creativemongolia

Category: mongolian-national-identity

  • Монгол эрдэмтэд Эрчим хүчийг ухаалаг хуваарилах төхөөрөмж” бүтээлээрээ Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагын шилдэг зохион бүтээгч алтан медаль хүртлээ


    Монголын Үйлдвэрлэлийн технологийн шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч, техникийн шинжлэх ухааны доктор Д.Баяртай ярилцлаа. Тэрээр “Эрчим хүчийг ухаалаг хуваарилах төхөөрөмж” бүтээлээрээ Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагын шилдэг зохион бүтээгч алтан медаль хүртсэн юм.

    -Таныг Японы “Hitachi” үйлдвэрт эмнэлгийн электрон төхөөрөмж зохион бүтээгч инженерээр 10 гаруй жил ажилласан, хугарсан яс гагнах, зүү хэрэглэхгүй тариа хийх нээлт хийж байсан гэж сонссон. Сая бас л Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагаас том шагнал хүртсэн гэж сонсоод ярилцлагад ярьж байна. Та уншигчдад өөрийгөө болон багаа танилцуулна уу?

    -Би эрдэм шинжилгээний чиглэлээр тасралтгүй 20 жил судалгаа хийж байна. Японы Токиогийн их сургуулийг төгсч, тэндэхийн судалгааны багуудтай хамтарч ажиллаж байлаа. Тухайн үед ганц электроны бүтцийг судалъя гэхээр манайд лабораторууд байдаггүй учраас судалгаагаа гадаадад амар санагдсан. Манай академид надтай хамт сурч, судалгаа хийж байсан гадаадын эрдэмтэд байдаг. Шагнал авсан бүтээлийн зохиогч нь Д.Баяр, У.Жаргалмаа гэдэг хоёр монгол хүн байна.

    -Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага ямар шалгуураар энэ шагналаа өгдөг вэ?

    -Бидний авсан шагналыг Билл Гейтс авч байсан. 1979 оноос өгсөн шагнал. Дэлхий дээр 2150 хүнд энэ шагналыг өгсөн байдаг. Дэлхийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан шинэ бүтээлийн эзэнд өгдөг гэж болно. Өмнө нь Монголоос “Монхимо” үйлдвэрийн захирал авч байсан.

    -“Эрчим хүчийг ухаалаг хуваарилах төхөөрөмж” бүтээх санаагаа яаж олсон бэ?

    -Дэлхийн 1.2 тэрбум хүн эрчим хүчээр дутаж байгаа шүү дээ. НҮБ-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бан Ги Мун “РИО-20”-ын уулзалтад оролцохдоо, “Дэлхий даяараа эрчим хүчээ хэмнэе. Тэгж чадвал шинэ үүсвэртэй болсноос илүү үр дүн гарна” гэж хэлсэн. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обама бол 2035 хүртэлх эрчим хүч хэмнэх мастер төлөвлөгөөгөө батлаад явж байна. Манай улс гэхэд 170-180 мегаватт эрчим хүчийг Оросоос авдаг. Ийм учраас бид эрчим хүчний шинэ станц, эх үүсвэрийг бий болгохоосоо өмнө эрчим хүчээ хэмнэвэл хамаагүй давуу талтай. Гэтэл бидэнд хэмнэлт гэдэг зүйл байдаггүй юм байна. Яаж хэмнэх вэ гэдгийг сүүлийн 5-6 жил манай баг судаллаа. Япон, Монгол, Солонгост судалгаа хийж, бүтээгдэхүүнээ туршсаар энэ хавар хамгийн сайн үр дүн нь гарлаа. Ингээд бэлэн болгоод Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагад танилцуулсан. Тэд сайн бүтээл болсон байна гэж үзсэн.

    -Бүтээлээ танилцуулбал?

    -Гадаадын эрдэмтэд, “Танайх яндангуудаа аваад хаячих юм бол утаагүй болчихно” гэдэг. Яндангүй болно гэдэг бол гал түлэхгүй гэсэн үг. Гал түлэхгүй бол цахилгаан л хэрэглэнэ. Тэгтэл манайд цахилгааны төлбөр үнэтэй байна. Тийм учраас эрчим хүчийг хэмнэх нь хамгийн зөв арга гэж бодож энэ ажлаа эхэлсэн. Германууд бол 100 градус халаасан байхад ямар ч хүйтэнд 72 цаг дулаанаа алддаггүй нано шингэн бүтээсэн байна. Үүнийг сансрын технологи, цэрэг дайны зориулалтаар ашиглахаас биш ахуйд хэрэглэх болоогүй гэж үзэсгэлэнд танилцуулж байна лээ. Бидний бүтээл нано технологид суурилсан. Улаанбаатарын гал түлдэг 180 мянган өрхийн 60 мянга нь гэрт амьдардаг. Гэртэй айлуудын 20-30 хувь нь нүүрсээ авч хүчрэхгүй хэмжээний орлоготой. Тэгэхээр тэдний зарим нь автомашины 500 төгрөгөөр худалддаг хуучин дугуй түлж 8-10 цаг дулаацаж байна. Хэрвээ бидний бүтээсэн төхөөрөмжийг таван ханатай гэрийн халаалтын хэрэгсэлд тавьбал хуучин дугуй шатаахаас гурав дахин хямд зардал гарна. Ийм учраас бидний төхөөрөмжийг тавьсан айл нүүрс, мод, хуучин дугуй түлэх шаардлагагүй болж байна. Хоёр дахь давуу тал гэвэл, дулааны цахилгаан станцуудад өндөр ачаалал ирэхгүй. Нэг талаасаа утаатай тэмцэх арга зам шиг харагдаж байгаа боловч, нөгөө талаасаа иргэдийн халааснаас гарч буй мөнгийг хэмнэх, тав тухтай амьдрах давуу талыг бүрдүүлсэн бүтээл юм. Үүнийг амьдралд хэрэгжүүлэх бүрэн бололцоотой.

    -Төхөөрөмжийн ажиллах зарчим ямар байх вэ?

    -Эрчим хүчийг л маш өндөр давтамжтай болгодог технологи. Солонгосууд 60 герцийн, монголчууд 50 герцийн давтамж хэрэглэдэг. Солонгост 1 кВт-аар ажилладаг индүү Монголд 1.5 кВт-аар ажиллаж, 10-хан герцийн ийм их ялгаа гардаг. Бид 50 герцийг 400-900 герц болгож давтамжийг нь ихэсгэхэд, асар их эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгоно. Дээр нь давтамжийг зөрүүг нь компаситораар нөхөж, эрчим хүчийг хэмнэж байгаа юм. Эрчим хүчийг ухаалагаар хуваарилах төхөөрөмжийн ажиллах зарчим нь энэ. Арслантай гүүрний доор шинээр байгуулсан Номын худалдаа төв 400 ам метр квадрат талбайтай. Дулаан татах ямар ч боломжгүй. Нийслэлийн Захирагчийн ажлын албанаас биднийг шийдэж өгөхийг хүссэн. Бид 16 кВт чадалтай төхөөрөмж суурилуулсан. Ердөө 14 инчийн дэлгэц шиг хэмжээтэй төхөөрөмж тавьснаар цахилгааны зардлыг нь тав дахин бууруулж чадсан.

    -Энэ төхөөрөмжийг оффис, орон гэртээ тавьж болох юм байна. Дулааны цахилгаан станцад суурилуулж болох уу?

    -Аль нь ч болно. Судалж байхад японууд цахилгаан станц барихдаа иймэрхүү төхөөрөмжийг тавьчихдаг. Америкууд бол айлууддаа тавьдаг. Дэлхийд хамгийн сайн хэмнэж байгаа нь 10-25 хувь. Манай технологи бол 2.2-5 дахин хэмнэж чадна. Б.Обамагийн яриад байгаа Эрчим хүчний хэмнэлтийн мастер төлөвлөгөөгөөр баталсан “Green box” нэртэй өрх бүрт тавих төхөөрөмжөөс манай төхөөрөмж хоёр дахин илүү хэмнэх чадалтай. Миний бодлоор, Монголд станцууддаа юм уу, трансформатортоо тавихад тохиромжтой. Гэтэл тийм боломж хараахан алга. Яагаад гэвэл, үүнийг тавихын тулд 45 хоног станцыг хаах ажил гарна. Энэ нь үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд ярих асуудал учраас тэр.

    -Бүтээгдэхүүнээ хаана туршив?

    -Судалгааны шатанд туршилтуудаа хийсэн. Бид энэ бүтээлийг хувь хүн, иргэнд зориулж бүтээсэн. Гэртэй, байшинтай айлууд маань хэрэглээсэй гэж хүссэн учраас түлхүү тавьж үзсэн. Үр дүн нь маш сайн гарсан. Нэг сард 200 мянган төгрөгөөр тенн асаадаг айлд тавихад цахилгааны төлбөр нь 15-20 мянган төгрөг гарч байсан.

    -Төхөөрөмж байшиндаа суурилуулъя гэвэл зардал нь өндөр үү?

    -Одоохондоо бидний хийж чадаж байгаа дөрвөн төрлийн төхөөрөмж байгаа. Нэг, гурав, зургаа, 16 кВтынх. Нэг кВт-ын төхөөрөмжийг 24-30 ам метр талбайтай монгол гэрт тавихад хангалттай. Үнэ нь 100 мянган төгрөг. 16 кВт-ын төхөөрөмжийг түрүүн хэлсэн Номын худалдааны төвийн 400 ам метр талбайг халаахаар хийсэн. 750 мянгаас 1.2 сая төгрөг болж байна лээ. Одоо бидний үйлдвэрлэх чадал цөөн учраас иймэрхүү үнэтэй байгаа. Хэрвээ өдөрт 100-г үйлдвэрлэх чадалтай болчихвол онолоороо үнэ нь буурчихна.

    -Эрчим хүч ухаалаг хуваарилах төхөөрөмжийг дэмжие, үйлдвэр байгуулъя гэж үндэсний компаниуд хандаж байна уу?

    -Үндэсний компаниуд ирэхгүй байна л даа. Тайванууд, малайзууд, энэтхэгүүд, европууд санал тавьж байна. Яагаад гэвэл, Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагын веб сайтаас маш олон улсууд мэдээлэл авдаг. Бас мэдээлэл нь томоохон улсуудад сэтгүүл хэлбэрээр орчуулгатай хэвлэгддэг.

    -Манайхан яагаад сонирхохгүй байна вэ. Мэдээлэл дутаад, эсвэл эрсдэлээс айгаад байна уу?

    -Мэдээлэл хаана дутдаг вэ, эрсдэл хаана гардаг вэ гэсэн асуудлууд байна. Эрсдэл бол судалгааны шатанд гардаг. Бид судалгааны шатанд эрсдэл, амжилтаа үүрээд даваад гарчихлаа. Одоо энэ бол эцсийн бүтээгдэхүүн болоод Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага баталгаажуулчихлаа. Энэ ямар ч эрсдэл байхгүй. Мэдээлэл дутаад байж магадгүй юм. Америк, Японд амар л даа. Тэнд Оюуны өмчийн бирж гэж байдаг. Баталгаажсан шинэ бүтээл тэнд хөрөнгө оруулалт босгодог. Бидэнд гаднын маш олон компани IPO босгоё гэсэн санал тавьж байна. Менежментийг нь малайзуудаар, маркетингийг нь Энэтхэг, Хятадаар хийлгэе гэсэн саналтай байна. Хятад, Энэтхэг хоёр маркетинг хийвэл олон тэрбумын зах зээл тэнд байна. Маркетингаа хийлгэж байгаа улсаар менежментийг нь хийлгэдэггүй гэдэг бичигдээгүй хууль бас байдаг юм байна.

    -Та нарын хувьд ашигтай бизнес үү?

    -Маш ашигтай бизнес. Би энэ бүтээлээ АНУ руу аваад явахад 14 хоногийн дотор зургаан сая доллар босгож чадна. Яагаад гэвэл, тэндэхийн бизнесмэнүүд мэдээлэл сайтай. Cолонгост шалны халдаг хулдаас хийдэг 18 үйлдвэр бий. Нэгийнх нь захирал надтай ирж уулзана гэсэн. Тэр, “Манай хулдаасны нэг ам метр нь 200 ваттын тог хэрэглэдэг. Айлууд эрчим хүч ашигласны төлбөрөө өндөр төлж байгаа. Ийм учраас манай хулдаасыг авбал танай төхөөрөмжийг дагуулж өгч байя. Хоёулаа гэрээ хийе” гэсэн. Хашир бусад 17 үйлдвэрээсээ түрүүлэхийн тулд зах зээлээ харж байхгүй юу.

    -Үйлдвэр барьж байгуулах талаар бодож үзэв үү?

    -Японд пуужингийн толгойг ганц хүнтэй компани л хийдэг. Үйлдвэр нь том биш ээ. Бас “Олимпус” гээд хүний ходоод дуранддаг дэлхийн номер нэг дуран бий. Тэрний тэргэнцэрийг нэг өвгөн, эхнэр, хоёр хүүтэйгээ орон сууцны подвальд үйлдвэрлэдэг юм билээ. 35 жил тэр тэргэнцэрийг хийсэн гэсэн. Бид төхөөрөмжөө үйлдвэрлэхэд 30 ам метр талбай байхад болно. Дэлхийд “hardware management” гэх ойлголт гараад байгаа. Хэрэгтэй бүх материалаа хамгийн сайн, хямд хийдэг газраас нь худалдаж аваад өөрсдийн технологиороо угсарна. Тэрнээс биш микросхем, мэдрэгчтэй дэлгэц зэргийг Монголд үйлдвэрлэнэ гэвэл маш их зардал, цаг хугацаа шаардана.

    -Нано технологийн талаар их ярих боллоо. Манайх ч гэсэн ноолуурыг өндөр төвшинд боловсруулах, эм зүйн салбарт бас ч гэж амжилт гаргаад яваа. Ер нь үйлдвэрлэл, шинжлэх ухааны чиглэлээр бидний хөгжих гарц юу байдаг бол?

    -Дэлхий юм хийгээд байхад бид л үлдээд байх шиг санагдаад байна. Дэлхийд нано, био, лазерын технологи хөгжөөд байна. Манай залуучууд шинэ технологитой нэг гараанаас гарах хэрэгтэй. Тэгж байж л бид хөгжих боломжтой. Яагаад гэвэл, микросхем үйлдвэрлээд Японтой, програм хангамж үйлдвэрлээд “Майкрософт”-той, машин үйлдвэрлээд Герман, Японтой өрсөлдөж чадахгүй. Зах зээлд брэнд болж танигдсан, байр сууриа олчихсон үйлдвэрлэгчидтэй өрсөлдөж цаг хугацаа, эдийн засгаа үрээд хэрэггүй юм шиг байгаа юм. Оронд нь нано технологи руу анхаарвал дэлхийтэй өрсөлдөж, барианд орох боломжтой гэж хувиасаа боддог.

    -Ингэж ярих, мөрөөдөх амархан л даа. Гол нь бидэнд боломж байна уу?

    -Монгол залууст чадамж, сэтгэл зүтгэл, зав зай байна. 20-30 насны залуусаа манай төр тоохгүй байгаа юм уу даа. Тэдэндээ найдвар, итгэл хоёрыг зэрэг хаях хэрэгтэй. Тэгвэл, Оюутолгой, Тавантолгой хоёроос илүү хөгжүүлэх улс нь манай залуучууд. Дэмжээд өгдөг төр л байвал болчих гээд байна. Төр энэ залуучуудаа гадаад руу өндөр технологи эзэмшүүлэхээр явуулж, бэлтгэх хэрэгтэй. Монгол залуучууд бусад улсын хэлээр их цэвэрхэн ярьдаг болсон байна. Бусад улс залуусаа эх орондоо бэлдэж байгаад, аливаа бэрхшээл тохиолдоход шийдэх арга замыг нь ол гээд гадаад руу явуулдаг. Эх орондоо 4-5 жил судалж, докторын мэдлэг хуримтуулсан залуучууд гаднаас тэр чиглэлээр юм олж ирэхдээ сурамгай байдаг. Тэгж л улсууд хөгжиж байна. Улсын өмнө тулгамдаж болзошгүй асуудлаар, маш хэрэгтэй, шинэ гарч байгаа мэргэжлээр залуучуудаа сургаж байна. Дээхнэ үед технологийн тагнуулаар явуулна гэж ярьдаг байсан даа. Үүн шиг мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэхийн тулд инноваци хөгжүүлэхийн тулд, “силикон толгойтнууд”-аа гадаадад бэлтгэж, буцааж татах хэрэгтэй байна.

    Өнөөдөр эдийн засгийн хөгжлийг кодчилъё гэж яриад байгаа. Код нь хаанаа гацаад байгааг олох хэрэгтэй. Үйлдвэрлэл явуулахгүй байж өдий зэрэгтэй яваа нь харин ч их юм. Бид зүү, машины дугуйгаа өөрсдөө хийдэггүй. Жишээ нь, 1984 онд Монголд “ШБОС-84” нэртэй үзэсгэлэн одоогийн “Сарны титэм” худалдааны төвд болж байсан. Тэгэхэд манайхан өөрсдөө машины дугуй, бууз чимхдэг машин гээд гоё юмнууд өчнөөн хийсэн байсан. Гэтэл сая би “Монголд үйлдвэрлэв” үзэсгэлэнг үзлээ. Тэгээд би гутарсан. Намайг Төвдөд явж байхад эсгий халаас, уут, хадаг яндар, дарцаг зараад хэдэн дээлтэй хүн сууж байсан. Тэр сэтгэгдэл надад төрсөн шүү. Үйлдвэрлэл биш гар урлал руу манайхан хөгжиж байна. Тэрний дараахан би Шанхайд болсон үзэсгэлэнд очсон. Тэнд дэлхийн хамгийн шилдэг технологиудыг дэлгэж байна. Ингээд Төвд, “ШБОС-84”, Шанхайн үзэсгэлэн гурвыг харьцуулахад надад маш сонин юм бодогддог юм билээ.

    -Юу бодогдсон гэж?

    -Бид хаашаа явж байна аа гэж. Тэр улсууд сансрын техник, холбооны техник, лазерийн технологи хийж, бидний төсөөлж байгаагүйгээс дээшээ очсон байна. Гэтэл бид модон тоглоом, эсгий углааш хийж байгаа нь арай л харамсалтай санагдсан. Дэлхийд цахиур хагалж байгаа компаниудад монгол залуучууд ажиллаж байна. Монгол Улс өөрөө дэмжиж чадахгүй байгаа учраас тэднийгээ алдаад байна. Наашаа ирье гэхээр, хүлээж аваад ажиллуулах лаборатори, цалин хангамж энд алга.

    -Нээрээ ч юм хийх шинэ санаагаа бариад олон залуу гадаадыг зорьсон гэдэг дээ?

    -Тийм тохиолдол олон байгаа. Дэлхийн шилдэг агентлагууд шинэ санаа хайгаад байж байдаг. Шинэ санаа олчихвол гялс IPO босгоод үйлдвэрийг нь босгочихдог. Тэд “Санаа байна уу, ажил болгоё” гэдэг. Тэрнээс биш “Мөнгө өгье. Санаа гаргаад ир” гэдэггүй. Машины чулакны нэгийг төмрөөр, нөгөөг нь резинээр хийсэн байдаг. Машины гармошки резин 135 удаа агшиж, нийлээд урагддаг. Монгол залуу Японд очоод машины таван булны резинэн чулакыг үхрийн ширээр хийчихсэн. Одоо Япон, Герман, Европын машинуудад тэрийг хэрэглэх гэж байна шүү дээ. Тэр залуу анх Монголд байхдаа ийм зүйл хийе гэтэл хэн ч тоогоогүй гэсэн. Уг нь тэр залууд оюуны өмчийн патент нь байсан юм байна л даа. Ингээд Японд зуучлалаар хар ажил хийхээр очоод, компанийнхаа захиралд “Надад ийм санаа байна. Патент нь байгаа” гэтэл захирал нь дэмжиж компани байгуулсан юм билээ. Хэрвээ монголчууд тэр залуугийн санааг ажил болгосон бол Улаанбаатараас дэлхийн томоохон үйлдвэрүүдэд чулак нийлүүлээд байж байхгүй юу. Энэ мэтчилэн олон санаа гаргасан залуучуудаа бид гадаадад алдсан. Өөр нэг тохиолдол ярья. Бидний компьютерийн гарын товчлуур нэг талдаа латин, нөгөө талдаа крилл үсэгтэй. Нэг монгол залуу, товчлуурын цаанаас крилл, латин үсэг нь ээлжилж гэрэлтдэг санаа гаргасан. Бид тэрийг нь ажил болгоё гэж ярьж байтал 2-3 сарын дараа өөр улс хийгээд гаргачихаж байна.

    -Шинжлэх ухааны академийн талаар юу хэлэх вэ?

    -Шинжлэх ухааны академи Ширэндэв, Содном, Чадраа гуайн үед мундаг байсан юм аа. Би цөмийн физикийн Содном гуайтай нэг багт орж ажиллаж байсан. Одоогийн Шинжлэх ухааны академийг мэдэхгүй юм. Тэнд цус сэлбэлт хэрэгтэй болсныг бол мэдэж байна. Ахмад эрдэмтэд нь өөрсдийгөө хамгийн дээр тавьчихаад бусдыгаа жийгээд байвал явахгүй. Тэнд гадаад, дотоодод өндөр мэдлэг эзэмшсэн залуучууд явж байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, академид маш их хөрөнгө хаяж, гадаадад байдаг өндөр хүчин чадалтай лабораториудыг бий болгох хэрэгтэй. Ядаж хамгийн наад захын лабораторийг оруулж ирж, академик шинж чанараа агуулах хэрэгтэй. Шинжлэх ухааны хамгийн том байгууллага байж зарим зүйлд дүгнэлт өгч чаддаггүй шүү дээ.

    -Аливаа шийдвэр улстөрийн хүрээнд ярьж, шийдэгддэг. Таныг энд тэнд явж байхад эрдэмтэд юу хүсдэгээ ярих уу?

    -Гадаад дотоодод явж байхад манай эрдэмтэд, “Монголд хуванцарын үйлдвэр байгуулаад өгчихсөн Ерөнхий сайдад алтаар хөшөө босгож өгөхсөн” гэж ярьдаг. Гадуудууд бол монголчуудыг тахиа эдийн засагтай гэж ярьдаг. Бид уул уурхайг эдийн засаг, хөрөнгө оруулалт гэж хардаг гэнэ л дээ. Бид түүхэндээ нэг тэрбум 500 сая ам.доллар барьж үзсэн ард түмэн. Гэтэл тэр мөнгийг Жеймс Камерон хоёр кино хийгээд л олчихсон. Ийм учраас өнөөдөр Монголд торгон үе ирсэн гэж бодож байна. Яагаад гэвэл, Засгийн газрын тэргүүнээ сонгоогүй байна бид. Эдийн засаг хаашаа эргэн нь тодорхойгүй байгаа. Чингис бондынхоо өрийг удахгүй төлнө. Энэ үед зөв чиглүүлэх хүнээ сонгоосой гэж бодох юм.

    -“IT expo” гэж арга хэмжээ манайд болдог. Та сонирхов уу?

    -Монголд мундаг программ зохиолгодог байгууллага байгаа гэж хэлж чадахгүй. Дангаараа ажилладаг тасарчихсан залуучууд бол байна. Гэтэл программ хийнэ гэдэг нь ганц, нэгээрээ хийдэг ажил биш юм байна л даа. Гэтэл манайханд багаараа ажиллах чадвар дутаад байна. Ганцаараа нэг юм хийгээд гавъяа шагналаа авна гэсэн бодол энд саад болдог. Энэтхэгүүд яагаад программ хангамжаараа тасарчихав аа. Тэд 20-30 хүний багаар ажилладаг. Тэдэнд Хонгконг, Сингапураас захиалга өгч ажил хийлгэдэг. “Майкрософт”-д гэхэд 200 мянгаад программист байдаг. Тэд нэг программыг жижиг жижгээр нь хувааж авч хийснийг нь “Майкрософт” зангидаж бүтээгдэхүүн болгодог. 2020 он гэхэд энэтхэгүүд дэлхийн зах зээлд 300 тэрбум ам.долларын программ хангамж борлуулна гэдгээ мэдэгдсэн. Харин бид хэдийг борлуулах вэ. Бид одооноос анхаараад ядаж 3-5 тэрбумын программ хийнэ гээд үзэх хэрэгтэй. Ажиглаад байхад, улс орны эдийн засгийг алдаг хэдхэн хүчин зүйл байна. Японы нэрт эдийн засагч Хироши, “Танай эдийн засгийг сүйрүүлж байгаа хамгийн том шалтгаан түрээс” гэсэн. Том байшингийн түрээслэгч эдийн засагт юу ч бүтээдэггүй мөртлөө бүтээдэг хүмүүсийн мөнгийг нь аваад байдаг. Бүтээдэг хүмүүс мөнгөө цуглуулж чадахгүй, хэрвээ цуглуулаад эхэлбэл түрээслэгч үнээ нэмдэг. Монголд түрээсийн үйлчилгээ их хөгжсөн байна гэсэн. Нөгөө талд нь, Монголд хөрөнгө оруулагч алга. Нэг юм хийе гэхээр 2-3 хүн л хөрөнгө оруулдаг. Японууд мөнгө босговол цөөн хүнээс хөрөнгө оруулалт авдаггүй. Нэг нь, эсвэл хоёр нь хөрөнгөө татахад тухайн төсөл унадаг. Эдийн засагч Хироши, “Монголд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй байна” гэсэн. Хадаас хийсэн ч дэлхийн стандартад нийцүүлж буюу гурван сая хүнд биш долоон тэрбум хүнд зарна гэж бодож хий гэсэн. Яах вэ, япон хүн Монголын хөрсөнд буухгүй зүйл ярьсан байж болно. Бид авахыг нь авах л ёстой.

    -Манайх шинэ бүтээл, өндөр технологийг дэмжсэн Инновацийн тухай хуультай улс. Энэ хуулийн талаар та ямар ойлголттой байгаа вэ?

    -Уг нь мундаг хуультай. Гэвч үүнийг хэрэгжүүлж чаддаггүй. Инновацийн бүтээгдэхүүн татваргүй оруулж ирнэ. Инновацийн үзэсгэлэн зохион байгуулбал төр хариуцна. Инновацийн бүтээл гаргасан хүний гадаадад сургалтад явах зардлыг төр хариуцна гэх мэт зохицуулалт орсон байдаг. Гэтэл инновацийн бүтээл гэж юу гэдэг нь тодорхойгүй. Эдийн засгийн хөгжлийн яамны Инновацийн газар тодорхойлж, гэрчилгээ гаргаж өгч чаддаггүй болохоор хэн ч түүнийг инноваци гэж хэлэхгүй.

    Ганбаатарын Улсболд
    Эх сурвалж: http://www.itoim.mn/index.php/site/news/428

  • Бүтээлч үйлдвэрлэл

    Соёл урлаг дэлхийн эдийн засгийн хөгжилд дорвитой хувь нэмэр оруулж буй томоохон салбарт зүй ёсоор тооцогдох болжээ. Сүүлийн 20 жилд маш эрчимтэй хөгжин эдийн засгийн голлох хүчин зүйл болж, дэлхийн түвшинд жил бүр дунджаар 8,57 хувиар өсч буй бүтээлч үйлдвэрлэл гэж чухам юу вэ?
    1980-аад оны үед техник технологийн эрс дэвшил гарч, кино урлаг, дуу хөгжим, шоу бизнес эрчимтэй хөгжсөнтэй холбоотойгоор олон улсын түвшинд бүтээлч үйлдвэрлэл хэмээх ойлголт анх гарч ирсэн бөгөөд олон улсын жишигт “хувь хүний бүтээлч сэтгэлгээ, ур чадвар, авьяас билгээс эх сурвалжтай, оюуны өмч, зохиогчийн эрхийн дагуу ажил мэргэжил болон эд хөрөнгө үүсгэх боломжтой үйлдвэрлэлийн салбаруудыг нийтэд нь бүтээлч үйлдвэрлэл гэнэ” хэмээн тодорхойлсон байна.
    Бүтээлч үйлдвэрлэл, мөн “бүтээлч эдийн засаг” гэж нэрлэгддэг энэ салбарт оюуны өмч, зохиогчийн эрхтэй холбоотой бүтээл туурвил болон зар сурталчилгаа, олон нийтийн харилцаа, шууд маркетинг зэрэг бүтээлч үйлчилгээг хамруулдаг бөгөөд олон улсын түвшинд албан ёсоор томъёолохдоо хэвлэн нийтлэл, кино, видео, гэрэл зураг, телевиз радио, дуу хөгжим, дүрслэх урлаг, тайзны урлаг, уран барилга, урлаг, дизайн, хувцас загвар, гар урлал, зэрэг үндсэн 7, цахим хэвлэл, зар сурталчилгаа, компьютер, компьютерийн тоглоом зэрэг дэд 4, нийт 11 бүлэгт ангилан хамруулсан байдаг. Товчхондоо бүтээлч үйлдвэрлэлийг “соёл, урлаг, бизнес болон технологийн салбарын нийлбэр, оюуны хөрөнгөд тулгуурласан бүтээгдэхүүн буюу үйлчилгээг бүтээх, үйлдвэрлэх, түгээх цогц үйл ажиллагаа” хэмээн тодорхойлж болно.
    Судалгаанаас харахад 1999 оны байдлаар бүтээлч үйлдвэрлэл дэлхийн нийт эдийн засгийн бүтээмжийн 4 хувийг эзэлж байсан бол эдүгээ 13%-д хүрчээ. Их Британий бүтээлч үйлдвэрийн салбар 2001 оны байдлаар жилд 122,2 тэрбум фунт стерлингийн ашигтай ажиллаж, энэ тоо жил ирэх тутам өсөн нэмэгдэж байна. Харин ХБНГУ дахь бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбарт 200 000 гаруй аж ахуйн нэгж байгууллага, хувь уран бүтээлчид ажиллаж, жилийн нийт эргэлт нь 2004 онд ДНБ-ий 2,6% буюу 117 тэрбум евро хүрч, 2006 он гэхэд эдийн засгийн хөгжлийн өсөлтийн түвшнээс 3 дахин хурдацтай хөгжсөн үзүүлэлттэй байна. 2006 оны 11-р сард Европын Холбооны Зөвлөлөөс эрхлэн гаргасан “Европын соёлын эдийн засаг” тайланд дурдсанаар 2003 онд бүтээлч үйлдвэрлэлийн эдийн засаг европын ДНБ-ий 2,6% буюу 654 тэрбум еврогийн ашигтай ажиллаж, бүтээлч 1
    үйлдвэрлэлийн өсөлт нь хими, автомашин болон тоног төхөөрөмж, хүнсний үйлдвэрийн салбартай адил түвшинд хүрсэн учир бүтээлч үйлдвэрлэлийг “Европын эдийн засгийн зүтгүүр хүч” хэмээн тодорхойлж, европыг “дэлхийд өрсөлдөх хамгийн эрчимтэй өсөлт бүхий мэдлэгт тулгуурласан эдийн засаг болгох” Лиссабоны тунхагт хувь нэмэр оруулна хэмээн үзсэн байна.
    Харин АНУ-ын хувьд бүтээлч үйлдвэрлэл нь эдийн засгийн маш том салбарт тооцогдох бөгөөд 2008 оны 1-р сарын байдлаар нийт 3 шахам сая хүн 610 000 урлагийн байгууллагад ажиллаж, эдийн засгийн жилийн эргэлт нь 166,2 тэрбум ам доллар хүрчээ. Харин бүтээлч үйлдвэрлэл хожуу хөгжиж эхэлсэн Ази дахинд сүүлийн арван жилд “тэсрэлт болж байна” хэмээн дэлхий дахин хүлээн зөвшөөрч байна. 2008 оны 11-р сард Тайваны Соёлын зөвлөлөөс мэдэгдэхдээ Тайваныг бүтээлч үйлдвэрлэлийн төв болгон хөгжүүлэх бодлого баримталж, төрөөс ирэх таван жилд 1,5 тэрбум ам долларын хөрөнгө оруулалтыг хийх тухай мэдэгдсэн бол БНХАУ сүүлийн 5 жилд аж үйлдвэрлэлийн бус, “оюуны” эдийн засагт шилжих бодлого баримталж, бүхий л томоохон хотуудын үйлдвэрийн дүүрэг болон томоохон үйлдвэрийн газруудын байшин барилгыг бүтээлч үйлдвэрлэлийн төв болгон, уран бүтээлчдэд урлан, ажлын байр, санхүүжилт, зээл болон татварын хөнгөлөлт олгож, 11-р таван жилийн төлөвлөгөөндөө бүтээлч үйлдвэрлэлийг эдийн засгийн тулгуур салбар болгон хөгжүүлэх тухай заажээ.
    Эдийн засгийн салбарт оруулах хувь нэмрээрээ аж үйлдвэржилтээс илүү чухалд тооцогдож буй “шинэ эдийн засаг” буюу бүтээлч үйлдвэрлэл дэлхий даяар эрчимтэй хөгжих болсон үндсэн шалтгаан нь өнөөгийн нийгмийн соёлын харилцааны шинэ үе, техник технологийн хурдацтай хөгжил болон даяаршил гэж үзэж болно. Олон нийтийн соёл, хэрэгцээ улам дээшлэн, зах зээл, аж үйлдвэрлэл эрчимжиж, интернэт болон даяаршил нь хил хязгаарыг даван улс орнуудыг дамнасан холбоо харилцаа, хамтын ажиллагааг өрнүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэх боллоо. Шинийг сэтгэх, бүтээн туурвих, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх өрсөлдөөн нь олон улсад бүтээлч үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бас нэгэн хүчин зүйл болж, улс орнууд эдийн засгийн өндөр ашиг авчрах чадамжтай энэ салбарыг хөгжүүлэх бодлого баримтлан хэрэгжүүлж байгаа нь мөн ихээхэн түлхэц болж байгаа юм.
    Олон зуун тэрбум долларын эргэлт бүхий бүтээлч үйлдвэрлэл өргөжихийн хэрээр энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулах байгууллага, чөлөөт уран бүтээлчид нэмэгдэж, олон нийтийн сонирхол, хэрэгцээ ч мөн ийш хошуурч байна. Бүтээлч үйлдвэрлэлийн нэгэн салбар болох цахим технологи, компьютер программ болон интернэтийн дүнд дижитал урлагийг бүтээгч шинэ үеийнхэн гарч ирсэн нь нөгөө талаар “жинхэнэ урлаг ба жинхэнэ үзэгч”, “сайн дурын уран бүтээлч ба сонирхогч”-ийн талаарх асуудлыг үүсгэдэг. Үзэгчид зөвхөн үзэж сонирхохын зэрэгцээ өөрсдөө бүтээн туурвих болсон нь үзэгчдийн бүтээлч идэвхитэй байдлыг сэргээж, урлагийн боловсролыг дээшлүүлдэг боловч энд урлагийн чанарын тухай асуудал зайлшгүй хөндөгдөнө. Мэргэжлийн уран бүтээлчид, урлагийн байгууллага болон техник технологийн дэвшилд дулдуйдсан бүтээл туурвигч, сонирхогч нарын ур чадвар, авьяас билэг, гоо зүйн мэдрэмж, бүтээлийн үнэлэмж болон оюуны бүтээлийн талаарх маргаан нь урлаг судлаач, эдийн засагчид болон бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбарынхны дунд хурцаар өрнөж байна.
    Үүнтэй зэрэгцэн хүний эрх, нийгмийн шударга ёс, хувь хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх, бүтээн туурвих эрх чөлөөний тухай асуудал болон оюуны өмчид суурилдаг бүтээлч салбарт бусдын бүтээлийг зөвшөөрөлгүй ашиглах, борлуулах, зохиогчийн эрхийг зөрчих, оюуны өмчийн хулгай болон бусад асуудлууд олон улсын түвшинд хурцаар тавигдаж, уран бүтээлчид, бүтээлч салбарынхны бүтээл туурвилынхаа үр өгөөжийг нь хүртэх 2
    боломжийг сайжруулах, эрхийг хамгаалах нь олон улсын түвшинд тулгамдсан асуудал болоод байна.
    Бүтээлч үйлдвэрлэлийн хөгжил, олон нийтийг хамарч буй байдал, ашиг орлого болон бусад үзүүлэлтүүд нь соёл урлагийн зугаацуулах, хүмүүжүүлэх, соён гэгээрүүлэх, гоо зүй болон уран сайхны зэрэг нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг төдийгүй соёл урлагийн эдийн засагт оруулах хувь нэмрийг ч тодорхой харуулж байна. Тухайлбал Сингапурт соёл урлагийн үйл ажиллагаанд зарцуулсан 1 сая ам доллар бүр 1,66 сая ам доллар болон өсдөг гэж мэдэгдэж байгаа нь банк санхүү, шатахуун үйлдвэрлэлийн салбараас ч илүү ашигтайд тооцогдож байгаа ажээ.
    Бүтээлч үйлдвэрлэл нь үндэсний эдийн засгийг хөгжүүлэх чухал хүчин зүйл мөн гэх бодлогыг олон улс орнууд хүлээн зөвшөөрч, даган баримталж байгаа ба 2000-2005 онд дэлхийн бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбарт эзлэх хөгжиж буй орнуудын бүтээлч үйлдвэрлэлийн хувь 29-өөс 41 болж нэмэгдсэн байна. Бүтээлч үйлдвэрлэл нь аж үйлдвэрийн салбараас дэд бүтэц, системчилсэн тогтолцоонд баригддаггүй, нээлттэй байдлаараа давуу талтай бөгөөд 2004 оны байдлаар нийт бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбарын гол цөм буюу 98%-ийг 10-аас доош хүнтэй байгууллага, бие даасан уран бүтээлчид эзэлж, нийт салбарын орлогын 30%-ийг олсон нь ажлын байр шинээр бий болгох, орлогыг нэмэгдүүлж ядуурлыг бууруулах, соёл урлагийн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах, нийгмийн бусад тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд аж үйлдвэрлэлийн салбараас дутуугүй хувь нэмэр оруулж болохыг баталж байна.
    Хөгжиж буй орнуудын хувьд зах зээл бага, үйл ажиллагаа явуулах зардал өндөр, худалдаа арилжааны боломж хязгаарлагдмал гээд олон бэрхшээл байдаг ч технологийн дэвшил нь бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний зардал өртгийг багасгаж, газар нутгийн алслагдмал байдлыг арилгаж, зах зээл, тээвэр, холбоо харилцаа, хамтын ажиллагааг илүү өргөн хүрээнд явуулах боломжийг нээх төдийгүй улс орон, хот, бүсийг “соёл урлагийн төв“ болгон хөгжүүлж, аялал жуулчлалын урсгалыг татаж, жуулчлалын шинэ маршрут бий болгох боломжтой юм.
    Гэхдээ нөгөө талаас дэлхий нийтийг хамарсан арилжааны сүлжээ, зар сурталчилгаа, интернэт, технологийн эрс хурдтай хөгжил нь шинэ залуу үеийнхнийг илүүтэй зонхилон хамарч байгаа тул бүтээлч эдийн засаг тухайн улс үндэстний өв уламжлал, соёлын өвөрмөц онцлогийг хадгалан хамгаалах, уламжлуулан хөгжүүлэхэд сөргөөр нөлөөлж байна гэж үздэг. Ийм учраас 2005 онд ЮНЕСКО-гоос “Соёлын олон ургальч байдлыг дэмжин хамгаалах конвенци”-ийг баталсан бөгөөд энэ конвенцийн 2-р зүйлд “Аливаа улс орон өөрийн газар нутаг дээрх соёлын олон ургальч байдал, өвөрмөц онцлогийг дэмжин хамгаалах бодлого баримталж, арга хэмжээ авах онц бүрэн эрхтэй” гэж заажээ. Аливаа улс орны соёлын өв уламжлалыг хадгалан хамгаалах, соёлын өвөрмөц онцлог, улс үндэстнүүдийн соёлын олон ургальч байдлыг хадгалан хамгаалахад чиглэсэн энэ конвенцид 2008 оны байдлаар 90 гаруй орон нэгдээд байна.
    Монгол улсын тухайд соёл урлагийн хувь хүн, нийгэм эдийн засгийн хөгжилд оруулах хувь нэмэр, ач холбогдлын талаарх ойлголт бүрэн төлөвшөөгүй, төрөөс дэмжин хөгжүүлэх бодлого, дэмжлэг хомс, олон нийтийн соёлын хэрэгцээ үнэлэмжийн түвшин доогуур, бүтээлч үйлдвэрлэлийн салбар дөнгөж хөгжиж эхэлж байгаа учир энэ салбарыг хөгжүүлэх талаар төрийн бодлого зайлшгүй шаардлагатай байна. Нэгэнт дэлхийг хамарсан бүтээлч үйлдвэрлэлийн хурдацтай хөгжил, бүтээгдэхүүн ба бүтээлч үйлчилгээний хэрэглэгч болсон монголчуудын хувьд зөвхөн хэрэглэгч, худалдан авагч байх нь гадны соёлын 3 хэрэглээнд автах, өөрсдийн соёл, өв уламжлалаас холдон хөндийрөх эрсдлийг авчирч болзошгүй.
    Иймд бүтээлч үйлдвэрлэлийг эдийн засгийн томоохон салбар болгон хөгжүүлэх нь хөгжлийн нэгэн чиг хандлага болж буй өнөө үед төрөөс үндэсний соёлын өвөрмөц онцлогийг агуулсан, олон улсын түвшинд дэмжин сурталчлах агуулга бүхий бүтээлч үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бодлого боловсруулан баримтлах, мөн олон нийт, уран бүтээлчдэд соёл урлагийн өнөөгийн чиг хандлага, бүтээлч үйлдвэрлэлийн талаарх ойлголтыг төлөвшүүлэх, урлагийн боловсролыг дэмжин хөгжүүлэх, чадварлаг боловсон хүчнийг бэлтгэх, уран бүтээлчдийн идэвхи санаачлагыг дэмжих, туурвисан бүтээлээ толилуулах, борлуулах болон зах зээлийн эдийн засгийн нөхцөлд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах боломжийг дэмжих зэрэг олон асуудлуудыг дэс дараатай авч хэрэгжүүлэх нь чухал юм.

    Монгол улсын хувьд Бүтээлч Монгол Хүн ТББ-ийн хамт олон бүтээлч үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхээр ажиллаж байна.

  • МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО ТҮГЭЭМЭЛ ЭХ

    Монгол бахархлын ноён оргил, монголын түүх соёлын нэвтэрхий толь- Монголын нууц товчоог хүн төрөлхтөнд хүргэж, монгол өв соёлыг таниулах зорилготой “МНТ түгээмэл эх” төслийн хүрээнд, МНТ-г бүрэн зураг чимэглэлтэйгээр англи, солонгос, хятад, унгар, япон, орос, монгол бичиг, кирил монгол долоон хэлээр хэвлэж, Монгол Улсыг дэлхийд таниулан сурталчилахад бодит хувь нэмэр оруулаад байна.

    Тус бүтээл нь түүх, хүн судлал, археологийн судалгааны сүүлийн үеийн ололтонд тулгуурлан түүхэн бодит үнэнийг зураглан толилуулж байгаагаараа өндөр ач холбогдолтой юм.

    Ийнхүү уг төсөл дараагийн шатанд шилжиж Монголын Нууц Товчоог дэлхийн түгээмэл хэл болох дэлгэцийн бүтээл- motion illustration төрлөөр бүтээж эхлээд байна.

    “Монголын нууц товчоо түгээмэл эх”-ийн онцлог ба ач холбогдол

    МНТ-г уран зургаар баяжуулан дүрсжүүлсэн нь Түгээмэл эхийн гол онцлог юм. Ингэснээр ямар ч залхуу гар сонирхолтой зургуудад хөтлөгдөн унших болно. Энэхүү эхийг бүтээхдээ Ц.Дамдинсүрэнгийн эхийг баримталсан ба үг, найруулгын утгыг нь алдагдуулалгүйгээр ахин найруулж, өгүүлэмжийг сэдэв бүрээр салгаж хувиарлан байршуулах зэргээр уншиж ойлгоход нь дөхөмтэй болгов.

    МНТ бол үйл явдлыг голчлон тэмдэглэж үлдээсэн зохиол. Тиймээс хүмүүсийн дүр төрх, ахуй орчин, хувцас хэрэглэлийн талаар дүрсэлсэн зүйл бага. Тийм ч учраас тухайн үеийн овог, аймгуудын соёлын хэв маяг болон угсаатан ястангуудын дүр төрхийн ялгаа онцлогийн талаар тодорхой төсөөлөл өгдөггүй. Гадаад уншигчдын хувьд бүр хэцүү. Тэд ядаж монгол гэр ямар бүтэц зохион байгуулалттайг мэдэхгүй шүү дээ.

    Иймээс уг зохиолыг зурж дүрсжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Ингэхдээ чимэг төдий биш зохиолын агуулгыг баяжуулж, дутууг нь нөхөх, мэдээллийн багтаамж ихтэй, бодит дүрслэлтэй зургууд хэрэгтэй. Үүний тулд бид түүх, хүн судлал, археологийн судалгааны сүүлийн үеийн ололтыг тусгасан, XIII зууны монгол ертөнцийг бүх талаас нь, өчүүхэн зүйл ч орхигдуулаагүй бүтээл хийхийг хичээн ажиллаж байгаа юм. Үүнд дээл хувцас, орд өргөө, хоол хүнс, бүжиг хөгжим, зэр зэвсэг, хуяг дуулга, бичиг соёл, дайны урлаг бүгд багтана. Ингэж өргөн хүрээтэй дүрсэлж үзүүлснээр бид өвөг дээдсийнхээ соёлоор жинхэн утгаараа бахархах боломжтой болно. Шинэ цагийн “Шороотын Цэвээн”-үүд маань харьд очоод нүүр бардам үзүүлэх зүйлтэй болно. Бас өрнө, дорнын бусад үндэстнүүдийн соёлоос ялгарах онцлог болон тэдэнтэй ямар соёлын харилцаатай байсан, бусдад ямар нөлөө үзүүлж бас тэднээс ямар нөлөө авсан зэргийг олж харах юм.

    Дэлхий нийт бидний өвөг дээдсийг нэхий нөмөрсөн, зэрлэг булаан эзлэгчид гэж ойлгодог нь орвонгоороо эргэнэ. Манай соёл уламжлалыг улам ихээр хүндэлж тэр хирээр манай улсын нэр хүнд дэлхийн тавцанд өсөх болно.

    ҮР ДҮН

    • МНТ-г олон хүн уншина;
    • Түүх, соёлын баттай мэдлэгтэй болно;
    • Соёлын дархлаа бэхжинэ;
    • Ирээдүйн зураач, дизайнер, уран барилгачдын гарын авлага болно;
    • Дэлхий дахинд манай улс үндэстний нэр хүнд (image) дээшилнэ;
    • Чингис хааны өлгий нутгийг зорих жуулчдын тоо нэмэгдэнэ;

    САНАЛ

    “Монголын нууц товчоо түгээмэл эх” нь гурван цувралаар хэвлэгдэх бөгөөд одоогоор 1-р дэвтэр нь хэвлэгдсэн. 2, 3- р дэвтэр нь хэвлэгдэгхэд бэлэн болсон үндэсний үнэт зүйлээ дэмжигч хэн бүхэнтэй хамтарч ажиллахад бэлэн байна. Төслийн дараагийн шатанд бид “Монголын нууц товчоо” анимайшн кино бүтээхээр ажилдаа ороод байна.

    СУДЛААЧИД ЮУ ГЭЖ ХЭЛЭВ?

    Археологич Д.Эрдэнэбаатар
    УБ-ын ИС-ийн декан, доктор, профессор

    БИЕТ СОЁЛЫН ӨВИЙН СУДАЛГААНД СУДЛААЧ, СОНИРХОГЧДЫН
    АНХААРЛЫГ ХАНДУУЛЖ ЧАДЛАА

    Энэ ном бол МНТ-г анх удаа бодит уран зургийн аргаар дүрсэлж үзүүлсэнээрээ онцлог. Ингэснээр кино үзэж буй мэт таатай ном болсон. Түүхэн үйл явцыг зураг дүрстэй унших нь уншигчийн хүлээж авах байдал хурдан, тогтоц сайн байх талтай.
    Зураач Р.Батцэнгэл судлаач, археологичидтой олон жил хамтарч ажилласанаар түүхэн хувцас хэрэглэл, зэр зэвсэг, аж ахуйн эд юмсыг бодитойгоор дүрслэх бололцоо гарсан. Түүнээс гадна монгол төрхтөний түгээмэл хэв шинжийг тодорхой харуулсан сайн талууд бий.
    Нийтэд зориулсан гэхээс илүү биет соёлын өвийн судалгааг МНТ-той холбож өгсөн судалгааны том эх сурвалж гэж хэлж болно.

    Түүхч С.Цолмон
    Түүхийн хүрээлэнгийн ахлах ажилтан, УБ-ын ИС-ийн Гадаад харилцаа-эрдэм шинжилгээ эрхэлсэн проектор, доктор, профессор

    ЭЦЭГ, ЭХЧҮҮД ӨӨРСДӨӨ УНШААРАЙ, ҮР ХҮҮХДҮҮДДЭЭ ТАЙЛБАРЛАЖ ӨГӨӨРЭЙ

    Унших тусам гүнзгий ухаж үзүүштэй ийм нэгэн түүхэн сурвалж бол МНТ юмаа гэж бид үнэхээр бахархдаг. МНТ-с сэдэвлсэн гадаадын олон кинонуудад нүүдэлчдийн амьдрал ахуй, соёл, зан заншлыг мэдэхгүйн улмаас андуу, ташаа зүйлс их дүрсэлдэг. Тиймээс энэ номыг уншиж харьцуулж үзээд залруулаарай.
    Ном ном дундаас яг зөв мэдээлэлтэйг нь сонгож уншвал цаг заваа хэмнэхэд их чухал. Та бүхэн зураач Р.Батцэнгэлийн “МНТ Түгээмэл эх” хэмээх ийм нэгэн ач холбогдолтой бүтээлийг сонгон авч уншаарай. Үр хүүхэд, дүү нартай авч өгөөрэй. Эцэг, эхчүүд өөрсдөө уншаад тайлбарлаж өгөөрэй хүсч байна.

    Нийтлэлч А.Баатархуяг
    МОНЦАМЭ агентлагийн дарга

    БОЛОВСРОЛТОЙ ХҮН ЭХ ЗОХИОЛ УНШИХ ЁСТОЙ

    Мэдлэг боловсролтой хүн юуны өмнө эх зохиол унших ёстой. Манайхан дам ишлэсэн зүйл их уншдаг. Дам ишлэл уншиж явсан хүн хэрэглэж байгаа цаад этгээддээ үйлчилсэн үзэл санааг өөртөө суулгаж авдаг. Өөрөөр хэлбэл тархиа угаалгаад байна гэсэн үг.
    МНТ бол дэлхийн хамгийн том эзэнт гүрэн байгуулагдахын өмнөх монголчуудын оюун сэтгэлгээ, төрийн тогтолцооны үзэл санаа, Тэмүжин хаан ширээнд суух цаад учир шалтгаан зэргийг тусгасан зохиол. Иймээс монгол хүн бүр унших ёстой.
    МНТ-г монголчууд түгээхгүй бол өөр хэн түгээх вэ. Өнөөдөр дэлхий даяараа еврей хүнийг дэлхийн хамгийн ухаантай хүн гэж боддог. Хэрэв МНТ-г дэлхийд түгээж чадвал хүн бүхэн монголчуудыг дэлхийн хамгийн хүчирхэг үндэстэн гэж хардаг болно.
    Хэтэрхий их хөдөлмөр гаргасан байна. Энэ их хичээл зүтгэлийн үр шимийг яаж гаргах вэ гэж зовниж байна. Цаашид төслийнхөө санаа зорилгыг нийтэд сайн таниулж явбал илүү их үр дүнд хүрэх болов уу.

    Зураач Д.Эрдэмбилэг (МУУГЗ)

    БИД БҮХНИЙ ХҮСЭН ХҮЛЭЭЖ БАЙСАН БҮТЭЭЛ БОЛЖЭЭ

    МНТ бол сонгодог зохиол. Унших тусам шинэ зүйл олж мэддэг. Энэ зохиолын үнэ цэнэ үнэхээр гайхалтай. Үүнийг хүүхэд залуучууд болон нийт иргэдэд зориулж сонгодог уран зургийн хэлбэрт оруулж бүтээсэн нь үнэхээр бахархалтай бас сайшаалтай. Ингэж уран зохиолыг уран зургийн хэллэгт оруулснаараа их шинэлэг болсон байна. Үүнийг залуучууд, хүүхдүүд хүсэн хүлээж байсан бид бас их хүлээж байсан.
    Монголчууд оюуны их соёлтой байсан юмаа гэдгийг ил болгож харуулахад МНТ-г гадаад сурталчилгаандаа сайн ашиглах ёстой. МНТ бол бидний бренд юм шүү.

    Зураач Д.Ганзориг

    УНАГАН СОЁЛОО СУДЛАЯ, ХОЙЧ ҮЕДЭЭ ӨВЛҮҮЛЬЕ

    Бид түүхээ их ярьдаг. Харин үзүүлэх юм нь хомс. Монголчууд гайхалтай соёлтой улс байсан юм шүү гээд нэмэргүй байнаа. Одоо бид бодитоор нь хиймээр, бүтээмээр байна. Өнөөдөр босгочихож чаддаггүй юмаа гэхэд ингээд судлаад бэлдээд тавьчихмаар байна. Улс чадалтай болох тэр цагт бидний үлдээсэн санаанаас аваад ашиглаг л дээ.

    Төслийг санаачлагч,
    зураач Рэнцэнгийн Батцэнгэл

    ЗУРААЧ, ТӨСЛИЙГ САНААЧЛАГЧ МИНИЙ ХҮСЭЛ ЗОРИГ

    Бяцхан уншигчдын маань дунд ирээдүйн зураач, дизайнер, уран барилгачид бий. Энэ төслийн алсын зорилт бол тэдгээр бяцхан уран бүтээлчдийн онгодыг монгол соёлоор хөглөх, мах цусанд нь шингээх явдал юм. Тэд унаган монгол соёлтойгоо танилцаж өссөнөөр орчин үеийн монгол соёлын өнгө төрхийг төлөвшүүлж чадна. Тэд л Улаанбаатар хотыг бидний хүсээд байгаа эртний түүхт Монгол улсын нийслэл болгоно.

    Хэрэв бидний үеийнхэн багадаа орос биш монгол зурагтай ном харж өссөн бол өнөөдөр төрийн ордны барилга, хүндэт харуулын хувцас, “Фортуна” сайдын “зуухтай тулга” хэдийнээ монгол төрх хэлбэрээ олоод төлөвшчихсөн байх байлаа.

    Соёлын өвтэй холбоотой асуудал яригдахад хөөмэй, уртын дуу гэхчлэн биет бус өвүүд голцуу дурдагддаг. Биет өвийг судлаж сурталчлах, хэв маягийг нь орчин үеийн хэрэглээ, дизайнд шингээх асуудал хөндөгдөхгүй байна. Өнөөдөр хот төлөвлөлт, архитектур дизайныг сайжруулах тухай бодох цаг ирлээ. Энэ ажлыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд Хүннү гүрнээс Их монгол улсыг хүртэлх хугацааны соёлыг судлах нь хамгаас чухал. Учир нь энэ цаг үеээс манай соёлын гадны шашин, соёлын нөлөөнд ороогүй унаган төрхийг олж хардаг юм.

    Нөгөө талаасаа бид цус булингартахаас маш их айж, түгших хэрнээ соёлын дархлааг анхаардаггүй. Соёл үгүй бол цус хичнээн цэвэр байгаад яах билээ. Сурагчдад зүйр цэцэн үг, оньсого, ертөнцийн гурав мэт цээжлүүлснээр соёлын дархлааг тогтоох гэж оролдоод байх шиг. Гэтэл монгол соёлын дархлааг Улаанбаатарын гудамжинд баригдаж буй хятад дааман хаалга мэт зүйлс аажмаар мэрж устгаж буйд нийтээрээ анхаарал хандуулах цаг болжээ.

    Холбоо барих
    https://www.facebook.com/SecretHistoryMongols

  • А.Мөнхбат: Хөх Монголыг өмнөх 300 жилийн залууст тохиож байгаагүйгээр босгож, нийт хүн төрөлхтний хөгжлийн шинэ үеийг эхлүүлэх гайхамшигтай үүрэг бидэнд түүхээр оногдож байна

    -Монголын Залуучуудын Холбооны V ИХ ХУРЛЫН үндсэн илтгэл-  

    Их хурлын төлөөлөгчид өө, Залуус аа, найз нараа, Хүндэт зочидоо, Эрхэм иргэдээ!

    Та бүхэндээ Монголын Залуучуудын Холбооны V Их хурлын босго өндөр индэр дээрээс энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Сайхан хаваржиж байна уу? 

    Монголын залуучуудын байгууллагын Их хурлыг хуралдахыг олон залуус хүлээж байсан. Тийм хүсэлт, санал ч ихээр ирсэн. Хүлээсээр, найдсаар заримынх залуу нас дууссан. Их хурлаа хуралдуулж холбооны ажлыг ярих гэхээс илүүтэй, Монгол Улсын хөгжилд залуусын оролцооны тухай, ямар ирээдүйг бүтээж, залуудаа хэрхэн сайхан амьдрах тухай ярилцахыг залуус хүссэн нь дамжиггүй.

    Энэ Их хурал нь өмнөх Их хурлаас хойш бүхэл бүтэн 12 амьтнаар нэрлэсэн бүх жилүүдийг өнгөрөөсний эцэст Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн шилжилтийн үе дуусч, шинэ үе эхлэж буй эгзэгтэй, ер бусын цагт болж байгаа гэдгээрээ ихээхэн хариуцлагатай, онцгой чухал ач холбогдолтой билээ.

    V Их хурлаар бид МЗХ-ны Үндсэн дүрэм, Монгол Улсын төрөөс залуучуудын талаар баримтлах бодлогын төсөл, “Монгол залуу хүн” хөтөлбөр,байгууллагын ойрын болон дунд хугацааны бодлого, үзэл баримтлал, үйл ажиллагааны ерөнхий чиглэлзэрэг олон чухал бичиг баримт, нэн шаардлагатай тогтоолуудыг хэлэлцэн баталлаа. Одоо харин улс төр, нийгмийн тулгамдсан асуудлууд мөн энэ бүгдийг зөв засахын тулд бид ямар онол, арга зүйг үндэс болгож өөрсдийн алдсан, мартсан, гажуудуулсан алтан үнэний тухай та бүхэнд хэлэлцүүлэхээр дэлгэж байна.

    I ХЭСЭГ. ӨНӨӨДРӨӨ БАРАГСАД 

    Монгол орны уналт, сэргэлт, үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний түүхэнд ХХ зуун онцгой байр эзэлдэг ажээ. ХХ зууны хориод оны үе гэхэд Монголын хүн ам хагас сая болтлоо буурч, эрдэм боловсролоор доройтож, Монгол хүн төрөлт, дундаж нас, эрүүл мэндийн үзүүлэлтээр туйлын дор орж, гадаад ертөнцөд бидний Монголыг устан сөнөж байна гэсэн дүгнэлт хийж байсан билээ. Монгол Улс маань хоёр их гүрний дунд оршдог, цөөн хүн амтай, цэрэг зэвсгийн чадал мөхөс орон болохын хувьд нэгний нь дэмжлэгээр нөгөөгийн нөлөө хараанаас гарах оролдлого бүртээ өөртөө дэмжигч орны нөлөөнд шууд шахам орох аюулыг ямагт агуулж ирсэнийг ХХ зууны түүх гэрчилж ирлээ.

    Монголчууд 1911 онд Манж Чин Улсын колончлолын эсрэг, 1921 онд Дундад иргэн улс болон Оросын цагаантны түрэмгийллийн эсрэг Үндэсний эрх чөлөөний төлөө тэмцэлд босож, 1989-1990 онд Зөвлөлт Оросын хатуу нөлөө хараат байдлаас гарахын төлөө, дагуул орны тавилангаас ангижрахын төлөө тэмцсэн. Энэхүү тэмцлийн гол хүч нь залуучууд байлаа.1911 онд Хаант Оросын ил далд дэмжлэгээр Манж Чин Улсын колончлолоос ангижраад, Богд Хаант Олноо Өргөгдсөн Монгол Улсыг /1911 оны XII сараас 1915 оны VI сар/ байгуулж, төрийн байгуулалаа Англи, Орос мэтийн жишээ загвараар тогтоосон байна.

    Монгол орны уналт, сэргэлт, үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний түүхэнд ХХ зуун онцгой байр эзэлдэг

     

    Хятадын гамин цэргээс Нийслэл хүрээг чөлөөлсөний дараа Богд Хаант Олноо Өргөгдсөн Монгол Улсыг /1921 оны II сарын 3-аас 1921 оны VII сарын 10/ дахин сэргээсэн. Гэвч 1921 оны хувьсгалын ялалтыг Зөвлөлт Оросын тусламж дэмжлэгээр хангасны учир Зөвлөлүүдийн маягийн түр засгийн газар хилийн чанадад 1921 оны III сардбуй болсоноор 1921 оны III сараас VII сарын 10-ыг хүртэл Монгол Улс хоёр засагтай байлаа. 

    Ийнхүү хоёр засагтай байсаар 1921 онд Ардын эрхт, хэмжээт цаазат, хаант засаг тогтсон юм. Эцэст нь Орос дах пролетарийн диктатурынн хэв, жишээт маягаар Монгол Улсаа 1924 онд БНМАУ хэмээн анхны үндсэн хуулийг баталж, тунхаглажээ. Харин 1990 оны хувьсгалын үр дүнд олон намтай, сонгон байгуулагдах төр төвтэй, улс төрийн тогтолцоо, зах зээлийн эдийн засаг бүхий нийгмийг бий болгон 1992 онд шинэ үндсэн хуулиар баталгаажуулан 20 гаруй жил хөгжиж ирлээ.

    Тухайн үеийн гадаад дотоод түүхэн нөхцөл, эрхшээл, нөлөөнөөс хамаарч тогтсон нийгмийн шинэ тогтолцоо Монголын ард түмэн түүний залуу үеийнхэнд юу өгөв, цаашид төрийн тогтолцоог боловсронгуй болгох, төр засаг, ард олны нийтлэг эрх ашгийг ойртуулахад чухам юу шаардагдах болов гэдэг асуулт зүй ёсоор гарч ирж байна. 

    Дээр өгүүлсэнээ дүгнэхэд, түүх урагшлах 1911, 1921, 1990 онуудын харилцан адилгүй түүхэн нөхцөлд өрнөсөн үндэсний хувьсгал амжилтанд хүрэх бүрийд тухайн гадаад дотоод байдал, түүхэн нөхцөл байдлын эрхшээл, нөлөөнөөс хамаарч адилгүй шинж байдал бүхий төрийн тогтолцоонууд Монгол оронд буй болж, үйлчилж ирсэн нь тодорхой ажээ.

    Гэхдээ Монголчуудын хувьд 1990 он олон зуун жилийн дараа хувь заяа, тусгаар тогтнол, хөгжлийн замаа өөрсдөө тодорхойлон сонгох түүхэн боломжийг нээж өгсөн гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. 

    Энэхүү түүхэн үнэн, түүхэн боломжийг алдах аваас улс үндэснийхээ хөгжлийг нийт хүн төрөлхтний түүхэн хандлага болон глобал хамралтын үйл явцаас салангид үзсэнээр дахин хэдэн зуун жил хоцорч, угсаатан зүйн өвөрмөц үзэгдэл төдий болох аюул бодитоор нүүрлэх юм. Иймээс өнөөгийн Монголын улс төрийн хүрээнд эв нэгдэл, үндэсний үзэл санааг бүрдүүлэх хүчин зүйлсийг төлөвшүүлэх нь нэн чухал юм. Шинэ мэдлэг, шинэ чадамжийг улс төрийн хүрээнд хэрэгжүүлж чадах гол хүч бол залуучууд юм.

    Дээрх бүх хувьсгалыг залуучууд хийснийг түүх нотлоно. МЗХ-ны эцэг байгууллага МХЗЭ ХХ зууны бүхэл бүтэн 80 жилийг нь бүтээлцсэн онцгой гавьяаг бид мартахгүй ээ! Чиний төлөө үхье гэж эх орондоо тангараглаж хамгаалсан ахмад залуучууддаа баярлалаа. Цагаан морин жилийн цан хүүрэг татуулсан хувьсгалаас, цаг үеийг түүчээлэн их хөгжлийн гараанд ирж буй өнөөдрийг хүртэлх түүх бол манай МЗХ-ны сүүлийн 25 жилийн шинэхэн үеийн түүх юм. Нам нь төрийнхөө дээр байдаг нийгмээс тайван замаар ардчилсан нийгмийг бүтээлцэж буй эгэл идэр залуусын түүх бол бидний хүүхэд, балчир залуу насны нэгэн түүх. 

    Өнгөрсөн 25 жилийг бүтээсэн, үеийнхнийхээ мөрөөдлийн төлөө ажилласан ах, эгч нартаа баярлалаа

     

    Өнөөдөр тэдгээр идэр залуусын зарим нь бидний дунд орон зайгаа үлдээж эгнэгт ирэхгүйгээр одсон ч, хийсэн үйл нь балраагүй, хүсэл мөрөөдөл нь бүдгэрээгүй байна. Энэ түүхийг бүтээхээр өөрийн амь амьдралаар дэнчин тавьж, тэмцсэн олон мянган залууст Их хурлын энэ индрээс гүн талархал илэрхийлж мэхийн ёсолж байна. Хахир өвлийн хүйтэнд төв талбайд өлсөж, тэмцэж явсан олон мянган залуусын хувьд 25 жилийн дараах өнөөдрийн тухай ямар ч чимэг хачиргүйгээр, яг байгаагаар нь ярьсан бол хэн нь ч итгэхгүй байсан байх. Бидний амьдралын наад захын хэрэглээ болсон гар утас, япон машин, 2 хөршдөө визгүй зорчиж байгаа нь 90-ээд оны залуусын хувьд алс холын мөрөөдөл байсаан… 

    Хойч үедээ эрдэм сургаж, ертөнцийн соёлд хүргэх юмсан гэсэн тэдний холын мөрөөдөл өнөөдөр нэгэнт биелэл болсон. Өнөөдрийн Монгол бол 25 жилийн өмнөх залуусын хүсэл мөрөөдлийн биелэл. Тэдний төлөөлөл болсон залуус энэ мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд өнгөрсөн жилүүдэд хувьсгал хийлцэж, нам байгуулж, сонгуульд өрсөлдөж, төр барилцаж, бодлого тодорхойлсон билээ.
    Их Хурлын төлөөлөгч Залуус аа. Үеийн нөхөд өө. 

    Өнгөрсөн 25 жилийг бүтээсэн, үеийнхнийхээ мөрөөдлийн төлөө ажилласан ах, эгч нартаа баярлалаа. Бүтээсэн бүхнийг тань үргэлжлүүлж, алдсан алдааг тань залруулах үүрэг өнөөдрийн залуус бидэнд ирж байна. Өнөөдөр зөвхөн түүхээ ярих өдөр биш ээ. Өнгөрсөнөө дүгнэн ярьж, алдаа оноогоо цэгнэж, ирээдүйгээ төсөөлж, бодлогоо оновчтой тодорхойлох өдөр юм аа. Энгийн жишээ ярья. Сонины нэг нүүрэнд хэдэн зуун саяыг төрөөс хулгайлсан эрхмийн тухай мэдээ ид сенсаацалж байхад, нөгөө нүүрэнд нь хотод амьдардаг хэрнээ цахилгаангүй, усгүй, нийтийн үйлчилгээгүй, ахуйн наад захын шаардлагыг хангаагүй айлын элэг эмтрэм амьдрал зурайж байна.

    Хотын төвийн ресторанд 300 мянгаар нэгэн үдшийг өнгөрөөж байхад, сарын 300 мянгаар амьдралаа залгуулж байгаа гэр бүлүүдийн жишээ олноороо. Өмчийн ялгаа газар авчээ. Ядуурал буурахгүй, нийгмийн үйлчилгээ иргэдэд тэнгэр газар мэт зааглан холджээ.

    Либериалистүүд ядуурал бол залхуурал гэж ярьдаг. Тийм ч байж болно. Гэхдээ хэтэрхий олон хүмүүс дундаас доош түвшинд амьдарч байгааг нийтээрээ залхуу байсных гэж буруутгах нь туйлширсан хэрэг болох байх. Ер нь залхуу байлаа гээд мартаж орхих нь хүмүүнлэг төрийн бодлого биш ээ.

    Зах зээлийн зарчмаар чөлөөт өрсөлдөөнөөр амьдарч чадаагүй гэж хүн амынхаа тэн хагасаас илүүг буруутгах уу? Буруутгаж болно оо!Харин буруутгагдаж байгаа иргэд нь гарааны тэгш боломж олгосон ч өрсөлдөөний зарчмыг хөгжүүлж, мэдээллээр бүрэн хангаагүй төрийн бодлогын буруу гэж хэлж байна. Үнэний хувьтай.

    Төрд ажилласан дарга тэрбумын наймаа үсэргэж байхад, насаараа зүтгэсэн багш байрны урьдчилгаа өгчих хуримтлалгүй байгаа нь шудрага уу? Төрийн мөнгөөр тендер шалгаруулаад 10 хувийг хахуульд авдаг жишиг тогтсоныг хэн худлаа гэхийн! Төрөөс төрсөн тэрбумтан гэдэг үг байдаг уу? Хууль адилхан үйлчлэхгүй байна гэсэн бухимдал нь хоосон яриа юм уу? Тийм ээ. Энэ бол өнгөрсөн 25 жилд ардчилсан засаглалыг хөгжүүлэх, амаргүй замд гарсан алдаа юм аа. Энэ бол ардчилсан хувьсгалыг хийсэн ч либераль ардчилалын энгийн зарчмууд, түүний амин чухал механизмуудыг орхигдуулсаны, зарим зарчмыг нь хэт дөвийлгөсний, төрийн оролцоог зарим салбарт хэтрүүлж, зарим салбарт хэт орхигдуулсаны үр дүн юм.

    Бид засаглалын зарчмуудыг эдийн засгийн оновчтой бус хөшүүргээр дэмжсэнээр төрийн үйл ажиллагаанд иргэдийн оролцоо тодорхойгүй, хяналт бэхжээгүй, төрийн аппарат данхайж, эдийн засгийн салбарт монополь үүсэх хөрс бий болж, хөрөнгө оруулалт үнэгүйдэж, бүтээн байгуулалт үр дүнгүй хийсэж байна. Уул уурхайн гэнэтийн бүүм бидэнд бэлэнчлэх сэтгэлгээг үлдээсэн бол, энэ удаагийн хямрал бидэнд нийтээрээ бэлэнчлэх сэтгэлгээнээс гарах сургамжийг үлдээгээсэй гэж чин сэтгэлээсээ олон залуус хүсэж байна. Харамсалтай нь тэгэхгүй бололтой. 

    Энэ бүхэн хөрөнгө оруулалтыг бодит салбарын хэмжээнд хэмээн хумьсанаасинноваци, оюуны, боловсролын, шинжлэх ухааны салбарууд сульдан тамираа барж, шинжлэх ухаан, техникийн хөгжлөөс алс хол хаягдсан үр дүнтэй сууж байна. Уул уурхайн бүүмээс үүдэлтэй тансаглал, бэлэнчлэх сэтгэлгээгээр иргэд гүн хордож, гэнэтхэн диваажинд хүрэх адган бодолд нийтээрээ автаж байгаа нь үнэхээр харамсмаар.

    Яг л “юниверс бест сонгс” гэдэг уралдаант шалгаруулалтаар сайхан дуулдаг бүсгүйг гэнэт олж харсан шигээ алга урвуулах төдийд амьдралыг нь гийгүүлээд өгөх агуу улс төрчийн эрэлд сонгуулиас сонгуулийн хооронд “хатацгааж” байна. Тэр бүхэнд хүслийг нь хангаад өгнө, биелүүлээд өгнө, энэ муусайнууд одоо болсон гэж иргэдээ өмөөрөх олон “хүмүүс”-ийн ард хувийн сонирхол нь цухалзаж УИХ-ын танхим, сайдын сандалд суух шунаг бодолдоо шаналж байгааг олж харах тийм хэцүү гэж үү? 

    Найзууд аа!

    Сошиал медиа нийгмийн харилцааны шинэ хандлага хүчтэй хөгжсөнөөр салбаруудын тулгамдсан асуудал, шийдлүүд олны өмнө ил болж, олон салбарын алдаа дутагдалууд шийдлээ хүлээж байгаа болохыг нийтээрээ мэдэж авав. Тэгш бус байдал зөвхөн орлогын, хуулийн, төрийн үйл ажиллагаанаас үүдсэн шударга бус байдал зэрэг нүднээ харагдах асуудлуудаар хязгаарлагдахгүй болох нь бүгдийн өмнө ил болсоор байна.

    Өнөөдрийн амьдарч буй энэ нийгэм бидний хүсч тэмүүлж буй нийгэм мөн үү

     

    Олон олон салбарт асуудлууд шийдлээ хүлээж байгаа юм байна гэдгийг “бүгдээрээ мэдлээ”. Хамгийн чухлыг нь бус хамгийн их шуугиулсан, хамгийн их хэвлэлээр яригдсан асуудлыг төр шийддэг харалган бодлоготой болов. Аливаа асуудал дээр зөвхөн гал унтраасан арчаагүй,аргадсан шийдэл гаргадаг болжээ.

    Байдал ийм байхад алдаагаа засахын оронд хэвлэл мэдээлэлээр гул барин шантаажлах, асуудлын чухал, чухал бусын дараалал эрэмбийг алдагдуулах бүхэл бүтэн кампанит ажлууд төрийн бодлогын залгамж чанарыг нурааж эхэлжээ. Үүнийг нь овжиноор ашиглах бүхэл бүтэн сүлжээ хэвлэл мэдээлэл, иргэний нийгмийн байгууллагаар хязгаарлагдахаа больж бүр хөрөнгө оруулагчид Монголын эрх ашгийг хооронд нь сөргөлдүүлэх, үр ашиг, ач холбогдолынх нь эрэмбэ дарааллыг алдагдуулж байгааг нуух хэрэггүй. Энэ бол бидний хамтын зовлон. Энэ бол ардчилсан Монголын зовлон, Мөрөөдлөөрөө мөлхөж байгаа өнөөдрийн бидний гаслан.

    Залуу зүтгэлтэнүүд, нийт залуус бидний урд хангалттай орон зай, үнэ хүндтэй зорилт хүлээж байна. Бусдыг та сайн эсвэл муу болгож чадахгүй. Тэд ч бас таны адил эрх чөлөөтэй, тэд өөрсдийгөө мэднэ. Гэхдээ Чиний, Таны, Бид бүгдийн амьдарч байгаа Монгол Улс, эх оронд маань өөрийн чинь оролцоо байхгүй, хэн нэгэн этгээдүүдийн хүсэл зоригоор явж, өнөөдрийн энэ дүр зурагт хүрсэн байна. Өнөөдрийн амьдарч буй энэ нийгэм бидний хүсч тэмүүлж буй нийгэм мөн байна уу? “Шидэх чулуу олтлоо хөөрхөн гөлөг бай” гэдэг шиг Монгол залуу хүн та хэн нэгний ивгээл, аз од гийхээ хүлээж суусаар, өөрөөрхэлбэл, өөрсдийгөө зөвтгөдөг  “цаг нь ирэхээ” хүлээж суусаар өнөөдрийг барж залуу чигээрээ өтөлж байна.

    Одоо цагт жирийн Монгол залуу хүн нам, бүлэглэлийн эрэг шураг болохгүй л бол өөрийнхөө чадлаар дээшээ гарах боломж хэр байгаа вэ? Цаашлаад бүлэглэлийн явцуу эрх ашгийн үүднээс төрийн үйл ажиллагааг бохирдуулаад удлаа. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой юу? Манай зарим мундагчууд одоо шилжилтийн үе учраас төрийн болоод нийтийн салбар замбараагүй, зарим тохиолдолд шударга бус байх нь зүй ёсны гэх нь холгүй байдаг.

    Гэтэл шилжилтийн үе бүхэл бүтэн хорь гаран жил үргэлжлээд хүний нэг насны амьдралын тал шахам хувьд шилжээд шилжээд дуусдаггүй гэж юу байхав дээ. Хүссэн хүсээгүй, эдгээр асуудлыг шийдэж байж, хөгжлийн дараагийн алхамыг хийнэ. Зовлонгоо даван туулж байж, илүү сайхан нийгмийг байгуулна. Бид мөрөөдөлөө шинэчилээгүй юм биш үү? Бид том сэтгэж чадахгүй бол том үйлс бүтээхгүй ээ!

    Өнөөдөр Монголын залуус олимпийн дэвжээнд манлайлж, сумод рекорд эвдэж, Эверэстэд авирч, хаа холын холливуудын хаалгыг тогшиж, шинжлэх ухаан технологийн эриний хөдөлгүүр болсон корпорацид шийдвэр гаргалцаж, дэгжин бүсгүйчүүдийн загварыг тодорхойлолцож түүхийг бичилцэж эхэлсэн.

    Залуусынхаа мөрөөдлийг төр нь гүйцэхээ больж байна. Хүсэл мөрөөдлөө хүн бүр, өрх бүлээрээ, хамт олноороо, улс эх орноороо шинэчлэх шаардлагатай болж байна. Тиймээс одоо төр улсаараа том мөрөөдөж, том ярьж, том сэтгэж, том хийх цаг болжээ. Шилжилтээ төгсгөж, төрөө тамиржуулж, улсаа өөд нь татаж, иргэнээ боловсруулах цаг нь нэгэнт иржээ. Өнгөрсөн түүхээ зарж биш, гайхам түүх бүтээж залуудаа сайхан амьдармаар байна!!! Олон хүнд аз жаргал бэлэглэхийн тулд бид энэ бүгдийг зоригтой хэлж байна!

    Ирж буй 30 жилийн түүх бол Хөх Монголыг босгосон миний үеийнхний түүх байх ёстой! Бид бол өнөөдрийг барагсад биш!Түүхийг бүтээгч,том мөрөөдөлтэй манай үеийнхэн юм шүү ЗАЛУУСАА!

    II ХЭСЭГ. БИДНИЙ ТҮҮХЭН ЗОРИГДОЛ БА АЛТАН ҮНЭН

    “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор, их суу залийн ивээл дор” гэсэн мөнхийн уриаг бидний ихэс дээдсүүд дээр үеэс мөрдөж ирсэн түүхийг бид мэддэг. “Монголын нууц товчоо” хэмээх хүн төрөлхтний агуу их түүхэн судар “Дээр Тэнгэрээс заяат төрсөн” гэж эхэлдэг нь үнэн бодитой мэдээлэл хэмээн итгээд, эцэг өвгөдийнхөө агуу түүхийн мөрөөр өнгөцхөн ч болов өнгийхөд, түүхийн янз бүрийн тавцанд сайн муу хэлэгдэж ирсэн монголчууд та бид чинь энэ дэлхийн топ-тэргүүн үндэстэн угсаатан мөн бусуу, хэмээх бардамнал, өөрийн эрхгүй төрнө.

    Өнөөгийн залуучууд та бид энэ домогт асуудлыг сайтар нягтлан судалж, мөрдөн мөшгиж ихэс дээдсийнхээ эрдэм сургааль, суу билэгт шамдан суралцах түүхэн цаг үе ирсэн гэж Монголын Залуучуудын Холбоо үзэж, энэ асуудлыг та бүхний өмнө шинээр дэвшүүлэн дэлгэж байна. Монголчууд бид түүхийн энгүй их далайд чухам “хэн юм бэ” гэдгээ мэдмээр байна.

    Түмний хөлд нухлагдан гишгэгдсэн цоорхой ноорхой дэвсгэр үү, аль эсвэл хүмүүн заяаны эх, гүр их түүхийн эзэн нь юмуу? Хэдийгээр түүхийн нугачаанд бүдгэрч баларч байгаа ч гэсэн бид, Ихэс дээдсийнхээ анхлан гаргасан, гэгээрлийн агуу их зам мөрийг бүрмөсөн арилган баллах ёсгүй. Хүн төрөлхтний балар харанхуй үеэс бидний өвөг дээдэс эргэн нүүх хорвоо болон нарт ертөнцийн хөгжлийн зүй тогтлыг танин мэдээд, оддын эрчим хүчний дээд нэгдлийн хуулиар энэ хорвоогийн бүх л юмс үзэгдэлд тулган хүлээлгэсэн оршин амьдрахуйн зарчмыг ягштал мөрддөг гэрээтэй байжээ. Энэхүү гэриэ нь хүн төрөлхтний зайлшгүй мөрдөх ёстой, зөв аж төрөх ёсны алтан зарчимуудыг өөртөө агуулсан ихэс дээдсийн минь танин мэдэхүйн иж бүрэн цогцолбор юм. 

    Ийм агуу их өв сан миний Монголоос өөр хаана ч байхгүй гэдгийг омог бардам, зориглон хэлмээр байна. Хүн төрөлхтний гэгээлэг сэхээлэг хэсэг нь мунхаглалын замаар орсоноо хүлээн зөвшөөрч, зөв гарцыг нүүдлийн соёл иргэншил буюу монголчуудын суу ухаанаас эрэн хайсаар байна.

    2010 оны үед АНУ-ын ерөнхийлөгч асан Билл Клинтон Шанхайн орны тэргүүн нарын ээлжит зөвлөлгөөн дээр “Хүн төрөлхтөн буруу замаар орсон нь нэгэнт тодорхой боллоо. Америкийн ардчилал мухардалд орж, шинжлэх ухаан зогсонги байдалд хүрч, шашин үүргээ гүйцэтгээд дуусч байна. Зөв хөгжлийн шинэ гарцыг бид нүүдлийн соёл иргэншлээс, Монголчуудаас хайхаас өөр аргагүйд хүрлээ” хэмээн мэдэгдсэн нь олон хүний сонорыг мялааж, тэд монголын зүг чихээ дэлдийлгэх болсон билээ.

    Энэ нь өнөөгийн залуус та бидэнд буурал түүхийн өмнө хүлээх асар их үүрэг хариуцлага оногдуулж байгаа нь тодорхой. Хэрвээ та бид Монгол эх орон, Монгол хүн гэж чухам юу юм бэ, ертөнцийн бусад хүмүүнүүдээс юугаараа ялгаатай юм бэ, гэдгийг бодит байдлаар танин мэдэж чадах аваас, ямар агуу хүмүүсийн үр сад болохоо бүрэн дүүрэн мэдэрч, энэ ертөнцийн хаана ч гэсэн омог бардам, харц дээгүүр, зориг төгөлдөр алхан агуу их ихэс дээдсээ улам илүү бишрэн хүндэлж, бахархан дээдлэх болно.

    Бидний Монголчуудын ихэс дээдэс омог бардам, цэвэр ариун, үнэн шудрага, оюун цэлмэг, төгс төгөлдөр байж ертөнцийн оршин тогтнохуйн зүй тогтлыг танин мэдэж, эрчим хүчний харилцааг нээн эзэмшиж байгалийн болон байгалийн бус бүх хүчийг төвлөрүүлэн агуу их зорилгоо хэрэгжүүлэхэд ашиглан, хүмүүн төрөлхтөнийг мунхаглалын аюулаас хамгаалан, алтан дээд үнэний ёс жаягийг тогтоохоор баатарлагаар тэмцэж ялан дийлж, мандан бадарч явсаныг түүх гэрчилнэ.

    Энэ гэгээн танин мэдэхүйгээр өнөө үеийн хүн төрөлхтөн гачигдаж, мунхаглалын замд улам гүн гүнзгий шигдэж амин чанарууд нь мөхөж, туйлдан доройтсоор сүйрлийн өмнө ирсээр байгаа гашуун үнэнийг харамсалтай ч гэсэн хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйд хүрээд байна. Бидний эцэг өвгөд эр зориг, хүч чадлаараа ертөнцийг цочоож байсан бол өнөөгийн залуус бидэнд эцэг өвгөдөөсөө уламжлан ирсэн оюун ухаан, суу билгээрээ хүмүүн төрөлхтөнийг мунхаглалынх нь замаас аврах түүхэн үүрэг оногдож байна. “Монголчууд хүн төрөлхтөнд оюун ухаан бэлэглэсэн юм” гэж немцийн агуу их гүн ухаантан Фридих Гегель баталж байсан бол, “Ирээдүйн эзэнт гүрнүүд болбоос оюун санааны эзэнт гүрнүүд байх юм” гэж Английн улстөрч агуу их Уинстон Черчель зөгнөн хэлсэн байдаг.

    Бидний эцэг өвгөд гэгээн дээдэс минь оюун ухааны эзэнт гүрэн гэдгийг жинхэнэ утгаар нь байгуулж, ертөнц даяар алдар суугаа цуурайтуулж байсан түүхтэй. Бид тэдний уртын үзүүр, өргөний зах, яс цусны тасархай нь билээ.Би та бүхнийг эцэг өвгөдийнхөө алтан дээд үнэний сургаалиудыг нэвтэрхий сайн судлаасай хэмээн хүсэж байна. Эдгээр сургаалиуд нь байгаль дэлхий болон хүн төрөлхтний үүссэн цагаас эхлэн Монголчуудын шүлснийхээ хөөсөөр ундаалж, шүднийхээ махаар хооллож, үхэгсэддээ атаархах хүртлээ ядарч зовж, хүсч, тэмцэж, тэмтэрч, алд биеэрээ туулан явсаар цуглуулж олсон агуу их танин мэдэхүй, эх үрэн зургаагын амин хэлхээний алтан аргамжаа, алтан сүлжээ нь билээ. 

    “Монголын нууц товчоо”, “Их эзэн Чингис хааны алтан дээд ГЭР ИЭ”, “Төрийн найман цах аялгуу”, “Хөх Монголыг нийхэмээр бадраах хутагтай их засгийн алтан дээд үнэний аялгуу” зэрэг өв сургаалиуд хатуу хэцүү зам мөрийг туулж, устаж алга болохынхоо босгон дээр Монголчууд бидний их хувь тавилангаар ямар нэг хэмжээгээр бидний гар дээр ирчихээд байна.

    Их эзэн Чингис хаан Монголчууд та бидэнд “Тэнгэрээ битгий мартаарай, Хөх толбоо битгий гээгээрэй” гэж гэрээслэн захиж үлдээсэн байдаг. “800 жилийн дараа та бүхэн шаварт шавааралдаж, үнэн худал, цэвэр бохир холилдож, төр засаг нь зөв бүхнийг буруугаар дийлүүлж, мэддэгийгээ сүйтгэхүйд, мэдэхгүйгээ бурханд даатган, танин мэдэхүй гэж юу ч үгүй, хүүхэд нь хонгилын гэрэл бараадаж, эмс охид нь хадан дээр нуруугаа зовоон, хүмүүний цуглуулга, хэрүүлийн далай уруулын уранхай болж, алмас хаанаар суух шахсан байх болно” гэж айлдсан байдаг. 

    Одоо цагт жирийн Монгол залуу хүн нам, бүлэглэлийн эрэг шураг болохгүй л бол өөрийнхөө чадлаар дээшээ гарах боломж хэр байгаа вэ

     

    Энэ хэлсэн бүхэн хичнээн их оновчтой зөв болохыг батлах шаардлагагүйг нэгдүгээр хэсэгт дурьдсан ба та бүгд ч шууд ойлгож байгаа гэдэгт итгэж байна.Эдгээр алтан судруудад урьд өмнө хаана ч хэнээс ч сонсож байгаагүй, зөвхөн хөх толбот Монгол хүнд эцэг эхээс нь заяасан амин чанарууд, тэдгээрийг нээн ашиглах арга замаас эхлээд, ертөнцийнэрчим хүчний нэгдлээс хүмүүн төрөлхтөнд тулган хүлээлгэсэн зарчимууд, мөнх оршин амьдрахуйн дэг жаяг, төр болон нийхэм, засаглалын амин чанаруудыг эрчимийн дээд өндөр түвшинд тусгасан байдаг нь үнэхээр бахархалтай.

    Монгол Алтайн их уулсад араатан маягаар амьдарч байсан хижи хэмээх амин чанартай босоо гөрөөс, наран саран сүүн-эхээс амин эрчим авсан хэдий ч, онолгүйн замаар зовж зүдрэн олон зуун мянган жилийг туулж, гэгээрлийн мөн чанарыг танин мэдэж өөрийгөө хөгжүүлсээр хүн хэмээх агуу бодь галыг бий болгосон түүхийг энд дурьдана.

    Хүн гэдэг нь хөгжлийнхөө үе шатны дөнгөж хоёрдахь нь бөгөөд “гэдэс нь цадчихаар зорилго нь биелчихдэг өчүүхэн амьтан” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Хүн хөгжлийн буруу замыг сонгох юм бол “гуйж хоолоо олдог булай хүн, булааж заншсан булхай хүн, дээрэмдэж амьдардаг боулихай хүн” болон хувирдаг. 

    Монголчууд буруу хөгжлийн замыг засаглалынхаа хэлбэрээр бүр мөсөн хааж зөв хөгжих гарцаагүй байдлыг бий болгон “хүнээ тэнгэрт мэндэлж, ертөнцөд бойжсон ИРГҮН” хэмээх төгс дээд хүнийг төрүүлж чадсан нь хүний нийгмийн хөгжилд оруулсан их хувь нэмэр юм. 
    Хүчит цэрэг, алтны сангаар зогсох засаг, хүчлэн байлдаж, хядан сөгдүүлж чаддаг боловч хүмүүнээ иргүн, дэмч, элч, ил болгон хүмүүжүүлж, гурван оломлогчтой засаг байгуулан гайхуулсан нэгэн Монголоос өөр үгүй. Бусад хүмүүст Монголчуудыг дууриах хэл хөл байвч авъяас байхгүй.

    Авъяас гэдэг эцгээс хүүд долоон дээд эцгээс нь удамшин ирдэг зөн гэх байгалийн бус хүч бөгөөд хөх толбоныхоо амин чанараар түүнээ сэрээдэг гэж бахархалтайгаар тэмдэглэсэн байдаг. Их Монгол улс үүслийн гурван эрдэнээс үүсч, таван тусгаар тогтнол амьтай, бөө гэгээн тархитай, анд орон зайтай, ураг төрлийн төртэй, айл бүлийн засаглалтай мөнх тэнгэрийн орон бөгөөд их дэлхийн хэн боловч хорловоос сүйрэхүйд унах зурхайтай болохыг танин мэднэ.

    Бид өнөөгийн нийгэмд хүн төрөлхтний өмнө тулгараад байгаа элдэв янзын бэрхшээлүүдийн учир шалтгаан, түүнээс гарах арга замуудыг онолын өндөр түвшинд онож гэгээрэн хэрэгжүүлэх болно. Хүн төрөлхтөн мунхаглалын замаар орсон болохыг яс махандаа хүртэл бүрэн ойлгож, “мунхаглалын гадаад илрэл нь өстөнгүүдийн талцаан” болохыг бүрэн гүн гүнзгий мэдэрч, өөрсдийнхөө өнөөгийн арчаагүй байдлаасаа ичнэ.

    Хөх Монгол иргүнийг нийхэмээр бадраах хутагтай нэүрит засагийг амин чанараар нь байгуулах гэж юу болох тэр нь хэрхэн үл тасрах долоон голтой болж яаж эрчимнэн, ард түмнээ бадраадаг болон өнөөдөр бид төрөөрөө хэрхэн гутаагдаж уруудан доройтож байгаагийн учир шалтгааныг танин мэднэ. “Үнэн дээр тогтсон бүхэн их эвлэрэлийг бий болгон хүч болон хувирч, худал нь эвдрэлийг бий болгодог алтан дээд үнэний зарчимуудаас зай төдий гажихад мунхаглалын зам уруу гулсан орж аливаа гэм үүсгэх эх үүсвэр болдог”-ыг ойлгоно. “Би Монгол иргүн”, “Их Эзэн Чингис хаан” гэсэн нэрүүдийг амин чанараар нь тайлж, дээд төгөлдөршлийн гүн утга учрыг мэдэж авна. 

    Бидний өнөөгийн итгэл үнэмшил орвонгоороо эргэн ямар ч асуудлыг эх үрэн зургаагын хэлхээ холбоо, тэдгээрийн амин чанарын өндөр дээд түвшинд танин мэдэх чадварыг эзэмшин, танин мэдэхүйн цар хэмжээ өсөн нэмэгдэж танин мэдэхүйн болон бие сэтгэлийн агуу их хүч хуримтлагдана. Монголчууд цагдаагүй, шоронгүй, эмнэлэггүй нийгмийг байгуулна. Хөх толбот Монгол иргүнийг шорон цагдаагаар мохооно гэвэл “эцсэн туранхай мориор өлөн барс хураахтай адил” зүйл гэж үздэг гүн ухааны учир утгыг ойлгон хөх толбоныхоо амин чанарыг ашиглан зэрлэг, мунхагууд ид шидийн гэж болох чадварын эзэн болох боломж бүрдэнэ.

    Амь, амь зуулга, амьдрахуйн бодит ялгааг танин мэдэж, амьдрахуйн зам мөрийг хөөх нь хамтаар хариуцах засаглалын хэлбэр мөн болохыг ухааран, тогтоон барьж хэрэгжүүлж ирсэн арга замыг бид өөрийн болгоно. Эцгээс яс удамшин, эхээс цус уламжлан ирж, удам ургийн алтан хэлхээ үе дамжин үүсгэдэг болохын учир шалтгаан, амин чанарын хэлхээ холбоог гүн гүнзгий танин мэдэж Монгол эмэгтэйн цус таван тусгаар тогтнолын нэг болохыг ойлгож, эмэгтэй хүний үнэ цэнийг улам илүү мэдрэн хүндэтгэх болно.

    Эргэн нүүх хорвоогийн жам ёсыг даган мөрдөхгүй байгаагаас үүсч бий болсон хохирол хүн төрөлхтөн даахааргүй хэмжээнд хүрч байгааг, хүн төрөлхтний өмнө тулгараад байгаа элдэв янзын гамшиг, сүйрэл бэлхнээ харуулж, хор уршгийг нь амсаж мэдэрч туйлдсаар байна. Газар хөдлөлт, ган гамшиг, галт уулын дэлбэрэлт, хар салхи, цунами, цөлжилт төдийгүй дэлхий нийтийг хамарсан эдийн засгийн хямрал, дайн байлдаан, ядуурал гуйлганчлал, өлсгөлөн, өвчин гэх зэрэг олон асуудлуудын учир шалтгаан түүнийг арилгах арга нь Монголчуудын гүн ухаанаар тайлбарлагдах нь улам бүр тодорхой болсоор байна.

    Гэгээрэл, боловсрол, мэргэшил, нийгэм, төр засаг, хүний хөгжил, хүний эрх, ертөнцийн оршин тогтнох үндэс, хоорондын уялдаа холбоо, эрч хүчний тухай танин мэдэхүйн асар өндөр түвшинд хүрч, оршин байгаа ертөнцтэй оосорлогдон оломлогдож сүлжигдэн жам ёсыг мөрдөн нэгэн цогц болон нэгдэж, амьдрахуйн зөв замаар эргэлт буцалтгүй итгэл төгс алхан, эрдэм мэдлэг суу билгийн жинхэнэ эзэн нь болцгоох агуу их хувь заяа та бидний өмнө нээлттэй байгааг сонордуулахад таатай байна.

    Ертөнц тэнгэрээс хөх нуруутын суу билэг, өмч болгон өгсөн аялгуу гучин таван эрдэм, оршихуйн олз ерэн есөн тэнгэр, хүслийн олз ерөн есөн арга, хэцүүгийн олз таван зуун тавин шалтгаан, сэрэхүйн ерэн цэвэр шудрага, ахуйн арван түгээмэлийн онол, үүслийн гурван эрдэнийн сэтгэхүй, үрийн олз есөн хүслийн хүчин, бодолтой тэмцсэн есөн зуун тавин мөлсү, зүтгэлийн олз есөн мөрний сав шимийн үнэн, нүүхүйн олз босоо голчит нэүрит засаг, үүрдийн олз босоо голчит нэүрит дэм”-ийн жинхэнэ нууц нь миний дурьдсан дээрх судруудын мөн чанарнь болж эзнээ хүлээн одоохондоо зүүрмэглэн байна.

    Энэхүү агуу их өвийн жинхэнэ эзэн нь өнөөгийн залуус та бид бөгөөд сэрээх хувь тавилан зөвхөн БИДНИЙ ҮЕИЙНХЭНД оногджээ. Анх сонссон хүнд харийн юм шиг сонсогдох саяын миний хэлсэн бүгдэд Монгол амин чанар, та бидний өвлөн авч удамшуулан үлдээх ёстой жинхэнэ нууц нь оршиж байгаа билээ.
    Залуусаа!
    Монголчууд бид мянган жилийн өнгөрсөнөөс түмэн жилийн ирээдүйг байгуулдаг өв соёлтой ард түмэн гэдгээрээ бахархах ёстой!

    III ХЭСЭГ. ИРЭЭДҮЙГ УГТАЖ МЭДЭЖ, ТОСОЖ БЭЛДЭЖ, ТЭСЭЖ ҮЛДЭНЭ

    Би илтгэлийн эхний хоёр хэсгийг дуусгаад энэ хэсгийг эхлүүлэхийн өмнө та бүгдийг дээрх хэсэгт дурьдсан, дэлгэсэн алтан үнэнийг бүрэн дүүрэн хүлээн зөвшөөрч цаашдын үйл хэргийг хамтран эхлүүлэгч, өрнүүлэн довтолгогч, их үйлсийн эзэд болох түүхэн үүрэг хүлээсэн нэг үеийнхэн гэдгээ бүрэн дүүрэн батлан илэрхийлэхийг хүсэж байна.  Өнөөдөр ийм дорой байхыг Их Эзэн Чингис хаан 800 жилийн тэртээ Бошиглон үлдээсэнийг 5 мэдэрхүйгээрээ батлаад зогсож байх нэг талаасаа бид азгүй нөгөө талаасаа дээр дэлгэсэн алтан үнэний гэрээг сэргээн нийт Монголчууддаа заан ойлгуулж,олноороо сэхээрч,зөв танин мэдэж, сайн боловсрон гэгээрч, туйлбартай хөгжлийн зөв замд оруулах их ажлыг гардан зохион байгуулах түүхэн үүрэг оногдлоо.

    Монголчууд цагдаагүй, шоронгүй, эмнэлэггүй нийгмийг байгуулна

     

    Хөх Монголыг өмнөх 300 жилийн залууст тохиож байгаагүйгээр босгож, нийт хүн төрөлхтний хөгжлийн шинэ үеийг эхлүүлэх гайхамшигтай үүрэг бидэнд түүхээр оногдож байгааг энэ индэрээс зарлаж байна. “Их Эзэн Чингис хааны алтан дээд сургаалиуд дээр чинь заларч байгаа бол та энэ ертөнцийн хамгийн агуу нь, хэрвээ таны дээр өөр хэн нэгэн байгаа бол та бусдын идэш, өөрийн өөдгүйн боол ба харь хүмүүнүүдээс өөрийгөө бүү дорд үзтүгэй” гэсэн ихэс дээдсийн сургаалийг санахтүн! Их түүх эр зориг, их эвлэрлээс эхэлдэг! Алсыг хар, ихийг хүс!

    Их Монголын үнэн түүхийг уламжлан сэргээх агуу их үйлсэд Та бүхнийг уриалан дуудаж, тунхаглан зарлаж байна! Өнөөдрийн энэ үеийг хүртэл алтан сургаалиудыг амнаас ам дамжуулан уламжлуулж ирсэн ой ихт өвгөд, бидний хэл бичигт ойлгогдохоор тайлсан, буулгасан, бидэнд зааж байгаа буурлууддаа үеийнхэнийхээ өмнөөс өвдөг сөгдөн талархаж, үр хойчдоо алдаршуулан мөнхлөхөө андгайлъя! Энэхүү их үйлст нэгдэхийг Монголын нийт ард түмэндээ Монголын Залуучуудын Холбоо уриалж байна.МЗХ-ны V Их хурлаар бид шинэ үндсэн дүрэмтэй боллоо. Нэгхэн сарын дараа гэхэд Үндэсний залуучуудын зөвлөл, аймаг, дүүрэг, сум, хорооны залуучуудын зөвлөлүүд сэтгэлтэй, итгэлтэй зөв сайхан залуусаар бүрэн бүрдэж улс төр, нийгэм, эдийн засгийг дараагийн 30 жил хөгжүүлэх их аяндаа нэгдэн гарах гэж байна. 

    Монгол залуу хөх толбот хүн бүр өөрийгөө үл голон энэхүү галт тэргэнд амжиж суухыг уриалж байна. Монгол Улсын хөгжлийг хөтлөх, эрх мэдэлтэй, нэгдсэн залуучуудыг төрүүлэх, ард түмнийхээ нийтлэг эрх ашиг, сонирхлыг хамгаалах, дэмжих зорилготой үндэсний хэмжээний залуучуудын байгууллага болохын хувьд үйл ажиллагаагаа ардчилсан, нээлттэй, ил тод, хариуцлагатай байх зарчмын дагуу явуулж алтан үнэний талд тууштай зогсож иргэдээ эрх мэдэлтэй байх, бие даасан, хариуцлагатай байж-эв нэгдэлээ сахиж, тогтвортой хөгжих суурийг бүрдүүлэхийн төлөө ирээдүйг угтаж мэдэж, тосож бэлдэж, тэсэж үлдэн тэмцэхээ энэ индрээс батлан илэрхийлж байна.

    “Ард түмэнд алтан дээд гэрээ байдгийг үл мэдэгч хүн зэрлэг, Их Монгол улсад үүслийн гэгээн дээд үндэс байдгийг үл ойлгогч хүн мунхаг, эцсийн шийдвэрлэгч нь ард түмэн байдгийг үл ойшоогч хэн ч хүн алуурч. Зэрлэг, мунхаг, алуурч гурав Төрийн тураал ба нийтээрээ гэмтэй байхын эх үрэн байдаг. Бугшмал хэцүүгээр нийтийг гутааж, итгэлийг нь булааж, буцаан худалдаад, буруу бүгдээр зөвийг нь дийлүүлдэг хүн хорлол дарангуйлваас төрийн тураал.

    Их эзэн Чингис хааны мөнхийн зарлиг болсон Алтан дээд гэрээг мартваас бид үжирхэл хөгжлийн жимт нийгэмээр гутаагдан өөрийн өөдгүйд боолчлогдму, маргаваас чи хөндлөнгийн идэш болж алдаандаа үхүүлэгдэн доройтуулагдаж тамлагдму, мөрдөвөөс чи нийхэмээр үндэслэн бадарч, хөх Монгол болж, ертөнцийн хүмүүнийг гэгээрүүлмү.” гэсэн ихэс дээдсийн алтан дээд сургаалаар энэ илтгэлээ өндөрлөж байна. 

    ЗАЛУУСАА СЭРЭХ ЦАГ БОЛЛОО!

    САЛХИ МЭТ ТҮГЭЭТҮГЭЙ, НИЙТЭЭРЭЭ ОРОЛЦТУГАЙ, БҮГД НЭГДЭХТҮН!

    МӨНХ ХӨХ ТЭНГЭР МИНЬ БИДНИЙГ ИВЭЭН ТЭТГЭХ БОЛТУГАЙ. 

    ХУРАЙ, ХУРАЙ, ХУРАЙ.

    Эх сурвалж: https://www.facebook.com/myfederation/

  • Амай | Жамбалсүрэнгийн Золбаяр

    Аялагч, нийгмийн зүтгэлтэн, мөрөөдлөөрөө амьдрагч, 12 жилийн турш дэлхийн 86 улсаар аялаж судалгаа хийсэн.

    Намайг Бат овогт Жамбалсүрэнгийн Золбаяр гэдэг.

    Монголчууд маань намайг Амай гэдгээр сайн мэднэ.

    810 жилийн түүхт,

    Их Эзэн Чингис Хааны бүтээсэн,

    Нүүдэлчин овог аймгуудын Ураг нутгийг нэгтгэсэн,

    МОНГОЛ ҮНДЭСТЭН-ий,

    Ардчилсан Бүгд Найрамдах засаглалтай,

    Тусгаар Монгол Улсын иргэн миний бие

    1979 оны 6 сарын 28 нд

    БНМАУ-ын, Монголчуудын шинэ нийслэл Улаанбаатар хотод

    Их сургуулийн багш, сэхээтний гэр бүлд төрж өссөн билээ.

    Дунд сургуулийн 1-5 дугаар ангидаа олон үндэстний Зөвлөлт Холбоот Улсад гэр бүлтэйгээ амьдрахдаа орос хэл сурч, Европ, Зөвлөлтийн соёлтой танилцсан юм.

    1997 онд тухайн цаг үеийн Монголын хамгийн шилдэг гурван дунд сургуулийн нэг болох, гадаад хэл сургалтын 23 дугаар сургуулийг төгссөн.

    2003 онд МУИС-ийн Олон Улсын Харилцааны Дээд сургуулийг, Япон судлалаар төгссөн.

    2005 он гэхэд, Зөвлөлтийн нөлөө дууссаны 15 жилийн и Монголд, дэлхийн дөнгөж дэлгэрч эхэлсэн Электро хөгжмийн урсгалыг нэвтрүүлэх “Клуб21” гэх таван жилийн төслөө амжилттай хэрэгжүүлэв. Цөөн хэдэн уран бүтээлчтэй, хэдхэн төрлийн хөгжмийн урсгалыг мэдлэг, сонирхдог, хаалттай бүсээс чөлөөлөгдөөд удаагүй улсын иргэдэд шинэ хөгжмийн давалгааг мэдрүүлнэ гэдэг амаргүй байсан ч, тухайн үеийн Монгол залуусын олонхи нь Электро Транс хөгжмийг сонгосон юм.

    ОУХДС-ийг төгсөөд СУИС болон Удирдлагын Академид тус бүр бие даан, цагийн хичээлийн хөтөлбөрт хамрагдаж, мэргэжилээ дээшлүүлэв.

    2005 оны 11 сарын 4 ний өдөр “Монгол Бадарчин” төслөө эхлүүлж, шинэ нийслэлээс Дэлхий дахиныг танин мэдэж, туулахаар холын замд гарч, 10 гаруй жилийн хугацаанд

    Монголын,

    Төв, Баруун, Зүүн Өмнөд Азийн,

    Хойд, Баруун, Зүүн, Өмнөд Европын,

    Ойрхи Дорнодын Араб, Еврей, Бедуинуудын,

    Хойд, Зүүн, Өмнөд, Баруун Африк тивийн,

    Хойд болон Төв Америкийн

    төр улсын түүх, тогтолцоо, эдийн засаг, соёл уламжлал, нийгмийн төрөл бүрийн байгуулалттай 86 улсад бадарчилж,

    олон зуун мянган өөр өөр үүсэл гарал, дүр төрх, шашин шүтлэг, ажил мэргэжил, амьдралын хэв маягтай хүмүүстэй уулзан учирч, ярилцаж, Амьдралын тухай өөрийн гэсэн ойлголттой боллоо.

    XXI зууны эхэн үеийн Дэлхийн байгалийн гоо үэсгэлэн, Хүн Төрөлхтний аж амьдрал, Цаг хугацааны түүхэн баримтуудыг цуглуулж, амьдрал, хөгжлийн олон асуултын хариултыг олох нь “Монгол Бадарчин” төслийн гол зорилго байв.

    Зөвхөн Монгол Үндэстний төдийгүй,

    Манай өнө эртний Нүүдэлчдийн түүхэнд хамгийн хол нутагт мөрөө гаргаж,

    Тусгаар Монгол улсынхаа далбааг Дэлхийн алс хязгааруудад намируулан мандуулж,

    Гадаадын олон зуун мянган хүн ардад эх орон, Монголоо сурталчилж,

    Дэлхий дахин гэж юу байдаг, соёл иргэншлүүдийн харилцаанд яг юу болж байгаа, энэ цагийн хүмүүст юу хэрэгтэйг ойлгоод, Эх орондоо эргэн ирээд байна.

    “Монгол Бадарчин” төслийн хүрээнд бичигдсэн тэмдэглэлүүдийг Монголын ихэнх сонин хэвлэл, сэтгүүл, интернэт мэдээллийн сувгууд цаг тухайд нь олон нийтэд түгээж,

    өөрийн олж мэдсэн Дэлхийн мэдлэг, амьдралын ухаан, хөгжлийн онолоо ТВ-ийн бараг бүх сувгуудаар ярилцлага хэлбэрээр тайлагнаж,

    Энэ хугацаанд Монголын Төрийн болон Төрийн бус байгууллагууд, их, дээд, дунд сургууль, хувийн хэвшлийн нийт 300 гаруй албан газруудад уулзалт, ярилцлага зохион байгууллаа.

    Монголынхоо соёл, ухаарлын ертөнцөд “Амай” гэх “Ам”ны тусламжтай “Ая” гаргах урлаг, Электро хөгжмийн урсгал, Диско Клубын соёл, “Монгол электро” хөгжмийн гурван цомог, Монгол улсын Засгийн газраар хүлээн зөвшөөрөгдөн, аймаг сум бүрт хүргэгдсэн, Дэлхийн хүмүүсийн амьдралын олон өнгийг харуулсан “Монгол Бадарчин” гурван боть ном, “Дэлхийн Нэг Өдөр” гэх Монголын экспортонд бэлдсэн, XXI зууны эхэн үеийн Дэлхийн амьдралыг үзүүлсэн хамгийн хэрэгтэй зурган мэдээлэлтэй, фото тэмдэглэлийн ном-альбом зэргийг бүтээж, хойч үедээ өвлүүлэн үлдээлээ.

    Дээрх ажлын хажуугаар Монголын хип хоп урсгалын хөгжил, FM радиогийн хөгжил, DJ урлагийн хөгжил, Графити урлагийн хөгжил, Бүжгийн урлагийн хөгжил, ТВ-ийн хөгжил, блог тэмдэглэлийн хөгжил, сэтгүүл зүйн хөгжил, аялал жуулчлалын хөгжилд тус бүр хувь нэмрээ оруулж,

    Залуусын юм үзэж нүд тайлах хүсэл эрмэлзлийг бадруулах, зоригжуулах, аялах замыг нээх зэрэг ажлуудад идэвхтэй оролцлоо.

    Миний мэргэжил бол олон улсын харилцаа, гэхдээ 90-ээд оны үед манайд дэлгэрсэн гурван улсыг дамнасан улс хоорондын наймааны ухаанд суралцаж, диско клубын менежер, FM радиогийн менежер, хөтлөгч, S.A studio гэх хөгжмийн болон видео студи байгуулж, хөгжмийн продюссер, фотошоп дизайнер, ТВ-ийн хөтлөгч, сэтгүүлч, фото сурвалжлагч, мэргэжлийн аялагч, зөвлөгч, амралтын газрын аниматор, ном хэвлүүлэгч, багш сургагч, түүх соёл судлаач, шашин судлаач, байгаль хамгаалагч зэрэг мэргэжлээр ажиллаж, амьдралынхаа туршлагыг өргөтгөсөөр ирлээ.

    Цахилгаан монтаж, фото зураг дарах болон боловсруулж хэвлэх, загвар өмсөх, хувцасны дизайн, оёдол, компьютер угсралтын сургалтуудыг тодорхой төвшинд гүйцээж,

    Word, Photoshop, Premier, Sound Forge, Fruity loops программын орчинд ажиллаж,

    интернэтийн Facebook, Twitter, instagram, Youtube гэх сошл орчинд хориод суваг нээн, олон нийтэд хүрч, мэдээллээ түгээсээр байна.

    Олон мянганыг туулсан манай Аугаа соёл иргэншлийн, энэ цаг үед амьдарч буй Монгол залуугийн нүдээр, XXI зууны эхэн үеийн Дэлхийн болон Монголын амьдрал ямар байсан тухай хойч үедээ дуурсгах зорилгоор бүтээгдсэн, хамгийн олон хүнд хүрч чадсан, 11 жил зогсолтгүй хөтөлж буй www.amai.mnблогоо ажиллуулсаар байна.

    2015 оноос эхлүүлсэн “Амай Илгээлтийн Эзэн” төслөөр, БНМАУ-д юм үзэж, нүд тайлсан залуу үеээ хөдөө, алс хязгаарт соёлын үр түгээлгэхээр илгээдэг байсан хөтөлбөрийг дахин сэргээж, Монголын залуус сайн дураараа хөдөөг хөгжүүлэхээр явдаг ажлыг өрнүүлэх зорилготой байна.

    Одоогийн байдлаар Аавын маань нутаг Увс аймгийн Давст сум, Ээжийн минь нутаг Архангай аймгийн Өлзийт суманд судалгааныхаа ажлаа хэрэгжүүлж эхэллээ.

    Миний бие хийсэн, бүтээсэн ажлуудаараа Шинжлэх Ухааны Академийн дээд шагнал болох Хубилай Хааны алтан медаль, ШУА-ийн Олон улс судлалын профессор цол, Монгол Улсын Засгийн Газрын “Аялал жуулчлалын тэргүүний ажилтан” цол тэмдэг, Энх Тайван Найрамдлын нийгэмлэгийн дээд шагнал “Найрамдлын алтан од”, Сэтгүүлчдийн холбооны дээд шагнал “Ган Үзэгтэн”, ТВ олон нийтийн санал асуулгаар шалгарсан “Энэ цагийн Эгэл Баатар” цол өргөмжлөл зэргийг хүртээд байна.

    http://www.amai.mn

    https://www.facebook.com/amai.mn

  • АЛТАЙ ЯТГА БАРИМТАТ КИНО (2014 он)

    Монгол орон дэлхийн бусад улс, орнуудаас ардын дуу хуур, үндэсний хөгжмөөрөө ялгардаг өөрийн гэсэн язгуур урлагийн онцгой ялгарамжтай эртний нүүдэлчдийн өлгий нутаг юм. Энэ ч үүднээс ЮНЕСКО-ын соёлын өвд морин хуур, уртын дуу, хөөмий, бий биелгээ, цуур гэх мэт соёлын биет болон биет бус өвүүдийг бүртгүүлсэн билээ. Харин үндэсний бахархал болсон ардын язгуур урлаг болон үндэсний хөгжмийн зэмсгүүдийн он цаг хугацаа, гарвал үүслийг тодорхойлох цорын ганц боломж бол Монгол улсын газрын хөрсөн доорх археологийн олдворууд юм.

    АРХЕОЛОГИЙН СУДАЛГАА

    2008 онд Ховд аймгийн Манхан сумын малчин Тахиа овогт Намсрайн Дандар тус сумын Жаргалант Хайрхан уулын баруун хойд бэлийн Өмнөхийн агуйн булшныг олж түүхийн багш Энхтөрд хэлснээр Алтай ятгын шинэ түүх эхлэжээ. Энхтөр багш Археологийн хүрээлэнд мэдээллийг уламжилсны дагуу ШУА- ын Археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, археологич Ц.Төрбат, Д.Батсүх, Т.Батбаяр, Н.Баярхүү, Т.Идэрхангай нар уг хадны булшинд судалгаа хийж эх олдворуудыг Герман улсын судалгааны багт хүлээлгэн өгсөн байна.

    2009 оноос Доктор Жанн Бемманн тэргүүтэй Герман улсын Бонн хотын Их Сургуулийн угсаатан болон археологийн салбарын эрдэмтэн судлаачид булшны эд зүйдсийн судалгааг хийсэн байна. Судалгаагаар булшны эд өлгийн зүйлс нь 7- р зуун буюу эртний Түрэгийн үед хамаарч байгааг тогтоосон бөгөөд дайчин баатрын шарилын толгой тус газраас олдсон чавхдаст хөгжмийн зэмсэгийг Монгол Улсад төдийгүй олон улсын хэмжээнд энэ төрлийн хөгжмийн анхны олдвор болохыг Герман Улсын Бонны Их Сургуулийн доктор Жан Бэрман болон эртний хөгжим судлаач Сюзанна Шүлц нар онцолсон байдаг.

  • Дашцэвэгийн НОННА

    Нэрт сурган хүмүүжүүлэгч

    Бага насны хүүхэд, сургуулийн өмнөх боловсролын асуудалд ухаан бодол, сэтгэл зүтгэл, бүх л амьдралаа зориулж яваа нэрт сурган хүмүүжүүлэгч. Тэрбээр Монгол улсад орчин цагийн хүүхдийн цэцэрлэгийг хөгжүүлэх, багшлах болон удирдах боловсон хүчин бэлтгэх, цэцэрлэгийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулах, бага насны хүүхэд, эцэг эхэд зориулсан ном, гарын авлага бүтээх гээд өргөн хүрээний ажил хөдөлмөр эрхэлсээр ирсэн нөр их хөдөлмөрч бүтээлч хүн билээ.

    Д.Нонна багш 1935 оны 5 дугаар сарын 30-нд Дашзэвэгийн анхны охин болон Москва хотод төрсөн. 1942- 1951 онд Улаанбаатар хотын орос 1- р сургуулийн бага, бүрэн бус дунд сургуулийг төгсжээ.

    1953- 1957 онд Улсын багшийн институтыг орос хэлний багш мэргэжлээр төгсөж, 1957 оны 8 дугаар сарын 15- с Улаанбаатар хотын Багшийн сургуульд орос хэлний багшаар томилогдон ажиллахын сацуу 1959- 1962 онд цэцэрлэгийн мэргэжилтэн В.Ф.Максаковагийн орчуулагчаар хавсран ажилласан.

    1962-1963 оны хичээлийн жилд Цэцэрлэгийн багшийн сургууль Багшийн сургуулиас тусгаарлан гарахад Д.Нонна багш орос хэлний болон сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн дүрслэх урлаг, байгаль заах арга зүй, гэр ахуйн хичээлийг давхар зааж байсан. Ингээд 1963-т1967 онд Эрхүү хотын Багшийн дээд сургуульд суралцан сургуулийн өмнөх сурган, сэтгэл судлал, арга зүйч мэргэжлээр төгсөж ирсэн.

    1967- 1970 онд Ардын Боловсролын яамны боловсон хүчний хэлтэс ба Хүүхдийн цэцэрлэгийн хэлтэст мэргэжилтэн, 1970-1981 онд СХУ-ны хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, 1981-1990 онд Ардын Боловсролын яаманд хүүхдийн цэцэрлэгийн хэлтсийн даргаар тус тус томилогдон ажиллаж байгаад, 1990 онд өндөр насны тэтгэвэрт гарсан.

    1982 онд “Боловсролын хууль”-ийг боловсруулах үед хуулийн хоёрдугаар бүлэг болох “Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн хүмүүжил” гэсэн бүлгийг боловсруулан оруулсан нь сургуулийн өмнөх боловсролын эрх зүйн орчин бүрдэх чухал суурь болсон.

    1991- 1994 онд нийслэлийн 147 болон 122 дугаар цэцэрлэгүүдэд арга зүйч багш, Монген сургууль, Америкийн гэр цэцэрлэгт зөвлөх багшаар ажилласан байсан. Мөн “Өүлэн ээжийн төв” ТББ байгуулж, цэцэрлэгт хамрагдаагүй олон хүүхдийг сургуульд бэлтгэх буянт үйлсийг хийж ирсэн.

    ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АЖИЛ, БҮТЭЭЛ ТУУРВИЛ

    1970- 1981 онд Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байхдаа сургуулийн өмнөх 0-6 настай хүүхэд дээр судалгаа хийж, түүн дээрээ тулгуурлан цэцэрлэгийн хүмүүжил, сургалтын хөтөлбөрийг боловсронгуй болгон 1976 онд “Цэцэрлэгийн хүмүүжил сургалтын програм”, 1982 онд шинээр “Яслийн хүүхдийн хүмүүжил сургалтын програм”-ыг орон тооны бус эрдэм шинжилгээний ажилтнуудтай хамтарч боловсруулж гаргасан.

    1986 онд “Сургуулийн өмнөх 0-8 насны хүүхдийн хүмүүжил, сургалтын програм” бүтээлийг холбогдох хүмүүстэй хамтран гаргасан. Энэхүү хөтөлбөрт 3-7 насны монгол хүүхдийн үгийн санг нэмэгдүүлэх асуудлыг судалж тусган мөн сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг мал аж ахуйтай танилцуулах агуулгыг 1-7 насны хүүхдэд ямар дэс дараатай эзэмшүүлэх аргыг судалж, боловсруулан оруулсан нь шинэлэг зүйл байв.

    1986 оны сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд багш нарт гарын авлагууд нэн хэрэгцээтэй байсан тул оросын эрдэмтдийн заах аргын гарын авлагаас зохиомжлон орчуулж, мөн өөрийн орны онцлог дээр тулгуурлан багш нарт зориулсан зарим гарын авлагыг боловсруулан гаргах ажил хийгдсэн. Тухайлбал, Д.Нонна, Ц.Удэрпил, Д.Пунцаг, Ванчиг нарын “Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн хэл яриаг хөгжүүлэх арга зүй”, Д.Нонна, П.Дулмаа нарын “Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг байгальтай танилцуулах арга зүй”, Д.Нонна, Га.Цэрэндорж нарын “Сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд биеийн тамир заах арга зүй” гэсэн номуудыг дурдаж болох юм. Мөн Ж.Лхагвасүрэн, А.Батжаргал нарын “ Сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд дуу хөгжим заах арга зүй”, Ш.Гандолгор, Ч.Түмэндэлгэр нарын “Сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд дүрслэх урлагын хичээл заах арга зүй” гэсэн заах аргын анхны гарын авлагуудыг дурдаж болно.

    1970 оноос сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд уншиж өгөх уран зохиолыг сонгон түүвэрлэж, зохиолуудын агуулга нь хүүхдэд хэр ойлгомжтой, хүмүүжлийн ач холбогдол, хэллэг, үгийн давтамж, хэмжээ, үгийн утга зэрэг нь энэ насныханд хэр зохицохыг судалсны үндсэн дээр 1-7 настай хүүхдэд зориулан “Багачууддаа уншиж өгөөрэй” 1, 2 ном гаргаж, түүнийгээ 2 удаа хэвлүүлэн цэцэрлэгийн багш, ерөнхий боловсролын сургуулийн бага ангийн багш, эцэг эхийн гарын авлага болгосон.

    НИЙГМИЙН ЗҮТГЭЛТЭН

    Д.Нонна багш 1994 оноос “Өүлэн ээжийн төв” төрийн бус байгуулага байгуулж, Английн хүүхдийг ивээх сан, Монголын хүүхдийн эрхийн төв, Хатагтай нийгэмлэг, Дэлхийн зөн зэрэг олон улсын байгууллага, Сонгинохайрхан дүүргийн Гэгээрэл төв, Сүхбаатар, Чингэлтэй, Баянгол, Сонгинохайрхан, Баянзүрх, Хан-Уул дүргийн зарим хороо, Дархан-Уул, Өвөрхангай, Архангай, Өмнөговь аймгийн зарим ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгтэй идэвхтэй хамтран ажилласаар ирсэн. Энэ байгууллагынхаа шугамаар цэцэрлэгт хамрагдах боломжгүй малчдын болон гэр хорооллын хүүхэд болон эцэг эх, явуулын багш нарт зориулсан 11 төрлийн гарын авлага боловсруулан холбогдох хүмүүс, хүүхдэд хэрэглүүлж ирсэн.

    Д.Нонна багш “Өүлэн эхийн оюуныг бадраах клуб”- тэй хамтран 2007 оноос одоог хүртэл дүүрэг, аймаг орон нутгийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, сурагчид, эцэг эх, эмээ өвөө, ахмадууд, хорооны хөдөлмөрчдийн дунд “Хүүхдийн хүмүүжилд гэр бүлийн оролцоо”, “Хүн болохын учир”, “Хүүхэдтэй хэрхэн яаж харьцах, гэр бүлийн гишүүдийн харьцаа”, “Эрүүл явахын учир” зэрэг “Гэр бүлийн зан байдал төлөвшилтийн цогц сургалт” сэдвээр нийт 150 байгуулага 25,000 хүнийг хамарсан сургалт хийсэн байна.

    http://xvvxed.blogspot.com

  • Диймаажав ЭРДЭНЭБААТАР- Хүрэл зэвсэг, хүннү судлаач нэрт археологич

    Археологич, түүхч, хүрэл зэвсэг, хүннү судлаач

    Түүхийн ухааны дэд доктор, профессор. Улаанбаатарын Их Сургуулийн Археологийн тэнхэмийн эрхлэгч. Монголын эртний хүрэл зэвсгийн үе ба Хүннүгийн археологийн судлаач.

    Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, ШУ-ны тэргүүний ажилтан цол, тэмдэг, Боловсролын тэргүүний ажилтан цол, тэмдэг, Жак Уэтерфордын нэрэмжит дэд байрын шагналт;

    Тэрээр газрын хөрсөн дээр ба доор үлдсэн Монголчуудынхаа агуу их түүх, соёлыг хэн ч маргахын аргагүйгээр “Бидний өв соёл энэ шүү” гэж дэлхийд харуулахын тулд ерээд оноос хойш Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Эгийн голын нутагт Хүннүгийн булшийг малтах ажлаа эхэлж хүннүгийн үеийн бэхийн чулуун янтай, хүрэл дуулга, хүрэл морь зэрэг дэлхийд нэн ховор олдворуудыг олж илрүүлсэн. Цаашид Хүннүгийн бичиг үсэг, ном судрыг олох чин зорилготой ажилладаг.

    Мөн “Монгол нутаг дахь дөрвөлжин булш, хиргисүүрийн соёл”, “Монгол Алтайн хүн чулуун хөшөө”, “Эртний металлург боловсруулалтын түүх”, Монголын түүхийн I ботийг бүтээхэд хүрлийн үеийн тухай гэх мэт нэгэн сэдэвт бүтээл 5, Хамтын бүтээл 8, Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл 160- ийг туурвин бүтээгээд байна.

    Түүний ахласан археологийн баг Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сумын Хануй багийн нутаг Балгасын тал хэмээх газар орших Гол мод нэртэй Хүннүгийн хаадын булш бүхий газрыг шинээр илрүүлэн олж, Хүннүгийн хааны булш олсноо зарласан. Архангай аймгийн Хайрхан сумын Хүнүй голын хөндийд Гол модны Хүннүгийн хаадын булштай газартай ижил нэртэй, дурсгалын хувьд ч ижил байгааг анзаарч түүхэн дурсгалтай ижил газраас ялгахын тулд “Гол мод-2” хэмээн нэрлэжээ. Археологийн судалгааны үр дүн Монгол орны хүрэл зэвсгийн үеийн түүхийн он цагийг, өмнөх судалгааны үр дүнгээс 1000- 1500 жилээр урагшлуулан “Чемурчекийн соёл”, Мөнххайрханы соёл”, “Тэвшийн соёл” зэрэг монгол нутагт хүрэл зэвсгийн эрт болон дунд үед амьдарч байсан овог аймгуудын үлдээсэн дурсгалуудыг шинээр илрүүлэн олсон. Хүннүгийн их хааны булшны малтлага судалгааны үр дүн бол түүхэндээ анх удаа монголчууд гадны тусламжгүйгээр бие даан бүрэн цогцолбороор дагуул булш болон тахилын байгууламжийн хамт малтан шинжилсэн. Хүннүгийн их хааны булш хэмжээний хувьд ч тэр, малтлага судалгааны ажлын үргэлжилсэн цаг хугацаа, оруулсан хөрөнгө оруулалт, ажилласан хүний тоо, илрэн олдсон археологийн эд өлгийн дурсгал зэргээрээ олон дээд амжилтыг тогтоосон.

    АЖЛЫН ТУРШЛАГА
    1979- 1980 онд Улаанбаатар хот дахь Зөвлөлтийн барилгын 2-р трест-д цахилгаан гагнуурчин;
    1980-1983 онд Хилийн цэрэгт хугацаат цэргийн албан хаагч;
    1983- 1984 онд УБ хотын Байшин Үйлдвэрлэх 2-р комбинат-д цахилгаан гагнуурчин, бригадын дарга;
    1988- 2007 онд ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, Эртний судлалын тасгийн эрхлэгч;
    1992 оноос Улаанбаатарын Их Сургуулийн Археологийн тэнхэмийн эрхлэгч;

    ШАГНАЛ
    2002 онд Шинжлэх Ухааны тэргүүний ажилтан цол тэмдэг;
    2006 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль;
    2008 онд Боловсролын тэргүүний ажилтан цол тэмдэг;
    2013 онд Соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдэг;
    2014 онд Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон;

    https://www.facebook.com/erdene.hatagin

    Ярилцлага унших

  • Монголын гар урлалын төрөл ангилал

    Гар урлалын гол төрөл болох ган сийлбэр, модон сийлбэр, цутгуурийн аргаар урласан бүтээлүүд, ихэвчлэн хөөмөлийн технологоор бүтээсэн ахуйн хэрэгцээний эд зүйлс, мөн хатгамалын урлалын зарим төрлийн талаар товч танилцуулья.Монголын төвийн бүс нутгийн хойд хэсэгт ган сийлбэрийн урлал сонгодог хэлбэрээ олж, эрчимтэй хөгжиж байсан бол дорнод хэсэгт мөнгөний урлал ур хийцийн хувьд давуутай байв. Тухайлбал, Түшээт хан аймгийн Далай Чойнхор хошуу (одоогийн Хөвсгөл, тэрчлэн Архангайн хойд хэсэг) ган сийлбэр, Цэцэн хан аймгийн зарим хошууд, Дарьгангийн мөнгөний дарх уран сайхны шийдлээрээ алдаршиж байсан. Цаасан шуумал, сийлбэр, хөөмөл, цутгуур, уран хатгамал, уран зураг, зээгт наамлын урлаг бурханы хөрөг дүр бүтээхэд гол арга нь болж байв. Бид зээгт наамал болон хатгамлын урлаг, бурхадын хөргүүдийг бүтээсэн уран зургийн шилдэг дурсгалуудыг Дүрслэх урлагийн музейд үзэж болно. Мөн цаасан шуумлын аргаар бүтээсэн томоохон бүтээлүүдийг Чойжин ламын сүм музейд сонирхож болно.

    Гар урлалыг ерөнхийд  нь 3 ангилдаг.

    1. Ахуй хэрэглээний

    2.    Эрэгтэй / гоёлын, энгийн, ахуйн

    3.    Эмэгтэй / гоёлын, энгийн, ахуйн /

    Гар урлалын бүтээлийг хийсэн материалаар нь 8 ангилдаг.

    1.    Болор

    2.    Шилэн

    3.    Даавуу

    4.    Төмөр

    5.    Мөнгө

    6.    Алт

    7.    Циллиод

    8.    Мод

    Гар урлалын зарим бүтээлийг алт, гууль, зэс, ган  зэргээр хийдэг. Гар урлалын салбаруудын нэг уран зургийг 4 ангилдаг.

    1.    Монгол зураг

    2.    Зан байдлыг харуулсан

    3.    Угсаатан

    4.    Олон үйл явдалыг харуулсан

    Гар урлалын бүтээлүүдын тухай

    “Дарьганга хийц” гар урлалын бүтээл

    Монголын ард түмний дүрслэх урлагийн соёлд Дарьгангын ард түмнээс оруулсан гайхамшигт хувь нэмэр нь  мөнгөн урлал юм. Ман-жийн дарлалын үед Дарьгангын сүрэгчин хошуунд цагаан мөнгөөр цалин пүнлүү тавьж олгодог байснаас энэ нутагт мөнгө элбэг болсон. Нэгэнт мөнгө элбэг байгаа тул тэр мөнгөөр эдлэл хэрэглэл, гоёл чимэглэлийн зүйл хийх зайлшгүй нөхцөл бий болсон байдаг.  Дарьгангад мөнгөн урлал чимэглэл өөрийн өнгө хэлбэр, хаана ч дахин давтагдахгүй хийцтэйгээр зуун дамжин хөгжиж ирсэн. Дарьгангын дархчууд, Дарьганга хийцийг манай эрдэмтэн судлаачид багагүй судалж өөрсдийн бүтээлдээ арга барил, мөн чанар, онцлогийг нь тусгасан байдаг. Тухайлбал, эрдэмтэн Ш.Баатар “Хархорум хотын Түмэн-Амгалант ордны тухай” өгүүлэлдээ  “Китан нарын ур хийцийг  Их Монгол Улсын дархчууд өвлөн авч одоог хүртэл тээж ирсний бас нэгэн илрэл бол  Монгол Улсын зүүн хязгаар дахь  Дарьганга хийц юм. Дундад Азиас улбаатай соёл бидний өнөөг хүртэл  амь бөхтэй оршсоор байна” гэж тэмдэглэсэн байдаг. Эргэцүүлж бодоход Китан гүрний үеийн түүхийн дурсгалт барилгын хананы болоод  гоёл чимэглэлийн зүйл дэх билэгдлийн чанар нь үнэхээр Дарьганга хийцэд уламжлагдан шингэсэн байдаг юм.
    Дарьганга нутагт 1800-1970 оныг хүртэл зуун дал орчим жилийн хугацаанд  хорь гаруй алдартай дархан амьдарч байжээ. Тухайлбал, Сүрэнхор, “хөл” Галай, “жараахай” Балдан, Дугар, Ласран, Очир, Ням, Чойннямбуу, Б.Лхамсүрэн, Д.Молом, Д.Дүйнхэр, Ш.Дондов, М.Сэнгэдоо, М.Балдан-Осор, Д.Цэеэрэгзэн, М.Зундуй, Н.Содов, Загдсүрэн нар байна. Эдгээр авьяас билэгт урчууд нь олон арван жил хуримтлуулан баяжуулсан  бурхан ухаан, уран гар, хурц сэргэлэн нүд, өвөрмөц арга барилаар  мөнгөн урлалд Дарьганга хийцийг бий болгосон юм.

     Сэврэй хийц -Мөнгөн эдлэл-Урлагын бүтээл

          Балдан засгийн хошуу Одоогоор Өмнөговь аймгийн Сэврэй  сумын  мөнгөн эдлэлийн хийц  мөнгөн аяга нь 100 гаруй жилийн түүхтэй улсад алдартай  хийц байдаг.   Монгол улсад энэ чиглэлээр  ардын урлаг монгол дархны аргаар  уралдаг Дарьганга  Сэврэй  хийц гэж байдаг. Сэврэй хийц нь утас сувьмалын аргаар хийдэг, орц ихтэй эдэлгээ сайтай  Сэврэй хийцийг Дархан Данзан , Пунцагдаржаа Ёндон, Балжин  зэрэг олон дархчууд урлаж  нэрд гаргасан   Энэхүү гайхамшигт монгол дархны урлагийг Үе уламжлагдан ирсэн МУ –ын Төрийн дархан  С.Сугир агсан , Дүү С.Эдэнээ , А Цоож  С.Сугир агсаны хүү С.Оюунсүх нар өвлөн авч хийж байна . МУ-ын төрийн дархан С.Сугир нь МУ-ын төрийн тамгийг  хайрцагны  хамт мөнгөөр урлаж бүтээсэн  5 кг мөнгө орсон.  Маршалын од , Алдарт эхийн одонгийн хэв, зэрэг шилдэг бүтээлийг хийж байсан юм . С.Эрдэнээ нь 2008 онд Говь үзэсгэлэн худалдаанаас “ШИЛДЭГ ГАР УРЛАЛЫН”   бүтээл  шагнал авсан. С.Эрдэнээ нь одоо нутагтаа мал маллан өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэн мөнгөн эдлэл урлаж байна . Энэхүү монгол гар урлалын шилдэг бүтээгдэхүүн авч хэрэглэх сонирхолтой хүмүүс доорхи  утсаар холбоо бариж захиалга  өгч болно. С.Эрдэнээгийн бүтээлүүд 

    Мөнгөн аяга, бугуйвч, бөгж, ээмэг Их дунд бага гарын мөнгөн аяга

    Монголын уламжлалт тоглоом

    Тоглоомын уламжлалт төрлүүд нь тухайн ард түмний нийгэм-хүмүүсийн харилцаа, эрхлэх аж ахуй, тодорхой үзэл санааны тусгал, тухайлбал, тоглоом нь жижиг хэмжээтэй зохион байгуулсан бичил загварчлагдсан “ертөнц” болдог онцлогтой.Аливаа угсаатан ард түмний уламжлалт тоглоом нь соёлын чухал өв юм. Тоглоомын уламжлалт төрлүүд нь тухайн ард түмний нийгэм-хүмүүсийн харилцаа, эрхлэх аж ахуй, тодорхой үзэл санааны тусгал, тухайлбал, тоглоом нь жижиг хэмжээтэй зохион байгуулсан бичил загварчлагдсан “ертөнц” болдог онцлогтой. Монголын уламжлалт тоглоомын төрөл зүйлийн дотор малын яс (шагай)-аар тоглодог тоглоом чухал байртай. Ийм тоглоомын төрөл хэдэн аравт хүрнэ. Энд шагайгаар өрсөн “алаг мэлхий”, тэрчлэн “морин уралдаан” хэмээх тоглоомыг үзүүлж байна. “Алаг мэлхий” тоглоом нь бэлгэдлийн шинжтэй бол “морин уралдаан” тоглоом нь нүүдэлчин монголчуудын өдөр тутмын амьдралыг загварчлан тусгасан онцлогтой. Уламжлалт тоглоомын төрөлд 4, 6, эсвэл 8 хэсгээс бүрдэх модон оньсон  тоглоомууд нэн сонирхолтой. Оньсон тоглоом нь сэтгэн бодох чадварыг хөгжүүлэх чухал ач холбогдолтой. Үүний зэрэгцээ амьтадын дүрс бүхий сийлбэр болон зурагт тоглоомууд ихэд тархмал байдаг.

    Монголд шатар ихэд эртний гаралтайг судлаачид тэмдэглэсэн буй. Шатрыг голдуу гуулиар цутгах, мод, ясаар сийлбэрлэж хийх нь дийлэнх байжээ. Монгол тоглоомын төрөл зүйлд шах сум, эсвэл жижиг шагайн буу-чавхаар хасаа буюу бай онож тоглодог “Шагайн харваа” хэмээх тоглоом нэн дэлгэр, одоо ч хот хөдөөд өргөн тоглосоор байна.

    Хөөрөг  

         Хүн төрөлхтөн анх 16-17 дугаар зууны үед хамрын тамхи гээчийг бий болгожээ. Навчин болон хамрын тамхи 16-р зууны сvvлээр португал, испанийн далайчид, худалдаачид, шашны зvтгэлтнvvдээр дамжин Филипинээс эхлэн Японоор дамжин тус бvс нутагт тархсан гэж судлаачид vздэг. 17-р зуунд тэндээсээ зvvн хойд хятад, солонгос монгол руу тархсан гэж бичигдэх нь нь ч бий. Хятадууд хамрын тамхиа хийх савыг төрөл бvрийн хэлбэр хийцтэйгээр хийх болж, vvндээ шил, шаазан гэх мэт төрөл бvрийн материалуудыг ашиглан яваандаа урлаг, гоёл чимэглэл талаасаа их хөгжин дэлхий нийтээр Chinese snuff bottle гэсэн нэрээр мэдэгдэх болсон. Хятадын Гуанжоу, Бээжин, Шанду, Ляонин мужууд, Тvвд , Монголд хөөргийг хийж ихэд хэрэглэх болсон бөгөөд Тvвдэд янз бvрийн металлаар , Хятадын Ляонин мужид гартаамаар хийх нь их байжээ.

    Монголчуудын хувьд амар мэндээ мэдэн хөөрөг солилцон тамхилах ёс дээр үеэс бий болжээ.Хөөрөг нь хөгжлийнхөө явцад тухайн хүнийхээ зэрэг дэв, зиндааг тодорхойлдог хэрэгсэл болжээ. Мaонгол хөөрөг хийц загварын хувьд хятад  бусад улсын хөөрөгнөөс ялгагдах онцлогтой болсон байдаг. Монгол хөөрөгийг үнэлэхэд түүний толгой, нуух, халбага, ухалт,хэлбэр, чулууны бүтэц, нас, хэн хэрэглэж байсан түүх зэрэг нь нэн чухал байдаг. Түүхэн хөгжлийн эхэн үед хөөрөг дугуй хэлбэртэй байсан нь аажимаар өөрчлөгдөж өнөөгийн хэлбэрт иржээ. Хөөргийг хийхдээ чулууг усан өрмөөр засч хийдэг. Тиймээс чулууг чулуу биш ус дийлдэг гэсэн үг гарсан болов уу. Монголчууд өөрийн нутагт байдаг хагас vнэт, гоёл чимэглэлийн чулуунуудыг хөөрөг хийхэд өргөн ашигласан байдаг. Yvнд чvнчигноров, гартаам, мана, хаш зэрэг олон төрлийн чулуунууд орох бөгөөд сvvлийн vед манайд байдаггvй чулууг авчруулан хөөрөг хийлгэх болсон байна.

    Хаш хөөрөг

    Хаш хөөрөг бусад үнэт чулуунаас хатуулгаараа илүү. Мөн байгаль дээрээс тэр бүр томоороо нь олборлох нь ховор. Байлаа ч хөөрөг хийх хэмжээнийх нь тун бага. Тиймээс өнгө сайтай, хатуулаг чанараараа, ховор нандин байдгийнхаа хувьд үнэтэй. Хаш эдэлдэг хүний яс хугарч бэртдэггүй гэж ярьдаг.
    Шүрэн хөөрөг
    Хаштай адил үнэтэйд тооцогдох хөөрөг бол шүрэн хөөрөг. Шүрээр голдуу сийлбэртэй хөөрөг хийдэг байжээ. Шүрэн хөөргийг голдуу эмэгтэйчүүд барьдаг байжээ. Шүрэн эдлэл хэрэглэдэг хүний бамбай өвчилдөггүй юм байна.
    Мана хөөрөг
    Мана чулууны хувьд олдоц ихтэй, энэ чулуугаар хийсэн хөөрөг олон байдаг тул төдийлөн үнэ хүрдэггүй. Энэ утгаараа ч тэр үү ийм хөөргийг жирийн иргэд илүүтэй барьдаг. Манан хөөргийг барьдаг хүн хэзээ ч саа өвчин тусдаггүй гэж ярьдаг. Саа өвчин тусч ам, нүүр нь муруйсан хүн гартаам хөөргөөр нүүрээ зөөлөн үрсээр эдгэсэн тохиолдол байдаг байна.
    Чүнчигноров хөөрөг
    Чүнчигноровыг монголчууд доржплам гэж нэрлэх нь бий. Хүний биед үүссэн элдэв яр, шархыг чүнчигноровоор үрж эдгээдэг домтой. Хуучны улсуудын хэлсэнээр мэдрэлийн цочмог өвчинөөс үүссэн могой яр, сум яр өвчин эмчлэгдэхгүй үхэх тохиолдол гарч байжээ. Энэ үед жинхэнэ сайн чанарын чүнчигноров хөөргөөр эмчилдэг аж.
    Сүүжин хөөрөг
    Гаднаас нь харахад шилтэй адил тунгалаг өнгөтэй энэ хөөргийг дотор сүүж, үстэй сүүж, манатай сүүжин хэмээн олон ангилдаг байжээ. Энэ хөөргийг барьсан хүн хөөргөөрөө нүдээ илвэл нүдний хараа сайжирдаг гэж ярьдаг.

  • Балтавын ХҮСЭЛТҮВШИН- Бодибилдинг Фитнессийн дэлхийн аварга

    Бодибилдинг Фитнессийн дэлхийн аварга, Монгол Улсын Бодибилдинг Фитнессийн хөгжилд үнэт хувь нэмэр оруулсан тамирчин, нурууны бэртэл өвчтэй олон зуунд хүнд тусласан ачтан.

    Тамирчин байна гэдэг бол зөвхөн ялахын төлөөх тэмцэл биш юм. Спортоор дамжуулж тэсвэр тэвчээр, сахилга бат, хичээл зүтгэл, үүрэг хариуцлага зэргийг өөртөө суулгаж бусдыг үлгэрлэн дагуулах явдал юм.

    Яг үүний тод нэгэн сод жишээ бол Монголын Бодибилдинг Фитнессийн Холбооны шилдэг тамирчин Балтав овогтой Хүсэлтүвшин хэмээх эерэг энерги, инээмсэглэл цацруулсан залуу юм.

    Тэрээр тамирчин хүнд байх ёстой бүхий л сайн жишээг өөртөө агуулж сурч боловсрох, ажиллаж хөдөлмөрлөх, найзалж нөхөрлөх, зааж сургах гээд бүгдийг амжуулж явна.

    Түүний спортод үзүүлсэн амжилт нь дан ганц бодибилдинг фитнессээр тогтохгүй билээ.

    Түүний спортод үзүүлсэн амжилтыг дурьдвал:
    • 2006 оны ОУ-н Таеквондогийн ХУРД ХҮЧ тэмцээний Хүрэл медаль,
    • 2007 оны Үндэсний бие хамгаалах “Монгол-Зо” Спортын 3-р зэрэг,
    • 2007 оны Үндэсний бие хамгаалах “Монгол-Зо” Спортын 2-р зэрэг,
    • 2007 оны Үндэсний бие хамгаалах “Монгол-Зо” Спортын 1-р зэрэг,
    • 2010 оны Сонсогчийн Алдар тэмцээний 70 кг 3-р байр,
    • 2011 оны “Ирээдүйн Мистер 2011” тэмцээний Алтан медаль,
    • 2013 оны Голден Жим “Мисс Мистер” тэмцээний Алтан медаль,
    • 2013 оны Голден Жим “Мисс Мистер” тэмцээний Эрэгтэй шилдэг тамирчин,
    • 2014 оны “Ирээдүйн Мистер 2014” ХАШТэмцээний +75 кг Мөнгөн медаль,
    • 2014 оны “Ирээдүйн Мистер 2014” ХАШТэмцээнд Багийн төрлөөр Алтан медаль,
    • 2014 оны “Монголын Мистер 2014” УАШТэмцээний +80 кг Хүрэл медаль,
    • 2014 оны Азийн АШТ-ний Men’s fitness ангилалд Мөнгөн медаль,
    • 2014 оны Дэлхийн АШТ-ний Men’s fitness ангилалд Мөнгөн медаль,
    • 2017 оны УАШТ-ний Атлетик ангилалд Алтан Медаль,
    • 2017 оны Хөх хот Гран При тэмцээний Хүрэл медаль,
    • 2017 оны Дэлхийн АШТ-ний Men’s Athletic ангилалд Хүрэл медаль,
    • 2019 оны Дэлхийн АШТ-ний Men’s Athletic ангилалд Алтан медаль тус тус хүртсэн зэрэг олон арван гайхамшигтай амжилт үзүүлсээр иржээ.

    Мөн тэрбээр тамирчин хүнд тохиолддог эрсдэлийг даван гарсан түүхийг нь хуваалцмаар байна.
    Нуруундаа маш хүнд бэртэл авч мэсийн заалттай байсан ч тэсвэр тэвчээр, ухаалаг шаргуу бэлтгэл, дэглэмийн үр дүнгээр бэртлээ ялан дийлж тэмцээнд оролцсон явдал юм.

    Тэрээр өөрийнхөө энэхүү бэрхшээлийг давж гарсан туршлагаа бусдад хуваалцаж нурууны өвчтэй олон зуун хүмүүст сургалт семинар орж, дасгал хөдөлгөөн зааж олон хүнийг хөл дээр нь босгосон буянтан юм.

    Тэр бол бидний бахархал ГАВЬЯА БАЙГУУЛЖ ЯВАА ТАМИРЧИН юм.

    Ярилцлага унших