдийнхөө биологийн хэрэгцээг хэд дахин өсгөн хангахад зориулагддаг шинж чанартай ч бусад “биологи биет”-үүдээс нэг гол зарчимаараа ялгарч ирсэн.Юу гэвэл, амьтад үржих, үр төлөө үлдээх инстиктэд захирагддаг бол нийгмийн харилцаан дахь өмчтөнүүд ихэвчлэн өөрийгөө хадгалах, аль болох удаан оршин үргэлжлэх, амьдралаа уртасгах инстикттэй байдаг.

Эцэст, эрдэмтэн Э.Мулдашев авгайн номонд, гадаад далайн тусгаарлагдмал арлууд дээр “байгалийн захиргаан” дор амьдран оршиж буй зэрлэг отог омгийн хүмүүсийн тухай, “зөвхөн агуу их сэтгэлийн хүч ба бүтээлч байдал л хүмүүсийг түргэн зэрлэгшихээс аврах юм!” гэсэн зөв зүйтэй санаа өгүүлснийг нийгмийн харилцааны захиргаанд амьдарч буй “нийгмийн бүтээгдэхүүн”-монголчууд бидний ахуй, үнэнд хамааруулан хэлэхэд, биднийг “нийгмийн зэрлэгшил”-ээс аврах арга зам ч Э.Мулдашев гуайн өгүүлж буй “агуу их сэтгэлийн хүч ба бүтээлч байдал л” байх болно гэж нотлон хэлж болох юм.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

Таны амьдралын хамгийн үнэт зүйл юу вэ?

-Ер нь хүний амьдралын хамгийн үнэт зүйл гэвэл, хүмүүст тус бүтээх чадвар юм. Үүнд:

-Өвдсөнийг эдгээх;

-Ядарсныг тэтгэж баярлуулах;

-Хүний сэтгэл дэх хорын үндсийг таслах; Өөрөөр хэлбэл, гэгээрүүлэх.Миний хувьд гэвэл, дээр дурьдсаныг ухаарсан ухаарал минь надад үнэтэй.Бас сачий төдийлөн хүрэхгүй ч тэдгээрээс санаа гажилгүй хичээн зүтгэдэг өдөр тутмын минь хөдөлмөр миний амьдралын гол үнэт зүйл гэж боддог.

 

Таны нэг өдрийн амьдралын хэмнэл…24 цагийг хэрхэн хуваарилж ашиглавал хамгийн шилдэг ашиглалт болох вэ? /Залуучуудад хандаж/

            -Өдөр шөнийн цагийг хэрхэн хуваарилж ашиглавал хамгийн зохистой болох талаар залуучуудад хандаж бодоход сайн амарч, их ажиллах хэрэгтэй!” Их ажиллах” гэдэг зарцуулсан цагийн хэмжээ, уртыг хэлж байгаа юм биш, үр дүнгийн нь түвшин гэдгийг ойлгох бизээ. Тав тухтай, амгалан бөх унтаад, үлдэх цагийг бүтээлч хөдөлмөрт үр ашиг сайтай өнгөрөөхийг л цагийн хамгийн зөв ашиглалт гэж хэлж болох юм.  Миний хувьд бол, өглөө 7 цагийн орчимд орноосоо босдог. Бүтэн цаг шахам сэрэхүй, мэдрэхүйгээ сэргээх энгийн иллэг, биеийн хөдөлгөөний дасгал хийдэг. Цайгаа уучихаад Эрдэмийн шар Манзушири, Эгшигт охин тэнгэр Янжинлхамд залбирал өдүүлж, зүрхэн тарнийг нь уншдаг. Монгол зурхайн ухаанд тогтоосноор, надтай хамт төрсөн Бурхан Цэвэгмид, үйл бүтээгч Бурхан минь болох Жамбал бурхан, миний мэнгэний Бурхан Оиоч Маналад бие хаа ажил үйлсээ даатгаж залбирдаг.

            Тэгээд хоногийн нар сарны ихэнхи хугацааг голдуу элдэв юм бодох, бодогдсон санагдсаныг бичих, ном сонин уншихад зориулдаг. Би ямар ч ажил сураагүй, юу ч хийж чаддагүй болохоор гэр орныхоо ажилд туслана гэж хүний урманд байдаггүй ёстой өөдгүй гэрийн эзэн ш дээ. Орой гэх юм уу, шөнө гэх юмуу 23 цагийн хавьд хажуулдаг. Илүү цагаар суухыг хөгшин маань хорьдог юм.

 

Хамгийн сайхан амьдрал гэж ямар амьдралыг хэлэх вэ?

            -Тогтмол цагт бага идэх; биед ээлтэй хувцас өмсөх; – их зөв амьдрал! Зөв амьдрал л сайхан амьдрал шүү дээ. Дээр нь нэг чухал юмыг заавал нэмэх нь зөв. Юу гэвэл, алжаал, чилүүрийн “амт”-ыг мэдэртлээ шахуу, шудрага хөдөлмөрлөж, аль болох олон хүний, чадаж гэмээнэ бүх хүн төрлөгтөнд амьддаа хэрэгтэй, үхсэн хойноо их үгүйлэгдэх бүн байх амьдрал л хамгийн сайхан амьдрал гэж ойлгож амьдрах хэрэгтэй! Товчдоо, хамгийн олон хүний амьдралд дутагдах амьдрал л хамгийн үнэтэй, сайхан амьдрал юм. өмсөж эдэлсэн нь үнэтэй, сайхан юм байх бус, өөрөө харин үнэтэй, бусдаар төгөлдөр ариун хүн байж чадсан хүний амьдрал л хамгийн гоосайхан амьдрал байх болно.

 

 

Амьдралд хөл тавьж буй залуус бидэнд  “яаж амьдарвал дээр вэ?” гэдгийг хэлж өгөөч!

            -Юуны өмнө хоёр… ердөө хоёрхон юмыг л чадаж амьдарвал сайн. Нэгд, Ямар нэг ажлыг хар бор, шар цагаан гэлгүй хүнээс илүү хийж сурах;Хоёрт, эрдэм номыг бас хүнээс илүү сурах; Хүний амьдрал гэдэг, үндсэндээ, энэ хоёр л шүү дээ.Амраас эхлээд хэцүүд нь заавал хүр! Хэцүүг заавал тэвчиж дав! Цаана нь илүү сайхан ирээдүй харагдана; Сурахаас болон хийхээс үл уйдах, сайхан, бодол сэтгэлээр үл дутах хоёр л хүнийг Бурхан болгодог “нууц” юм.

 

Хүн бүрт сайхан амьдрах боломж бий юу? Байхгүй бол яагаад? Байдаг бол ямар боломж?

            -Боломж бий! Түүн шиг элбэг, үнэ өртөггүй олдох юм байхгүй! Өөрт хэрэг болох хэмжээнээс илүү эд баялагт шунах сэтгэлээ дарах гэгээрэл! Гэгээрэл л хүн тайван сайхан амьдрах байтугай тайван сайхан үхэх боломж юм. Гэхдээ “элбэг юм”-ыг олоход амаргүй, тун хэцүү болжээ. Яагаад гэвэл, түүнийг өнөөдөр бараг “байхгүй”, “боломжгүй” юм мэт болгочихож! Юу тийм болгочихов? гэвэл, зах зээлийн бус нийгмийн харилцааны “хөдөлгөгч хүч”-өмч хөрөнгийн сэтгэхүй!

 

Монгол хөгжилтэй орон мөн үү? Хөгжилтэй орон мөн бол юугаар нь хөгжилтэй гэж үзэх вэ? Хөгжилгүй бол яаж хөгжүүлж болох вэ?

            -Алив улс орны хөгжлийг бодтой тодорхойлох гуравхан зөв үзүүлэлт бий. Юу гэвэл, нийгмийн баялаг бүтээх эдийн засгийн дотоод хүчин чадал; тусгаар тогтнолоо биеэ даан хамгаалж чадах чадвар; ард түмний нь амьдралын гоо сайхан; Хүний амьдралын гоо сайханд би хүмүүсийн оюун санааны өндөр хөгжил, бүтээлч хөдөлмөрийн идэвхи, сэтгэлийн гэгээрэл буюу хүн бурханших үйл явцын эрчимжилтийг оруулан ойлгож байна. Энэ ойлголтоороо дүгнэхээр, эх орон минь хөгжилтэй орон биш, асар хөөрхийлөлтэй орон санагддаг. Энэ гунигт үнэнд хамгийн түрүүний том буруугийн ялыг өөртөө л тулгахаас өөр хэн рүү ч түлхэх вэ дээ. Яаж хөгжих вэ?

            -Эхний нилээд хэдэн жилдээ 7 хоногт хоёр амралтын өдөртэй жаргах бус сардаа хоёр өдөр л амардаг “зовлонтой” хөдөлмөрч ард түмэн байх;

            -Хүүхэд багачуудаа хоногт 20 цаг эрхлүүлэх бус 10 цаг хичээл давтуулдаг, ном уншуулдаг, таарсан таарсан ажлыг нь заавал хийлгүүлдэг эцэг эх, гэр бүл байх;

            -“Шар” сонин уншдаг, “Шоу” эргүүлдэг өнөөгийн сармагчин сэтгэлгээг Гегель, Толстой, Маркс, Буддаг уншдаг, Шекспир, Ибсен, Сартр, Урианхайн /инээв/ жүжгүүдэд үхэлддэг, Бетховен, Чайковскийн симфони, Верди, Пуччинийн дуурь сонгох гэж нойргүй хонодог боловсролын сэтгэлгээнд дэвшүүлэх;  Ер нь алив улс орны хөгжил гэдэг юуны өмнө хүний л хөгжил юм. Хүн дээдээр бурханших үйл явцын гүнзгийрэл л хүний хөгжлийг тодорхойлно.

 

Та өөрийнхөө боловсруулсан үзэл онолын талаар?

            -Би 1980 оны сүүл хавиас нэг “өөртөө таарсан юм” боддог болсон юм. эгэхэд эх орон маань арай ч өнөөдрийнх шигээ ийм замбараагүй, эмгэнэлтэй, уруудангуй биш, гэхдээ эдийн засгийн хувьд аанай л бусад ах дүү социалист орнуудаас хоцрогдмол орон байлаа. Эдийн засгийн маань хөгжил, дэвшил ЗХУ болон СЭВ-ийн гишүүн орнуудаас хараат, бүх машин-механизм, тоног төхөөрөмжийг яг л өнөөдөрийнх шигээ гадаадаас импортолдог байсан. Гэхдээ бүх хэрэглээгээрээ импортын боол байгаагүй, гурил, мах, талх, боов, төмс байцаа, манжин сонгино зэрэг хүнсний ногоо, зарим гутал хувцасныхаа хэрэгцээг үндэснийхээ үйлдвэрүүдээр хангачихдаг, мал аж ахуйнхаа бүх түүхий эдийг дотооддоо боловсруулчихдаг, эмнэлэг, боловсролын үйлчилгээг төр засаг үнэ төлбөргүй даадаг, амьдрал ахуйг бүрэн хариуцдаг, тиймээс ч монголчууд өөрсдийгөө бусдын боол бус, хүнээс доргүй хүн гэж үзэж толгой гэдгэр, харц дээгүүр явдаг ард түмэн байлаа.  Тэгэвч толгойд минь нэг яршигтай бодол цөхрөлгүй орогнодог болчихсон байсан.Юу гэвэл, Монгол маань эдийн засгийн хувьд бүхий л түүхийнхээ урт замд дандаа гадаадаас хараат явж ирсэн нь, үйлдвэрлэл бие дааж хөгжиж чаддаггүй заавал бусдын зээл тусламж, хөрөнгө хүч горьдож нүүрээ улалзуулж явдаг нь нэг айхтар “далд” учиртай, тэр нь, – Монголчууд бид сэтгэлгээний хувьд “тусгаар тогтнож” чадаагүй, ертөнцийг болоод нийгэм хүний амьдралын утга зорилгыг өөрийнхөөрөө үзэх биеэ даасан үндэсний гүн ухааны суурь үзэл, онолгүй ард түмэн юм байна; ертөнц нийгмийн үйл явцад өөрийнхөөрөө хандах үндэсний өвөрмөц онолын тогтолцоогүй учраас эдийн засгийн болоод улс төрийн сэтгэлгээний хувьд “тусгаар тогтнож” чадахгүй, хөгжиж ч бас чадахгүй, түүхэн туршаа бусдаас хараат оршиж, бусдын амаар “будаа идээд” байна!гэсэн бодол иолгойд орж ирээд амраахгүй болсон. Тэгээд тийм үндэсний биеэ даасан сэтгэлгээний философи систем боловсруулъя! гэж зориглож шийдээд бичгийн ширээний буг болж эхэлсэн л дээ.Энэ зорилго, харамсалтай нь биелэгдэхгүй зорилго байх л даа. “Тэнэгийн санаа үдээс хойш!” гэгчээр хэтэрхий орой, бараг өтөлсөн хойноо ийм утопи санаа санаж л дээ би! Гэвч, яахав, зүгээр зүүдлээд хэвтсэнгүй, нийгмийн хөгжлийн болоод хүний амьдралын мөн чанарын талаар өрийнхөө бодол сэтгэмжийг эмхлэн нилээд өгүүлэл, бодрол, трактат бичсэн. Түүнийгээ “Зэндмэнэ онол” гэж системээр нь нэрлэсэн. Эхний дэвтэр нь 2000 онд хэвлэгдсэн. Хоёрдугаар дэвтэр нь энэ оны сүүлээр ч юм уу, ирэх оны эхээр хэвлэгдэж уншигчидын гарт очих байх. Хоёр дэвтрийг маань хоёуланг нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг “Оюуны өмчийн газар” ивээн тэтгэж, нийтийн хүртээл болгож байгаа юм. Гуравдугаар дэвтэр нь одоо ширээний минь шургуулганд гар бичмэлээрээ хэвтэж байна. “Монголын нийгмийн хөгжлийн философи сэдвүүд” гэсэн нэртэй юм. Эдгээр нь миний дан нийгмийн хөгжлийн талаархи үзэл бодлууд маань юм. Харин цэвэр мэргэжлийн чиглэлтэй трансцендент сэтгэмжүүдээ “Үр-эх”, “Үр-чанар”-ын философи гэж нэрлэсэн. Эхний дэвтэр нь “Хүмүүн оршихуйн үндэсүүдийн метафизик эргэцүүлэл” нэртэйгээр “Адмон” хэвлэлийн газраас 2004 онд хэвлэгдсэн. Зарагдаад дууссан шиг байна лээ. Хоёрдугаар дэвтэр нь “Философийн суулгацууд” нэртэй. Бүрэн болох яагаа ч үгүй, сурагчийн дэвтэр шиг нимгэхэн хэдэн хуудас эрээсэн юм ширээний мухарт намайг ичээгээд л шалчийж хэвтээ харагддаг юм.

 

Та хүмүүст хандаж ямар ном уншихыг зөвлөх вэ? Тодорхой ном нэрлэвэл?

            -Юуны өмнө, мэргэжил мэргэжилийнхээ сонгодог төлөөлөгчидийн бүх бүтээлийг нэвтэрхий судалж унших ёстой доо. Дээр нь, дэлхийн сонгодог философичид, гүн ухаантнууд,-Аристотель, Платон, Гегель, Кант, Шопенхуар, Ницше, Кунз, Будда, Зонхова гээд өдий төдий мэргэдийн ботиуд, Монголын психотроникийн хүрээлэнгээс эрхлэн гаргэж буй оккульт, эзотерик ухааны цувралууд, Улаанбаатар хот дахь “Их хөлгөний уламжлалыг хадгалах төв”-ийн цувралууд, “Агнистийн гэгээ” цувралын гарын авлагууд, Монголын шашны эрдэмт гавж, хуврагуудын орчуулсан “Найман мянгат их хөлгөн судар”, “Хутагт дээд Алтангэрэлт сударнугуудын хаан”, “Очироор огтлогч”/”Доржзодва”, “Их бодь мөрийн зэрэг”, “Бодь мөрийн зэрэг”, “Богдосын ном цагаан лянхуа” тэргүүт их судар шаштирууд, байгалийн болоод нийгмийн улс төр –эдийн засгийн шинжлэх ухааны онол-практикийн сонгодог сэтгэлгээний туурвилууд, за тэгээд, урлаг, уран зохиолын салбарын хувьд бол зохиолч, яруу найрагч Г.Аюурзанын гаргасан унших ёстой номын жагсаалтанд орсон номуудыг уншихад хангалттай байх. Г.Аюурзаны шүүсэн “Дэлхийн уран зохиолын 85 сод туурвил”, “2х2=6 буюу суут жаран сэтгэгчид”, “Орчин цагийн аугаа их сэтгэгчид” гэсэн номууд бий. Эдгээр номоор хөтөч хийхэд газардахгүй!

 

Таны хэлэх дуртай болон байнга бодож явдаг үг тань юу вэ?

            -Дандаа хэлээд байдаг, хэвшсэн, заншсан үг цээжинд тогтоогүй юм шиг байна. Харин байнга биш гэхэд олонтоо бодогддог үг гэвэл бий. Залуу явахад минь, “Ганга нь мухар болохоос газар нь мухар биш!” гэдэг үг сав л хийвэл бодогддог, хүнд ч аягүй бол хэлчихдэг байлаа. Одоо больсон доо. Одоо “Уулын давааг давж болно, үйлийн давааг /үрийг/ давж болохгүй!” гэдэг үг л толгойд их эргэлддэг болжээ.

 

Та өөрийн шүлэг, яруу найргаас нэгийг сонгон манай сонинд нийтлүүлнэ үү!

            -Энэ чинь үнэхээр магнай тэнийлгэсэн сайхан тус байна. Гялайлаа. Саяхан хэвлэгдсэн “Огтлолцохуй…” номын минь шүлэг юм.

 

МОНГОЛЫН ЧУЛУУ

Аргал шиг хөх чулуу…

Энэ чулуу, -цагаас ах чулуу!

 

Гэрэл шиг гэгээн чулуу…

Энэ чулуу,-Бурханаас гэмгүй чулуу!

 

Нулимс шиг дуугай чулуу…

Энэ чулуу,-үгнээс минь үнэн чулуу!

 

Хүүхдийн амьсгаа шиг энхэр чулуу…

Энэ чулуу,-хүүгийн минь зулайнаас эмзэг чулуу!

 

Хүний толгой шиг үнэтэй чулуу…

Энэ чулуу,-Монголын чулуу!

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

Монголын ард түмэн түүхэнд тодорсон ухаант, арга билигт ард түмэн! Би ард түмнийхээ үйл ажиллагааны буруу, зөвийг дэнслэхүйц эрдэм оюуны хөгжилд хүрээгүй ч ард түмнээ хайрлах, өрөвдөх, өмөөрөх элэг сэтгэлийн хүчирхэг эрчим гаргах хөгжилд баттай хүрсэн хүн!

            Хайрын ойлгогдошгүй, захирагдашгүй, заримдаа ухамсарлагдашгүй чинад чанараас ургаад ард түмэн минь миний хайрыг ч ивлэгэдэг, хааяа уурыг минь ч багагүй “ивлэгэдэг” ээ. Сайхан, бахдам, алдар гавъяатай, чин баатарлаг үйлд урагшлан тэмцэхэд нь хайр хүрэхдээ баярын нулимс ивлэн энгэрийг минь нэвтэлдэг, саар муу, адгууслаг, өөдтэй үнэ цэнгүй үйл ажиллагаанд улайран муйхарлахад нь гомдлын “нулимс” буюу “давсагны минь шар” “ивлэн”, /уучлаарай!/ өмдийг минь норгодог. Миний энэ муухайдуу, хувийн “зовлон” буюу миний ухамсар, хүсэлд үл захирагдах физиолог үйл явц бол миний “дотоод шүүрлийн булчирхай”-нуудын үйл ажиллагааны “дарангуйлал” юм.

            Энэ аргагүй “зовлон”-гоо ард олондоо учирлан, “Бодь сэтгэл, эв хамт ёс-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн”-өөс “Мэдтүгэй!” хэмээн илгээх нь:

            2004 оны “УИХ-ын хурлын сонгууль” гэж ч нэрлэгдэж буй, “Шинэ сонголт” гэж чнэрлэгдэж буй улс төрийн үйл явдал хоногоос хоногт эерэгээсээ илүү сөрөг үр дагаварыг “хүүшлүүлж”, ард олныг улс төрийн “зүүдлээ ч үгүй” хортой хямралд түлхдэг нийгмийн үзэгдлийн мөн чанарыг агуулж эхэллээ.Сонгуулийн Ерөнхий Хороо УИХ-ын сонгуулийн урьдчилсан дүнг хуулиар даалгагдсан үүргийнхээ дагуу хуулиар тогтоогдсон хугацааныхаа дотор хууль ёсоор нэхэгдэх тайлбартайгаар мэдээллээ.

            Сонгуулийн урьдчилсан дүн буюу сонгуульд оролцогч субъектүүдийн сонгогчдоосоо авсан саналын харьцаа – 36:36:1:3. Харьцаа сонирхолтой харьцаа! Эдгээр тооны харьцаанаас хийж болох хамгийн рационал дүгнэлт гэвэл, “Сонирхолтой харьцаа байна. Хэрэв энэ бүхэл тоонуудыг хооронд нь нэмбэл, нийлбэр нь 76 болно!” гэхээс өөр ямар нэг тодорхой, хатуу, яаруу, улс төрийн философи дүгнэлт урьдчилан хийх “өгөгдөхүүн” сонгогч бидэнд олдож буй болзолт хугацаанд алга байлаа. Гэтэл энэ болзолт хугацаа /Сонгуульд санал өгсөн өдрөөс сонгуулийн саналын эцсийн дүн зарлагдах хүртэлх хуулийн хугацаа/-нд Бодь сэтгэл, эв хамт ёс-Ганцаарчилсан хөдөлгөөний сонор сэрэмжинд хүчтэй нөлөөлж, хувь идэвхи, оролцоог шаардсан ноцтой үйл явц өрнөлөө. Үүнд:

2004 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр, өөрсдийгөө Монгол Улсын УИХ-ын гишүүн, төрийн түшээ гэж “цоллосон”, үнэхээр ч тэгж цоллох эрхийг монголын өнөөгийн улс төрийн “шүүрхий” сэтгэлгээний зарим “түүхий” хуулиар эдэлж буй балмад хүмүүс Улсын тусгай хамгаалалтын объект – “Монголын Үндэсний Телевиз Радио”-гийн албан өрөөнүүд рүү хүчээр дайран орж “нэвтрүүлэг” үйлдэв.

            “Нэвтрүүлэг”-ээр “Нийгэм судлал”-ын хичээлийнхээ “сурах бичиг”-ийг дөмөгхөн уншаад төгсчихсөн дунд сургуулийн хүүхэд ч “элэг нь хөших”-өөр эгэл сааз /үнэ цэнгүй/ мэдээлэл, гомдол аахилж уухилан “цацав”.Энэхүү танхай, этгээд үйлдлээс Бодь сэтгэл, эв хамт ёс-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн дараах индуктив дүгнэлтийг хийж байна.

            Монгол Улсын Төрийн тусгай хяналт, хамгаалалттай алба руу хэрцгийгээр давшлан орж ард олны өмч -үнэт хөрөнгийг өчүүхэн ч хайрлах сэтгэлгүйгээр хамх хэмх сүйтгэж буй эдгээр этгээдүүд бол манай ухаант, мэргэн шинжээч, ард түмэн минь төрөө түшүүлэхээр сонгосон элч төлөөлөгчид яав ч биш /ийм хүмүүст алба найдахыг Монголын эртний ном сударт зүйрлэхдээ, сармагчинд галт бамбар бариулаад сүмд оруулахтай адил гэсэн байдаг!/, хэрэв тэд ард түмэнд минь хүндлэгдэж, бишрэгдэж, тэднийг минь төрд төлөөлөх эрх авсан бол яавч шудрага, үнэн, ариун цагаан арга байгаагүй, алив ов мэх, авилгал хахууль, зальхай бульхайн башираар л ард олныг минь хөөрхий, ядуу зүдүүгийн “буруу” –аас өөр ямар ч буруугүй, ямар ч нүгэлгүй, цагаан цайлган, өрөвч зөөлөн, “нугасгүй” итгэмхий ард олныг минь сүнсгүй хуурчээ! гэдэг дүгнэлт хийж болно.

Цаашлаад 2004 оны УИХ-ын сонгууль хэрхэн явагдсан үйл явцын халуун мөрөөр “Монголын үндэсний телевиз”-ээр хийж буй нэвтрүүлгээр бодтой, баримттай харуулж буй эд материал, их хэмжээний мөнгөн дэвсгэртүүд, нэртэй зүстэй гэрч иргэдийн эд мөрийн нотолгоотой мэдээлэлүүдээс ишлэн дүгнэхэд 2004 оны сонгууль туйлын бохир сонгууль болж өнгөрчээ.Бохир сонгуулиар бохир төр, бохир төрийн бурангуй байгууллагын тогтолцоо бүрдэнэ.

            Өндөр тэнгэрийн агаарсалхи, рашаан хур шиг ариухан сэтгэл бодолтой, бурханлаг хүсэл зорилготой Монголын ард түмнийг зөвхөн тэнгэрлэг, ариун төр л удирдан тэргүүлэх эрхтэй!  “Монголын төр” хэмээх цэвэр ариун, оюунлаг, нигүүлсэнгүй дээд чинарт “Тэргүүн”-д л Монголын эрэмгий, зоримог, хөдөлмөрч ард түмэн “номхон бие” нь болж ухамсар, тэвчээртэйгээр түших бөгөөд зөвхөн тийм” Тэргүүн”-ээр л зарцаа хийхийг, зарц нь ч байхыг зөвшөөрнө. Эсрэг тохиолд Монголын ард түмнийг Мөнх тэнгэрийн хүчин ивээл таалалдаа хурааж худал хуурмагтай, нүгэл хилэнцтэй, ёс бустай “эрэгчин эмэгчинээ үзэлцэхэд нь хийморь сүлдийг нь эрхшээн бадрааж, оюун билэг, зориг хүчин төгсгөдөг түүхтэйг дэлхий мэднэ.

            Бодь сэтгэл, эв хамт ёс-Ганцаарчилсан хөдөлгөөний эх оронч үзэл, философи онол, итгэл үнэмшлийн баримтлалыг гүнээ хөндөж, ноцтой болгоомжлол төрүүлэхүйцээр харшилж буй нэг “Сэтгэлийн хиртэлт” бол “Зууны мэдээ “сонины 2004 оны ¹153-д нийтлэгдсэн “Ардчилсан Намынхан сонгуулийг анхнаас нь будлиантуулах зорилготой байгаагүй гэж үү?” хэмээх албан мэдээлэл юм. Ардчилсан Намын энэ “Төлөвлөгөө” 2004 оны 4 дүгээр сарын эцсээр, өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын сонгууль явуулах өдрөөс 2 сарын өмнө “Улсын аюулгүй байдлбн зөвлөл”-д улсын нууцад холбогдох материалын зэрэглэлээр танилцагдаж байсныг УИХ-ын дарга С.Төмөр-Очир “Монголын Үндэсний телевиз”-ээр мэдэгдлээ. Мэдэгдэлийг нотлох мэдээллийг Тагнуулын Төв Газрын хариуцлагатай ажилтан мөн телевизээр өглөө.

            УИХ-ын даргын мэдэгдлээс бодохул, тэр нэн сэжигтэй” Төлөвлөгөө”-тэй Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабанди тодорхой танилцаж, албан ажлынхаа шугамаар зохих байгууллагаар шалгуулах үүрэг өгөхөөр тогтож, хяналтдаа авсан юм байна!

            “Ардчилсан Нам”-ын энэ нууц баримт бичгийг Ерөнхийлөгч Н.Багабанди Монголын төрийн тогтвортой үйл ажиллагааны дархлаа, эв нэгдлийн эрх ашгийн үүднээс ул үндэстэй анхаарч, туйлын хариуцлагатайгаар хяналтандаа байлгаж, ажиллах ёстой байжээ.Яагаад гэвэл, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Элсын аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүнд 2004 оны УИХ-ын сонгууль ямар ёс суртахуунтай сонгууль болох, Монголын Ардчилсан Нам, “Эх орон-Ардчилал” Эвсэл ямар зорилго, арга тактиктайгаар сонгуульд оролцож, ямар үр дүнд яаж хүргэх үйл ажиллагааны нь “дэлгэрэнгүй нууцлал” ямар ч микроскоп хэрэглэлгүйгээр уншигдахаар, ямар ч компьютер, “Эхо” ашиглалгүйгээр “оношлогдох”-оор илхэн бэлхэн мэдэгдэж байсан байна. 

Товчдоо, 2004 оны УИХ-ын сонгуульд дээрхи “төлөвлөгөө”-т улс төрийн хүчнүүд хууль бус олон арга, мэх хэрэглэж оролцох нь, ингэхлээр, сонгууль аль боломжит тойрог хэсгүүд дээр хуульд харш, шудрага бус, хуншгүй өрсөлдөөнт, луйвар, мунхаглал шургалсан сонгууль болж мэдэх магадлалтайн дохио мэдээ Ерөнхийлөгчид тов иодорхой байсан гэсэн үг! Гэтэл ерөнхийлөгч Н.Багабанди Ардчилсан Намын эртнээс төлөвлөсөн үйлдлийг зогсоох арга хэмжээг урьдчилан зохион байгуулах, хяналт шалгалтыг хүчтэй болгох, сэрэмжит ажлыг огт хийлгүй орхиж, Улсын аюулгүй байдлын зөвлөлд танилцуулагдсан мэдээлэлийг нэг чихээрээ оруулаад нөгөө чихээрээ “урсгасан” байна! Яагаад вэ?

Нэгэнт үр дүн, шинж чанар нь ямар байх нь урьдаас өөрт тодорхой /өөрөөр хэлбэл, хууль бусаар санал “суйлж”, нийгмийг будлиан, төөрөгдөлд оруулах нь!/ байсан сонгуулийн тухайд Ерөнхийлөгч яагаад “Ард түмэн нэгэнт сонголтоо хийлээ. Одоо сонгуулийн Ерөнхий хороо баталгаажуулах л үлдлээ!” гэж /Энэ үгийг Ардчилсан Намын дарга М.Энхсайхан телевизийн бүх сувгаар байн байн иш татан сануулж, үг дуугүй ёсчлон гүйцэтгэхийг улайрангуй шаардаж байна!/ даалган тулгасан өнгө аястай хэлж байна вэ? Ерөнхийлөгч Н.Багабанди УИХ-ын сонгуулийн товлогдсон хугацааг аль эртийн мэдсээр байж, сонгуульд Монголын Ардчилсан Намын чихэх арга тактикийг мэдсээр байж, ингэхлээр, сонгуулийн үр дүн ямар болохыг, энэ дүнгээс болж сонгогчдын дотор ямар хурц маргаан, зөрчил үүсэхийг хүнээр хэлүүлэлтгүй мэдсээр байж яагаад Хятад улсад хийх айлчлалынхаа хоног өдрүүдийг заавал сонгуулийн үр дүн зарлагдах хугацаатай давхцуулж гадаадад оччихоод, хилийн чинадаас, “Ард түмээн, тайван байцгаа! Би бүх мэдээлэлийг авч байгаа!3 гэж “анальгиндаж” сууна вэ?

Энд тавигдаж буй асуултуудад үндэслэн “Бодь сэтгэл, эв хамт ёс”-Ганцаарчилсан хөдөлгөөн дараах логик дүгнэлтийг бас хийж байна:

            2004 оны УМХ-ын сонгуулийг будлиантуулах, зөрчил үүсгэх, хуульд хориотой арга замаар засгийн эрх авах зорилго бүхий Монголын Ардчилсан Намын нууц ажиллагааг Ерөнхийлөгч Н.Багабанди товтой мэдэж байсан ч хэрэгжилтийг нь таслан зогсоох туштай арга хэмжээ авалгүй таг чиг орхиж, нам сэм ажиглаж суусан нь ажлын хариуцлагын ноцтой алдаа мөн!

            Монгол ардын үгэнд “Нэг үхрийн эвэр доргивоос мянган үхийн эвэр доргино” гэдэг. Нэг байтугай нилээд тойрог, хэсгүүд дээр, үхсэн хүнээр хүртэл санал “өгүүлсэн”, бас, хэн нэг буг чөтгөр мэт хэд хэдэн дүрээр хувилж санал өгсөн, хүн, хүүр хоёрыг ч адилхан “ардчилан” хүүрээр нь “улс төр хийлгүүлсэн” энэ “шидэт”, “гайхамшигт” сонгуулийн үр дүнг яаран баталгаажуулахыг хэн нэгэн шаардах бус, харин ч, нухацтай, шинжлэх ухаанчаар шинжилж, сонгуулийн үйл явцыг нарийн шалган нягтлах ажлыг эрчимжүүлэх нь зүйд илүүтэй нийцнэ.

            Сонгуулийн жинхэнэ үнэнийг ард түмэнд ойлгуулан таниулах, хойшид улс төрийн соёл, ёс суртахууны хэвшилд сургамж болгох зайлшгүй шаардлага саяын сонгуулийн явцаас нэгэнт тод харагдаж байгаа учраас 2004 оны сонгуулийг дахин явуулах, тэхдээ хүлцэнгүйдээ хүлцэнгүй, цөсөрхөгдөө цөсөрхөг монголчууд бидний санаа сэтгэл, сэтгэцийн хэвийн ажиллагаа зэгсэн хямрал, бухимдалд “савлачихаад” байгаа энэ өдрүүдийн “доргио” нилээд намдаж тайвширсны хойно, монголын төрийн болон төрийн бус байгууллагууд ихэнхидээ амардаг, монголчууд бид найр хурим, наадам цэнгэлийг эрхэмлэдэг дэлхий дэлэнтэй зун цаг, мөн, монгол түмний ахуй байгалийн хавчлагаар өвс хадлангаа зэхэх, тариа будаагаа хураах, өвөлжөө хашаа, аргал түлшээ базаах ид нөр ажил овоордог намрын шар нарны өдөр хоногуудыг өнгөрүүлсний эцэст алив сурталчилгаа, дуулиангүй, ажил хэрэгчээр явуулж “за”-даа “ёо”-гүй зарчимтай, итгэлтэй, үнэмшилтэй сонгуулиар төрөө даатган бариулах элчис, гэгээнтэнүүдийг ард түмнээр “томилуулах” шийдвэрт тал талаасаа хүрэх нь өнөөдөр улс төр бүрдээд буй нөхцөлд хамгийн өлзийтэй зам хэмээн үзэж байна.

 

2004.07.03-2004.07.04

Алтан тэвшийн хөндий

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос

 

                                                                                                                                             

 

Өнөөгийн Монголын улс төрийн сэтгэлгээгээр сайн засаглалын нэг чухал үзүүлэлт нь материаллаг үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгч хувийн секторын аж ахуйнуудад түлхүү хөрөнгө оруулалт хийх, татварын болон гаалийн бодлогоор дэмжих үйл ажиллагаа байдаг. Тэгвэл, “Мэдлэгийн эдийн засаг”-ийн харилцаанд энэ үзүүлэлтийн чиглэл, утга өөр вектортой болох бөгөөд ач холбогдолын үнэлэлт нь өмчийн хэлбэртэй хамааралтай бус, харин хүний дотоод ертөнцийн хөгжлийн хэрэгцээтэй холбоотой болж өөрчлөгдөнө. Өөрөөр хэлбэл, сайн засаглалын тухай ойлголт, эд таваарын үйлдвэрлэл – үйлчилгээ эрхэлж буй хувийн секторт оруулж буй хөрөнгө оруулалтын хэмжээтэй бус нийгмийн цэвэр оюунд зориулагдах хөрөнгө оруулалтын хувийн жингийн хэмжээ, өсөлтийн хурдацтай холбоотой болоод явчихна. Үүнтэй уялдаад, засаглалын “хомсдол” нь “Мэдлэгийн эдийн засаг”-ийн ач холбогдлыг хийгээд бодтой арга хэмжээгээр хүчтэй хөгжүүлэх мэдлэг, ухамсарын хомсдолоор илэрнэ. Эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийн баталгаа чухам юу болохыг “тогтвортой” чинад сэтгэлгээ, тодорхой, онч хараагаар ухан бясалгах юм бол тэр баталгаа, нидэртээ, Оюуттолгой, Цагаан суврагын зэсийн орд ч бус, Заамар Бороогийн алт, Асгатын мөнгө, Тамсагийн нефть, Мардайн уран, Тавантолгойн коксиждог нүүрс, Хөвсгөлийн фосфоритын орд уурхайнууд ч бус, зөвхөн монголын “Монгол оо!” гэсэн чин элэг сэтгэлтэй эрдэмтэд, мэргэжилтнүүдийн “хөлстэй алга”, “бор зүрх” хэмээх “уурхайнууд”-ын л нөөц хүч чадал байх болно. Өөр ямар ч баталгаа, ямар ч аврал, горьдлого Монголд байхгүй! Өнгөрсөн түүхэнд маань байгаагүй шигээ Ирээдүйн түүхэнд маань ч байхгүй! Уудам газар нутагтай ч цөөхөн хүнтэй өчүүхэн Монголын аврал, горь найдлагыг олж болох ганц “нуугдмал”, дарагдмал “Марианийн хонхор” 1 нь, -дэлхийн хүн төрлөгтний аль саар муугийн “музей”-д тооцогдож буй монголчуудын тархи, гар хоёрын чадамж, бүтээмж байхаас бус өөр “эх үүсвэр”, өөр “зээл тусламж” хайгаад энэ Дэлхий хэмээх жижигхэн цэнхэр гараг эрхэсээс хаанаас нь ч олохгүй, магадгүй, “харь гараг”-аас, эсвэл, хором тутам халуун цөмийн дэлбэрэлт үргэлжилж байдаг наран дээрээс ч юм уу, бүүр эсвэл, “үл танигдах нисдэг биет” хааяа илгээдэг “Х” төрлөгтний “хөрөнгө оруулалт”-аас олж мэдэх юм, даан ч, тэгэх эсэхийг  би мэдэхгүй нь!

Сайн засаглалын хэвлэл, мэдээлэлийн бодлогод ч бяцхан “захиргаадалт”, үл ялиг “хүйтрэл” салхилуулах нь өвгөд өтгөсийн “хайраа дотроо, халаа гаднаа!” гэдэг хүмүүжлийн зарчимтай дүйнэ. Хэвлэл, мэдээлэлийн эрх чөлөө – “бамбай”-н дор нийгмийн сэтгэлгээ, мэдлэг, боловсрол, гоо зүйн таашаалыг хөгжүүлэх бус, дорогшлуулах, хүний сэтгэл санаан дотор үргэлж “буцлагч” адгууслаг хүсэл тачаалыг өдөөгч, далд үндсүүдийг нь элдвээр сэрэлзүүлэгч, хүнийг мунхагийн “цооног” руу уруу татагч сэрэл сэрэхүйн ад бүдэсийн хүчийг дэвэргэн хөдөлгөгч элдэв “шар” хэвлэлүүд , “шар” нэвтрүүлгүүд, гадаад дотоодын “хогийн” шоунууд, “хөгийн” зар сурталчилгаануудыг нийгмийн оюуны талбараас шууд таягдах нь нийгмийн ёс суртахууныг цэвэршүүлэх тул үндэсний оюуны хөгжил, нийтлэг эрх ашигт нийцсэн хүмүүнлэг үйлдэл болно. Ёс зүйгүй /гагц порно хэвлэл ч биш/ үйл ажиллагаа хөөцөлдөж нийгмийн сэтгэлзүйг “хагтуулж” буй этгээдүүдийн мөнгө олох сааз зорилгот арга сааманд ёс суртахууны “захиргаадалт” нэвтрүүлэх нь хүнийг аугаа, төгс, гоо сайхан  хүн болгон төгөлдөржүүлэх аугаа дээд зорилгын Хайр , Халын нэгдэлт логикоор дүгнэвээс, хүний эрх, эрх чөлөөнд халдаж буй ёсгүй хэрэг огт бус, харин ч хүнийг Жинхэнэ хүн, Бурханы шүншигт “бүтээл” болгох Үүрэгийн ариун, хатуу шаардлагаас ургаж буй сахилга хариуцлагын дотоод хууль!

Хүнийг хүн төрхөөс нь, “дотоод хөгжил” -өөс нь төөрүүлэх аливаа үйл ажиллагааг төрөөс ч, орон нутгийн засаг захиргаадаас ч үл зөвшөөрөн, сайн засаглалын бодлогоор хавчин “ивээх” нь цаанаа Хайр Нигүүлсэлийн л хориг юм. Энэ “хориг” бол төрсөн үрээ, мөн, бусад нэгний учир мэдэхгүй балчир хүүхдийг час улайссан төмөр самардахаар, эсвэл, иогой шүүрч авахаар гараа сарвайхад нь хажуунаас нь харж зогссон хэн хүнгүй уулга алдан ухасхийж, мөнөө,”хүний эрх”-ийнхээ дагуу “хүссэн зүйл”-ээ хийхийг нь хорин шүүрч авдагтай чанар нэг хориг бөгөөд хүний хэтийн сайн сайханы төлөө, хүнд зөвийг санахын үүднээс эрхэнд нь, эрх чөлөөнд нь халдан, хүнлэгээр хорих, хясахын “хамар дорхи” жишээ юм.

2003.11.12 – 2003.12.05

Хүн чулууны хонхор – Мэдээлэлийн Төв

 

“Зууны мэдээ” сонинд 2004 оны

¹93(1603) –д нийтлэгджээ.

Д.Урианхай “Зэндмэнэ онол: Монголын нийгмийн хөгжлийн философи асуудлууд” номоос