Category: human-development

Эрхэм та гадаадын аль нэг улсад алба, амины шугамаар аялах боллоо. Аялах гэж байгаа улс, хотод найз нөхөд, хамаатан садан чинь байдаг бол хичнээн амар, санаа зовох зүйлгүй байдгыг бид мэднэ.

Онгоц, галт тэрэгний буудлаас зөв автобус унаандаа сууж, байрлах айл уруугаа очиж цүнх саваа тавьж, авч очсон бэлгээ өгч, цай хоол идэж уун, хууч хөөрч, зорьж очсон хэргээ бүтээж, Монголд очихдоо манайд очоорой гэж хэлээд төрсөн нутагруугаа эргэнэ.

Би дэлхийн аль ч улс, хотод аялах үедээ яг дээрх шиг санаа зовох зүйлгүй, интернэтээр эчнээ танилцсан найзынхаа зөвшөөрснөөр гэрт нь очиж үнэгүй хэд хонож, боломжтой үедээ гэр орны ажилд нь туслаж, найзынхаа гэр бүлийн амьдралд нь саад бололгүй харин ч гэр бүлийн гишүүдтэй нь харилцан ойлголцож, эелдэг найрсаг, тусч сэтгэлээр хандан, мөн гадаад хэл сурч өөрийн зорьж очсон хэргээ бүтээх боломжтой болсон.

Надад ийм боломжийг олгосон Интернэт дэхь вэб хуудсыг “Яруу сэтгэгч” сонины эрхэм уншигч танд танилцуулж байгаадаа би баяртай байна.
Вэб хаяг: www.couchsurfing.com

Аялагч болон сонирхсон хүн бүр энэхүү вэбд гишүүнээр бүртгүүлж, хувийн мэдээллээ оруулна. Гишүүнээр бүртгүүлсэн иргэнийг Kөүчсойрпер гэдэг.

Ийнхүү аялагч нь очих гэж байгаа улс, хотынхоо иргэнийг вэб дэхь бүртгэлээс хайж олж, аялалынхаа тухай болон үнэгүй хонуулах боломжтой эсэхийг асууж имэйл илгээнэ. Тухайн иргэн нь таны хүсэлтийн дагуу аялалын болон хувийн мэдээлэлтэй танилцаад, зөвшөөрсөн эсэхээ хариу имэйлээр мэдэгдэнэ.

Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 231 улсын 50248 хотын 804205 иргэн Көүчсойрперээр бүртгүүлсэн байна. Би 2008 оны 7 сарын 8 өдөр энэхүү вэбд бүртгүүлж гишүүн болсоноосоо хойш Португал, Шотланд, Франц, Швейцарь, Израйл, Герман, Канад, Дани, Англи, Испани, Ирландын 22 иргэнийг гэртээ үнэгүй хонуулж, Монгол ёс заншил, шагайн тоглоом наадгайгаа зааж өгч, хоол ундаа хамтран бэлтгэж, англи хэлээ сайжруулж, Улаанбаатар хот дахь түүх дурсгалт газрууд, музей, захыг зааж өгч, улмаар найзууд болцгоосон байна.

Та www.couchsurfing.com/blackcow_jbegz хаягаар орж, миний мэдээлэл болон найзуудын маань бичиж үлдээсэн сэтгэгдэлүүдийг уншиж болно.
Энэхүү үр дүнгээс харахад Көүчсойрпинг гэдэг нь аялагчид болон орон нутгийн иргэдийн хооронд холбоо үүсгэсэн дэлхий даяарх сүлжээ юм байна гэдгийг түвэггүй ойлгож, та ч гэсэн энэхүү сүлжээнд нэгдэн орж дэлхийн найрсаг, нөхөрсөг, үнэнч, тусч иргэн гэдгээ харуулаарай.

Францын зочин Давид, Өөдсөтэй хийсэн ярилцлагаа мөн танд хүргэе.

– Өөрсдийгөө танилцуулна уу?
– Bonjour. Бид нар 27 настай франц хүмүүс. Францын баруун бүс нутаг, далайн эргийн хотод амьдардаг. Монголд анх удаагаа зочилж байна. Миний нэр Давид. Би 6 жил номын дэлгүүрт ажилласан. Сүүлийн 1 жилд модоор байшин барихад суралцсан. Би энэхүү мэргэжлийн сургалтаа 2008 оны 6 сард төгссөн ба 11 сард шинэ ажилд орно. Би өөрийн гараар бодит зүйлийг бүтээхийг хүссэн тул ажлаа өөрчлөхөөр шийдсэн. Байгаль орчинд ээлтэй амьдралаар амьдрахыг зорьдог.
Миний нэр Өөдсө. Би хувцасны загвар зохион бүтээгч. Би гэртээ ажлын байраа бэлтгэсэн ба төрөл бүрийн хувцас оёдог. Цирк, театр гэх мэт урлагийн байгуулагуудын жүжигчин, бүжигчдын хувцасыг оёх дуртай. Мөн би оёж сурахыг хүссэн хүн бүрт хэрхэн эсгэх, оёхыг зааж өгдөг. Би 5 жил урлагийн сургуульд суралцсан тул урлагийн бүхий л төрлийг маш их сонирхдог.

– Францдаа та хоёр монгол гэрт амьдардаг гэсэн. Энэ тухай?
– Бид өөрсдийн гараар хамтарч бүтээсэн гэртээ 1 жил орчим амьдарч байна. Давид модон хэсгүүдийг харин би даавуун хэсгүүдийг бүтээсэн. Бидний ур чадвар гайхамшигтайгаар нэгдсэн нь монгол гэрийг өөрсдийн гараар бүтээж, амьдрах нөхцөл болсон. Бид эхлээд зурган дээрээс монгол гэрийг харж, хэрхэн бүтээхээ зурж, төлөвлөсөн. Манай франц улсад цаг агаар их хүйтэн биш боловч далайн эргийн хотод бороо орох нь элбэг байдаг учраас ус нэвтэрдэггүй материалаар цагаан бүрээс хийж, тооноо гялгар уутаар битүү бүтээсэн.

– Яагаад гэр хийж амьдрах болов?
– Гэр бүтээж амьдрах болсон гол шалтгаан бол бидэнд өөрийн байшингаа барих газар худалдаж авах мөнгө байгаагүй. Монгол гэрийг гарын доорх материал ашиглан барихад хямдхан байсан. Мөн гэр нь байгальтайгаа ойр амьдрах боломжийг олгож байгаа нь бид нар шиг хүсэл мөрөөдөлтэй хүмүүст таалагдсан. Францад ихэнх хүмүүс байшинд амьдардаг. Тэгээд тэд байгальтайгаа харьцаа тасарч, байгалийн тухай санаа тавих боломжгүй болдог. Ж.бэл, бидний гэрт усны нэгдсэн систем байхгүй учир борооны усыг цуглуулж угаалганд ашигладаг. Мөн бид модны үртэс хэрэглэсэн хуурай жорлонг хэрэглэдэг. Хуурай жорлондоо ус хэрэглэдэггүй нь усаа хэмнэж улмаар мөнгөө хэмнэх боломжийг олгохоос гадна ялгадас, модны үртэсний холимогоо цэцэрлэгт хүрээлэнгийн ургамалдаа бордоо болгон ашигладаг нь байгалиа хайрлаж, тэтгэж байгаа бидний тус билээ. Бид гэрээ монгол гэр шиг биш харин гал тогоо, унтлагын өрөө, салон, хоол идэх өрөөтэй Францын нэг өрөө байр шиг тохижуулсан. Бид ширээгээ өндөрлөж, доор нь ном, хувцасны тавиураа байрлуулсан. Гэрт маань ус байхгүй тул цэцэрлэгтээ жижигхэн амбаар барьж дотор нь усны сав, ариун цэврийн өрөөгөө байрлуулсан. Бас нэг зүйл бол бид гэртээ зурагт хэрэглэдэггүй, яагаад гэвэл зурагтны өмнө суух чөлөөт цаг байдаггүй учраас ямар нэвтрүүлгүүд гардгыг ч мэдэхгүй. Харин зурагт үзэхийн оронд ном унших, тоглоом тоглохыг илүүд үздэг.

– Яагаад Монголд аялахаар шийдсэн бэ?
– Бид өөрийн гэрээ барьж амьдарч эхэлсэн цагаасаа эхлэн Монголд ирж жинхэнэ монгол гэр ямар байдгыг харах хүсэлтэй болсон. Мөн монголчууд гэртээ хэрхэн амьдардагыг мэдэж авах нь чухал байсан. Ингээд бид нэг сар хагасын хугацаатай Монгол уруу аялаж монгол хүмүүстэй уулзах, монгол гэрээ яаж барьдгыг нь мэдэж авах, эсгийг яаж монгол аргаар хийдгийг сурч авахаар шийдсэн.

– Аялалын мөнгө яаж олсон вэ
– Цалин маань их биш ч гэсэн бид мөнгөө цуглуулсан. Мөнгө цуглуулж чадсан нууц нь гэвэл орон сууцанд амьдарч түрээсийн мөнгө төлөлгүй гэртээ амьдарч байсантай холбоотой. Хэрвээ бид өрөө түрээслэн амьдарсан бол сарын цалингийнхаа ихэнхийг зарцуулах байсан. Давидын ажиллаж байсан номын дэлгүүрийн эзэн нь өөрийн цэцэрлэгт хүрээлэндээ биднийг гэрээ барьж амьдрахыг зөвшөөрсөн нь аз болсон хэрэг. Ийнхүү бид аялалын мөнгөө цуглуулж чадсан.
Монгол уруу явахаа шийдсэний дараахан бид Монголын Хархоринд хөгжмийн наадам зохион байгуулах гэж байгаа франц хүнтэй тааралдсан. Тэр франц хүн бидэнд монгол хөгжимчид, франц хөгжимчид оролцсон, уламжлалт хөгжмийг орчин үеийн хөгжимтэй найруулсан тоглолт хийх тухайгаа, тоглолтын бэлтгэл, жүжигчдийн хоол хүнсийг бэлтгэхэд туслалцаа хэрэгтэй байгаагаа хэлсэн. Энэ ажилд нь туслах болсон нь бидний санхүүгийн асуудлаа шийдэхэд тус болсон.

– Аялалдаа көүчсойрпингийг хэрхэн ашиглав?
– Бид нар хэдэн өдөр үнэгүй хонохыг зөвшөөрөх эсэхийг асууж Бэгзсүрэнгийн гэр бүлд имэйл илгээсэн. Энэ гэр бүл ч зөвшөөрч, Улаанбаатарт ирээд бид Бэгзсүрэнгийнд очиж, эхнэр Мөнгөнсоёмбо, хүү Төгөлдөр, охидууд Манужин, Гаадмаа, Мөнгөлөн нартай танилцсан. Ингээд бид Улаанбаатарын гэр хороололд Бэгзсүрэнгийнд хамтдаа амьдарч, хүүхдүүдтэй нь тоглож, рашаан руу усанд явж, Сэлбэ голын эргээр аргал түүж, Оюунухааны музейг хамтдаа үзэж, ууган охин Манужинтай нь хамт сургуульдаа үүрч явах цүнхыг нь оёж, Франц хоол хийж нэг долоо хоногийг харавсан сум шиг өнгөрүүлсэн.

– Монголчууд ба Францчуудын амьдралын ялгаа?
– Францад ихэнх хүүхдүүд эцэг эхээсээ маш их хамаардаг бол бидний уулзсан Монгол хүүхдүүд бие даасан, илэн далангүй байсан. Гэр бүлээрээ нэг өрөөнд буюу гэрт цугтаа амьдардаг тул гэртээ ирсэн хүнд бүгд л зочломтгой зангаа харуулж чаддаг байхад Францад гэр бүлийн хүмүүс өөр өөрийн өрөөндөө амьдардаг нь зочломтгой занг бараг алга болгосон байдаг юм байна. Монголд аливаа зүйл нь цаг их үрдэг. Жишээлбэл, Улаанбаатараас өөр хотод очиход Монгол улс үнэхээр өргөн уудам гэдэг мэдэгдэж, цаг их зарцуулдаг. Харин Франц улс жижиг тул нэг өдрийн дотор хөндлөн туулж чадна.
Монголд ирэхээсээ өмнө бид Монгол орныг том газар нутагтай, цэнхэр тэнгэр, зэрлэг адуу бэлчсэн ногоон уулстай гэж бодож байсан. Энэ ч үнэн байсан. Харин хотдоо ийм олон хүн гэрт амьдардаг гэж бодоогүй. Эцэст нь монгол гэр нь монголчуудын амьдралд их зохицсон сууц болохыг ойлгосон. Хөдөө талд байгаа айлын гэрт зурагт асаж, гаднаа жийп машин, морьдоо сойж, үндэсний хувцас, орчин үеийн хувцас аль алиныг нь өмсөж, ер нь уламжлалт амьдралийн хэв маягаа орчин үетэйгээ хослуулан авч яваа нь гайхалтай байсан. Харин хөдөө, хот хаа сайгүй хаясан хог хаягдал нь байгаль, ан амьтандаа сөргөөр нөлөөлж байгаа нь хамгийн харамсалтай санагдсан. Бас гялгар уут, хуванцарыг их шатаадаг нь хүмүүсийн ялангуяа хүүхдийн эрүүл мэндэд маш муу. Магадгүй одоо л хог хаягдлаа дахин ашиглах асуудлаа шийдвэрлэхгүй бол болохгүй болжээ.
Аа нээрээ, ихэнх монголчууд байнга дуу аялж явдаг нь “өөр ертөнцөд очсон мэт” сэтгэгдэл төрүүлж гайхалтай санагддагыг хэлэхээ мартсан байна. Өдөр бүр бид Монгол орон гайхамшигтайг харж байна.
– Маш их баярлалаа.

Ж.Бэгзсүрэн http://creativemongolia.com/begzsuren/

Ширээнийхээ ард ажлаа гялалзуулж суухдаа сэтгэл урьд урьдынхаас илүү хангалуун байхыг анзаарлаа. Үдийн хоолны цаг аль хэдийн өнгөрсөн хэрнээ л юм идэж хараахан амжаагүй байгаа надад өлсөх мэдрэмж төрөхгүй юм. Яагаад гэдгийг би мэдэж байна.

…Хийж байгаа ажилдаа болоод мессеж ирэхийг мэдсэнгүй. Гэнэт л утсаа харсан чинь шалгалтаа өгч байгаа дүүгээс мессеж ирсэн байлаа. Хэлний шалгалт өгч байгаа дүүгийнхээ гуйлтыг би тийм амар мэдэж биелүүлж чадсангүй. Тэгээд Англи хэл мэддэг таньж мэддэг хүн рүүгээ залгалаа. Хэн нь ч утсаа авсангүй. Заримынх нь утас салгаастай. Тэгэхээр нь мессенжер хаягт байгаа хүмүүсээс тусламж хүслээ.

Жаахан хүлээж суухдаа хэл сурах минь яалаа ч гэж бодох шиг, мэдэхгүйдээ бантан дүүгээсээ ичмээр ч юм шиг. Удаж, удаж мессенжерээс нэг хариу ирлээ. Яаран байж нөгөө орчуулгыг мессежээр явуулсан чинь дүү шалгалтаа өгөөд дуусчихсан байлаа.

Өөрийн эрхгүй “Өө!” гэж дуу алдсан шүү. Гэхдээ тэрхэн хоромд маш том урам мэдэрсэн. Бараг 10 минутын хооронд хичнээн хүнээс тусламж хүсвээ. Тэр тоолондоо дүүгийнхээ шалгалтанд туслах хүсэл оргилж байлаа. Хэдийгээр миний тус хожимдсон ч гэлээ сэтгэл дүүрэн оргиод л. Аливаа зүйлд тэгтлээ анхаарал тавих ийм гоё байдаг гэж яагаад мэдсэнгүй вэ, би? Хааяа биш дандаа ийм мэдрэмж мэдрэхсэн…

Утас дуугарлаа. Хэрлэн эгч залгаж байна. Чамд ном авчирсаан, өрөөнд ирээд авчих гэлээ. Хэд хоногийн өмнөөс л “Аугаа их хүмүүсийн хайрын 100 түүх” унших гээд захиалчихсан байсан юм. Амьдрал ямар сайхан юм бэ?

Би хэн нэгний төлөө анхаарал тавьж, хэн нэгэн ч бас миний төлөө анхаарал тавьж юм бүхэн сүүн замтай байх юм даа. Энэ зам хаа хүрэхийг мэдэхгүй ч гэсэн энэ замаар сэтгэл амгалан алхана гэдгээ л сайн мэдэж байна.

Хайртай хүнийхээ эхнэр, нөхөр болж гэр бүлийн амьдрал зохиох үнэхээр сайхан л даа. Гэхдээ амьдрал баялаг, ээдрээт замтай болохоор хайртай хүмүүсийн хооронд ч асуудал гардаг. Ялангуяа шинээр гэр бүл болж, аав ээжийн асрамжнаас гарч бие дааж хамтын амьдралд хөл тавьж буй залуу хүмүүст энэ илүү чухал асуудал юм. Гэр бүл болоход эрх хоёр дахин багасаж үүрэг хоёр дахин нэмэгддэг. Учир нь нөхөртөө хоол хийж өгөх үүрэгнээс болоод эхнэр гадагшаа гарч чадахгүй болдог.

Эхнэр авч, нөхөрт гарч гэр бүлд амьдрана гэдэг бие биендээ ямагт л таавар мэт сонирхолтой байж нэг нэгнийхээ залхууг хүргэхгүй байхыг хэлнэ. Нэгэн хэмнэл, уйтгартай байдал гэр бүлийг аажимдаа “иднэ”. Ямар ч гоо сайхан гадаад үзэмж харилцааны аугаа сайхныг орлож чадахгүй. Гэр бүлийн амьдралд эхнэрийн гоолиг бие үзэсгэлэн төгс царай нь гэр бүл бат бэх байхын баталгаа биш ээ. “Хүн муухай зүйлд сайхан зүйлийг биширдэг шигээ амархан дасна”. Заримдаа төгс сайхныг ажиглахаа больчихдог. Хос хоёр бие биенээ залхааж, нэг нэгэндээ ярих зүйл нь нэгэн зорилгод тэмүүлэх эрмэлзэлгүй болчихвол ямар ч гоо сайхан нэмэргүй. Чухамдаа тийм шалтгаанаар хүйтрэл ганцаардал эхэлнэ. Сэтгэл санааны зөрөлдөөн дургүйцэл нь өчүүхэн төдий анхаарал халамж дутсанаас эхэлнэ. Ингэснээр хос хоёр яваандаа ярилцаж харилцахаа, хоорондоо  үг солилцлоо ч болино. Урьдын дотно өнгө аяс алга болж буруушаан зэмлэсэн өнгөтэй болно. Энэ бүх эвдрэл, зөрөлдөөнөөс яаж урьдчилан сэргийлэх вэ? Гэр бүл дотор хүнлэг харилцааг яаж сэргээх вэ?Нөхөр эхнэрийн хоорондын тунирхал холдолтоос урьдчилан сэргийлэхийн тулд хор уршиг тарьж мэдэх шалтгаануудыг арилгах хэрэгтэй юм. Иймийн тулд гэр бүл гэдэг нь: 

1.  Хүнд хэцүү үед хорогдох, тайвшрах нөмөр нөөлөг болдог газар юм. Ажил төрөл дээр байдаг ааш зан бол өөр, гэртээ орж ирээд үнэн нүүр царайгаа гаргаж, ядарсан зүдэрсэн, уурласан бухимдсан бүхий л бухимдалаа гаргаж тайвширдаг газар юм.

2. Өнгөрсөн амьдралын маш гайхамшигтай дурсамжийн уул уурхай. Тиймээс эхнэр, нөхөрөө бага насны дурсамжаа дахин дахин давтан дурсаж ярихад нь битгий төвөгшөөгөөрэй.

3. Гэр бүлээсээ хүн чанарыг олж авдаг. Гэр бүлээсээ хэрхэн биеэ авч явахыг сурдаг. Гэр бүлд сурсан зүйл нь нийгэмд ямар хүн болохыг нь тодорхойлдог.

4. Гэр бүл бол харилцааны сургууль юм гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Хүн гэрлэсний дараа материаллаг зорилгыг бүхнээс илүүд үзэж гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгал, харилцааны сайхныг үл ойшоох явдал гаргадаг. Мөнгөнд толгойгоо мэдүүлсэн зарим хүмүүс амьдралын үнэт зүйл болох хайр дурлал, эелдэг дотно харилцааг зэрэглээ мэт үзэж, харин мөнгө гэдэг чинь тоолж болох бодит зүйл гэцгээдэг. Ийнхүү материаллаг тооцоо улам лавширсаар  хамгийн үнэт зүйлс болох хүнлэг дотно харилцаа, бие биентэйгээ харьцах хүсэл алсад одно. Хүн амьд байгаа цагтаа дурлал, итгэл, харилцан ойлголцол, чин сэтгэлийн яриа, сэтгэл санааны халуун дотно харилцаа гэх зэрэг юугаар ч сольшгүй үнэт зүйлс байдгийг заримдаа эрэгцүүлэн бодож байх ёстой.

Гэр бүл доторх дотно харилцаанд заналхийлж болох хоёр дахь аюул нь эрс шууд зан юм. Гэр бүлийн амьдралаа төвхнүүлж байх үед харилцааг сурах амархан юм шиг бодогдоно. Гэвч тодорхой хугацаа өнгөрөхөд тийм биш  болох нь ойлгогдоно. Харилцааны соёлыг эзэмшиж, хэрэгтэй үед шаардлагатай үгийг хэлж хүний сэтгэлийн хөгийг хөндсөн хэдхэн үгийг шигтгэж илүү дутуу үг хэлж хүнийг гомдоохгүй байх нь насан турш суралцаад баршгүй урлаг билээ. Иймд  тас түс зан нь гэр бүл дэх харилцааг эвдэж  болзошгүй юм. Зарим хүмүүс тас түс зангаараа бахархдаг нь зөв ч тухайн үедээ давж гарч байгаа юм шиг боловч хожим нь харамсаж  болзошгүй. Иймэрхүү байдлаар  гэр бүл дэх харилцааг хурцатгах аюултай. Шууд муйхарлан зүтгэх  биш, харилцааг улам уян хатан чиглүүлж залснаар тэмүүлэн буй дотно харилцаанд хүрэхэд амархан болно. Хүсэж байгаа зүйлээ  албадан хийлгэхэд хэцүү, иймд хүсэж байгаа зүйлээ хийлгэх хүслийг төрүүлэх шаардлагатай. Бие биедээ хайртай нөхөр, эхнэр бол хэдхэн үг солилцож нүдний харц, царайны хувирал, дохио зангаараа нэг нэгнээ ойлголцоно. Энэ нь бүдүүлэг эрс тэс зангаас хамаагүй дээр.

Гэр бүлийн амьдралд маргаантай асуудлыг тойрч, хүсэл бодлоо гүйцэлдүүлэхэд жижиг заль гаргахад буруудахгүй. Гэр бүлийн гишүүн нөгөөгийнхөө илэрхийлж чадахгүй байгаа бодол санааг томьёолох зохих дүгнэлт хийх бололцоог олгосноор маргаан зөрөлдөөнөөс сэргийлж чадна. Зарим үед таг дуугүй байж заримдаа баашлан нэг хэвийн байдлыг эвдэж хоорондоо харилцаагаа шинэ холбоосоор чимнэ.

Гэр бүл дэх харилцааны бас нэг гол “дайсан” нь “нэр нүүрээ олж авах” гэсэн зуршил юм. Уурлаж хэрэлдэхээрээ бие биендээ илүү дутуу үг хэлж байгаа нь буруу биш, чухамдаа тийм байдалд нэг нэгнээ хүргэдэг нь хамгийн буруу. Нэр нүүрээ олж авах гэсэн утга учиргүй оролдлогын улмаас гэр бүл сарнидаг ч явдал  бий. Иймд гэр бүл болсон анхны өдрөөс бие биендээ эелдэг зөөлөн соргог хандаж байх нь зүйтэй.

Хос хоёр дотно харилцаатай бол ямар ч хэцүү нөхцөлд бие биенээ үггүй ойлголцоно. Эелдэг зан ааштай байх нь эхнэр хүн нөхрийнхөө байдлыг таах, бие биендээ  ямагт туслах сэтгэл байгааг гэрчилнэ. Хүнийг сайтар ойлгож мэдрэхийн тулд түүнд ойртон дотнос. Тухайлбал нөхөр нь ажлаасаа ямар нэгэн зүйлд сэтгэл төвдсөн ирэхэд түүнийг нарийн ойлгодог эхнэр тэр даруй учрыг лавлах гэж шалгааж зовоохгүй, харин адилхан сэтгэл зовж байгаад тойруугаар учрыг ойлгохыг хичээнэ.

Аз жаргалтай гэр бүлийн дотно харилцаа нь ямар ч зовлон, гай тотгорыг давж гарах асар их хүч юм. Гэр бүлийн үндэс нь хайр дурлал,бие биендээ соронзон мэт татагдах увидас гэдгийг хүн бүхэн ойлгоно. Гэхдээ тэр бүхэн нөхөрсөг дотно үерхэлтэй хосолсон цагт жинхэнэ аз жаргал болно.

Дэлхийн олон оронд сүй тавих ёслол хийж сүйт хархүү, сүйт бүсгүй болсноо гэр бүлийнхэн, хамаатан садан, анд нөхөддөө зарлаж сорилтын хугацааг дамжиж зан ааш, сонирхлоо харилцан мэдэлцэж таарч тохирох эсэхээ үзнэ. Энэ хугацаанд аль аль нь муу талаа нууж сайн талаа харуулахыг хичээдэг учир бие биенээ билгийн нүдээр харж таарч тохирох эсэхээ чөлөөтэй шийднэ. Эхнэр нөхөр хоёр дотны анд найзууд байх нь гэр бүл жаргалтай байх маш чухал нөхцөл болохыг амьдрал бэлхнээ нотолж байна.

Гэр бүл болохын өмнө сонгосон хүн нь амьдралын ямар ч үед найдвартай анд нөхөд болж чадах эсэхийг мэдэх хэрэгтэй. Сонгосон хүнийхээ сонирхдог зүйл, дотны найзуудтай танилцах нь маш чухал ялангуяа найзуудтайгаа хэрхэн харилцаж байгааг нь гярхай ажиглаж зохих дүгнэлтийг хий. Тэр харилцаа өөрт чинь тусна гэдгийн хатуу ойлгох хэрэгтэй. Сүйт хүний чинь найзууд нухацтай, сонирхолтой, ажил төрөл нь өөдрөг хүмүүс байвал сүйт хүний сайн талуудын нэгэн илрэл болно. Сүйт хүний чинь анд нөхөдүүд өөрийн чинь сонирхдог зүйлүүдийг эс таашаадаг дургүйцэж байвал энэ нь ирээдүйд сэтгэл санаа, гэр бүл дэх харилцаанд тодорхой хэмжээгээр тусна гэдгийг ойлгох ёстой.

Дотно үерхэл нөхөрлөл нь нэг нэгэндээ хүлээцтэй нигүүлсэнгүй хандахыг хэлнэ. Ямар ч өө сэвгүй, арван хуруу тэгш хүн хорвоод байхгүй, иймд гэр бүлээ бат бэх байлгахын тулд нөгөө гишүүнийхээ дутагдалтай талыг зөв ойлгож бодит шудрага ёсны байр сууринаас хандах нь зүйтэй. Хамгийн ойр дотны хүнээ шүүмжлэх нь буруу гэдгийг үргэлж санаж яв. Эртний грекийн гүн ухаантан “ Өө сэвгүй анд нөхөдтэй болохыг эрмэлздэг хүн анд нөхөдгүй хоцорно” гэж  хэлсэн байдаг.

Гэр бүлийн харилцааг бэхжүүлэхийн тулд сайн анд нөхөддөө хандах нийтийн соёлыг дага. Тухайлбал анд нөхөддөө тэмдэглэлт үйл явдалыг тохиолдуулан бэлэг өгдөг шигээ гэр бүлийн гишүүндээ бэлэг гардуулж баярлуулж байх хэрэгтэй. Гэр бүлд эхнэр гэдэг хамгийн хайртай хүн төдийгүй хамгийн дотны анд гэдгийг нөхөр нь мартаж болохгүй.

Эмэгтэй хүнийг өдөр бүр дор хаяж нэг удаа баярлуулж байвал зохилтой. Цэцэг, чихэр, сүрчиг, ном, зэрэг  нь  сүйт бүсгүйг төдийгүй гэргийн сэтгэлийг хөглөнө. Бэлгийг зүгээр өгөх биш төгс төгөлдөр гардуулж чин сэтгэлийн үг хэлнэ. Сайхан үгийг эхнэртээ харамгүй хэл. Францчууд “эмэгтэйчүүд чихээрээ дурладаг” гэж ярьдаг нь оргүй зүйл биш ээ.

Анд найзуудын хоорондын харилцаанд байдаг гэр бүлд гаргаж боломгүй 3 шинж чанар:

1. Анд найз маргалдаж заримдаа хэрэлддэг ч бие биендээ гомдож туньдаггүй. Гэр бүлд бол ам мурийж хэрхэвч болохгүй. Өөрийн санал бодлоо улайран хамгаалж зөв бурууг нотлох гэж оролдох нь буруу, үүнээс болж гоморхол харилцааны хүйтрэл гарна.
2. Анд нөхөр зан чанарын хувьд таарч тохирдог байж болно. Гэр бүлд бол зан аашнаас илүү харилцан хүндэтгэх зарчимыг баримтлана.
3. Анд нөхөд нэг нэгнээ эрс тэс шүүмжилж, сургамжилж, засаж, залруулна. Гэр бүлд тэгж хэрхэвч болохгүй. Гэр бүлд харилцан шүүмжлэлээс ямагт зайлсхийнэ. Бие биендээ нөлөөлөх шаардлага гарвал шүүмжлэх биш, тойруу замаар санаа бодлоо ойлгуулвал тохиромжтой.

Болливуудын нэгэн нэрт кино найруулагчаас “Та яаж ингэж баяжиж чадав аа?” гэж асуухад, “Би Энэтхэгийн ард түмэнд мөрөөдлийг нь өгсөн юм чинь, хэнээс ч илүү аз жаргалтай, баян тансаг амьдрахаас яахав” гэж хариулжээ. Тэрээр, би Энэтхэгийн ард түмэнд дуу, хуур, хөгжил цэнгэл, хүсэл тэмүүлэл, амьдрах итгэл өгч чадсан. Тиймээс тэд аз жаргалтай амьдарч чадаж байгаа юм гэжээ.
Тэгвэл Монгол хүн бидний урагш хөдөлгөх итгэл үнэмшил, сэдэл тэмүүлэл юу билээ? Бидэнд мөрөөдөл байгаа юу? Бидний харах чиг, зорих газар, бишрэх үзэл санаа юу билээ? Монгол хүнд хэн мөрөөдөл, итгэл үнэмшил өгөх ёстой вэ?
Бид л Монгол хүндээ сэдэл тэмүүлэл, итгэл үнэмшил өгөх ёстой. Зөвхөн кино гэдэг утгаар нь хэлж байгаа юм биш. Бүхийл салбарт, бүхийл үйл ажиллагаандаа энэ зарчмыг баримталъя.
Та ч бас өөртөө мөрөөдлийг бий болго. Бидэнд итгэл үнэмшил, зорилго тэмүүлэл хэрэгтэй.

Өнөөдөр Монгол хүн танд мөрөөдөл өгье.

Амьдралаас ажиглаж байхад залуус өндөр цалин хангамжтай ажил дээр гараад ирэхээрээ өөрийгөө хөгжүүлэх нь багасаж өөрийн жаахан авъяас чадвартаа эрдэж, за ингээд л болоод байгаа юм чинь гэсэн сэтгэгдэлтэй болдог юм шиг санагддаг. Ихэнхи залуус ажил дээр гарахаараа хөгжих нь зогсож, өдөр хоногийг аргацаасан байдалтай болж, компанид ажил хийж өгч байгаа юм чинь яасан ч яахав гэсэн сэтгэлээр хандсанаараа, өөрөө ч сэтгэлгээний хувьд хөгширч, чадварын хувьд доройтоод байгаа нь амьдралаас харагддаг. Хүн үргэлж хөгжиж, чадваржиж байхын тулд яах ёстой вэ?
Үглэхээс үлгэрлэ гэхчээр, өөрийнхөө амьдралд барьдаг зарчимаас залуустайгаа хуваалций. Хүн сайн яваасай гэсэн хүндээ л үг хэлдэг гэдгийг ойлгож, авах гээхийн ухаанаар хандаарай.

 

1. ЧИН СЭТГЭЛЭЭСЭЭ ХИЙ. ҮГҮЙ БОЛ ЮУ Ч БИТГИЙ ХИЙ. Би өөрийн хийж буй зүйлийг хүний, өөрийн, хувийнх, ажлынх гэж ялгаж гадуурхаж, халтуурдахыг хэзээ ч хүсдэггүй. Яагаад гэвэл ажил дээр ч бай, хаана ч бай өнгөрөөж байгаа цаг мөч бүр миний амьдралын цаг хугацаа өнгөрч байгаа нь тэр шүү дээ. Ажил дээр өнгөрч байгаа цаг гээд миний амьдралаас өөр цаг гэсэн үг биш. Жишээ нь хүн ажилдаа чин сэтгэлээсээ хандахгүй байгаа цаг хугацаа нь өөрийнхөө л амьдралыг үрж байгаа цаг хугацаа гэсэн үг. Мөн нөгөө талаас ажлаас сурч мэдсэн, өөрийгөө дайчилж олж авсан чадварууд миний л өмч болно.

Нэг жишээ татъя. Намайг “Эх орон” ТВ-д ажиллаж байхад сэтгүүлчид ингэж ярьдаг байсан. “За энэ муу нэвтрүүлгийг яаж ч хийсэн яадаг юм. Аргалаад л нэг юм гаргаж л байвал болоо” гэж. Ингэж хандсанаараа тэр хүн өөрийгөө л хуурч байгаагаас ялгаагүй. Өөрөө ч чадварждаггүй. Би эсрэгээрээ ханддаг байсан. Би үнэхээр энэ нэвтрүүлгийг сайн найруулаад, сайн хөтлөөд, эрж хайж сонирхолтой хүмүүстэй танилцаад, хэрэгтэй яриа өрнүүлж чадвал, тэр танил гэдэг миний л нөөц баялаг болно. Сайн нэвтрүүлэг хийгээд нийгэмд оюуны хөрөнгө оруулж чадвал энэ миний нийгэмд оруулж буй иргэний үүрэг гэж боддог байсан. Тэгснээрээ би их зүйлийг сурч авсан. Өөрөө ч хөгжсөн. Танилын хүрээ ч нэмэгдсэн.

NMMATeam-ийн хувьд ч гэсэн би маш их зүйлийг сурч мэдэж хөгжиж байна. Би анх орж ирэхдээ интернэт маркетинг гэдгийг ойлгодог ч үгүй сэтгүүлч л байсан. Харин одоо би 6 сарын хугацаанд компаний захиралд зөвлөгөө өгдөг болтлоо хөгжсөн байна. Гэтэл надтай хамт ажил эхлүүлж байсан зарим хүмүүс интернэт маркетингаа ч сайн ойлгоогүй, зүгээр л хүний хэлсэн ажлыг хийгээд яваад байсан хүн ч байна. Тэр хүн өөрөө ч нээх сайн хөгжөөгүй.

2. ӨДӨР БҮР ШИНИЙГ МЭДЭЖ, НЭГ УР ЧАДВАР НЭМЖ, БУСДЫН ДАВУУ ТАЛААС СУРАЛЦ. Хүн үхэн үхтлээ суралцдаг. Хүн сурахаа больвол уруудаж байна гэсэн. Тиймээс бид зөвхөн ажлаасаа гадна хувь хүн талаасаа өөрийгөө тогтмол хөгжүүлэх ёстой гэж би боддог. Ажил дээр нэг мэдэхгүй зүйл гарахад хүнээр хийлгэхээсээ илүүтэйгээр өөрөө сураад авъя гэж боддог. Нэг зав гарвал нэг ч гэсэн ухаантай хүний нийтлэл уншъя, нэг зөв хүний яриа сонсоё гэж боддог. Хүн өдөр бүр шинэ зүйлд суралцаж, эрэлхийлж, мэргэжлийн талаасаа ч нэг чадвар нэмж, нэг чадахгүй байсан зүйлээ чадддаг болох ёстой гэж боддог.

Ажилдаа сайн, мэргэжилдээ чадварлаг байхаас гадна хүний амьдралд олон төрлийн боловсрол хэрэгтэй болдог. Эрүүл мэндийн, гэр бүлийн, харилцааны, хууль эрх зүйн, санхүүгийн гэх мэт наад захын боловсрол хэрэг болдог. Манай боловсролын тогтолцоонд энэ агуулга нь орхигдсон байдаг учраас залуусд дээр дурьдсан боловсрол маш дутмаг байгаа нь мэдрэгддэг. Хаа сайгүй нь өвдсөн зовсон залуус, салсан сарнисан гэр бүл байгаа нь энэ бүхний илрэл юм. Тиймээс залуус бид чөлөөт цагаа дээрх боловсролуудыг олоход зориулж, МОНГОЛЫН ЧАДВАРЛАГ ЗАЛУУ, АМЖИЛТТАЙ ХАМТ ОЛОН, АЗ ЖАРГАЛТАЙ ГЭР БҮЛИЙН ТООГ нэгээр нэмээсэй гэж хүсэж байна.

Монголын Оюутны Холбоо, The New Media Marketing Agency компанитай хамтран оюутан залуучуудад интернэт хэрэглээний соёлыг төлөвшүүлж, сошиаль медиаг ашиглан хурдтай өргөжин тэлж буй цахим нийгэмд өөрийн байр суурийг бий болгож, өөрийн боломжийг тэлэх талаарх мэдлэгийг олгох зорилгоор “ОНЛАЙН НИЙГЭМ ДЭХЬ ОРОН ЗАЙ буюу ДЭЛХИЙД ГАРАХ ГАРЦ” лекцийг зохион байгуулсан билээ. Ямартай ч залуус лекцийг анхааралтай сонсож, 2.000.000.000 гишүүнтэй цахим улс гүрэнд өөрийн үзэл бодол, хүсэл мөрөөдлийг тунхаглах аянд мордоцгоолоо.

Үгээр бид бодол санаагаа солилцож, мэдээлэлээ өгч авдаг билээ. Үг гэдэг маань угтаа хэл судлалын ухагдахуун ч, физик чанараараа хэлбэлзэлтэй дуу авиа. Энэ дуу авиа бидний сэтгэл гэж харагдахгүй, тэмтрэгдэхгүй эрхтний минь илэрхийлэл болон хэрэглэгддэг. Сэтгэлийн илэхийрлэл бодол санаа болон хувирахуй доор дуу авиагаар дамжуулан нөгөө хүнийхээ сонороор дамжин сэтгэлд хүрнэ. Үг гэж дуу авианы физик шинжтэй үзэгдлийн хүчтэй чанар нь эндээс эхлэнэ.

Эгээ л усны байгаль дахь эргэлт лугаа адил, жишээлэхэд ус, мөс “шатдаг”= ууршин агаар мандалд дэгдэн гарч молекулиуд нь өндөр дэхь хүйтэн агаарын даралтын сийрэгжилт, хөргөлтнөөс хамаарч усны молекулуудын бөөгнөрөл нь бидний хараанд өртөхүйц болж манан, уур болон хувирч агаарын даралт, хэмийн зөрүүгээс үүсэх агаарын шилжилт хөдөлгөөнөөр буюу бидний нэрлэдэгээр салхиар туугдан хөвөхийг нь үүл хэмээнэ.Ууршсан усны молекулиуд маань салхинд туугдан явахдаа манан, үүл болон хүмүүн биднээс өөвөн цөөвөн, сэмжин, хурган, хонин гэх зэргийн зүйрлэл нэрийг аван нэгдэх явцдаа хуралдан нэгдэж, агаарын даралт, эх газрын татах хүч, ээн гэрэлтүүлэх наран зэрэг олон хүчин зүйлийн нэгдсэн нөлөөллөөр хувийн жин нь ихэсч эргэн газар дэлхийдээ эргэн буухуйг бороо хур хэмээнэ. Бороо хур нь горхи голыг сэлбэн нуур тэнгис далайд хүрэх зууртаа улирлын нөлөөгөөр цас мөс болохдоо ч дээрх үзэгдлийг хором ч алдалгүй давтан давтсаар байгаль дэлхийг амилуулан ургамал цэцэг амьтай бүхнийг төлжүүлэн энэ ертөнцийн амьдарлын амийг авч явах бөлгөө.

Энэ лүгээ адил Үг сэтгэлээс сэтгэлд өртөөлөн бууж, эрчим хүч агуулан явдгийг та бидний эмээ өвөө нар өвөг дээдсээсээ сурч мэдэн болчимгүй үг хэрэглэхийг цээрлэж, МОНГОЛ ХҮН АМНЫ БИЛГЭЭР, Манж хүн бэлээрээ гэдэг хэлц үгээр томьёолон биднийг сургамжилдаг билээ. Иймдээ ч манай монголчууд алив зүйлийг нэрлэх, хэлэлцэхдээ ҮГний эрчим хүчийг ойлгосон учраас бодолтой хандаж үгийг зөв хэрэглэхийг хичээдэг байлаа. Байлаа гэдэг нь бид өнөөдөр хэрэглэж чадахгүй болж гэдгийг танд ойлгуулж байгаа байх. Багадаа /одоо ч гэсэн би хэрэглэж дадаагүй байгаа/ энэ их ёсыг мэддэг өвгөчүүл, буурай нарын дэргэд ёсгүй үг хэрэглэн, нударгаар нь ороолгуулж өссөн билээ.

Хорьдугаар зууны гучаад оны хэлмэгдүүлэлт,их хядлагын өмнөх жилүүдэд тэр үеийн монголчууд цус гэж үг орсон хараал, хэллэгийг эр эм, эх захгүй хэлдэг байж. Удаа ч үгүй түүхэндээ дайнд ч хядуулаагүй тийм олон хүний амийг егүүтгүүлсэн. Саяхны жишээ: 90 оны эхээр ганзагын наймааны их урсгалд нийгмээрээ татагдан орох үед шатах гэдэг үгийг орос хэлнээс махчилан орчуулж хэрэглэснээс хойшхи арван жилд ой хээрийн түймэр тоогоо алдаж, зарим үед нар хиртсэн мэт, түнэр утаа хөшиглөн хоолой ам хатааж байсныг мартсан ч сануулахаар мэдэх хүн та бидний дунд цөөнгүй байгаа байх. Сүүлийн арван жил бид мэнд мэдэхдээ, -Юу байна?-Юмгүй гэдэг үг хэллэгийг нийтээр их хэрэглэв.ҮГ биелэлээ олов.Нийгмийн олонхи дундаж давхаргынхан эмзэг давхаргын тоог нэмэгдүүлэв. Чөлөөт зах зээлд шилжээд 20 жил болох гэж байна. Өнөөх муу хэлдэг социализмийн үеэсээ дээрдсэнгүй, харин доордов. Либерализм, чөлөөт зах зээлийг буруу гэсэнгүй, алив зүйлд зөв хандлагаар хандаж, зөв ойлгосныхоо дараа ЗӨВ ҮГ хэрэглэцгээхгүй бол юу болоод байгааг түүх, цаг хугацаа бидэнд сануулаад байгаа биш үү?

Өвөөгийн маань анд Монгол хэл, бичгийн гавьяат багш Чойжилсүрэн гуай надад алив зүйлд нэрний учир шалтгаан их буй. Эртний мэргэд судар ном зохиолоо сонсохуй сонорт чимэгтэй, санахуй санаанд тод үлдэхээр нэршээдэг байсан Зүрхэн тольт, Зуун найман билэг оршвой гэх зэрэг, Харин та нар азгүй хүүхдүүд байна Орос хэлний сурах бичгийг чинь Солонго /Радуга/ гэж нэрлэчихжээ. Зүй нь хүний сурсан эрдэм ном хаданд сийлсэн мэт үлдэх ёстой, Та нар маань соёл, шинжлэх ухааны уурхай болсон энэ их үндэстний хэлийг солонго шиг замхаруулчихгүй сураарай гэсэн нь ёжлож хэлсэн ч үнэний их хувьтай байж гэдгийг орос хэлийг сурсан гэх хэцүү бас сураагүй гэх хэцүү болсон над мэтийн манай үеийнхэн ойлгоно биз.

Өнөөдөр залуус хүүхдүүд илүү зан гаргаж лайтай /ланчиг лай=зовлон бэрхшээл/, бас юу гэв майр гэнэ үү = энэ үгийг эх хэлний үгийн сангаас би олсонгүй, /охиноосоо асуувал тоймгүй баримжаагүй буюу тоолж багцалж чадахгүй гэсэн санааг, төсөөлвөл англи хэлний “much” тай ойролцоог хэлдэг бололтой юм/ зэрэг мууг дуудсан үг хэрэглэцгээж байгаа бололтой юм. Дээр нь интернэтийн ихэнх блогуудын хэрэглэх үг хэллэг авах юм алга, гэжийгаа, боджийнэ, гэжүүл яахуу, ицсийцэст явжээвэл сайхан байдын байшд, бичлиг хийдиймүү гээл. Суужаагаан, хүний жишгээр явкуу бол болкуун байшд гэээл ерөөж гардын г.м
Ийм хэллэгтэй хүний сэтгэлгээ, сэтгэл хоёр нь ч ийм байгаа. Сэтгэл нь ийм бол үйлийн үр нь ч тийм л байгаа. Юу гэж хэлэх гээд байна вэ гэхээр өвгөдийн ХҮН болоогүй хүнд эрдэм бүү заа, Галзуу солиотод харвах зэвсгийг зааж, бариулсантай адил гэдэг үг чинь бид болоод байгаа юм байна. /Хүүхэд залууст ойлгомжтойгоор хэлэхэд, сармагчинд гранат бариулна гэсэн үг/ Үүнд бидний буруу бий. Эх хэлээрээ зөв хэлэлцэж сурахыг шаардан намайг ам руу нь алгадмаар гэж айлган харцаараа шавхуурдаж зэмлэдэг байсан тэр өвөгчүүлийн сэтгэл, сэтгэлгээ бидэнд дутаснаас залуус дүү нар маань арван хэд, хорь хүрсэн насандаа ч эх хэлээ сураагүй, элий халгай болж эр нь эр шиг, эм нь ч эм шиг байж чадахгүй болжээ.
Үгийн буруу сонголт ажил хэрэг дээр нөлөөлсөн талаар жишээ хэлье.
Одоо нэг үеэ бодвол нийгмийн олон идэвхтэнгүүд болон хүмүүс мод тарья гэдэг болж, Энэ сайшаалтай. Харамсалтай нь гурван настай балчир мод бутыг ойгоос нь авчирч тариад л орхидог. Миний мэдэхийн хаврын хаварт 7 жил мод тарьцгаасан хүмүүс, газар байдаг. Очиж үзлээ, хатсан модны ёдор хугархай гол. Бидэн дундаа л байгалиа гэж бодож явдаг хүмүүсийн маань ажил ийм л байна. Энэ нь тэр хүмүүсийн буруу биш, бид зэрэмдэг үг хэрэглэж ярисаар байтал сэтгэлгээ маань зэрэмдэг болж, ажил үйлсээ дутуу гучуу зэрэмдэглэдэг болсоных ажээ. Зүй нь мод тарих гэдгийг мод ургуулах гэж бүтэн бодож, гүйцээн хийх нь бүтээн байгуулалтаар зогсохгүй эх хэлэндээ анхаарч сэтгэлгээгээ шинэчлэн өөрчилж хөгжүүлэх цаг болсныг дохиолж байна.
Үг яриандаа болон блогт дараах байдлаар хэлэлцдэг хүүхэд залуус, дүү нартаа
хүний жишгээр явкуу бол болкуун байшд гэээл ерөөж гардын
– Тиймээ хүний жишгээр сэтгэж явахгүй бол болохгүй болчихжээ та нар минь.
Эх хэлээ зөв хэрэглэж зөв сэтгэж баймааж та нар ХҮН шиг амьдрана гэж ерөөе дөө ах нь.
Энэ нийтлэлийг бичиж дуусаагүй байхад Хүн хэлж буй Үг шигээ амьдардаг гэж номын нэг дүү минь хэллээ.

Тиймээ, Яг л байгаль эхийн усны тогтолцоо хэрхэн бие биесээ нөхөж, амьдрал гэдэг гайхамшгийг нөхцөлдүүлэн бий болгодог шиг сэтгэлийн хур бороо болсон ҮГЭЭ зөв сэтгэж, зөв хэрэглэж сурцгаая даа Монголчууд минь ээ.

Хотын баруун захад буйдхан орших нэгэн асрамжийн газар очихоор зорьсон газраа хүрлээ. Бэлэг авч үзмээр байгаа хүүхдүүдийн чин сэтгэлийг олж харсан сэтгүүлчийн үзэгний бэх хатаж амжаагүй байхад зөөлөн сэтгэлтэй хүмүүсийн сэтгэлийн бэлэг эдгээр хүүхдэд очих болсноор дахин асрамжийн газрын хаалгаар ороход хүргэсэн нь энэ.

Будаг нь халцарсан шал өмнөөс угтсан ч, хөл хөнгөн хүүхдүүдийн шуугиан юм бодуулах чөлөө өгсөнгүй ээ. “Хэрвээ чи бусдын зовлонд хайхрамжгүй хандаж байгаа бол Хүн хэмээх нэрийг даах эрхгүй” гэсэн мэргэн үг ханан дээр нь дурайна. Цаашлан хэсэг явлаа. Эндхийн хүүхдүүд өөрсдийн зурсан зургаа ханандаа хадсан харагдана.

Нэг зураг нүдэнд илүү содон туслаа. Тэр зурганд уул, мод, машин, хүүхэд зурсан байна. Хамгийн соинрхолтой нь газраар ургасан өвс ногоог зурахдаа бүгдийг нь хүний хэлээр бол зүрхээр, хөзрийн дүрсээр бол бундангаар зуржээ. Хөл гишгэх зайгүй зүрх…, бас бундан…

Эндээс улбаалаад л сэтгэлд “Хайрын ургамал” гэсэн нэр үлдчихсэн юм. Хэдэн өдөр бодолд бундан өвс ургаад зүгээр суулгасангүй. Буруутгахын аргагүй тэр олон жаахан зүрхний өмнөөс хэнтэй ч юм ярилцмаар санагдаад байх юм. Тормойтол харах нүд нь бэлэг хараад баярласан хэрнээ томоогүй зан нь хаашаа холдоо вэ гэмээр дэндүү дуугай хүүхдүүд хэлэх ярихаа хүртэл цэгнээд нэг л хэрсүү. Хэнийгээ дуурайсан юм бол гэж бодмоор. Аавыгаа юу, ээжийгээ юу, эсвэл ах, эгчийгээ юу?

Асуултанд хариулах аргаүй их олон амьдрал байх юм аа. Гэхдээ, хөрсөө үндэслүүлж ургадаг газрын ургамал шиг хүний сэтгэлийг хөндөөж хүй холбож бүрэлдсэн алаг үр хорвоод мэндлэхдээ элэг бүтэн өснө өө гэж уйлж төрдгийг та мэдэх үү? Тэнтэр тунтар гишгэлэн тэнцэж ядах унага шиг тэвэрт нь эрхлэх гэж нялх хүүхэд зүрх нь хайраар цохилдгийг мэдэх үү?

Асуултаар төгсгөмөөр байгаа ч, анхааруулах тэмдэг тавих хүсэл илүү төрөөд байна. Асрамжийн газар олж харсан бундан өвсийг хайр дүүрэн ургаасай гэж залбирмаар байна. Тийм болохоор, Аав аа! Ээж ээ! намайг битгий орхиорой гэж нүд нь бүлтгэнэдэг жаахан үрсийн дүр зургийг амьдралдаа битгий зураарай! Дэргэд минь л байгаарай гэж зүрх нь цохилдог хэрсүүхэн хүүхдүүдийнхээ дулаахан гарыг битгий дааруулаарай!

Орчин үеийн хүн бүр гэдсэндээ 8-25 кг илүүдэл өтгөн тээж явдаг нь нэгэнт нотлогдсон үнэн. Yүний ихэнх нь бүдүүн гэдсэнд байдаг учир ийм хүн яаж нарийхан бэлхүүстэй байх билээ дээ.

Найман литрийн 3 хувингаар дүүрэн энэ их овоолгыг өчнөөн жил сараар чулуужтал нь авч явахад амьд гэдэс тэсдэг нь үнэхээр гайхалтай. Гэдэс үрэвсэтлээ нэг хэсэг, үрэвсээд нэг хэсэг, шалбараад нэг хэсэг, шархлаад нэг хэсэг л тэсэх юм даа. Овоолгыг жилээс жилд нэмж, муу орчныг нь улам дордуулах ажлыг л идэвхтэй хийхээс биш цэвэрлэх ажил хийдэггүй хүн нэг л өдөр гэдэсний хорт хавдартай болсон тухайгаа мэддэг. Тэр үед юун нарийхан бэлхүүс манатай.

Yргэлж өтгөн нь хатдаг хүн гэдсэндээ хавдар ургуулж байна гэдгээ мэдэхгүй байгаа нь харамсалтай.

Та өдөрт хэдэн удаа хүндээр бие засдаг вэ?

Хооллох хөтөлбөр хийлгэж байгаа хүн бүрээс би ингэж асуудаг. Ихэнх нь “Өдөрт хэд нь ч юу юм бэ, нэгээс хоёр хоног өнжөөд л нэг удаа” гэж, их олон хүн “тав зургаа хонож байж арайхийж нэг хүндэрдэг” гэж хариулдаг. Өтгөн хатаад арваад хонодог гэх хүн ч олон.

Ийм хүмүүс ихэвчлэн том гэдэстэй бүдүүн байдаг. Тэд бэлхүүс нь мэдэгдэхээ больсонд өтгөн хатахаас илүү шанална. Туранхай хүн ч бас байна. Ихэнх нь амархан өлсдөг,идэмхий хүмүүс. Зарим нь хоолонд дургүй, дотор нь муухайрч, огьж бөөлждөг байдаг.

Гэтэл жинхэнэ эрүүл хүн өдөр бүр 3-4 удаа хүндээр бие засаж, идсэн хоолны нь шингээгүй үлдэгдэл, бас бус хаягдлаасаа тогтмол салж, гэдсээ тухай бүр нь цэвэрлэж чаддаг. Ургамлын гаралтай хүнс иддэг бол шүү дээ. Жишээ нь талх, боов, төмс, ногоо гэх мэт. Харин зөвхөн мах, цагаан идээ иддэг бол өнжөөд нэг хоргол гаргах ёстой.

Тиймдээ ч өөртөө таарсан мах мариатай, чилгэр сайхан биетэй, бэлхүүс нарийн, арьс өнгөлөг, Үс сайхан, чалх тамир сайн, цоглог сэргэлэн байдаг. Бие, сэтгэл нь эрүүл учир.

Өнгөрсөн дугаарт бид ходоодтойгоо өнгөцхөн танилцсан. Одоо нарийн, бүдүүн гэдэстэйгээ товч танилцъя.

Нарийн болон бүдүүн гэдэс нь хоол боловсруулах тогтолцооны хамгийн сүүлийн бөгөөд хамгийн урт хэсэг юм. Хоолноос авч болох хэрэгтэй бүхэн энэ хэсэгт шимэгдэнэ. Гэдэсний гадуур байдаг гөлгөр булчингууд нь удаан боловч хэмнэлтэйгээр агшиж,дотор нь байгаа задарч боловсрон шимэгдэж буй хоолны холимгийг түлхэн цааш явуулна.

Ходоодонд хайлж химус хэмээх нэртэй болсон холимог нарийн гэдэсний эхний хэсэг-12 хуруу/дээд/ гэдсэнд орж ирэнгүүтээ нойр булчирхайн шүүс болон элэгнээс ирсэн цөстэй холилдоно.

Эдгээр нэмэгдлүүдийн ачаар химус хүчиллэг исгэлэн биш болно. Хоолны холимог нарийн гэдсэнд байх хугацаанд нь түүнийг боловсруулах ферментүүд нойр булчирхайн шүүсэнд байдаг. Нарийн гэдэс ч өөрөө бас ферментүүдийг боловсруулна. Хоолны холимог нь нарийн гэдсийг 20 орчим цагийн турш туулж өнгөрөхдөө ферментүүдийн нөлөөгөөр улам жижгэрэн задарч, нарийн гэдэсний ханаар цус руу шимэгдэнэ.

Хооллосноос хойш 24 цаг өнгөрөхөд идсэн зүйлээс маань ердөө л боловсрох боломжгүй хэсэг нь Үлдэнэ. Түүнчлэн гэдэсний өнгөр/микрофлор/-ийн бактериуд, гэдэсний дотор бүрхэвчийн үхсэн эсүүд ч байна. Эдгээр хаягдлууд бүдүүн гэдсээр өнгөрөхдөө чийгнээсээ салж, шулуун гэдсэнд хуримтлагдан хошногоор тҮлхэгдэн гадагшилна. Цөсний будагч бодис/пигмент/-ууд өтгөнийг хүрэн өнгөтэй болгодог.

Нарийн, бүдүүн гэдэсний урт нийлээд 8,5метр орчим, үүнээс нарийн гэдэс 7метр, бүдүүн гэдэс 1,5метр урттай. Ийм урт гэдэс хэвлийн жижигхэн хөндийд багтахын тулд чацархайнд бэхлэгдэн мушгиран эвхэгдсэн байдаг.

Гэдэсний дотор бүрхэвч нь хуниас мэт нугалаатай. Хуниас тус бүр нь “сормуус” гэж нэрлэгддэг хэдэн зуун өчүүхэн хөхлөгүүдтэй. Тиймээс гэдэсний дотор тал нь сахлаг хивс шиг. Хивсний утас шиг энэ ургацгуудын тоогоор гэдэсний дотор тал эцсийн хэмжээндээ хүртэл томорч өргөссөн гэсэн үг. Эдгээр хуниас, хөхлөгүүд нь шимэгдэх талбайг их болгох төдийгүй гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнд чухал үүрэгтэй. Хэрэв бүх хуниасыг тэнийлгэж болдогсон бол гэдэсний доторх гадаргуу нь нэг айлын 2 давхар орон сууцны шалны талбайтай тэнцэнэ.

Бүдүүн гэдэс нарийн гэдэстэй нийлдэг уулзварын мухар хэсгийн үзүүрт ургасан өт хэлбэрийн унжлага байдаг. Түүнийг аппендикс гэж нэрлэдэг. Түүнийг ямар ч үүрэггүй гэж үзэж байсан боловч сүүлийн үед эрдэмтэд аппендиксыг дархлааны чухал эрхтэн гэж нотолж байна. Аппендикс үрэвсэж, хагалгаа хийлгэн авахуулах хэрэг гардаг. Yүнийг бид мухар олгойгоо авхууллаа гэж буруу ярьдаг.

Яагаад өтгөн хатдаг болж, гэдсэндээ олон хувин ялзарч өмхийрсөн зүйл тээж явна вэ, олон хүн?

Цавуулаг ихтэй учир урсдаггүй /ус даадаг/, хивэг гэж нэрлэдэг уусамхай бус эслэгээс нь тусгаарласан учир цагаан өнгөтэй болсон дээд зэргийн гурил, мөн хивэгнээс нь салгаж өнгөлсөн хальсгүй цагаан будаа гэх мэт наалдамтгай шинжтэй, байгалийн амьд хүчээ гээсэн цэвэршүүлсэн хүнс байнга хэтрүүлэн идэхэд өнөөх хивс шиг гадаргуу маань цардагдан шархны тав мэт наалдацтай болж, гэдэсний ханын боловсруулалт тэр чигээрээ алдагдана. Хөхлөгүүд намирч хөдлөх манатай юм болж, гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн маш их муудах нь тэр. Тээвэрлэлтэд саад учирсан юм чинь ачаа тэндээ л хэвтэж байхаас биш яахав. Зүгээр хэвтэхгүй халуун бие дотор муу дээрээ улам муу болоод л гадагшлах цагаа хүлээгээд л байж байхаас өөр юу хийх билээ дээ. Өтгөн хатахын учир энэ.

Хэрэгтэй материал,түүхий эдийг салгаж цус руу дамжуулах замыг нь бөглөөд бөөн хаягдал овоороод наалдчихсан учир хоол идсэний хэрэг гарахгүй. Эсүүд “өлсөнө”. Өтгөн хатдаг зарим хүн амархан өлсдөг, их иддэгийн учир энэ. Их идэхийн хэрээр улам их хаягдал овоорч, байдал улам дорддог. Бид гэдсээ дүүргэхийн тулд биш, эсүүдээ тэжээхийн тулд иддэг гэдгийг эндээс ойлгож болно.

Байн байн толгой нь өвдөж, дотор нь муухайрч,хоолны дуршил муудсаны нэг шалтгаан нь гэдсэндээ хорны үйлдвэртэй болсных.

Гэдэсний хавдар үүсэх шалтгаанд мах их идэх, элсэн чихэртэй хүнс байнга их хэрэглэх, хөдөлгөөний дутагдал, сэтгэлийн хямрал зэрэг хамаарна.

Нарийхан бэлхүүстэйгээр эрүүл амьдрахыг хүсвэл махыг зохистой иддэг болохын зэрэгцээ эслэг ихтэй хүнс сайн хэрэглэж, эрүүл аж төрөх сонголтыг хийнэ. Эслэг ихтэй гэдэг нь байгалийн гарлаараа амьдаараа байгаа бүтэн үр тариа, бүтэн будаа, төрөл бүрийн бүдүүн гурил, тийм гурилан бүтээгдэхүүн, хүнсний хивэг, үр хөврөл, соёолж, хальстайгаа, үртэйгээ жимс, ногоог хэлдэг.

Өтгөн хатдаг бол амьд, өөрөөр хэлбэл  зөв бүтэцтэй, биологийн идэвхт ус өдөрт 2 литрээс багагүй уух хэрэгтэй.

Улаан буудайн хоёрдугаар эсвэл гуравдугаар гурилыг, овёс, арвай, сагадын  аль нэг гурилтай хольж, бага зэрэг хүнсний хивэг нэмж хөөлгөөд мантуу жигнэж, монгол байцаа, шар лууван, улаан манжингаар зууш бэлдэн, ногоон навчит ургамал болон зөөхийгөөр амтлаад, Үхрийн жигнэсэн гүзээтэй идвэл маш өег /материал түүхий эд ихийг өгдөг/, зардал чирэгдэл багатай үдийн хоолны нэг хувилбар болно. Өтгөн л лав хатахгүй. Харин ус юмуу цайгаа хоолноосоо дор хаяж 30 минутын өмнө уугаарай.

Хүн ер нь ходоод,гэдэс, тархи, зүрхээ зовж хэцүүдсэн үеийнх нь зовиураар мэдрэх биш ажиллах горимтой нь танилцсан мэдлэгээрээ л мэдэх ёстой ажээ.

Ашиглалтын заавар”-ыг нь ойлгосон учир түүнийг зөрчих сонирхолгүй байх учиртай.

Эрүүл,гоо сайхан хэвээрээ чанартай амьдрахыг хүсдэг бол шүү дээ. Та энэ мөрүүдийг уншиж байгаа нь их учиртай. Та зөвхөн хүсдэг төдийгүй хүссэндээ хүрэх боломжтой хүн юм байна. Зөв дадал зуршилтайгаар амьдарч чадвал,түүний дотор зохистой хоолловол ямар их ашигтай болохыг олж харах чадвартай гэсэн үг.Эрүүл биш болохоос урьдчилан сэргийлэх төдийгүй өөрт мэдрэгддэг болон мэдрэгдэж эхлээгүй байгаа бүх өвчин хуучаасаа ээлж дараалан бүрмөсөн салж,цагаасаа эрт хөгширч эхэлсэн бол эргэн залуужиж,эрч хүчтэй, аливаад зөв хандлагатай хүн болдог нь зохистой хооллохын ашиг юм.

            Зөв бодох чадвартай хүн л төөрөгдлөө төөрөгдөл гэж хүлээн зөвшөөрснөөр буруугаа засаж чаддаг тул эрүүл зохистой хооллогч болж чаддаг.

            Манай курс төгссөн нилээн алиа зантай нэгэн хижээл эр надтай уулзаад, “Багшаа,би гэдэг хүн ходоодондоо долигонох гэж жигтэйхэн болсоон. Жишээ нь өглөөгүүр”Та сайхан амрав уу? Миний унтаж байх хооронд шинэ өдрийн ажилдаа бэлдэж амжив уу даа? Хоёулаа одоо ажлаа эхлэх үү? Би овёсны нэвс дэвтээчихээд Тань руу илгээх гээд л сууж байна. Ээ дээ Та минь хичээж л үзээрэй. Өнөөдөр миний амжуулах ажил хачин их шүү” гэх мэтээр ая тал засаад л намирч өгдөг болсон шүү дээ. Өдөртөө ч бас адилхан. Тайлан тавьж, зөвшөөрөл аваад л.

            Хоолны дараа биеэ сонсож,үг хэлийг нь ойлгодог болох шинжтэй.

Хоносон хоол халааж идэхээ бүр больсон.

Хааяа ч бас ходоодноосоо банга хүртэх л юмаа. Гэхдээ алдаагаа дор нь засаж байгаа. Ном сонссоны ачаар элгээ энхрийлж, бөөрнөөсөө айж, зүрхээ хүндэлдэг болдог юм байна! Энэ хэдийг зарж амьдарч байгаагаа одоо л нэг ухаарахтай болж байна. Оройтох шахсан ч, огт мэдэхгүй өнгөрснөөс хол дээр гэж бодож баярлаж байгаа. Бие хөнгөрөөд сайхан байнаа!Ходоод цөс өвдөхөө больсон. Би мөн ч их дээрэлхэж байж дээ, эднийгээ. Эзэн маань овоо шүү гэж эрхтнүүд минь боддог болсон шигээ” гэж билээ.

Марзан л болохоос биш энэ хүний үг яг үнэн. Иймэрхүүгээр төсөөлдөг болсон хүн л зохистой хооллож үр дүнд хүрдэг.

“Хүчирхэг хүн хүчирхэг эрүүл мэнддтэй байх ёстой” гэдэг үнэнийг хүлээн зөвшөөдөг хүн дээрх хүнтэй адил ходоодондоо долигонохоос өөр аргагүй.

 

Ходоод гэж юу вэ?

Хоол боловсруулах урт хоолойн цүлхийсэн өргөн хэсгийг ходоод гэж нэрлэдэг. Ходоодны булчинлаг хана сунах чадвартай. Ходоодны үүрэг нь хоолыг шимэгдэхэд бэлтгэх явдал юм. Өөрөөр хэлбэл хайлуулж холих цех гэсэн үг.

Бид залгихын өмнө хоолоо зажилдаг ч хоол бүрэн сайн жижигрэлгүй ходоодонд ирдэг. /Бутлах төхөөрөмжүүд нь муудсан, эсвэл амаараа дүүрэн чихэж хурдан хурдан идвэл сэтгэл нь ханадаг, эсвэл өөрийгөө завгүй гэдэг хүн зажлахгүй шахуу л залгиураа давуулдаг нь бүр хэцүү/

4-6 цагийн дараа ходоодноос өтгөвтөр хурган бантантай төстэй холимог 12 хуруу/дээд/ гэдэс рүү шилждэг. Хоолны ийм холимгийг химус гэнэ.

 

Энэ 4-6 цагийн туршид ямар ажил өрнөдөг вэ?

Ходоодны хана 3 үе булчингийн эдээс тогтдог. Орж ирсэн хоолыг энэ булчингууд ходоодны шүүстэй /шүүсээ хэвийн ялгаруулах хэрэгтэй!/ хольж, улам жижиглэнэ. Үүний зэрэгцээ хоолны холимгийг ходоодны доод хаалт руу түлхэнэ. Жигд найрлагатай болсон химус бага зэрэг суларсан хаалтны нээлхийгээр гэдэс рүү шахагдан орж, хоолны бөөн хэсгүүд нь бүрэн гүйцэд жижиглэгдэхээр үлдэж, дараагийн мөчлөгт оролцохоор хоцорно. Идсэн хоол бүгд химус болж хувиран, гэдэс рүү шилжсэний дараа ходоод агшин жижгэрч эхэлнэ /дахин юм идээгүй бол/.

Ходоодны ажиллаж чадах хэд хэдэн горимын нэгэнд нь бүгд зэрэг хайлж чадамгүй олон төрлийн юм холиод явуулснаас эсвэл муудсан юмуу муу энергитэй хоол идсэн гэх мэтээс үүссэн буруу холимгийг бөөлжис гэх бөгөөд түүнээс салахын тулд ойрхон гарцаар буцаан гаргадаг.Хүний биеийн дасан зохицох чадвар агуу учир ийм холимогийг хүртэл тэвчихийг ходоод дээд зэргээр хичээж ажилладаг болдог.Тиймээс хольж хайлуулах биш бөөлжисний цех болж хувирсан ходоод тэр их хортой нөхцөлд хэр удаан тэсэх вэ гэдэг нь зөвхөн цаг хугацааны л асуудал.

Ходоодны дотор бүрхэвчинд хэдэн сая бичил булчирхайнууд ажиллаж салс, давсны хүчил, ферментүүдийг ялгаруулна. Ходоодны дотор ханыг хучсан зузаан салст бүрхэвч нь ходоодны ханыг хүчилд түлэгдэхээс хамгаална. Ходоодны ханыг байнга цочроож, хүчил ихээр ялгаруулснаас ходоодны хана түлэгдээд шарх үүсэх нэг шалтгаан болдог.

Давсны хүчил нь ферментүүдэд хэрэгтэй орчинг бүрдүүлнэ. Ферментүүд буюу урвал хурдасгуурууд нь хоолыг боловсруулдаг. Ферментүүд нь нарийн нийлмэл бүтэцтэй молекулуудыг цус руу шимэгдэж чадах энгийн молекул болгон хувиргадаг. Ходоод пепсин, реннин гэдэг хоёр фермент боловсруулна. Пепсин нь уургийг арай илүү энгийн полипептид болгон задална. Реннин нь зөвхөн бага насны хүүхдийн ходоодонд л боловсорч, сүүг ээдүүлдэг. Ингэснээр сүү зөв боловсордог байна.

Эрүүл, эрүүл биш ямар ч ходоодноос өглөө сайн үнэлгээ авах хоолны нэг нь хошуу тариа /овёс/-ны нэвсний каша юм. Геркулес гэж нэрлэгддэг энэ хагас боловсруулж хавтгай болгосон будааг буцалсан ус буюу сүүнд гурван минут орчим дэвтээж,бага зэрэг давс, оливын тос, үзэм эсвэл чавга ч юмуу чангаанз нэмж идвэл ходоодноосоо сайшаал заавал хүртэнэ.

Баярласан ходоодны ажил бүтэлтэй байлгүй яахав дээ!

Туршлагатай жолоочид хандан “машинаа асаагаад нэгдүгээр араандаа хийгээд хөдөлвөл машинд чинь сайн” гэх мэт зөвлөгөө өгвөл жолооч хэний мэдээжийн юм ярилаа гэх нь ойлгомжтой.

Хооллолтын тухайд иймэрхүү л утгатай зөвлөгөө яригддаг ч мэдээжийн юм гэх хүн тун ховор бөгөөд шөнөжин асаалттай хоносон, бензинээр явдаг тэргэндээ дизель түлш хийнгүүтээ шууд дөрөвдүгээр араанд нь залгаад ухасхийх жолоочтой адил ажил хийдгээ буруу гэж огт хүлээн зөвшөөрөхгүйг яана!