Category: human-development

Хүүхэд-гэр бүл

Шинэ зуунд эцэг эхчүүд үр хүүхдээ хэрхэн олох, тэрээр олсноо эхийн хэвлийд байхад хэрхэн анхны мэдлэг, харилцаанд төлөвшүүлэх, нэгээс арван найман насанд нь яаж зан байдлыг нь зөв төлөвшүүлэх талаар ахмад хосуудын өгч байгаа зөвлөгөө:   

 Зөвлөгөө №1 Хүүхэд бүр өөрийн хувьд өвөрмөц бөгөөд хүчирхэг ертөнц юм шүү…

            Хүүхэд бүр юугаар ч үнэлэх аргагүй, энэ хорвоод ганцхан хувь бүтээгдсэн давтагдашгүй гайхамшиг билээ. Хүүхэд болгон өөртөө асар их нөөц бололцоо агуулж байдаг бөгөөд аливааг хүсэх л юм бол хүсэлдээ заавал хүрч чадах хүчирхэг ертөнц юм. Харин эцэг эхчүүд бидний үүрэг нь хүүхдэд байгаа гайхамшиг бүрийг хөгжүүлэхэд нь туслах, түүнийг хүндлэх, дээд зэргээр тэвчээртэй хандах явдал байдаг.

            Бидний дадал зуршил, бүр хэлсэн үг, өгүүлбэр бүхэн бяцхан хүүхдүүдийн маань ухамсарт сийлэгдэж байдаг. Улмаар тэдний ирээдүйн амьдралд маш хүчтэй нөлөөлдөг байна.

            Хэрэв та бид хүүхдийнхээ ирээдүйн амьдралыг аз жаргалтай болгох, нэр алдартай хүн болгох, бизнесийн оргилд гаргах, саятан болгохыг хүсч байгаа бол хүүхдийн дэргэд ярих үг бүхнээ хоёр дахин анхааралтай цэгнэх хэрэг гарна.

            Өөрөөр хэлбэл ирээдүйд танайхныг авч явах тэр гайхамшигт хүний бий болгохын тулд одооноос та мэрийж, юуны өмнө хэлж ярьж байгаа бүхэндээ анхааралтай хандах ёстой боллоо.

            Таны бие өвдөж байсан ч хүүхдэд энэ тухай ёолж, ёхлон хэлэх хэрэггүй. Хүнд өвчин туссан ч үргэлж “би эдгэрч байна”, “өдөр бүр сайжирч байна” гэх мэтээр ярьж сурах хэрэгтэй. Энэ бүхэн нь хүүхдэд өөдрөг сэтгэл суулгах зорилготой ба ирээдүйн саятаны хамгийн гол зэвсэг нь өөдрөг сэтгэл юм.

“Амны билэгээс ашдын билэг” гэж монголчуудын ярьдаг нь юутай үнэн. Өөдрөг,эелдэг үг яриа сайн сайхан санаа бодлыг дагуулдаг. Харин ийм санаа бодол нь цэцэглэлт хөгжил, эд баялаг ба азыг дагуулдаг байна. Гэтэл бүтэлгүй муу үг яриа гутранги үзлийг дагуулдаг. Өөрөөр хэлбэл гутранги үгс нь хүүхдийг огт хөдлөх хүсэлгүй нэгэн болгодог аюултай.

            Та хүүхдээ өнөөдрөөс эхээд завшаан гарах бүрт далимдуулан магтаж сураарай. Байнга магтуулдаг хүүхэд өөрийгөө авъяаслаг, хүчирхэг, давтагдашгүй гэдэгт итгэж эхэлдэг. Энэ итгэл насан турш түүний зүрхэнд бадарч, өндөр оргилд хүргэх болно. Бидний тархи толгойд ээж аав нарын минь үг яриа, үзэл бодол нэвт суужээ бид яг л ээж аав нарынхаа хуулбар нь юм. Харин хүүхдээ муу хуулбар болгож хувиргахгүйн тулд та өөрийгөө эхлээд өөрчлөх ёстой болж байна. Бүдүүлэг үг хэл, хараалын үгс, бусдыг доромжлох, дайрч давшлах хэрэггүй. Учир нь энэ бүхэн танд болоод таны хүүхдийн ирээдүйд тун хортой. Ялангуяа та хүүхдийнхээ дэргэд ингэж авирлах хэрэггүй.

            Хэрэв та өөртөө хайртай л юм бол хэнтэй ч бүү хэрэлдэж маргалд. Гэтэл өөрийгөө хайрлах нь ирээдүйн саятны анхны алхам мөн билээ. Хүн бүр л сайхан гэр орон, сайн унаа унаш, сайхан хувцас хунар, хоол унд, амралтыг хүсдэг. Хэрэв та энэ бүхэнд өөрөө хүрч чадаагүй бол хүүхдээ хүргэх боломж байна. Хэрэв хүүхэд зөв хүмүүжээд энэ бүхэнд хүрч чадвал та настан болсон хойноо жаргаж суух болно.

            Энэ бүхэнд хүрэх анхны алхам нь үг ярианы жагсаалтаасаа бүдүүлэг хэллэгүүдийг бүрэн хасах явдал юм.

Л.Нарантуяа “Хүүхэд-гэр бүл” номоос

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг: Өүлэн Эхийн Оюуныг Бадраах төвөөс буюу 99088602, 70110600 утсаар авна уу.

   Хүний хөгжлийн тайлагдашгүй нууцыг өөртөө шингээсэн хүүхэд гэдэг аугаа ертөнцийн тухай ээж хүний хувьд  мэддэг зүйлээ  бусадтай хуваалцах завшаан олдлоо.

        Хүн төрөлхтөн мөнхийн амьдралыг зөвхөн үр хүүхэд төрүүлж өсгөснөөр эдэлдэг. Хорвоогийн гурван их буяны нэг нь хүүхэд төрүүлж өсгөх, хоёр дахь нь ном бүтээх, гурав дахь нь байгаль дэлхийгээ хайрлаж мод тарих явдал билээ.

      Хүний мөнхийн хүслийг гүйцэлдүүлэгч ирээдүй хойч үеийнхээ өмнө насанд хүрэгчид үүрд хоцрогдсоор ирсэн түүхтэй. Иймээс ч хүүхдээр хүн хийх мэргэжил хамгийн хүнд мэргэжилд тооцогдож, тэднийг хүмүүжүүлсэн  хүний хөлс төлөгддөггүй ажлыг НҮБ тооцож үнэлсэн байдаг. Дэлхийд жилд 22 их наяд ажил үйлчилгээ, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгддэгээс 11 их наяд үйлдвэрлэлийг эмэгтэй хүний, эх хүний хөлс нь төлөгдөөгүй ажил үйлчилгээ эзэлж байна гэжээ. Мэдээж үр хүүхэд төрүүлж, хүн хийх нь гайхалтай сайхан ажил үйлчилгээ билээ. Хүн үргэлж залуу чадалтай байх шигээр амьдарч байна. Тэд маш хурдан хөгширч үр хүүхэд, залуу үеээрээ тэтгүүлэх хэрэгцээ гарч ирдэг гэдгийг  ч үргэлж мартаж ирсэн түүхтэй. 

    Шинэ зуунд саятан хүүхэд төрүүлж, хүмүүжүүлэхэд саятан болсон хүний амьдралын зарчмаас суралцах шаардлага урган гарч ирнэ.

Эцэг эх өөрийн мэдэхгүй зүйлээр хүүхдээ хүмүүжүүлж чадахгүй. Иймээс чаддаг байж ирээдүй хойч үедээ оюуны хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд бид энэхүү товхимлыг гаргалаа. Уншсан бүхнээ бүтээлчээр амьдралдаа хийж, туршаад өөрсдийн гэр бүлийн  мэдлэг болгоорой.

     Хамт олноороо, найз нөхдөөрөө гэр бүлийн хүрээнд шинэ зууны хүүхэд хөгжил мэдээллийг авах бүрэн бололцоо нээгдсэн тул хүндэт эцэг эхчүүд  манайд захиалга өгч хүүхдээ болоод гэр бүлийн гишүүдээ шинэ зууны саятан аав, ээжийн мэдлэгтэй болгоорой. 

 

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг: Өүлэн Эхийн Оюуныг Бадраах төвөөс буюу 99088602, 70110600 утсаар авна уу. 

 

Онц сонирхолтойгоор суралцах явцад минь тохиолдсон бас нэг үйл явдал бол эрүүл хоёр зээ, нэг ачтай болсон минь юм.

Охин, бэр хоёр минь жирэмсэн байхдаа болон төрсний дараа хэрхэн хооллосон нь өвөг дээдсийн эрдмийн захаас дуулж мэдсэнээ хэрэгжүүлсэн хичээл байсан.

Одоо цагийн эрүүл биш эмэгтэйчүүд жам ёсны хэвийн тээлт, төрөлт, эрүүл хүүхэд гэдгийг мэдэхгүй учир бие давхар болсноо мэдсэн цагаас эхлэн айдас түгшүүрт автан, тэртэй тэргүй тааруухан эрүүл мэндээ улам дордуулж, арай гэж хоёр яс салаад, өвчтэй хүүхэд өсгөхийн зовлонд унадаг тул “дахиж л хүүхэд гаргахгүй” гэсэн тангараг тавих дөхдөг.

Цаг нь ийм болчихсон юм, яах ч аргагүй гэж бодох хэрэггүй юм байна.

Том охин минь 2005 онд анхны хүүхдээ огт ядралгүй төрүүлж, амархан тэнхэрсэн. 2007 онд охин минь ажлаа ядрахгүй хийсээр яваад нэг ч өдөр амарч амжилгүй хоёрдахь охиноо төрүүлж, мөн л өмнөх шигээ маш хурдан тэнхрээд 41 хоноод ажилдаа орсон. 2008 онд бэр минь ч гэсэн бас ажлаа хийсээр байгаад л амаржсан, мөн л хурдан тэнхэрсэн.

Эрүүл төрсөн манай 2 зээ охид, ач хүү маань ямар ч түвэггүйгээр өсөн торниж байгааг, эхчүүдийн нь бие галбир, зүс царай өөрчлөгдөхгүй, сүү сайтай, хөнгөхөн байхыг харж байгаа учир арваад хүүхэд төрүүлж өсгөхдөө түүртэж зовсон шинжгүй жавхаатай сайхнаараа байдаг байсан бидний эмээ нарын нууц нь тэд эрүүл байсанд нь, эрүүл байсан нь амьдралын зөв дадалд нь байжээ гэдгийг бодитойгоор ойлгож, хүлээн зөвшөөрөх жишээтэй.

Тарган хонины махаар хар шөл уухгүйгээр тэнхрэх боломжгүй байсан бол охин, бэр хоёр минь тэнхрэхгүй л байх байсан. Ямааны эрээн булчинг 3 удаа угааж чанаад эхний шөлийг асгаж, дахин буцалгасан шөл 4-5 өдөр л уулгадаг байсан гэж ярих наяас дээш насны буурлууд одоо ч Монголд бий. Баруун аймгийнхан бол адууны эрээн булчингийн шөл гэж ярина шүү. Сургалтаар орон нутагт ажиллахдаа настан буурлуудтай уулзаж, судалгаа хийдэг бөгөөд маш сонирхолтой материал цугларч байгаа.

Эдний үг үнэн гэдгийг амьдрал дээр харлаа.

Ер нь сайн бодож үзвэл бид хэн болоод өвөг дээдсийнхээ үнэлж баршгүй өв соёл, эрдэм ухааныг шүүмжилж, үгүйсгэх эрхтэй юм бэ гэсэн асуулт аяндаа гарч ирж байна. Тэднийг юм мэдэхгүй харанхуй бүдүүлэг гэх мэтээр хэлэх ямар үндэслэлийг хаанаасаа гаргаж ирдэг хэрэг вэ?

Олон зуун жилийн турш өдөр тутам зөв амьдарсан дадал зуршил, ийм амьдралын ном ёсны үр дүн болох сайн эрүүл мэнд, энэ хоёрын холбоог олж харж байсан гярхай ажиглалт, ертөнцийн жамыг таньсан гүн ухаан, үр ачдаа өртөөлөн дамжуулсан үнэт зүйлийг уландаа гишгэж, зөвөөс татгалзаж, бурууг зөв хэмээх болсон төөрөгдөлдөө өөрөө үнэнч байхаас гадна тийм байхыг бусдад тулган шаарддаг эмгэнэлт байдлаасаа салахад илүүдэхгүй юм байна.

Амаржсан эхэд давстай, хийцтэй өтгөн цай уулгадаггүй байсан гэж цайны жинхэнэ мастерууд болох баруун аймгийн настайчуул хэлдэг. Зүүн аймгийнхан ч ялгаагүй, шингэхэн хар цай уулгадаг байсан гэдэг. Сүүтэй цайнд дуртай монголчууд эрт цагт яагаад дөнгөж төрөөд байгаа эхэд шингэн хар цайг давсгүй уулгадаг байсан юм бол? Хэрэв тэртээ дээр үед амьдарч байсан монголчуудаас одоо босгож ирээд ингэж асуувал шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбар хэлж чадахгүй л болов уу. Харин “тийм ёстой юмаа хүү минь” л гэх биз.

“Шал тэнэг юм” гэлгүйгээр зүгээр л нялх биетэй эхэд угааж угаачихсан эрээн булчингийн шөл хэдхэн өдөр уулгаж, давсгүй, шингэн хар цай өгөөд, үстэй гүзээгээр шар будаатай шөл чанаж идүүлээд, эрхбиш орчин үе юм байна хөх тарианы хар талх, овёсны нэвс Геркулес, хөц будаа, шинэхэн ээдэм, хоормог, хушга мэтийн самар, навч ногоо, жимсээр тэжээгээд үзэх л хэрэгтэй юмсанж.

“Тэр эрдэмтэн энээ тэрээ нь дуртай юм бол хулгана зурам дээр, чаддаг юм бол өөрийнхөө охин дээрээ л туршдаг юм байгаа биз, манайх яалаа гэж охиноо /бэрээ/ тэгж зовоохов , социализмын үеэс хонь төхөөрч, хар шөл ууж, шар будаа хийцэлсэн цайгаа ууж л арай гэж тэнхэрдэг байсан, хүн төрүүлнэ гэдэг амар ажил юмуу” гэх хүн одоо цагт захаас аван тааралдана даа.

Эрүүл ач, зээ нарыг төрүүлж өгсөн бэр, охиноо хооллуулсан тухай өөрийн мэдэж байгаа баримтыг бодит жишээ, нотолгоо болгон  миний бичсэний санааг Та ойлгосон байлгүй.

Эхний гол санаа нь – хүлээн зөвшөөрч чадаж байгаа, чадахгүй байгаа сонголтын олон хувилбаруудыг тал бүрээс нь тунгаан бодоод, ганцхан хүний нэгхэн удаагийн туршилтаас бусдыг нь үр дүн гартал ном ёсоор нь даган дуурайсны дараа л дүгнэлт хийж, буруу зөвөө мэдэх нь ашигтай юмаа гэж.

Хоёрдахь чухал санаа нь – амьдралаар нэгэнт нотлогдсон үнэнийг үгүйсгэж болох боловч түүнтэй тэрсэлдсэний горыг тойрч бултах юмуу, бусдад ацаглах боломж даанч байдаггүйг бидний өнөөдрийн бодит амьдралын дэндүү бодитой байдал хэлээд байгааг хүлээн зөвшөөрвөл дээргүй юу гэж.

Санаанд багтахгүй гэж бид их ярьдаг. Яаж тийм байхав дээ ч гэх шиг. Хэмжээтэй юмны зах хязгаарт хүрчихсэн хүн мэтээр л өөрийгөө төсөөлдөг юмуу даа. Санаа гэдэг саваа юу ч багтах зайгүй болгочихдог юм биш үү? Болчихдог гээгүй, болгочихдог. Энэ их учиртай! Хамаг учир энд л байдгийг мөн ч олон хүн янз бүрээр бусдадаа хэлсээр ирснийг үе үедээ тун ч цөөхөн хүн ухаардаг бололтой.

 Жирэмсний хордлого, хаван, даралт, хүндрэлтэй төрөлт, тархины даралттай, диатезтэй, түнхний мултралттай хүүхэд, угж, нойргүй шөнүүд, гадаад, дотоодын  эмнэлэгт хүүхдийнхээ сахиур, …

Иймэрхүү зовлонгүйгээр бүл нэмж, олон хүүхэдтэй аз жаргалтай айл байх боломжтой юм байна гэдгийг болж өнгөрсөн үйл явдлаас ухаарч байгаа түүхээсээ сонирхуулахад нэг иймэрхүү.

Бидний өвөг дээдсийн соёл зөвхөн жирэмсэн, хөхүүл эхийн хооллолт биш гэдэг нь ойлгомжтой. Жилийн дөрвөн улиралдаа зохицож, бага иддэг, дангаар хооллодог /олон юм нэг дор иддэггүй/, насны онцлогийг харгалздаг гэх мэт дадал зуршил нь асар их соёлын үзүүлэлт байсан учир монголчуудын үндэсний хоол гээд бусдад гайхуулах хольц найрлага бодож олоогүй юм байна. Хооллох ажлыг үзэх, үнэрлэх, амтлах урлаг болголгүйгээр олон зуун жил ном ёсоор нь хийж явна гэдэг шуналт хүсэлд автахгүй ямар өндөр дархлаатай, сэтгэлийн ямар гүнзгий боловсролтой байсныг гэрчилнэ.

Б.Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл” номоос

 

Та бид хоёрын энэ учрал санамсаргүй тохиолдол биш ээ. Та их буян хураасан хүн учир олон түвшинт энэ Сансар Орчлонгийн ийм мэт сайн мэдээллүүд оршдог түвшинд дээшлэн хүрсэн болохоор аз жаргалын түлхүүрүүд дараа дараагаар Танд олддогийн бас нэгийг атгах учрал чөлөө бүрдсэн юм байна.

Эрхэм хүмүүн Та миний сайхан шавь нарын нэг, эсвэл манай “Соёолж” зохимжит хоолны газарт үйлчлүүлэгч, эсвэл миний “Идэхийн тулд амьдрах уу? Амьдрахын тулд идэх үү?” ном уншсан хүн, эсвэл гурвууланг хамтруулсан нэгэн, эсвэл анх удаа уулзаж байгаа шинэ танил байгаа.

Хэрэв Та миний курсэд сууж байсан бол бие болон сэтгэл эрүүл болохын баярыг үзэж яваа, үйлс ажил нь өөдрөг, амьдралын утга учрыг гайгүй сайн ухаарч, өнгөрсөн болон ирээдүй цагт биш яг одоо цагтаа аз жаргалтай амьдарч яваа гэдэгт бат итгэлтэй байна.

Биедээ зохимжтой хооллогч танил минь бол энэ номыг уншаад өөртөө улам итгэлтэй болох төдийгүй ойр дотнынхон чинь энэ чухал асуудлын  ач холбогдлыг яагаад бүгд сайн ойлгохгүй байгаагийн шалтгааныг олж харах тул тэдэнд туслахад чинь дөхөм болно.

Харин танилцаж амжаагүй эрхэм Та зохимжтой хооллогч биш  бөгөөд энэ асуудлыг сонирхдог бол тухайн сэдвийг арай өөр өнцгөөс харж, буруу дадал зуршлаасаа бүрмөсөн салахад чухам юу дутаад байсныг ойлгох буйзаа. Тантай “Соёолж” хоолны газарт эсвэл манай курсэд биеэр уулзан танилцахын ерөөл тавья.

Б.Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл” номоос

Санаснаараа амьдарсан гэх 40 гаруй насны нэгэн эр элэгний цирроз оноштойгоор эмнэлгээр нилээн яваад олигтой үр дүн гарахгүй болохоор нь лам, хар гээд өөр арга бэдрээд явж байхад нь нэг танил нь “хоолоор эдгэдэг гэсэн” гэж гэнэ. Танил нь миний бичсэн “Идэхийн тулд амьдрах уу, амьдрахын тулд идэх үү” номыг уншсан байж. Би ээжийн минь элэгний цирроз эдгэсэнийг номондоо жишээ татсан юм. Тэр хэсгийг уншаад, надтай уулзсан. Ажлын төлөө зүтгэж,  архийг ч чамгүй ууж явсан жолооч гэж өөрийгөө танилцуулаад, ээж чинь идэхэд циррозыг нь эдгээсэн хоолоо хэлээд өгөөч, идээд өгье гэсэн юм. Зөвлөгөө гэснээс хичээлд суух нь дээр гэхэд минь элдэв юм ярилгүй сууж л орхисон. Нилээн алиа марзан нөхөр л дөө. Курсийн дараа байнга холбоотой байсан бөгөөд нэг удаа надад

-Багшаа, би гэдэг хүн ходоодондоо долигонох гэж жигтэйхэн болоод байна. Жишээ нь, өглөөгүүр гэхэд л ”Та сайхан амрав уу? Миний унтаж байх хооронд шинэ өдрийн ажилдаа бэлдэж амжив уу даа? Хоёулаа одоо ажлаа эхлэх үү? Би овёсны нэвс дэвтээчихээд Тань руу илгээх гээд л сууж байна. Ээ дээ Та минь хичээж л үзээрэй. Өнөөдөр миний амжуулах ажил хачин их шүү” гэх мэтээр ая тал засаад л намирч өгдөг болсон шүү дээ. Өдөртөө ч бас адилхан. Тайлан тавьж, зөвшөөрөл аваад л.

            Хоолны дараа биеэ сонсож,үг хэлийг нь ойлгодог болох шинж байна.

Хоносон хоол халааж идэхээ бүр больсон.

Хааяа ч бас ходоодноосоо банга хүртэх л юмаа. Гэхдээ алдаагаа дор нь засаж байгаа.

Ном сонссоны ачаар элгээ энхрийлж, бөөрнөөсөө айж, зүрхээ хүндэлдэг болдог юм байна! Энэ хэдийг зарж амьдарч байгаагаа одоо л нэг ухаарахтай болж байна. Оройтох шахсан ч, огт мэдэхгүй өнгөрснөөс хол дээр гэж бодож баярлаж байгаа.

Бие хөнгөрөөд сайхан байнаа! Ходоод, цөс өвдөхөө больсон. Би мөн ч их дээрэлхэж байж дээ, эднийгээ. Эзэн маань овоо шүү гэж эрхтнүүд минь боддог болсон шигээ гэж билээ.

            Нэг жил гаруй болоход ном ёсоор түүний элэгний цирроз эдгэсэн.

-Тослоогүй бахиалын түрий шиг болсон байсан нүүрний минь арьс тос даасан хурууд шиг бор болж байна шүү. Угаасаа би цагаан байгаагүй л дээ. Баазынхан маань намайг “гүргэр хар” гэдэг байснаа сүүлдээ “хар хөх болоод байна, бие чинь хэцүүдэж байгаа юм биш үү “ гэх болсон юм. Царай хүртэл өнгө орж залуужаад ч байх шиг гэх мэтээр ярина. Түүний багын найз нь бас цирроз болсон байж. Тэр нь чи яагаад байна вэ, аргаа хэлээч гэхээр нь хоол, унд гээд эхлэхээр нь үнэхээр эгдүүцэж, битгий марзагнаад бай гээд авч хэлэлцэхгүй юм гэж бас гомдоллоно.

Нэг удаа ирэхдээ,

-Багшаа, би найздаа яаж тус болох вэ? Мангар амьтан чинь надад гомдоод байна. Өчигдөр орой манайд авгайгаа дагуулчихсан, нэг шил юм барьчихсан ирээд, “миний найз элгээ юугаар яаж эдгээснээ яг үнэнээр нь хэлээд өгчих дөө. Яагаад нуугаад байгаа юм бэ? Чамд би үнэхээр гомдож байна. Бид хоёр хар багаасаа. . .” гээд хоолой зангируулан дурсамж яриад, “би чамаас гуйж байна, би ч гэсэн эдгэрмээр байна шүү дээ” гээд уйлав. Үнэн юмыг хүлээж авдаггүй хүнд яаж ойлгуулъя даа гэж бодож эхэлж байсан чинь өнөөх маань нулимсаа арчсанаа

-Миний өвгөн харин хоолоор эдгэсэн гэж л бүү хэлээрэй дээ гэдэг байгаа. Ийм хүнийг би яах вэ гэж асуусан.

-Ойлгох цаг нь ирэхэд ойлгоно биз дээ. Чи улам сайн жишээ болоод л, олон юм ярихгүй байж байвал тус нь тэр болно гэхээс өөр хариулт надад байгаагүй. Үнэн нь тийм учраас.

Сүүлд нэг ирэхэд нь найзыг нь асуухад минь

-Тэр дажгүй ээ. Би нэг удаа бас уйлж байгаад загначихсан. Юм ойлгохгүй бол үхэхгүй юу. Чиний амьд явах чамд л хэрэгтэй биш юм уу? Элэг юу хийдгийг, архи, мах яадгийг мэдэхгүй л амьдарсан биз дээ бид хоёр! Намайг хараад үнэмшихгүй бол боль. Сэтгэл чинь мэднэ биз. Дагавал зол чинь, эс гэвэл хохь чинь гээд орхичихсон. Манайд ирэхэд нь өөрсдийнхөө л иддэг юм өмнө нь тавиад, өөрсдөө таашаалтайгаар идэлцээд, эмнэлэгт хэвтэхэд нь идэх дуртайг нь биш, хэрэгтэйг нь аваачиж өгөөд байсан. Ном унш гэхээс өөр юм яриагүй. Нөхрийн хандлага овоо наашилж, бие нь ч засарч байгаа гэж байсан.

            Би өдөр бүр иймэрхүү түүхийн гэрч болж байдаг бөгөөд өөрийгөө таних замд миний дамжсан шат гишгүүрээр бусад хүмүүс явахдаа бидний өмнө замнаж эрүүл мэнд, аз жаргал хэмээх гэрэлт оргил өөд хөтөлсөн багш нарын сургаалыг өөр өөрийн дадлагаар баталж байгааг хардаг.

            Аливаа зүйлийг биеэр, бодитоор хийж үзсэн хүн жижиг сажиг, аар саар гэмээр боловч тэдгээрийг мэдээгүй бол ажил бүтдэггүй олон нууцыг өөртөө илрүүлдэг. Олон дахин хийх тутам их зүйлийн учир олддог. Гэхдээ тэр жижиг сажиг зүйлд төдийлөн ач холбогдол өгдөггүй бөгөөд хүнд ч хэлэх нь ховор тул орхигдох нь элбэг. Тиймээс дараагийн хүн тэр бүгдийн учрыг цаг алдан байж алдаан дээрээсээ ойлгох хэрэг гардаг. Юманд тууштай нь шүү дээ. Харин туушгүй нь, эсвэл юу ч хийдэггүй учир алдаа гаргадаггүй нь тэр нууцыг олж мэдэхгүй. Тиймээс шатаар дээш өгсөж чадахгүй нэг л гишгүүр дээрээ.

Уншсан хэн нэгэн цагаа хэмнэж, хурдан урагшлуужин гэсэндээ бусдын туршлагаар давхар нотлогддог өөрийн туршлагаас тун чухал тийм жижиг сажгийг том хэсэгтэй нь нэгтгэн, өөрийн хэмжээнд дүгнэлт хийхийг оролдсоноор энэ ном бүтсэн.

Хоолоо хохирохгүйгээр иднэ гэдэг өөрийгөө таньсан хүний ажил юм байна. Тиймээс энэ ном зөвхөн хоолны л тухай биш бөгөөд аз жаргалтай амьдрах аргын тухай ном.

Хоол идэх нь олон хүний боддог шиг амьдралын сүрхий чухал зорилго биш. Машинд бензин хийдэгтэй л адилхан өдөр тутмын урсгал ажил. Зарим хүний хувьд энэ нь идэхийн тулд амьдрах уу, амьдрахын тулд идэх үү гэсэн гүн ухааны асуудал болон шаналгадаг шүү.

Өөрийгөө таньж, амьдралын утга учрыг ухаарахад хооллолтыг дадлага хийх нэг арга, жишээ, дасгал болгох нь их үр дүнтэй юм. Хамгийн чухал нөгөө нэг арга нь амьсгал. Үүнийг бясалгагчид сайн мэднэ. Амьсгалын зэрэгцээ идэх үйлийг ашиглан, түүгээр дамжуулан биеэ ажиглаж, бас бясалгаж, өөрийгөө таних боломжтой юм байна.

Амьд байхад амьсгал зогсохгүй нь үнэн ч гэсэн түүнийг ажиглах дасгалаа тэр бүр хийхгүй явдал байдгийг бясалгагч хэлнэ дээ.

Харин баярлууштай нь залхуураад ч юмуу, мартаад идэх дасгалаа хийсэнгүй гэх боломжгүй учир дадлага тасалдахгүй, дасгалаа хийчихсэн юм чинь зөв, буруугийн аль нэг үр дүн зайлах аргагүй гараад л ирнэ. Гарчихсан байгаа хариуг ажиглах юу нь хэцүү байхав?

Аливаа юманд иж бүрнээр зөв утгаар нь хандаж байж л жинхэнэ сайн үр дүнг үзнэ.

Б.Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл” номоос

Учрыг нь олж, хужрыг нь тунгаах гэсэн үг гүн утгатай. Зав гаргаж эргэцүүлэн бодмоор юм амьдралд олон байх юм.

Хамтдаа эргэцүүлэн бодъё.

Хамгийн чухал нь ийнхүү бодохдоо өөрийгөө элдвээр гоёлгүйгээр хөндлөнгөөс харж байгаагаар төсөөлж, энэ номоор хэлж байгаа гол санаануудыг зөвхөн өөрийнхөө байдалтай харьцуулан эргэцүүлэхийг хичээгээрэй. Энэ ном өөрийгөө үнэн байгаагаар нь дотортой, гадартай нь, нарийнтай бүдүүнтэй нь танихыг хичээж байгаа хүнд зориулагдсан гэдгийг онцлон хэлье. /Дотор, нарийн гэдэг нь сэтгэл, гадар, бүдүүн нь бие/

 Харин өөрийгөө танихыг орхигдуулж, бусдыг өөрийн санаанд тааруулан, засаж хүмүүжүүлэх эрх болон үүргийг өөртөө ногдуулсан хүнд бол ойлгомжгүй санагдана. Цаг нь ирэхэд ойлгогдох тул уншихаа больж, цагаа үрэлгүй хойш нь тавих нь дээр. 

Алдартай сэтгэл судлаач Норман Пил “Та бол өөрийнхөө тухай таны бодож байгаа тэр хүн биш, харин бодож байгаа хүн юм” гэж хэлсэн байна. Хүсдэг юм, байгаа юм хоёр өөр байж болно гэсэн утга.

Хэн ч хэзээ ч өөрийгөө муу гэж боддоггүй. Бодож болохгүй. Би муу амьтан гэж хэлж байхдаа ч дотроо тэр бодолтойгоо эвлэрдэггүй, өөрийгөө эсэргүүцэж л байдаг. Тийм биш гэж хэлээсэй гэсэн хүлээлттэй, тунирхсан л үг шүү дээ! Муу байхгүйг хичээдэг учраас тэр. Гэтэл үнэнийг яг байгаагаар нь хүлээн зөвшөөрч чадвал хичнээн өрөвдөлтэй, сул дорой амьтан байдаг гээч?! /Төгс гэгээрч амжаагүй байгаа бол шүү/ Өөр хүнд хэлээд хэрэггүй.

 Би л лав тийм биш, энэ номыг бичсэн хүн л тийм юм байна гэсэн бодол таныг эргэцүүлэн бодохоос өмнө гялс орж ирж байна уу? Тэгдэг л юм даа. Орж ирж л байг! Танд ажил байна гэдгийг нотолж байгаа хэрэг.

Юуны тухай ном бэ?

Энэ номноос шүүж авснаа ашиглаж, дадлага хийх явцдаа үе үе өөрийгөө тийнхүү ажигласаар байгаарай. Ажиглалтын объект буюу жинхэнэ Та ямар хурдан сайжирч байгааг түвэггүй харах болно. Сайжирна гэдэг нь Та тэнцвэрээ хадгалж чаддаг болж, ухаанаар хичээхгүйгээр сэтгэлээр тэгш оршихуйд байх дадал тогтохыг хэлнэ.

Амьдралын дадал гэж юув, тэр нь тогтоно гэж юуг хэлэхэв, тогтохоор юу болдог вэ, яагаад тогтож өгдөггүй вэ гэх мэт асуултад гаднаас нь биш дотроос нь хариулахыг хичээлээ. Дотор нь орж үзсэн нь сайн хэрэг.

Дадал гэдгийг зүйрлэж хэлбэл, дугуй унаж сурч байхдаа хүн онхолдохгүйг л хичээдэг учир замын бартаа яамай бөгөөд харсаар яваад, зайлж чадалгүй шон мөргөх нь энүүхэнд. Харин сайн сурсан хойноо бол тусгайлан хичээж бодохгүйгээр давхидаг. Энэ нь олон удаа дадлага хийж, унаж боссоны хүчинд л яавал унахгүй байдаг вэ гэдгийг мэдсэн учраас тэр л байдалд байнга байхад дадсаны ач. Энэ дадлынхаа хүчинд бараг л автоматаар дугуйгаа жолоодож байна гэсэн үг. Дугуй унаад явж байхдаа одоо тэр булчингаа чангалж, энийг татаад, тэрийг түлхээд гэлгүй, өөр зүйлд зориод явдаг болно.

 Бүх юм хоёр талтай. Тэр хоёрын тэнцвэрийг барьж, хадгалахыг алтан дундаж гэж хэлдэг нь маш их учиртай юм байна. Та бодол доторх хүнээ хоёр туйлын нэгэн дээр л байлгаж, амьдрал дээр түүн шигээ байхыг хичээснээс ямар их зүдэрч байснаа харна.  Бодож байгаа хүн зөв байраа олоход бодол доторх тэр хүний маань ч байр зөв болно.

Ийм төлөвийг олоход аз жаргалыг байнга мэдрэх болно.

Миний лекцэнд суусан, телевиз, радиогийн шууд нэвтрүүлэгт оролцож байхад минь утсаар холбогдсон зарим хүн

-Та тийм өвчинд ийм юм иддэг, жингээ барихын тулд тийм юм бүү ид гээд тэр эрүүл хоолоо тодорхой яриач. Хаяж ч болохгүй, авч ч болохгүй, толгой эргүүлсэн бөөрөнхий юм тойруулаад л байх юм. Асуудал руугаа орооч гэж бачимддаг. Нэг үзэгчид

-Анхаарах ёстой хамгийн чухал зүйлийн тухай та сонсож байна. Үүнийг гүйцээгээд ойлговол зөвлөгөө хэрэггүй болдог. Яг одоо ойлгомжгүй байгаа бол цаг нь ирэхээр ойлгогдоно. Заавал үзэх албагүй шүү дээ, сувгаа сольчихгүй юу дээ гээд хариулчихсан чинь бас нэг ууртай үзэгч холбогдоод,

-Яасан их хүн басамжилж, доош нь хийдэг хүн бэ, хэн ч ойлгохгүй юм ярихаа боль, яах гэж ийм юмнуудыг нэвтрүүлэгтээ оруулдаг байнаа, сайн эмч, эрдэмтэн мундсан биш гэх мэт юм хэлж билээ. Тэднийг буруутгах аргагүй. Би ойлгож, хайрладаг юм.

Эрүүл мэнд зохимжтой хооллолтын асуудал чухал гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, энэ тухай бусдад хэрэгтэй юм ихийг хийх гэж оролддог учир надтай хамтарч ажилладаг сонин, сэтгүүл, радио, телевизийнхэн, эмч, багш, улс төрчид, нийгмийн ажилтнууд “Сэрэлт” киноны Бумаа биеэ өвдөнгүүт орос эмчдээ биш ах ламдаа үзүүлэх гээд хадаг өвөртлөөд явж байдаг шиг л яг хооллохдоо тулахаар нөгөө буруу хоолоо л иддэг юм билээ. Тэр олон хамтрагч дотор ам, ажил нь зөрдөггүй гуравхан/!/ хүн байгааг би мэднэ.

Бусад нь нэвтрүүлэг, уулзалт, лекцийн дараа хооллох цаг болсон байвал

-За, салаттай хуушуурт хэн гүйхэв гэх буюу сайхан хоолтой ресторан юу билээ, багшаа бидэнтэй хамт хоолонд орооч, нэг удаа дажгүй дээ, яриа амьдрал хоёр өөр шүү дээ гээд инээлдээд л алга болдог.

Мэдээгүйн улмаас дургүй хүн ойлгомжтой. Харин зөв сайных нь тухай олж мэдээд бусдад бас дамжуулдаг атлаа өөрөө/!/ түүндээ дурлахгүй ийм байдлын шалтгааны талаар ярихад ойлгохгүй байдаг нь бас шалтгаантай. Энэ тухай номыг Та барьж байна.

Алгебр гэдэг хичээл үздэг ахлах ангийн сурагчид амархан байдаг бодлого нэгдүгээр ангийн шинэ сурагчид дийлдэшгүй, нэгдүгээр ангийн бодлогыг тоолж сураагүй балчир бодож чадахгүй.

Ахынхаа алгебрийн номыг нэгдүгээр ангийн дүү нь үзээд сууж байхад нь “миний дүү цаг нь болохоор боддог болно” гэж хэлэхэд дүүгээ басамжилсан болохгүй биз дээ? Алгебрийн бодлого боддог болохын тулд мэдвэл зохих олон арга, томъёо, дасгал тэр хоёр сурагчийн мэдлэгийн хоорондох зайнд байгаа нь үнэн юм чинь.

Ах нь тайлбарлавал дүү нь “шуудхан хэлээч, юу гээд ойлгогдохгүй юм яриад бөөрөнхийлөөд байгаа юм бэ” гэхгүйгээр сайн сурч, анги дэвшсээр том болоод ахынхаа чадаж байгаа бодлогыг адилхан боддог болно гэдэг биш үү?

Эсвэл нэг жилд хоёр гурван ангийн хөтөлбөр хурдавчлан үзээд насаар дүү ч мэдлэгээр адил болж болдгийг бид мэднэ.

Амьдралын явдал ч үүнтэй төстэй.

Одоо хоёулаа эхнээсээ сайтар ойлголцчихъё.

Та хоолны жор, орц, тодорхой мэргэн зөвлөгөөг энэ номоос уншихгүй шүү!

“Бага ангийн хүүхдэд” бол учир нь олдохгүй “бөөрөнхий” санагдах нь гарцаагүй ч, “дунд ангийн сурагчид” маш сонирхолтой, “загатнасан газар маажсан шиг” гэж зүйрлэн хэлмээр, онгойж өгөхгүй байгаа цоожны түлхүүрийг олсонтой адил санагдах ном учраас уншсан хүн наанадаж л өөрийгөө ямар ангийн сурагч гэдгээ мэдэж авах сайн талтай гэдгийг урьдчилан хэлье. Сэтгэл санаагаа бэлдээрэй.

Б.Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл” номоос

 

Эрхэм Та амар байна уу? Номынхоо хуудаснаа Тантай уулзаж байгаадаа баяртай байна.

Ном уншдаггүй хүн, эсвэл сэтгэл мэтийг ойшоодоггүй хүн энэ номыг уншихгүй.

Танд олон зүйл ойлгомжтой байдаг, эсвэл ойлгомжтой болоход ойрхон байгаа учир энэ номыг уншихаар барьж авчээ.

Мэддэг зүйлээ ажил болгох гэж хичээдэг ч олигтой үр дүн нь гарч өгөхгүй “хий эргээд” байдаг бол энэ номыг уншаад Та зөв замаараа урагшлахад тань саадгүй болно.

Хамгийн том олз нь өөрийгөө танихын чухлыг ухаарч амжаагүй яваа дотно хүндээ ямар аргаар нөлөөлөхөө мэддэг болно.

Бадамжавын Болдсайхан, Р.Амарбаясгалан нарын “Системийн ерөнхий онол” номонд  “Эмнэлгийн үндсэн зорилго бол хүний амьдралын чанарыг сайжруулах явдал юм. Энэ ойлголт бол зөвхөн өвчтний өвдөлт намдаах, зовлонг арилгах төдий биш орчин үеийн хэмнэлд тохируулан, бусад эрүүл хүний амьдралын түвшнээс ялгарахгүйгээр уг хүний амьдралыг бүрэн эрүүлжүүлэх явдал юм.

Мэдээжээр бид амьдралын идэвхитэй хэмнэлд оруулахын тулд өвчтний өөрчлөгдсөн эрхтнийг бүрэн сэргээх ёстой.

Бид өөрсдийгөө хуурах хэрэггүй юм. Ер нь өнөөдрийн эмнэлэг юу хийж чадаж байна? Дотор эрхтнүүдээс өөрчлөлт орсон эрхтнийг авч хаяж байна. Нэг хүнээс эрхтэн авч нөгөө хүнд суулгаж өгч байна. Аль ч тохиолдолд нь ямар нэг хэлбэрээр уг өвчтөн тахир дутуу согогтой үлдэж байгаа юм. Мөн өөрт хэрэгтэй эрхтнээ авахын тулд хэн нэгэн хүн үхэхийг хүлээн суух болжээ. Гэсэн ч энэ мэс заслын дараа ч уг өвчтөн мөн л тахир дутуу согогтой үлдэнэ.

Бусад салбарт ч гэсэн өөрсдийн хэмжээнд хүрч байна уу? КТ, МРТ, УЗИ, ЭХО, радиоизотопын аргууд, бактерийн эсрэг эмчилгээ, үр дүнтэй шинэ эмнүүд, өөр олон шинэ аргуудыг бид мэдэх боловч эдгээр нь бүгд л анагаах ухааны бус инженерийн болон бусад технологийн ололтууд юмаа.

…Эдгээр өвчтнүүд урт хугацааны туршид тухайн эмчилгээнд хамрагдаж байсныг тэмдэглэх нь зүйтэй.

…Эрхтний эмгэгийг бус, харин системийн эмгэгийг шинжлэх шаардлагатай. Организм – энэ нь зорилготой, маш нарийн баланс бүхий систем бөгөөд балансын алдагдал нь эмгэг болж байна.

…Амьд организм бол эрхтний цуглуулга биш. Амьд организм нь систем мөн. Эрхтэн өвчилж байгаа биш, организм өвчилж байна. Зөвхөн нэг эрхтний гэмтэл гэж байхгүй, бусад бүх эрхтэн системд бүхэлд нь өөрчлөлт гарсан байна. Организм бол нэгдмэл бүтэц бүхий зогсолтгүй хөдөлгөөнд оршигч биет гэдгийг бид мартаад байна.” гэж бичсэн байна.

Дээрх номын зохиогчидтой би нэгээс бусад зүйл дээр нь бүрэн санал нийлнэ. Яагаад гэвэл үнэнийг бичжээ.

Харин хэн нэгний, тэгэхээр бүх хүний амьдралын чанарыг хариуцах нь эмнэлгийн үндсэн зорилго гэдэгтэй ёстой санал нийлж чадахгүй нь.

Эмнэлэг нь иргэдэд эрүүл биш болохоос урьдчилан сэргийлэхэд нь туслах үндсэн зорилготой байж, түүнийхээ хажуугаар яаралтай тусламж үзүүлэн, “түймэр унтрааж”, амийг нь аврах ажлаа хийж чаддаг байх ёстой юм байна гэж бодох болсон минь учиртай.

Үнэхээр систем учраас өөрийгөө тохируулах чадвартай гэдгийг би мэргэжлийн сургуульд нь сурч, онол номыг нь заалгаагүй ч гэсэн өвчнөөс салж, үзэмж дээрдэж байгаа өөрийн бие дээр, бусад хүмүүсийн жишээн дээр бодитойгоор харж байна.

Амьдралаа чанартай байлгах нь амьдарч байгаа тухайн хүний хэнийг ч гуйхгүйгээр өөрийнх нь хийж чадах ажил гэдгийг зөвхөн хараад зогсохгүй яагаад ийм жамтай вэ гэдгийг олж мэдсэн хүмүүсийн сургаал, судалгаанаас ойлгосон.

Энэ тухайгаа бичсэн номыг минь Та уншиж эхэлж байна. Яаралгүй уншаарай. Хамгийн чухал нь өөр дээрээ, зөвхөн өөр дээрээ эргэцүүлэн бодоорой.

Цусны бүлэг, резус фактор зэрэг олон үзүүлэлт нь таарч тохирох хэн нэгэн хятад иргэн цаазаар хороогдож, эсвэл осолд орж гэнэт өөд болмогц аль нэг эрхтнийг нь авангуут намайг дуудна гэж бодон, 3-5 жил амьдрах заалттайгаар амь аврагдах боломж хүлээн хэвтэх эмгэнэлт байдлыг эхнээс нь үүсгэхгүй байж болно!

Сайн хүнийг тийм ялаар шийтгэх үү? Тийм хүний эрхтэн зовлонгоос өөр юм тээх үү?!

Эрхтэн худалдаж авах хэрэг гардаггүй юмаа гэхэд даралт харвачихаад, үг ярьж чадахгүй, өөрийгөө үйлчлэх чадваргүй, хүн царайчлан бүлтгэнэж хэвтэх албатай юмуу?

Эсвэл бөөрний дутагдалд орж, шээс нь хаагдан, хаванд боогдоод, цус шүүх аппарат залгуулах нь зайлшгүй болох явдал уу?

Эсвэл “саахартай болж”, ам нь цанган, шээс алдаж, байнга инсулин хэрэглэж, наадах чинь тавилан муутай л өвчин дөө гэж хэлүүлж байх нь жам юмуу?

Эсвэл ургамал цэцэглэхийг түгшин хүлээж, амаараа амьсгалан нулимсаа цувуулж, сэтэртлээ найтаан, тэсэхийн аргагүй загатнаж явах ёстой юу?

Эсвэл … гээд зөндөө орчин үеийн асуулт асууж болж байна.

Тэр бүгдийн хариулт нь: ҮГҮЙ!

Тийм жам ёс, алба хэрэг байхгүй!

Одоо ийм зовлонтой байгаа хүнийг тавлаж байгаа явдал огт биш бөгөөд бусад нь гэр бүлдээ тохиолдсон ийм хүнд байдлаас сургамж авч, ийм түүхийг өөрөө давтахгүй байхад хүч тавих учиргүй гэж үү?

Байгаа юмыг үнэн байгаагаар нь авч үзэх хэрэгтэй бөгөөд буруутан хайж, шидтэнд итгэснээс хамар дорх боломжоо олж хараад ашиглах нь дээр бус уу?

Мэдэхгүйгээс болоод тийм хүнд байдалд хүрсэн байсан ч тухайн систем буюу тэр хүн өөрөө өөрийгөө засах чадвартай. Дээрх эрдэмтдийн томъёолсноор, мөн хүсэж байгаагаар “уг хүний амьдралыг бүрэн эрүүлжүүлэх” боломжтой. Үүнийг эмчтэйгээ хамтраад тэр өвчтөн гадаад явахгүйгээр их мөнгө зарахгүйгээр хийж ЧАДНА!

Мухар зам руу орж байгааг нь хэлсээр, дэргэд нь байгаа өөр зам зам руу яаж салахыг нь заасаар байтал тоохгүй давхисаар л, мөнгөөрөө өвчин худалдаж авсаар л, нэмж авсаар л, зовлонгоосоо салах гэж мөнгө зарсаар л байх уу?

Эрхэм уншигч Та минь надтай хамтран хажуу дэргэд байгаа энэ олон хүнээс нэгд нь ч болов өөрийгөө таньж, боломжоо ашиглахад нь өөрийн жишээгээр туслаасай гэж би чин сэтгэлээсээ хүсэж байна. Таныг таньдаг хүнд Таны үлгэр жишээ л бодитой бөгөөд үнэмшилтэй.

Хичнээн үнэн байсан ч туршигдаагүй бол эргэлзээтэй л байдаг шүү дээ.

“Би хийхгүй бол хэн хийх юм бэ?

Одоо хийхгүй бол хэзээ хийх юм бэ?” гэж нэгэн алдарт яруу найрагч дуу алдсан байдаг.

Болсон явдлуудад тулгуурлан бодит амьдралын жишээн дээр бичигдсэн энэ номын  утга санааг өөртөө тусган авч, өвчин худалдаж авахаа больсон, өвчнөөсөө салж залуужсан хүний тоо хурдан нэмэгдээсэй!

 

                                                            Бодонгууд овогт Бизъяагийн Гэрэлмаа “Хоол ба сэтгэл” номоос

“UPTOWN” сэтгүүлийн 38 дугаарын “Монгол бахархал” буланд сэтгүүлч, сурвалжлагч Ц.Бадмаарагтай эх оронч, үндэслийн үзлийн талаар ярилцсан нь/

-Таны монгол хүн болж төрсний бахархал, омогшил юу вэ. Энэ бахархал, омогшлыг тань юу хурцалж өгдөг вэ?

-Аль нэг үндэстний бүтээсэн чухам юу, ямар юм хүн төрөлхтний амьдралд дутагдаж байна, тэр дутагдаж байгаа юм л тэр үндэстний гол тодорхойлолт болж өгнө. Өнөөгийн хурц өрсөлдөөнт дэлхийд тухайн улс үндэстэн дэлхийд хэрэгтэй юм юу байна, тийм юмсын нь ач холбогдолд л тэр улс үндэстний ач холбогдол оршино. Үүнийг прагматик хэрэглээний бодит хэлбэрээр нь ойлговол, дэлхийн хэмжээний эрэлт хэрэгцээ болсон “брэнд” бүтээгдэхүүн; хүмүүсийн оюун санааны хэрэгцээний утгаар авч үзвэл, -хамгийн зөв, шудрага, ариун ёс суртахуунлаг хөгжлийн шинэ үзэл санаа, нээлт, сэтгэлгээний түүхэн үнэ цэн бүхий сонгодог бүтээл, туурвилууд!

Монголд төрж монгол хүн болсон хэний ч бахархал, омогшил зөвхөн үүнд л байх ёстой гэж боддог. Монгол хүний бүтээх чадварын хөгжил, бусад их бага үндэстнүүдтэй эдийн засгаараа, соёл боловсролоороо өрсөлдөх өрсөлдөөнд амжилт олох, ялалт авчрах үр дүнд хүрэхүйц алив бүтээл маань бие биеэ хурцална. Монголчуудын түүхэндээ хийж байсан, ялан дийлж байсан дайн байлдааны үр дүнгээс нэг сонин зүйтогтол ажиглагддаг юм. Юу гэвэл, ямагт цөөн хүний хүчээр олны хүчийг ялж байсан байдаг. Ингэхээр, биеийн хүчнээсээ илүү суу заль, арга ухааны хүч, магадгүй, өөр ахуй ертөнцийн эрчим, ивээл агуулсан үндэстэн гэж дүгнэхээс аргагүйд хүргэдэг. Үүгээр би бахархдаг. Бахархах баримт бол бодит түүх. Харин омогшил бол бодит түүх болсон баримт, үр дүнгийн жишээгүй болохоор надад хийсвэр талдаа санагддаг. Гэхдээ омогшлыг сэтгэлзүйн үзэгдлийн хувьд нь сэтгэл дотроо, далдуураа дэмждэг. Омогшил хүнийг том зорилго, их үйл хэрэгт идэвхжүүлэх, сэтгэлийг нь хөглөх нөлөөтэй нэг хийсвэр хүчин зүйл тул ач холбогдлыг нь үгүйсгэх хэрэггүй юм. Омогшлыг үйл хэрэг болгох хүчтэй түлхэцийн шатанд хөгжүүлж ашиглавал эерэг үр дүн өгнө гэж боддог. Харин, дан сэтгэлийн хөөрлийн хэлбэр, түвшинд нь ашиглавал ач тус болохоосоо хор, уршиг болох нь ойр магадлалтай байж ч мэднэ. Бахархал, омогшил хоёрын гол ялгаа нь, -бахархлыг амаар гадагш гаргаж болох чанартай, харин, омогшлыг амаар, хоосон үгээр гадагш гаргаж үл болох чанартай мэт санагддаг. Энэ бол, миний л хувьд, надад л харагдаж байгаа ялгаа юм л даа, яахав!    

-Дээхнэ үед эх оронч хүн гэж халуун амь бүлээн цусаараа эх орноо хамгаалж, дайтаж байсан хүмүүсийг хэлж байлаа. Харин одоо энэ энх цагт эх оронч, үндэсний үзэлтэй хүн гэж ямар хүнийг хэлэх вэ, эх орондоо хайртай, үндэсний үзэлтэй монгол хүнийг юугаар нь тодорхойлох вэ?

-Эх оронч хүн гэж эх орондоо үнэн голоосоо хайртай хүнийг л хэлнэ шүү дээ. Энэ бол хамгийн энгийн ойлголт. Ийм ойлголт байхгүй хүн бол эхээсээ нүхэнд гарсан номин. Эх орноо хайрлах сэтгэл ямар ч цаг үед үл хувьсах мөн чанартай. Тэр сэтгэл өөрөө аяндаа ил гарах, эсвэл, эзэн нь заавал гаргах хэлбэрүүд нь тухайн цаг үеийн нөхцөл, шаардлагаар янз бүр байдаг. Хэрэв эх оронд нь дайсан халдан довтолбол эх орон, ард түмнээ хамгаалах ариун дайнд мордож, амиа золин эрсдэх, цусаа урсган тэмцэлдэх эр зориг, баатарлаг хүсэл, ухамсараар илэрнэ. Энх цагийн үед бол хөдөлмөр зүтгэлийн идэвхи, санаачлага, улс үндэстэндээ чухал ач тустай үр бүтээлээр илрэнэ. Дайн тулаанд цусаа урсгалан, амиа золисон хүмүүс энх цагт бол хөдөлмөр бүтээлд бас л биеэ үл харамлах элэг сэтгэлтэй, иргэний өндөр ухамсартай хүмүүс байдаг, энх цагт ажил хөдөлмөр, бүтээн байгуулалтанд биеэ үл харамлагч, хүний араар үл нуугдагч тэр хүмүүс дайн байлдааны цагт ч эх орноо хамгаалахаар хамгийн түрүүнд галын шугаманд очих сайхан, баатарлаг, гэгээн хүмүүс байдаг. Хүний амьдрал, амь нас хэдийгээр аугаа их үнэтэй ч, заавал ямар нэг үйл хэрэгт Бурхнаас зориулагдсан байдаг, тэр зориулагдсан үйл хэргийн нь үнэ цэнтэй харьцуулах юм бол, багахаан үнэтэй юм байдаг юм шүү.

Хайр, эх оронч үзэл илрэх хэлбэрүүд нь цаг үеийнхээ шаардлагатай холбоотойгоор урган гарч байгаа ч мөн чанар нь, эх үндэс нь хувь хүний үзэл бодол, элэг сэтгэл, зан төрх, бодгаль шинж, чанартай л холбоотой юм. Монгол ардын үгэнд их айхтар үг байдаг шүү дээ, “Сэтгэлд үгүй бол нүдэнд үгүй” гэж. Тэгэхээр, эх орноо, Монголоо хайрлах сэтгэлгүй хүний нүдэнд бол Монгол орон гэж байхгүй л байх нь. Монголоо хайрлах сэтгэл цээжинд нь байгаа хүнд бол амьдралд нь хэрэгтэй бүх сайн сайхан юм Монголд нь байгаа, эсрэгээр, Монголд хэрэгтэй, хэрэг тус болох бүх юм тэр хүнд байгаа. Тэдгээр юман дотор үндэсний үзэл ч багтана. Үндэсний үзэл гэдэг хэн нэгэн хүн өөрийнхөө үндэс гарвалийг өөрийнхөө амь бие шигээ хайрлах үзлийг хэлнэ. Үндэс гарваль гэдэгт өөрсдийг маань төрүүлсэн ижий аав, хүйг минь дарсан чулуутай нутаг ус, анх “ээж” гэж хэлж ижийгээ дуудсан хэл, биднийг хүн болгосон ахуй соёл, ёс заншил тэргүүтэн орно. Эднийгээ хайрлах сэтгэлээс л эх оронч үзэл төрж төлөвшинэ. Эднийгээ элэг сэтгэлээсээ хайрлахын “сайхан зовлон”-г эс эдэлсэн, эс мэдэх, эс мэдрэх хүнд үндэсний үзэл эс байна. Хүмүүнд үндэс язгуураа хайрлах хайр цээжинд нь асаад ирмэгц түүнийгээ /үндэс язгуураа/ хамгаалах, бататгах, тэр бүү хэл, мөнхлөх хэрэгцээ өөрөө үүснэ. Энэ хэрэгцээг ухаарч буй ухаарал, хүмүүжил, сэтгэлгээг л би үндэсний ухамсар гэж нэрлэмээр байна. Үндэсний үзэл, ухамсар нь хүнийг үндэс, язгуураа хамгаалах, бататгах, хөгжүүлэх, хэрэгцээгээ хангах үйл ажиллагаанд нь мэргэшүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, хүнийг тэмцэгч, хөдөлмөрлөгч, бүтээн байгуулагч иргэн болгон хөгжүүлдэг.    

-Гадны өндөр хөгжилтэй олонхи оронд үндэсний баялаг нь “хүн” байхад Монголд “мал” гэж үздэг. Монгол Улсын үндэсний баялаг, үнэт зүйл нь юу вэ?

-За, яах вэ, хөөрхий, мал минь ч мөн, ашигт малтмал маань ч мөн, тэр бүү хэл, эдийн засгийн ямар ч ашиггүй тоос шороо, хог хаягдал маань ч /хэрэв технологийг нь боловсруулж чадвал ашиглах боломжтой гэдэг утгаар/ манай үндэсний баялаг мөн. Харин хэзээ “үндэсний баялаг” гэж хийсвэрээр нэрлэгдэхээсээ илүү жинхэнэ бодитой “үндэсний баялаг” болж чадах вэ? гэвэл, тэднийг ухаалаг зөвөөр эзэмшиж чадах, эдийн засгийн эргэлтэнд үр өгөөжтэй нөхцлөөр оруулж агаар усандаа  хор балаггүй ашиглаж чадах хүмүүс байх цагт л сая нийгмийн “бодит баялаг” болж чадна. Тэгэхлээр, үндэсний болоод нийгмийн гол “хөдөлгөгч баялаг” бол Бурханаас бүтээж өгсөн байгалийн “бүтээгдэхүүн”  -бэлэн “өгөгдөхүүн”-ийг баялаг болгон хувиргаж чадах мэргэжилтэй, эрдэм мэдлэгтэй,  шударга ариун, хөдөлмөрч хүн л улс орны минь чухал дээд үнэт зүйл маань мөн. Харин хүн өөрөө нийгмийнхээ үнэт зүйл болохын тулд өндөр хөгжилтэй, гоо сайхан хүн байх ёстой. Юу гэсэн үг вэ? гэвэл, эрүүл сайхан бие бялдартай, төгс төгөлдөр мэдлэг боловсролтой, оюунлаг, бурханлаг, ариун гэгээн дотоод ертөнцтэй, хүчирхэг, бүтээлч бодгаль байх ёстой гэсэн үг.

-Даяарчлагдаж байгаа дэлхийд бид хэрхэн Монголоороо үлдэх вэ?

-Даяаршил бол техник-технологийн хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн орнуудаас явуулж буй “халамж нь урдаа, хал нь хойноо” бодлого юм. Гадны эдийн засгийн харилцан ашигтай хамтын ажиллагааны хэлбэртэй эдийн засгийн бодлого мэт үзэгдэж, ойлгогдож, байгаа ч цаанаа бол АНУ, Англи, Европын Холбоо, Хятад, Япон, Өмнөд Солонгос, Канад мэтийн хүчирхэг орнууд бусад орнуудыг өөрийнхөө үйлдвэр-үйлчилгээний бараа, бүтээгдэхүүний хэрэглэгч болгон хувиргах зорилготой улс төр-геополитикийн нууцлагдмал бодлого юм. Энэ бодлого үл үзэгдэхүйцээр булагдаж чадсан “хавх”-тай адил. Энэ “хавх”-анд Монгол мэтийн дорой эдийн засагтай, сул төрийн бодлоготой улс үндэстэн хамгийн түрүүнд орж, хөл, гараа аяархан, зөөлхөн зуулгуулж эхлээд, удахгүй хүзүү, толгойгоо тас хавчуулна. Энэ үйл явц Монголын зах зээлд төдийгүй улс төрд хүчтэй хэрнээ маш далд, маш хурдтай явагдаж байгааг ард иргэд бид мэдмээр, сэрмээр байна. Даяаршлын дайралтын замд “Дангааршил” гэдэг үзэгдэл “хил” болж эсрэгцэж байгаа. Энэ бол үндэсний сэтгэлгээ!  Үүнд, эх хэл, үндэсний бичиг үсэг, түүхэн соёл-иргэншилийн өв уламжлал, ёс заншил!

Эх хэл бол алив үндэстний оюуны амьдралд онцгой дархлагдах ёстой онцгoй үнэт зүйл. Эх хэлний баялаг бүрэн хадгалагдаж, утга илэрхийлэх боломж чадвар нь улам хөгжиж байхын сацуу сан хөмрөг нь улам баяжиж байх ёстой. Гэхдээ гадаад үг, ойлголтыг тэр чигээр нь оруулж, “тоть” мэт дуурайж, “толь” хуулбарлан буулгаж бус, монгол хэлнийхээ үгийн сангаас /800,000-аас 1,000,000 үгтэй гэдэг/ яг дүйх үгийг нь онож орлуулах, оновчтой орчуулах, ойлголт, ухагдахууныг нь монголоороо зөв, товч цохон буулгах аргаар монгол хүний сэтгэлгээ, үг ярианд хэвшүүлж, баяжуулах үүрэгтэй. Үндэсний сэхээтнүүд юу юуны түрүүнд эх хэлнийхээ “бохирдол”, “эрлийзжилт”-ийн эсрэг оюун ухааныхаан хамаг бүтээлч чадвараар тун оновчтой, хүчтэй тэмцэх хэрэгтэй. Гадаад хэлний үг, яриа, хэллэг эх хэлний маань авианы бүтэц, эс, цөм рүү шургалж эхэлвэл  л үндэсний хэлний “тусгаар тогтнол” алдагдана. Хэлний “тусгаар тогтнол” алдагдвал, үндэсний оюун сэтгэхүйн “тусгаар тотнол” шууд “хүчингүй”-д тооцогдоно. Цаашдаа улс үндэстэн эдийн засаг-улс төрийн амьдралаа биеэ даан хөгжүүлэх чадвараа бүрэн алдана. Тэгээд тухайн үндэстний өвөрмөц шинж чанар, төрх төлөв, амьдралын нь орь хэв загвар үтэр түргэнээ устаж эхлэнэ. Ийм шинж тэмдгүүдийн илрэл нь алив үндэстний Оршихуйн хувьд лавтайяа мөхөх аюулын дохио юм. Монголчууд бид монголоороо үлдэхийн тулд “Даяаршил”-д хэрхэвч нидрүүлж болохгүй “Дангааршил”-ын “хил”-ээ, эх орныхоо “дархан хил” мэт амь хайргүй хамгаалах хэрэгтэй. Монголчууд “Оюу толгой”-гоо, “Таван толгой”-гоо, алтаа, нүүрсээ, уранаа, жоншоо ухуулж болно, гагцхүү, мөрөн дээрхи толгойгоо л ухуулж болохгүй. Газар доорхи баялагаа алдаж болно, дүүрсэн хэрэг, дээрхи баялагаа алдаж болохгүй шиг монгол хүний мөрөн дээрхи толгойг ч, тэр толгой дотор байсан, байгаа, хэзээ ч байх эрдэнийг алдаж хэзээ ч болохгүй. Бид мөрөн дээрхи толгойгоо алдах бодит нөхцөл бол эх хэл маань эрлийзжиж, үндэсний оюун сэтгэлгээнд бусад улс үндэстний философи сэтгэлгээний ноёрхол тогтох явдал гэдэг нь хүн төрөлхтөний түүхээр нотлогдсон үнэн. Энэ ослыг эртээс сэргийлж, эх хэл, өв соёл, зан заншлынхаа түүхэн уламжлалын “хил”-ийг батлан сахиж чадвал Монгол маань эдийн засгийн хувьд буурай улс орон хэвээрээ байлаа ч монгол үндэстэнээрээ үлдэж чадна.

2011.01.12-14 Хүн чулууны хөндий.

Алаг хорвоо дээр хүн болж төрөөд, хайрт ижий аав хоёрынхоо хайр халамжинд бөмбөрч явсаар насанд хүрсэн том хүн боллоо. Хүн болж төрсөн юм болохоор бусдын л адил амьдралд хөл тавьж, залуу хүний омголон зангаар бүхнийг өөрийнхөө бодож санаж байгаагаар хийхийг хичээж, өөрийн хийж бүтээсэн бага ч болов зүйлээ харан урамшиж, цаг хугацааг зорилгогүй өнгөрүүлбэл бухимдах сэтгэл төрж, хүний туулах ёстой амьдралын замд ороод явж байна.

Болохгүй бүтэхгүй зүйлүүд гарах бүр амьдралын хүнд хэцүүд бууж өгөлгүй, итгэл найдвараа алдалгүй, өөдрөгөөр тэмүүлж амьдрах хэрэгтэй гэж өөрийгөө зоригжуулан, тэр хэрээрээ амьдралыг ойлгож, ухаан, тэвчээр хатуужил сууж байна.

Оюутан болсон цагаас хойш сонирхолдоо хөтлөгдөн амьдралын мөн чанар, хүний мөн чанар, аз жаргалтай амьдралын талаар бага боловч уншиж, судалж, олж мэдсэн зүйлээ бясалган боддог байсан. Өдөр тутмын амьдралд болоод өөрт тохиолдсон бэрхшээлүүдийг амжилттай даван туулахын тулд уншиж мэдсэн зүйлээ хэрэгжүүлэх гэж, өөрийн сэтгэл зүйгээ удирдаж сурах гэж хичээдэг байсан.

Үүний ачаар би амьдралдаа тохиолдсон жаахан ч гэсэн бэрхшээлүүдийг өвдөг сөхрөлгүй даван туулж чадсан. Хойшид амьдралд маань тохиолдох ямар ч бэрхшээлийн өмнө бууж өгөлгүй давж гараад, цааш өөртөө итгэлтэйгээр, сэтгэл өөдрөг амьдарч болдог юм байна гэдгийг ойлгож мэдэрсэн.

“Кунфу панда” гэдэг кинон дээр их багш мэлхий “Өнгөрсөн зүйл ул болж, ирэх цаг хаагдана. Тиймээс одоо цаг бол хишиг юм. Одоо цаг бол жинхэнэ цаг.” гэж хэлдэг. Тиймээ өнгөрсөн зүйлийн сайн сайхныг нь дурсамж болгон хадгалж, болохгүй бүтээгүйгээс нь сургамж аваад өнгөрсөн цагт нь орхих хэрэгтэй. Өнгөрсөн зүйлийг сэтгэлдээ тээн одоогийн болон ирээдүйн амьдралаа сүүдэрлэх хэрэггүй.

Яг одоо та сэтгэлээ санаа зовнил, айдас түгшүүр, бухимдал, гомдол хорсол, үзэн ядалтаар дүүргэж өвчлүүлэлгүй, хүүхдийнх шиг гэгээхэн хөнгөн байлгаж, таны нүд аз жаргалтайгаар гэрэлтэж, нүүрэндээ сэтгэлийн угаас инээмсэглэл тодруулан амьдрах хэрэгтэй.

Ингэж амьдрахын тулд амьдралдаа зоригтойгоор ухаалаг шийдвэрүүд гаргаж, бүхнийг уучилж өршөөж, хайрлаж, өөрийгөө болоод амьдралыг танин мэдэж, өөртөө итгэлтэйгээр, өөдрөгөөр, ажиллаж хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. 

Амьдралын замаар явж байгаад хүн бүрийн хайр  ижий аавын минь хайртай адилгүйг мэдрээд, ижий аав хоёрынхоо дуусашгүй агуу их хайрыг гэнэт санан, ухаарч, та хоёрыгоо илүү ихээр хайрлах сэтгэл төрөв.

Хүү нь та хоёрынхоо хайрыг мэдэрч өссөн болохоор аз жаргалтай амьдрах нь гарцаагүй.

Үүнийг таны үг, үйлдэл, харц хэлээд л өгнө. Харин түүнийг уншдаг хүн нь харьцангуй цөөн. Өөрөөр хэлбэл ийм хүмүүсийг хүн  танихдаа сайн гэлцдэг.

Та яагаад бухимдаад байна вэ?Босмоор, суумаар, гармаар, уумаар, шоудмаар,бусадтай зөрж маргамаар, хараалын  үгийг хамгийн муу муухайгаас нь чанга чанга хэлмээр, бүх зүйл нь болохгүй бүтэхгүй утгагүй санагдаж,  гутарч, муу зүйлийг харахаар баясаж нэг л тогтворгүй. Эрүүл хүний нүдээр харвал аймаар!!!

Тиймээ бидний монголчууд  дунд ийм хүмүүс сүүлийн үед олон болсон.  Дээрх зүйлүүд бидэнд тохиолддог. Зарим үйлдлийг нь бид бахдалтайгаар, сүрийг үзүүлж  үйлддэг шүү дээ. Эд бол бидний эргэн тойронд өдөр бүр болж байдаг, энгийн зүйл болтлоо хөгжсөн үзэгдлүүд.

                Биднийг юу ийм болгочихвоо? Бидний амьдарч буй нийгэм яагаад ийм айдас түгшүүртэй, тогтворгүй, бохир харилцаатай болчихвоо? Учир шалтгаан нь юу вэ? гэвэл бидний дотроо агуулж байгаа бодол санаанууд, хэлж байгаа үгүүд, авч байгаа мэдээллүүд, биднийг тойрон хүрээлж байгаа орчин, бидний харилцаж байгаа хүмүүс, задарч тэлж аливаа зүйлийн мөн чанарыг, нууцыг  танин мэдээгүй тарчигхан ухаан, ядуу сэтгэлгээтэй холбоотой.

                Бид хоорондоо БИ БИ БИ БИ БИ гэж ярьдаг. Би л чухал, өөр бусад нь хамаагүй. Би ялах ёстой. Би дийлэх ёстой. Би хэнд ч ялагдах ёсгүй гэж бодож сэтгэдэг. Эдгээр үгийг хичээл ном, ажил хөдөлмөр хийхдээ биш, хэрүүл маргаан бусадтай харилцах харьцаандаа хэрэгжүүлдэг нь харамсалтай. Үүний үр дүнд бид бие биедээ бууж өгөхгүйн тулд бие биенээ үзэн ядалт, хардалт, доромжлол, гомдол, өшөө хорсол, уур хилэн, хатуу ширүүн үгс, аль болохгүй бүтэхгүй муу муухай  үг, үйлдэл,бодол санаагаар  бөмбөгддөг.

                Яг одоо Улаанбаатар хотод маань хоёр найзын дунд, хоёр хосын дунд, ах дүү нарын хооронд, гэр бүл дотор эсвэл хоёр гэр бүлийн хооронд, бие биенээ танихгүй хүмүүсийн хооронд гэх мэт олон хүрээг хамарсан  дээрх шиг жижиг нэртэй боловч асар хортой, аз жаргалтай амьдралын үндсийг гэмтээж  амийг нь тасалдаг  дайнууд олон болж байгаа.  

                Дайн дууссаны дараа хосуудын хувьд гэрт нь дутуу эд зүйлс нэгээхэн ч байхгүй, цэвэрхэн, дулаахан хэрнээ сэтгэл нь нэг  л хүйт дааж, ганцаардлыг мэдэрч,  зүрх нь салганан чичирч, цээжин дотор нь уур хилэн, гомдол хорсол,үзэн ядалт багтаж ядан оволзож, босмоор, суумаар, гармаар, бүр үхмээр амьдрал нь утгагүй санагдана.

Хүмүүсээ  та бүхэн эндээс хүн хүний хайр халамжаар, хүнээр л  дутдаг гэдгийг, бас элэгсэг найрсаг харилцаа, сайхан үгс, сайхан бодол, зөв үйлдлээр  бид өөрсдөө болон бидний хүн сүрэг  дутагддаг гэдгийг ойлгосон биз.

Хүний дотроо бодож байгаа бодол санаа, хэлж байгаа үг, авч байгаа мэдээлэл бидэнд нөлөөлж,  цаг хугацааны явцад бүгд биежиж матери болдог, мөн түүнийг бясалгал хийж мэдрэмжээрээ дамжуулж  хий төлөвт оруулан устгаж болдог гэдгийг олон зүйлээс уншиж, хүнээс сонсож байсан.

Үүний нэг баталгааг  “Монголын  “Оточ Одь” эмнэлэг  хүмүүсийн   бие доторх янз бүрийн хэмжээтэй хорт хавдруудыг /матери/ ардын уламжлалт эмчилгээг дасгал, бясалгалын аргатай хослуулж хорт хавдрыг нь ямарч ор мөргүй арилган эмчилсэн олон олон бодит туршлагууд”-тай  холбон ойлгож болох юм.

Тэгэхээр бид  сайн сайхан зүйлийг бодож, сайхан үгс хэлэлцэж, эвтэй найртай байж, өөрт хэрэгтэй гэрэл гэгээтэй зүйлүүдийг үзэж, сонс, бие биенээ уучилж, бие биедээ буулт хийж байх хэрэгтэй. Энэ нь эцэстээ өөрийгөө л хайрлаж байгаа хэрэг байх юу. Бас сэтгэлдээ үргэлж сайхан зүйлийг агуулж байгаарай. Тэгвэл таны сэтгэлд агуулагдаж байгаа сайхан бүхэн цаг хугацааны явцад биелэлээ олж та аз жаргалтай амьдрах болно. Эс тэгвэл таны сэтгэлд агуулагдаж байгаа муу муухай бүхэн биелэлээ олно.

 Үүнийг уншиж дуусаад уртаар сайхан амьсгалаа аваад,  өөрийн сэтгэлийн хаалгыг онгойлгож сайн онгичоорой. Муу муухай зүйлсийг нь аваад хогийн сав руу шидээд бай.

Та хэн бэ? Одоо таны сэтгэлд юу юу байна вэ? Гарах үр дүнг нь ойлгосон биз.         

Жич: Энэ тухай илүү ихийг мэдэхийг хүсвэл “Дээд эрүүл мэнд” –ийн тухай судлаарай.