Category: human-development

Дээл, гутал, малгай, бүс. Тэмээний шарласан яс. Хэрэмний чих. Хэнд хэрэгтэй байсныг мэдэхгүй. Түлхүүр товч, чихрийн хайрцаг. Хаяхад хайран. Хадгалахад хэцүү. Хэрэгтэй. Бас хэрэггүй юмс. Завсраас нь дурсамж өндөлзөх он жилийн эвхээс. Онгичоод л суумаар. Тэр жилийн зун. Тэр зуны бороо. Тэр борооны чимээ тэндээс сонсогдоно. Тийм л нэг бор авдар одоо эзэнгүй. Тэр авдарт эмээ дурсамж, үнэр хоёроо эвхэж тавьчихаад явчихжээ.

Цагаан ноосон утсаар эмээ цаг хугацааг нэхэж суудагсан. Завсраас нь дурсамж өндөлзөх он жилийн эвхээс. Хос зүү. Нэхэж гүйцээгүй цагаан ороолт. Тэр жилийн өвөл. Тэр өвлийн цас. Тэр цасны өнгө тэндээс санагдана. Хос нэхмэийн зүүг гартаа атгав. Хоосон орон зайд нь нь цаг хугацааг нэхлээ. Цаг хугацаа хөврөнө. Цагаан утас хөвнө. Он жилийн нэхээсээр ороолтыг гүйцээлээ. Эмээгийн оёсон хээг минийх гүйцсэнгүй. Ороолтыг зүүгээд толь руу харав. Олон жилийн тэртээх л янзаараа миний буурал эмээ тэнд цагаан ороолттой зогсож харагдлаа.
-Эмээ! /нь би ажээ/
Цагаан ноосон ороолтыг хүзүүнээсээ би тайлав. Цаг хугацаатай хамт эвхээд бор авдартаа хийлээ.
ОДОО БИ ЭМЭЭ. Энэ жилийн намар. Энэ намрын салхи. Энэ салхины чимээг тэнд хадгаллаа.

Цас хүнд дурлажээ. Хэзээ ч тийм юм байж таарахгүй. Гэхдээ дурласан л юм даа. Гудамжны гэрлийн төмөр бүрхүүл салхинд савласан гуравдугаар сар. Yдэш орой. Өнөөх бүсгүй цонхон дээрээ. Цонхны наана будрах цас. Бүсгүйн нүд хөгжилтөй. Тэр инээмсгэлэн будрах цасыг ажина. Бүр ширхэг бүрийг алдалгүй харахыг хичээнэ. ”Тийм баяртай инээмсгэлэл, гэрэлтсэн харц. Яг тэндээ, яг тэндээсээ битгий холдоосой. Намайг гайхан бишрээсэй гэж цас бодлоо.

Тэгээд цас яг л дурлаж үзээгүй залуу хүн шиг аашилж, өөрийн чаддаг бүхнээ бүсгүйд гайхуулахаар шийдэв. Өөрийгөө улам бишрүүлж, улам алмайруулах гэсэн тэнэг хүсэл цасыг эзэмдэнэ. Зөөлөн будрах цас төдөлгүй том томоор малгайлан орж эхлэв. Бүсгүй салхивчаар цээжээ гаргаж, хөөрхөн цагаан хуруунуудаараа цасыг тослоо. Цас онгирч хөөрсөндөө хамгийн том, хамгийн ганган ширхэгүүдээ бүсгүйн алган дээр буулгав. Харамсалтай нь тэд бүсгүйг харж ч амжаагүй байхад хайлан алга болно. Тэр бүсгүй өөрийг нь хайлуулж чадах шидтэйг цас ингэж мэдэв.
Цас өөрийнхөө сул доройг нуухаар шийдлээ. Малгайлан орж байсан цас гэнэт эмх цэгцгүй, зүг чиггүй бужигнаж, уурласан нөхөр шиг тал талаас хуйсагналаа. Төдөлгүй өнөөх цас бужигнасан шуурга болон хувирав. Энэ үед бүсгүйн нүүрэн дээрх инээмсэглэл аажимхан алга болж харцан дахь гэрэл нь хэрхэн бөхөхийг цас мэдэх ч завгүй хүүгнэнэ. Хөөрсөөр, шуурсаар…
Цас өөрийнхөө сүр хүчийг бахдан гайхна. Эмх цэгцгүй энэ үйлдлээсээ болоод сүүлдээ өөрөө ч бүсгүйг олж харахаа болив. Гэнэт тэр өнөөх цонх руу харлаа. Бүсгүй алга. Цонхонд хөшиг татжээ. Тэр яаж ч хичээгээд цонхыг нэвтлэн орж чадсангүй” Намайг хараач. Намайг хараач… Цас хамгийн том хамгийн ганган ширхэгүүдээрээ бүсгүйн цонхыг ийнхүү балбана. Гэвч түүний энэ их хүч бороон дуслын төдий чимээ өгсөнгүй. Шөнөжин бүсгүйн цонхыг балбасан цас өглөө нь ядарч тамирдсандаа талаар нэг тарж, газарт нэвсийн унав. Бүсгүйг дахин нэг харах гэсэн горьдлого ч тасарчээ.
Нар гялбасан хаврын цэлмэг өглөөний туяаг согтотлоо ууж хөлчүүрхсэн цас үдийн алдад бялбаганасан саарал юм болсон байв. Төдөлгүй өнөөх цонхны хөшиг алгуурхан нээгдэж бүсгүйн гоо царай гарч ирлээ. Хөлчүү цас сүүлчийн тамираа шавхан байж ганц хоёрхон гялтганахад бүсгүй эргэн тойрноо зэрвэсхийн хараад дахин алга болов. Цасыг хайлж урсаад дуусан дуустал бүсгүй гэрээсээ гарахгүй байхаар шийджээ.

Хаймран дугуйтай гурван хөл бүхий тэргэнцэрээр явдаг байхдаа анх хөлд орсоноо санаж байна. Энэхүү шуудагтай тэргэнцэрээр миний үеийн олон хүүхэд тэр үед “автоматаар” хөлд ордог байлаа. Хүний өөрөө хийх ёстой анхны алхамыг хүртэл би хөлд оруулдаг тэргэний тусламжтайгаар хялбархан хийж сурсан нь энэ. Тэр үед өрөөнүүдийн үүдэнд хадсан босго тун өндөр санагддагсан. Босго давж гарах гэсэн оролдлого бүхэн бүтэлгүйтнэ. Тэргэнцэрээ хичнээн ч өргөсөн дугуй нь хаа нэгтээ тээгэлдэж, би заавал харуулдаж унана. Яг нэг тийм өдөр санаанаас гардаггүй юм. Тэр мөчид л өөрийгөө ухаан орсон гэж бодсоор явдаг. Гал тогооны өрөөнд шиг санагдаж байна. Учир нь эмээ миний дуртай зөөлхөн чихэрлэг шарвинг гарт атгуулсан юм. Тэр агшинд цэнхэр хананд тулгасан хаалганы шилэнд дув дугариг нүдтэй, туулайных шиг онгорхой хамартай, толгой дээрээ хэдэн туг сөөсгөр үстэй, нэг тийм хачин амьтан өөдөөс дүрлийтэл ширтэж байхыг гэнэт харж билээ. Цочиж сандарсан ч гэж жигтэйхэн. Гэтэл тэр сонин амьтан нь би өөрөө юмсанж. өөрийнхөө дүрстэй танилцсан анхны минь нээлт энэ байв. Тэгээд л тэр өдөр санаанд тодхон үлдсэн байх л даа. Давах болгонд зүдэргээ үүсгэдэг байсан хаалганы босгонууд тэр өдөр харин яагаад ч юм нэг л дуулгавартай болчихсон байлаа. Учир нь би ямар ч зовлонгүйгээр өрөөнөөс өрөө дамжин баясгалантайяа сэлгүүцэж байснаа одоо тодхон санаж байна. Мэдээж түүнээс хойш босго давах ямар хэцүү байсныг ор тас мартаж орхисон. Гал дээр нь гарсан ганц зээ нь өрөөнөөс өрөө дамжин шулганахдаа аль тааралдсан босгонд тээгэлдэж унаад бөөн уйлаан майлаан болох бүрт өвөө ихэд шимширдэг байж. Тэгсээр тэвчээр нь барагдаж бүх өрөөнийхөө босгыг хөрөөдөөд хаячихаж. Түүний ачаар л би гэдэг хүн босго давахын зовлонг дахин амссангүй. Бүр хожим том болсон хойноо энэ тухай сонсоод ихэд харамсаж билээ. Амьдралынхаа анхны бартаа болсон тэр жижигхэн босгонуудыг хөрөөдүүлчихсэн миний амьдрал ийнхүү ямар ч тэмцэлгүй эхэлжээ. Аливаа хүнд бэрх бүхний өмнө сөрөхч бэрхшээх бүртээ “Тэгэхэд өвөө тэдгээр босгонуудыг яах гэж хөрөөдөв дөө” хэмээн харуусна. Ер нь хорвоотой танилцсан миний түүх дандаа засвартай байсан юм. Амтат алим, улаан лоолийг надад дандаа хэрчиж нухаж өгдөгсөн. Өөрөө шатаар явахыг маш их хүсдэг ч хэн нэг нь эмээ, өвөөгийн зарлигаар заавал тэвэрч буулгана. Бас хөтлөхөд л өөрөө явдаг хүүхэлдэйг надад авч өгсөн гээд бага насны бэлэн зэлэн юм бүхнийг тоочиж баршгүй. Гэвч би өвөөгөө хэдийнэ уучилсан. Тэр хайртай охиныхоо анхны тэмцэлийг хөрөөдчихсөн буруугаа огт ойлгоогүй ч хожим энэ алдаагаа зассан юм. Учир нь одоо өвөө минь бидний дунд байхгүй болжээ. Бүхнийг бэлдэж өгч байсан өвөөг минь орлох амьдралын асар өндөр босгонууд одоо миний өмнө ярайж байна.

Нийгэмд амьдарч байгаа бид байнгын харилцаан дунд амьдардаг. Тэр харилцаа ямар байх нь бидний бие биедээ хэрхэн хандах хандлагаас хамаарах зүйл. Хүмүүс биесээ хүн гэсэн нүдээр харж байгаасай… 

Бусдыг гэхээсээ илүү өөрийгөө ажиглах дуртай. Тэгээд бусадтай харилцахдаа өөрийгөө бага багаар мэдэж авна. Би гэдэг хүн гэж ирээд өөрийгөө бодож үзэхэд … ийм зүйлд дургүй юм байна, харин эелдэг намуухан амартайван байдлыг юунаас ч илүүд үздэг байх нь гээл өөртэйгөө ярилцана. Энэ нь зүгээр өөртэйгөө ярилцаж буй байдал. 

Ажлаа хийнгээ, бас алхах зуураа бусдыг ажиглахад заримдаа урамтай байдаг юм. Хүмүүсийг ажиглаж байхад өөрийгөө харах шиг болно хэ хэ. Хүн бүрийн дотоод бодол, ертөнцийг үзэх үзэл өөр ч гэлээ “ХҮН” төрөлхтөн гэдэг утгаараа ерөнхий төлөв нь бас адил байдаг байна. 

Алхах дуртай юм болохоор үдийн цайны дараа ажлаас түр амсхийж алхахаар шийдэв. Ажлын ойролцоох сайхан гудмаар алхаж явлаа.

Өөдөөс монгол, гадаад хоёр залуу ирж явна. Монгол залуу нь тамхи зуусан бага зэргийн муухай царайлсан харагдаж, харин гадаад залуу нь цэвэрхэн нүдэнд дулаан хэрнээ инээмсэглэсэн тэгээд ямар нэг зүйл идэж байгаа бололтой. Дотроо бодож байгаа юм. /хүн бүр өөр шүү/

Эндээс дүгнэхэд тэр хоёр залууг би мэдэхгүй, бас танихгүй. Зүгээр л зөрөөд өнгөрхөд буусан дүр зураг ийм байлаа. Миний л ажиглалт… Гадуур явж байхад инээмсэглэж яваа хүн цөөн харагдана, миний хувьд даруухан мишээгээд өнгөрөхийг эрмэлздэг. Бас байнга тийм байж чадахгүй юмаа тиймээс сайхан дурсамжаа бодоход өөрийн эрхгүй уруул, нүд маань инээмэгсэглэглэмээр болж мишээгээд ирдэг хэ хэ.

Монголд ирсэн гадныхан биднийг уурлахад байнгын бэлэн явдаг гэж дүгнэсэн байгаа юм, үүнийг сонсоход их эмзэглэмээр болж байлаа. Амьдрал үргэлж сайхнаараа байхад ИНЭЭМСЭГЛЭЛ маш чухал. Инээмсэглэл бидэнд амьдралын болон хайрын дархлааг бий болгоно.

Бизнесийн ертөнцийн акулууд бүгд л өөрийн гэсэн онцлог аргаар ажиллаж, бусдыг дагуулж амжилтанд хүрсэн байдаг. Аливаа зүйлийг сайн хийхийн тулд хүн бүр өөрийн гэсэн баримталдаг зарчимтай байх ёстой .
Миний баримталдаг зарчим бол Don`t work hard, just work smart… Заавал өдөр шөнөгүй үхтлээ ажиллаж байж амжилтанд хүрдэг биш хари

н ямар ч тохиолдолд ухаалгаар хандаж, зөв төлөвлөж ажиллах нь бидний ажил амьдралд маш их тус болдог гэж би боддог.

Хөрөөгөө ирлэхгүйгээр модоо 100 цаг хөрөөдсөж дуусгасан түлээчин, 5цаг гаргаад хөрөөгөө ирлээд 50цагт модоо дуусгаж чадсан түлээчин хэд дахин үр дүнтэй ажиллаж чадна.. Гэтэл хүмүүс завгүй завгүй гээд л гүйгээд байна. Амрах завгүй, хоолоо идэх завгүй, сууж төлөвлөх завгүй, хаана явааагаа харах ч завгүй зүтгэсээр л… Хэний юуны тулд вэ? Хүсэхийг хүссэн үр дүн минь хаа байна? Хэзээ эхэлсэн ажил билээ? Яг л хөрөөгөө ирлэхгүй зүтгэх түлээчин мэт….

Ингэхээр өөрийн гэсэн ажлын зарчимтай байх нь зайлшгүй зүйл юм.
Харин таны ажилдаа баримталдаг зарчим юу вэ? та хөрөөгөө яаж ирлэдэг вэ? Өөрийн бүтэээлч, үр дүнтэй ажиллахад тусалдаг зарчмуудаасаа энд хуваалцаарай.

Улс орон бүр өөр өөрийн өвөрмөц сонин соёл, зан заншилтай байдаг. Анх ирээд зарим нэг зүйлд нь дадахад их хэцүү, харин зарим нэг нь их амархан байв. Соёлын шокын л бас нэг хэсэг юм даа. Зарим нэг сонирхолтойг нь дурдвал:

Их амархан байв.

–          Зам гарах. Энэ тал дээр бол явган зорчигч ёстой давуу эрхтэй. Зам гарах гээд хүн зогсож л байх юм бол шууд зам тавьж өгнө. Эхлээд би өөрөө машинд зам тавьж өгөөд байдаг байлаа хэхэ. Монголд бол дандаа тэгдэг. Одоо бол ёстой сайхан гарна даа. Давуу эрхээ ч нэг эдэлнэ дээ.

–          Баярлалаа, уучлаарай гэдэг үгийг хэлэх. (Амны уншлага болж байх шиг байна. Ер нь бол тэгээд сүүлдээ энэ үгийг хэлэхдээ зүгээр л ямар ч эмоцигүй хэлдэг болчихдог юм шиг. Бүгд л хэлэх ёстой гээд дадчихсан. Уурласан үедээ хоолойны өнгөө ууртай болгоод хэлчихнэ. Жишээ нь хэн нэгэн урд чинь замыг чинь хаагаад удаан яваад байвал бухимдлаа их аятайхнаар Excuse me! гэх илэрхийлж байх жишээтэй. )

–          Гудамжаар өнгөрсөн хүмүүстэй мэндлэх. Танихгүй ч гэсэн нэгэн рүүгээ инээмсэглээд, Сайн уу? Өдрийг сайхан өнгөрүүлээрэй гэхмэтчилэн үгийг байнга хэлнэ.

–          Онлайн худалдаа. Үнэхээр хөгжсөн юм гэвэл энэ л байна. Цаг их хэмнэнэ. Хүргэлтийн мөнгө гэж нэмэгддэг ч гэсэн явж авсан, энэ мөнгийг төлсөн бараг л адилхан. Миний хувьд ном авахдаа дандаа онлайнаар авчихдаг болсон. Энд номын дэлгүүрүүд үнэхээр том болохоор, сайтаар нь ороод хайсан номоо олох нь илүү хурдан байдаг юм. Бас номын дэлгүүрт байхгүй номыг ч олон боломжтой.

Сонин содон санагдаад, одоо ч дасч чадаагүй зүйлс бас байна аа.

–          Монголд бол крантны усаа шүүгээд хэрэглэчихдэг. Харин энд бол тийм биш. Усаа заавал худалдаж авч, зөөж ууна. 1 галлон буюу 3. 78 литр усыг 25 цент= 307.5 төгрөг орчимоор худалдаж авна. Крантны уснаас бол хлорамин их амтагдана даа. Шүдээ угаахад эхэндээ аягүй их мэдэгддэг байсан. одоо ч дасч дээ.

Ийм машинаас зоосоор усаа авна. 

–          Сар бүр түрээс төлөх. Аав ээжийнхээ гэрт хэзээ л түрээс төлөөд байдаг байлаа даа. Миний хувьд сар бүр байрны түрээсийн мөнгө өгөх нь их сонин санагдаад байгаан хэхэ.

–          Laundry хийх буюу хувцасаа угаах. Хувцасаа угаахдаа бас л мөнгө төлнө. 3- 4 кг хувцас 1. 50$, хатаагч нь 20 минут нь 25 цент, 40 минут хатаахад хуурай болно.

Нэг иймэрхүү байдалтай даа. Уг нь миний амьдардаг байранд лаундри машин байдаг ч хатаагч нь муу болохоор өөр тийшээ явдаг юм. 

–          Такс. Барааны үнэнд татвар нь багтаагүй байдаг. Калифорнийн мужийн худалдааны такс 8.25%.  Дэлгэрэнгүй мэдээлэл:

http://www.money-zine.com/Financial-Planning/Tax-Shelter/State-Sales-Tax-Rates/

–          Тип буюу гарын мөнгө. Доод тал нь хоолны үнийн дүнгийн 10% өгөх ёстой. 20 доллараар хоол идлээ гэхэд 5 долларын тип үлдээх жишээтэй. Энэ ёстой нэг дадаж чадахгүй байсан юм байгаа юм даа. Нэг газраа дахиж орохоор бол гарын мөнгө сайн үлдээхгүй бол дахиж ирэхэд чинь юу хүлээж байгаа нь ойлгомжтой хэхэ. Хэрвээ гарын мөнгө сайн өгдөг бол үйлчилгээ гэдгийг ч үзүүлнэ дээ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Tip_(gratuity) Эндээс илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно. 

–          Мөнгө дэвсгэрт нь бүгд адилхан ногоон өнгөтэй. Эхэндээ тоог нь л харахгүй бол сайн ялгадаггүй байсан одоо ч бас сураад байна. Зоосны тухай бол цээжлэхгүй их хэцүү байсан даа. Уг нь бол 25, 10, 5, 1 центийн зооснууд л байна.

http://en.wikipedia.org/wiki/American_dollar Мөнгөн тэмдэгтийн тухай. Нэг долларын зоос их гоё шүү нээрээ.

Энэ мэтчилэн жижиг сажиг зүйлс зөндөө. Санаанд орж байгаа нь бол энэ хэд байна. Санавал нэмээд байна аа. 

Эгэл хүн Алдаржавын Аюушийн мэндэлсэний 152 жилийн ойд зориулав

“Хэрвээ чи хүн юм бол өвөг дээдсээ бүү март 
Хэзээ нэгэн цагт чамайг хойч үе чинь өвөг дээдэс минь гэнэ”.

Буурал түүхийн тоос юу эсийг, хэн эсийг нөмрөн булшилдаг билээ. Энэ жамыг хүлцэхийн ялдам, буянт үйлсийнх нь насыг өртөөлөн уртасгах үүднээс хэрэг зориг юуг нь үндэсний ухамсарт зориуд шингээн үеийн үед дээдэлж байх учиртай ухаант мэргэд, баатарлаг зоригтнууд олон. Тэдний нэг бол алс баруун хязгаар Ховдоос төрөн гарсан домогт А.Аюуш юм.

Гэвч Монголын түүхнээ өөрийн гэсэн ул мөрийг үлдээж, “Цэцэг нуурын дугуйлан” хэмээх бүлгэмийг байгуулан, тухайн үеийн нийгмийн шударга бус явдлын эсрэг зарга тэмцэл хийн тэмцэж явсан Ард хэмээх тодотголтой Аюушийн талаар хүмүүс төдийлөн сайн мэддэггүй билээ.

Энэ түүхэн хүний талаар урлагаар дамжуулан авсан ойлголт буюу өөрөөр хэлбэл дэлгэцийн бүтээлээр эчнээ танилцан, ямар хүн байсан тухай анхан шатны мэдээлэлтэй байдаг хүн олон гэхэд хилсдэхгүй бизээ. Тиймээс Ард Аюуш гэх эл хүний тухай зарим нэгэн баримтыг сонирхуулж байна.

Ард Аюуш гэх энэ түүхэн хүний жинхэнэ овог нь Алдаржав бөгөөд ард олны тусын тулд зүтгэж явсаны учир олноо Ард Аюуш хэмээн нэрийдэгдсэн болно. Энэхүү Алдаржавын Аюуш нь 1859 онд Засагт хан аймгийн Маньбазарын хошуу, одоогийн Ховд аймгийн Цэцэг сумын нутаг Мухар ирэгт гэх газар Алдаржавын 2 дугаар хөвүүн болон мэндэлсэн ажээ. Алдаржавын Аюуш нутгийн олныг удирдан хошууныхаа ноёдыг эсэргүүцэн 1903 онд хөдөлгөөн гаргасан байдаг. Эл эсэргүүцэл нь төдийлөн амжилт ололгүй дарагджээ.

Аюушийн зохион байгуулсан хөдөлгөөний 2 дугаар үе нь найман жилийн дараа буюу 1911 онд эхлээд бараг 1918 он хүртэл үргэлжилжээ. Хятад дахь И-Хэ-Туаны бослогын нөлөөгөөр 1900 онд дэгдсэн Улиастайн цэргийн бослогоос хойш гурван жил болоод Аюушийн хөдөлгөөний нэгдүгээр үе эхэлсэн бол хоёрдугаар үе нь 1911 онд гарсан Манжийг эсэргүүцсэн нийт Монголын үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалтай холбоотой бөгөөд Аюушийн тэр хөдөлгөөн нь өөрөө 1911 оны нийт явдлын нэг шижим нь болж байв.

Энэхүү хөдөлгөөний гол цөм нь Цэцэг нуурын дугуйлан хэмээх бүлгэм байсан ба Гижээ хэмээх хүнээр алдарт зүйл бүхий заргын бичгийг үйлдүүлэн, энэ заргын бичиг нь шийдэгдэлгүй явсаар бүр Нийслэл Хүрээ хүрч давж заалдсан байдаг. Гэвч хэргийн баримт дутуу гэдгээр шалтаглан хойшлуулсаар байтал заргын гол эзэн хошуу ноён Маньбазар өвчний улмаас өөд болсноор энэ хэрэг замхарсан түүхтэй.

Тэгвэл Аюушийн хувийн амьдралын талаар цөөн зүйл өгүүлье. Тэрээр 1930 онд намын 8 дугаар Их Хуралд төлөөлөгчөөр сонгогдон, үг хэлж байсан нь орос хэлээр бичигдэн хадгалагджээ. Учир нь тэр үед тус хурлын тэмдэглэлийг хөтлөж байсан хүн нь орос хэлэнд сайн буриад хүн байсан тул үгийг нь оросоор бичсэн гэдэг. Аюуш хоёр хүүтэй бөгөөд томыг нь Далхаа, багыг нь Цэвэг гэдэг. Харин охинтой талаар тодорхой баримт гарч байгаагүй ч зарим баримтанд энэ талаар дурдагдсан байна. Үүнийг нотлох үүднээс 1933 онд улсын хэмжээгээр явагдсан хүн амын тооллогын баримтанд энэ түүхэн хүн, түүний гэр бүл хэрхэн бүртгэгдсэн талаар баримт сөхье.

Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөгт хадгалагдаж буй 1933 оны хүн ам, мал хөрөнгийн тооллогын баримтанд: Ховд аймгийн Цэцэг сум, 10 дугаар баг. өрхийн тэргүүлэгч Алдаржавын Аюуш нас 74, бутач зээ Ванчигжав нас 14, бутач зээ Сосоржав нас 18, бутач зээ Сэржээ нас 11, охин  Жагдал, нас 44 гэж бүртгэгджээ. Мөн тус бүртгэлийн дараагийн хуудсанд: өрхийн тэргүүлэгч Аюушийн Цэвэг /Аюушийн бага хүү/  нас 32, хүү Цэвгийн Дорж нас 3, эхнэр Даваагийн Сэржээ нас 26 хэмээн бүртгэгджээ.

Өдгөө Аюушийн үр сад түүний төрсөн нутаг болох Ховд аймгийн Цэцэг сумандаа амьдран суусаар байгаа бизээ.

Алдаржавын Аюуш буюу түүхнээ Ард хэмээн алдаршсан Аюуш 1939 онд 80 насандаа ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн ажээ. Түүний үйл хэрэг Монголын ард түмэнд шударга ёсны төлөө тэмцэх ирмүүн сэтгэгдлийг төрүүлсэн нь дамжиггүй.  Түүний хөшөө Ховд аймгийн төв Ховд хотноо хойч үеийнхэнд түүхийн үнэнийг мөнхөд сануулж байхаар   сүндэрлэн байна.

Та өглөөний хүн үү? Эсвэл шөнийн хүн үү?

Орой эрт унтаж өглөө эрт болсдог хүнийг өглөөний хүн гэж нэрлэнэ. Харин шөнөжин сууж ажиллаад өглөө оройтож босдог хүнийг шөнийн хүн гэж нэрлээд байгаа юм. Манайхны ихэнхийн хувьд шөнийн хүн байх, яагаад гэвэл шөнө сууж ажлаа хийх нь зарим хүмүүст илүү амар байдаг. Би ч гэсэн шөнийн хүн БАЙСАН. Гэхдээ саяхан ӨГЛӨӨНИЙ ХҮН нэртэй номыг уншаад амьдарлын хэв маяг хичнээн буруу байснаа ойлгосон юм. Ер нь бол номны гол санаа нь өглөө эрт босч ажлаа хийх нь хамаагүй үр дүнтэй байдаг, өглөөний 1 цаг нь өдөрийн 3 цагтай тэнцэхүйц үр бүтээлтэй ажиллах боломжийг бидэнд олгодог байна.

Энд шөнийн амьдралтай хүний нэг өдрийн амьдралын талаар сонирхуулъя.
Бид ажил ажил гэсээр өөрийхөө доторлуу өнгийх цаг маш бага гаргадаг (ажил амьдарлаа бодож төлөвлөгөө гаргах, өөрийгөө яг юу болоод, хаана яваагаа мэдэх, бясалгал хийх, дотор хүнээ сонсох гэх зэрэг чухал зүйлд бид бараг цаг гаргаж чаддагүй), учир нь бид өглөө ажилдаа гараад л орой орж ирээд хоолоо идчээд ТВ үзэх эсвэл ажлаа үргэлжлүүлэн хийнэ, тэгээд шөнө ядарсан амьтан арай гэж орондоо ороод дэрэн дээр толгой тавиад нам… Өглөө сэрүүлэг дугармагц бас л нэг ядарсан хүн нүд аниатайгаар сэрүүлгээ 5, 10 минутаар хойшлуулсаар яг цаг нь тулангуут арай гэж босоод хам хум цайгаа ч уусан юмгүй, хувцаслаад яаруу сандруу гүйн гарна. (Өглөө тайван бус боссон учир түлхүүрээ хайж цагаа үрэх, зарим нэг бичиг баримаа орхих, яарсандаа таавчиктайгаа гүйн гарах тохиолдол ч гарч магад….) Ажлын цаг дөхсөн тул гарахад хүн бүр л taxi барихаар гар өргөн зогсоно. За тэгээд taxi олдохгүй бол чихэлдээнтэй автобусанд суугаад савлагдан явж явж сандарсан хүн ажилдаа орж ирнэ. Тэгээд ийм хам хум боссон өдөр ажил ч бас тийм сайхан үр дүнтэй өнгөрөхгүй бас л хам хум… Орой нь бөөн ядарсан хүн орж ирээл хоол хайж хөргөгч ухан оройтож хоолоо иднэ. Хоол идсэн учир нойр хүрэхгүй жаахан юм хийж сууя гээд хэдэн цаг суухад л аль хэдийн 12 өнгөрчихнө. Мөн түүнчлэн шөнө сууж сууж тамаа цайж хийсэн ажлаа өглөө сэрүүнд босоод харахаар үнэхээр хачин утгагүй зүйлс хийсэн байх нь элбэг, зүйрлэвэл дээр үед хүмүүс шөнөжин сууж бичсэн хайрын захиагаа өглөө босоод харахад үнэхээр инээдтэй юм болсон байдаг, тухайн үедээ хамаг сэтгэлээ гаргаж хийсэн ч өдөржин ажлаад ямар ч энерги сэтгэх чадваргүй болсон тархинаас үр дүн гарах нь бага, учир нь шөнө бидний оюун санаа, бие махбод амрахаар тохируулагдсан байдаг учир хүчлээд хийсэн ч үр дүн гардаггүй нь шөнийн тохиромжгүй цагтай шууд холбоотой.
Тэгээд унтахаар орондоо орно, оройтож хоол идсэн тул шөнө есөн шидийн юм зүүдэлж унтсан ч юм шиг унтаагүй ч юм шиг байтал гэнэт босох сэрүүлэг дугарна. Ингээд л нөгөө хам хум амьдрал ахин давтагдана. Зарим шоудсан үед бол өглөө босно гэдэг бүр тамын ажил болно. Өглөө тамын эхэлсэн учир тэр өдөр тэр чигтээ л там шиг өнгөрнө гэсэн үг. Ингээд л бидний амьдарлын нэг цагийг хэрхэн ашигласнаас 1 өдрийн амьдрал үүсч бий болно. 30 өдрийг хэрхэн өнгрөөснөөс 1 сарын амьдрал бий болно, харин 12 сарыг хэрхэн ашигласнаас бидний 1 жилийн амьдарлын үр дүн харагдана. Харин жилүүдийг хэрхэн өнгөрөөнө, насан туршийн маань амьдрал тийм л байна гэсэн үг. Тэгэхээр нэг өдрийг хэрхэн өнгөрөөхөөс 1 жилийн амьдрал амьдрал шалтгаална гэдэгтэй маргах хүн үгүй байх.
Харин нэг өдрийг хэрхэн үр бүтээлтэй эрч хүчтэй өнгөрөөх нь өглөө хэдээс босох вэ гэдэгтэй 100% холбоотой юм. Өглөө эрт босох буюу ӨГЛӨӨНИЙ ХҮН болохын давуу талыг энд дурдая.
-Өглөөний цэнгэг агаар танд эрч хүчийг бэлэглэнэ.
-Өглөө эрт босон ажлаа төлөвлөхөд танд хэн ч саад болохгүй. Ингэснээр энэ нь өдрийг үр дүнтэй өнгөрөөхийн эхлэл болж чадна.
-Шөнө хийх байсан ажлаа өглөө сэргэлэн хийвэл 2дахин хурдтай, мөн үр дүнтэй хийдэг болох нь судлаачидаар нотлогдсон байна.
-Аажуу тайван босч өглөөний дасгал хийгээд хувцас хунараа цэгцтэй өмсч өглөөний цайгаа тайван уугаад, өмнө нь байсан гардаг цагаасаа арай эрт гарвал замын бөглөрөлгүй, хүн багатай автобус эсвэл хүссэнээ такси бариад ажилдаа тайван очиж өглөөг эрч хүчтэй эхэлэнэ.
-Өглөөд 10мин бясалгал хийх нь тэр өдөртөө хүссэнээ биелүүлэхэд тань туслана.
-Өглөө эрт зурагт, утас, гэрийхэн гээд хэн ч танд саад болж чадахгүй.
-Эрүүл саруул урт удаан наслахад өглөөний амьдарлын хэмнэл туслана.
-Амжилтанд хүрсэн хүмүүсийн 90% нь өглөө эртлэн босч ажлаа төлөвлөн бусдаас илүү хурдтай, эрч хүчтэй амьдардаг хүмүүс байдаг.
– Өглөөд шинэ санаа төрөх магадлал их, тэр санаа нь хэрэгжих магагдлал бас их байдаг.
-Өглөө эрт босон ашигласан 1 цаг бүр өдрийн 3 цагтай тэнцдэг гэх зэрэг тоочоод баршгүй олон давуу тал байнаа. Ингэж их зүйл бичсэний шалтгаан нь хамтдаа ӨГЛӨӨНИЙ ХҮН БОЛЦГООЁ! гэсэн уриалга гаргахыг хүссэн юм.
Харин өглөө босч, орой унтах тохиромжтой цаг нь 23:00- 05:00 байх нь хамгийн тохиромжтой гэж номон дээр бичсэн байна.(Энэ нь олон хүний туршлагаар нотлогдсон) Ер нь тэгш цагаар унтах нь хүний бие физилогид тохиромжтой төдийгүй амарсан болдгийг тус номон дээр нотлон харуулсан байна, энэ нь юу вэ гэвэл 4, 6 эсвэл 8цаг унтвал та гүн сайн нойр авч чадна гэсэн үг юм. Өглөө 5цагт боссоноор та багаар бодоход 3цагийг өөртөө зориулах боломжтой болно.
Энэ 3-н цагт хийсэн зүйл нь танд 9 цагтай тэнцэхүйц үр дүнг авчирна. Амьдрал илүү утга учиртай болж та цаг хугацааг захирч чадна.
Гэхдээ саад бэрхшээл их тулгарна, тэр бүхнийг давж чадвал БЭРХШЭЭЛИЙН ЦААДАХ БЭЛГИЙГ ОЛЖ АВЧ ЧАДНА.
Би гэдэг хүн энэ бүхнийг ойлгоод, өглөөний хүн болох гэж хичээж одоогоор 14 хоног оролдоод болж чадаагүй л байна. 5д байтугай 6д босох нь их хэцүү юм, аргагүй дээ, олон жил шөнийн хүний хэмнэлээр амьдарсан болохоор… ГЭХДЭЭ ХИЧЭЭЛ ЗҮТГЭЛ ХЭНИЙГ Ч ГОМДООДОГГҮЙ….ХИЧЭЭНЭЭ! Номон дээр өглөөний хүн болоход 100өдрийн турш өөртэйгөө тэмцэснээр өглөөний хүн болох боломжтой гэсэн байгаа юм. Энэ сэдвийг уншаад надтай хамт ӨГЛӨӨНИЙ ХҮН БОЛЖ ӨӨДРӨГ ЭРЧ ХҮЧТЭЙ ХҮН БОЛОХЫГ ХҮССЭН ХҮН БАЙВАЛ ЭНЭ СЭДЭВТ НЭГДЭЖ САНАЛ БОДЛОО ХУВААЛЦАЖ, ХАМТ ЭРТ БОСООРОЙ.

Амьдрал чиний сэтгэлийн хэлээр ярьдаг

/Пауло Коэльо/

Нэг өглөө ажилдаа ирлээ. Хамт ажилладаг найз бүсгүйгээ хачин гэгэлгэн байгааг нь анзаарчихаад шалгааж гарлаа.

–       Чи нэг л юм хэлэх гээд байна даа?

–       Тийм ээ, харин хэлэх үү? байх уу?

–       Хэлчих л дээ, муу юм уу? сайн юм уу?

–       Аль нь ч байж мэднэ

Энэ үг бүр ч хорхой хөдөлгөнө. Өөрөө л мэд гэж тунирхсанаар би найзыгаа яллаа.

–       Би хүүхэдтэй болсон!

–       Айн? Нээрээ юу?

–       Битгий хүнд хэлээрэй

–       Хүнд хэлэх яах вэ, тэгээд үнэн юм уу?

Бөөн эргэлзээ дундаас баяр хөөр сугарч би найз бүсгүйгээ тэврээд авлаа. Анхны хүүхэд нь болохоор бүр ч их баяр төрөөд тэврээд л, хацар дээр нь үнссэн чинь Энхмаа бүр гайхсан харцаар харсан.

Амьдрал ийм л сайхан гэж дуу алдмаар. Шинэ хүн бүрэлдэж байна шүү дээ, бүр хайраас ургаж өндийх нь шүү дээ. Зүрх догдлохгүй байж чадна гэж үү? Ямар гоё юм бэ? Би найман жилийн өмнө ээж болж байсан. Тэр мэдрэмжийг дахин нэг мэдрэх гээд хүлээгээд байгаа болохоор ч тэр үү, найз бүсгүйгээ хөл хүндтэй болсныг дуулаад өөрөө болчихсон юм шиг л их баярласан.

Нэг өдөр найз бүсгүй минь жаахан урвайчихсан суугаа харагдлаа.  

–       Чи минь, яагаа вэ? Бие нь зүгээр үү?

–       Ойрд их сонин байна аа. Сэтгэл тогтохгүй эргэлзээд байна

–       Юунд эргэлзээд байгаа юм бэ?

–       Хүүхдээ гаргах цаг арай ч болоогүй юм болов уу ч гэж бодох шиг

–       Юу гэсэн үг вэ! Хүүхэд чинь сонсоод гомдчихно шүү

–       Мэдэхгүй байна аа, заримдаа ингэж янз бүрийн юм бодоод байх юм.

Би найзыгаа ойлгож байлаа. Бүхэл бүтэн дэлхий өөртөө бүрэлдүүлж яваа бүсгүй хүний сэтгэл зүрх дэндүү мэдрэмтгий гэдгийг би өөрөө сайн мэдэх юм чинь. Дэргэд нь байгаа эр хүний хайр, халамж, халуун дулаан үг маш их хэрэгтэй гэдгийг ч хэлүүлэлтгүй мэднээ.

Амьдралдаа сонсож явах юмсан гэж хүлээдэг сайхан үгнүүдээс хамгийн сайхан үг бол, БИД ХҮҮХЭДТЭЙ БОЛЖЭЭ! Энэ үгийг хэлэх, бас сонсох ямар сайхан гэж бодно оо!? Амьдрал үргэлжлэл болохоор БИД ХҮҮТЭЙ БОЛЖЭЭ, БИД ОХИНТОЙ БОЛЖЭЭ! гэдэг үг дэлхийн хаа нэгтээ цуурайтаж, хэлэх тоолонд хайр ундарч байгаа.

Тийм ээ! Хамгийн сайхан үгийг нэг нэгэндээ хэлж яваарай, хамгийн сайхан үгийг нэг нэгнээсээ сонсч амьдраарай хүмүүс ээ .