Category: human-development

Надаас хэн ч хэзээ ч “чи жаргал зовлонгийн алийг нь сонгож авах вэ?” гэж асууж байгаагүйтэй адил манай жишээний хүнээс ч асуугаагүй.

Хүн эхийн хэвлийд биеийг олсон мөчөөс харьцангуй бие даах хүртэл нь түүний өмнөөс ээж аав, гэр бүлийнхэн нь сонголт хийчихнэ. Ойрын хүмүүсийн нь аж төрөх дадал зуршил шинэ хүний хувьд сонголтгүй сонголт болдог учир хүн бүхэн зөвхөн өөрийнхөө төлөө төдийгүй үр удмынхаа өмнө хариуцлага хүлээдгээ ухамсарлууштай.

            Эрт дээр үед хүний амьдралын хэв маяг жам ёсны зөв бөгөөд байгалтайгаа зохицож чадаж байсан үеийн хүүхэд төрсөн цагаасаа үхэх хүртлээ зөв дадал зуршлын эрүүл үр дүнгээрээ энэ буухиаг цааш өртөөлөн дамжуулдаг байсан учир сонголтууд зөв үргэлжилдэг байжээ.

Гэтэл одоо байдал их өөр.

Хүний оролцоогүйгээр Байгал Эхийн бүтээсэн амьд бүтэн хүнсээ эрүүл мэндэд ашиггүй үхмэл болтол  зугаа цэнгэлийн хэрэгсэл болгож чадсан нь мэдрэхүйн зургаан эрхтнээр дамжуулан мэдэрдэг “сайхан” гэгддэг таашаалд автсан түүх юм.

Зовлонгийн нэг шалтгаан шуналд өөрийгөө бат бэхээр хүлж баглаж чадсан явдал.

Өмнө нь болж бүтээд ирсэн зүйлээ яагаад тухайн үйлийн зорилгод нийцэхээ больтол нь аажмаар гажуудуулсныг энэ удаа авч үзэхээ больё.

Харин өнөө цагийн бодит байдал дээрээ л ярилцъя.

Эхийн хэвлийд байхдаа буруу сонголтод тулгагдсан хүн маань тэр л гэр бүлийн гишүүн болж мэндлэх тул өнөөх буруу зуршлын дунд буруу зөвийн тухай бодох боломжгүй өсөх нь гарцаагүй.

Цэцэрлэг, сургуулиар дамжин өсөхдөө ч мөн л тийм дадал зуршилтай орчинд.

Тиймээс одоо цагийн хүний хувьд ямар нэгэн байдлаар бие даан багахан ч болов шийдвэр гаргах чадвартай болсон цагаас сонголт хийх боломж, эрх чөлөө гарч ирдэг.

Аравхан жилийн өмнө зохимжтой хооллох – эрүүл байх хоёрын хамаарлыг хайхрах хүн тун ховор байсан бол одоо байдал тун хурдан сайжирч байна. Арга ч үгүй юм. Дэлхий даяар энэ хандлага 50 гаруй жилийн өмнөөс эхлэн аажмаар хүчээ авч байгаа нь ямар буруу замаар будаа тээж явсныхаа учрыг олж эхэлсэнтэй холбоотой. Байгалдаа тэрсэлж, жам ёсны байраа мэдэхгүй дураар дургивал мөхөх юм байна гэдгийг оюун ухаантайн хүчинд ойлгосон хэрэг. Ойлгохгүй байхын аргагүй зүй бус байдал нүүрлээд, бодож сэдсэн арга бүхэн нь үгүйсгэгдээд байхад ёстой л нөгөө цаг нь болно гэгчээр орой руу нь үнэн юм орохоос биш яах билээ?

Ертөнцийн жам ёсыг дагахгүй бол мөхөх аюул бодитойгоор нүүрлээд байхад!

Бидний жишээ болгон аваад байгаа өвчтэй хүн маань зовлонтой байгаа учир түүнээсээ салахыг маш ихээр хүсдэг нь мэдээж.

Тэр хүнд сонголт хийх боломж байхад, хийх юмыг нь зааж өгөөд, зөвлөөд байхад яагаад хүлээж авахгүй байна вэ?

Үр тарих, түүний жимсийг хураах тухай тайван, ул суурьтай эргэцүүлэхгүй байна. Өөрийнх нь ажил мэргэжлээс хол юм чинь энэ тухай бодож суух завгүй, бас гүн ухаан  судлаач биш гэх мэт шалтаг олж өөрийгөө зөвтгөдөг.

Хүүхдэд багаас нь энэ тухай сэтгэлийн боловсрол олгодоггүй, дээр нь эцэг эх нь үлгэрлэж чаддаггүйн гай.

Буруу үйлээс зовлон үүсдгийг зөвшөөрч чадах атлаа ухаан орсон цагаас хийсэн үйл, түүний дотор иддэг ажлаа буруу гэх нь санаанд нь огт багтахгүй. Тэр ч байтугай зөв, буруугийн тухай бодож ч чадахгүй. Маш хүчтэй хамгаалалттай, нэвтрэх байтугай ойртох аргагүй бүсэд, өөрөөр хэлбэл зөв гэдэг төөрөгдөл дотор оршдог дадал зуршил юм.

Яагаад зөв гэж боддог вэ?

 

Аливаа юм хоёр талтай. Амьдралын тухайд – жаргал, зовлон. Эндээс хэн ч зовлонг санаатайгаар сонгодоггүй. Гэтэл яагаад зовдог вэ? Зовж байна гэж боддог вэ?

Жаргал, зовлон хоёр нь ирээдүйд л байдаг, зүтгэж очоод авч болдог боодолтой юм биш. Үүсээд устчихдаг үр дагавар буюу жимс. Жаргалыг амтат жимс, зовлонг гашуун жимстэй зүйрлэж бодвол ямар жимсний үр суулганав, тийм л жимс боловсорно гэдгийг хэн ч мэднэ.

Зовоод байна гэдэг нь түүний үрийг л өөрөө байнга тарьж байгааг нь нотолдог. Өөрөөр хэлбэл өдөр тутам өөрийнх нь хийж байгаа үйл зовлонгийнх нь шалтгаан болоод байгааг амьдрал өөрт нь бодитойгоор мэдрүүлээд байхад огт ухаарахгүй, буруутныг зөвхөн гаднаас хайж, гэмийг бусдад тохож, өөрийгөө хохирогчоор төсөөлдөг. Ийм байхад байдал сайжрах боломж огт байхгүй.

Хүн өөрөө л өөрийнхөө зовлон жаргалын шалтгаан гэдгийг  оюун ухаанаараа хүлээн зөвшөөрөхөд тийм ч хэцүү биш.

Яг амьдралын өдөр тутмын дадал зуршил дээр ирэхэд байдал өөрөөр эргэдэг.

Судаснууд нь хатуураад, цусны даралт нь ихсэн амьсгааддаг болж, 30 кг илүү жинтэй тарган, дээр нь элэг, цөс муу, бөөр нь бас өвддөг тун их зовиуртай нэгэн хүнийг жишээ болгоё.  

Энэ хүн толинд өөрийгөө харах тоолондоо хурдан хөгширч байгаагаа анзаарна. Цагаан үс илт олширч, нөсөө сэвх нэмэгдэж, шарангуй туяатай арьс нь улам хуурайшин үрчийх нь сэтгэлийг нь гонсойлгох.

Тэрээр эм, эмчилгээнээс салж чаддаггүй ч байдал нэг их дээрдэхгүй. Судасны хагалгаа хийлгэхгүй бол тавилан муу гэх.

Ийм дүр зураг одоо хаана ч маш түгээмэл.

Энэ хүн ийм зовлонт байдлыг санаатай сонгоогүй.

Харин олон жилийн турш юу хийж, яаж амьдарсныг нь үзвэл, санаанд нь таарах юм ховорхон учир дандаа адгаж цухалддаг, санаа тавьж түгшихгүй асуудал байхгүй, бүгдийн өмнөөс зовсон амьтан, цагаан гурилан боов боорцог, элдэв амттанд нугасгүй дуртай, өтгөн кофе, тарган махгүйгээр амьдралыг төсөөлдөггүй, кола ундаанаас салахгүй, давс, чихрийн эрлэг, өлөн хоосон ч явна, гэдийж цүндийтлээ ч чихнэ. Ганцхан олдох амьдрал, олохыг олно, хүний иддэгийг идэж, өмсдгийг өмсөнө гээд л зүтгэнэ.

Давс, чихэр, өөх тосоо багасга, хар бор гурил, хивэг ид, хийжүүлсэн ундаа бүү уу, сайн ус уу, цагаан идээ ид, хөдөлж яв гэх мэтээр эмч нар зөвлөөд ч нэмэргүй, зурагтаар ярихыг үзэхгүй, ном хэвлэлийг бүр ч авч хэлэлцэхгүй. Эрүүл аж төрдөг гэх хүмүүсийг үнэнээсээ шоолно, өрөвдөнө, гаж юм гэнэ.

Хүн шиг идэж байгаад үхнэ, олигтойхон эмчилж үйлчилж чадахгүй байж хүний эрх чөлөөнд халдлаа, яасан үнэтэй эм тариа, оношлогоов, хүний зовлонгоор бизнес хийгээд гэх мэтээр бачимдана. Амьсгал нь улам л боогдоно.

Энэ зовлонт хүн яагаад ийм байдалтай байна вэ?

Хариулт:

Сонголт хийж чадахгүйгээс болжээ.

 

Онц сонирхолтойгоор суралцах явцад минь тохиолдсон бас нэг үйл явдал бол эрүүл хоёр зээ, нэг ачтай болсон минь юм.

Охин, бэр хоёр минь жирэмсэн байхдаа болон төрсний дараа хэрхэн хооллосон нь өвөг дээдсийн эрдмийн захаас дуулж мэдсэнээ хэрэгжүүлсэн хичээл байсан.

Одоо цагийн эрүүл биш эмэгтэйчүүд жам ёсны хэвийн тээлт, төрөлт, эрүүл хүүхэд гэдгийг мэдэхгүй учир бие давхар болсноо мэдсэн цагаас эхлэн айдас түгшүүрт автан, тэртэй тэргүй тааруухан эрүүл мэндээ улам дордуулж, арай гэж хоёр яс салаад, өвчтэй хүүхэд өсгөхийн зовлонд унадаг тул “дахиж л хүүхэд гаргахгүй” гэсэн тангараг тавих дөхдөг.

Цаг нь ийм болчихсон юм, яах ч аргагүй гэж бодох хэрэггүй юм байна.

Том охин минь 2005 онд анхны хүүхдээ огт ядралгүй төрүүлж, амархан тэнхэрсэн. 2007 онд охин минь ажлаа ядрахгүй хийсээр яваад нэг ч өдөр амарч амжилгүй хоёрдахь охиноо төрүүлж, мөн л өмнөх шигээ маш хурдан тэнхрээд 41 хоноод ажилдаа орсон. 2008 онд бэр минь ч гэсэн бас ажлаа хийсээр байгаад л амаржсан, мөн л хурдан тэнхэрсэн.

Эрүүл төрсөн манай 2 зээ охид, ач хүү маань ямар ч түвэггүйгээр өсөн торниж байгааг, эхчүүдийн нь бие галбир, зүс царай өөрчлөгдөхгүй, сүү сайтай, хөнгөхөн байхыг харж байгаа учир арваад хүүхэд төрүүлж өсгөхдөө түүртэж зовсон шинжгүй жавхаатай сайхнаараа байдаг байсан бидний эмээ нарын нууц нь тэд эрүүл байсанд нь, эрүүл байсан нь амьдралын зөв дадалд нь байжээ гэдгийг бодитойгоор ойлгож, хүлээн зөвшөөрөх жишээтэй.

Тарган хонины махаар хар шөл уухгүйгээр тэнхрэх боломжгүй байсан бол охин, бэр хоёр минь тэнхрэхгүй л байх байсан. Ямааны эрээн булчинг 3 удаа угааж чанаад эхний шөлийг асгаж, дахин буцалгасан шөл 4-5 өдөр л уулгадаг байсан гэж ярих наяас дээш насны буурлууд одоо ч Монголд бий. Баруун аймгийнхан бол адууны эрээн булчингийн шөл гэж ярина шүү. Сургалтаар орон нутагт ажиллахдаа настан буурлуудтай уулзаж, судалгаа хийдэг бөгөөд маш сонирхолтой материал цугларч байгаа.

Эдний үг үнэн гэдгийг амьдрал дээр харлаа.

Ер нь сайн бодож үзвэл бид хэн болоод өвөг дээдсийнхээ үнэлж баршгүй өв соёл, эрдэм ухааныг шүүмжилж, үгүйсгэх эрхтэй юм бэ гэсэн асуулт аяндаа гарч ирж байна. Тэднийг юм мэдэхгүй харанхуй бүдүүлэг гэх мэтээр хэлэх ямар үндэслэлийг хаанаасаа гаргаж ирдэг хэрэг вэ?

Олон зуун жилийн турш өдөр тутам зөв амьдарсан дадал зуршил, ийм амьдралын ном ёсны үр дүн болох сайн эрүүл мэнд, энэ хоёрын холбоог олж харж байсан гярхай ажиглалт, ертөнцийн жамыг таньсан гүн ухаан, үр ачдаа өртөөлөн дамжуулсан үнэт зүйлийг уландаа гишгэж, зөвөөс татгалзаж, бурууг зөв хэмээх болсон төөрөгдөлдөө өөрөө үнэнч байхаас гадна тийм байхыг бусдад тулган шаарддаг эмгэнэлт байдлаасаа салахад илүүдэхгүй юм байна.

Амаржсан эхэд давстай, хийцтэй өтгөн цай уулгадаггүй байсан гэж цайны жинхэнэ мастерууд болох баруун аймгийн настайчуул хэлдэг. Зүүн аймгийнхан ч ялгаагүй, шингэхэн хар цай уулгадаг байсан гэдэг. Сүүтэй цайнд дуртай монголчууд эрт цагт яагаад дөнгөж төрөөд байгаа эхэд шингэн хар цайг давсгүй уулгадаг байсан юм бол? Хэрэв тэртээ дээр үед амьдарч байсан монголчуудаас одоо босгож ирээд ингэж асуувал шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбар хэлж чадахгүй л болов уу. Харин “тийм ёстой юмаа хүү минь” л гэх биз.

“Шал тэнэг юм” гэлгүйгээр зүгээр л нялх биетэй эхэд угааж угаачихсан эрээн булчингийн шөл хэдхэн өдөр уулгаж, давсгүй, шингэн хар цай өгөөд, үстэй гүзээгээр шар будаатай шөл чанаж идүүлээд, эрхбиш орчин үе юм байна хөх тарианы хар талх, овёсны нэвс Геркулес, хөц будаа, шинэхэн ээдэм, хоормог, хушга мэтийн самар, навч ногоо, жимсээр тэжээгээд үзэх л хэрэгтэй юмсанж.

“Тэр эрдэмтэн энээ тэрээ нь дуртай юм бол хулгана зурам дээр, чаддаг юм бол өөрийнхөө охин дээрээ л туршдаг юм байгаа биз, манайх яалаа гэж охиноо /бэрээ/ тэгж зовоохов , социализмын үеэс хонь төхөөрч, хар шөл ууж, шар будаа хийцэлсэн цайгаа ууж л арай гэж тэнхэрдэг байсан, хүн төрүүлнэ гэдэг амар ажил юмуу” гэх хүн одоо цагт захаас аван тааралдана даа.

Эрүүл ач, зээ нарыг төрүүлж өгсөн бэр, охиноо хооллуулсан тухай өөрийн мэдэж байгаа баримтыг бодит жишээ, нотолгоо болгон миний бичсэний санааг Та ойлгосон байлгүй.

Эхний гол санаа нь – хүлээн зөвшөөрч чадаж байгаа, чадахгүй байгаа сонголтын олон хувилбаруудыг тал бүрээс нь тунгаан бодоод, ганцхан хүний нэгхэн удаагийн туршилтаас бусдыг нь үр дүн гартал ном ёсоор нь даган дуурайсны дараа л дүгнэлт хийж, буруу зөвөө мэдэх нь ашигтай юмаа гэж.

Хоёрдахь чухал санаа нь – амьдралаар нэгэнт нотлогдсон үнэнийг үгүйсгэж болох боловч түүнтэй тэрсэлдсэний горыг тойрч бултах юмуу, бусдад ацаглах боломж даанч байдаггүйг бидний өнөөдрийн бодит амьдралын дэндүү бодитой байдал хэлээд байгааг хүлээн зөвшөөрвөл дээргүй юу гэж.

Санаанд багтахгүй гэж бид их ярьдаг. Яаж тийм байхав дээ ч гэх шиг. Хэмжээтэй юмны зах хязгаарт хүрчихсэн хүн мэтээр л өөрийгөө төсөөлдөг юмуу даа. Санаа гэдэг саваа юу ч багтах зайгүй болгочихдог юм биш үү? Болчихдог гээгүй, болгочихдог. Энэ их учиртай! Хамаг учир энд л байдгийг мөн ч олон хүн янз бүрээр бусдадаа хэлсээр ирснийг үе үедээ тун ч цөөхөн хүн ухаардаг бололтой.

Жирэмсний хордлого, хаван, даралт, хүндрэлтэй төрөлт, тархины даралттай, диатезтэй, түнхний мултралттай хүүхэд, угж, нойргүй шөнүүд, гадаад, дотоодын эмнэлэгт хүүхдийнхээ сахиур, …

Иймэрхүү зовлонгүйгээр бүл нэмж, олон хүүхэдтэй аз жаргалтай айл байх боломжтой юм байна гэдгийг болж өнгөрсөн үйл явдлаас ухаарч байгаа түүхээсээ сонирхуулахад нэг иймэрхүү.

Бидний өвөг дээдсийн соёл зөвхөн жирэмсэн, хөхүүл эхийн хооллолт биш гэдэг нь ойлгомжтой. Жилийн дөрвөн улиралдаа зохицож, бага иддэг, дангаар хооллодог /олон юм нэг дор иддэггүй/, насны онцлогийг харгалздаг гэх мэт дадал зуршил нь асар их соёлын үзүүлэлт байсан учир монголчуудын үндэсний хоол гээд бусдад гайхуулах хольц найрлага бодож олоогүй юм байна. Хооллох ажлыг үзэх, үнэрлэх, амтлах урлаг болголгүйгээр олон зуун жил ном ёсоор нь хийж явна гэдэг шуналт хүсэлд автахгүй ямар өндөр дархлаатай, сэтгэлийн ямар гүнзгий боловсролтой байсныг гэрчилнэ.

Б.Гэрэлмаа
Зохимжит хоололт судлаач
“Хоол ба сэтгэл”, “Идэхийн тулд амьдрах уу, амьдрахын тулд идэх үү” номын зохиогч

Эрүүл мэнд, зохимжтой хооллолтын тухай шинжлэх ухааны гүн мэдлэгтэй, эрдмийн зэрэг цолтой олон хүнээс би юугаараа ялгаатай вэ?

Баттай үнэн мэдлэгийг ашиглах аргыг  ажил болгож эхэлснээр жам ёсны сайн үр дүнг үзэж байгаагаараа илүү.

Ийм аргуудыг мэддэг хүмүүс бас цөөнгүй. Оюун ухаанд ойлгогдсон аргыг сэтгэлд хүргэх, сэтгэлээр хүлээн зөвшөөрүүлэх замыг олж харснаараа тэднээс би ялгаатай.

Өөрийн бие, сэтгэлээр туулж мэдсэн туршлагаа анзаарч ажигласаар үүнийг ойлгосон.

Энд би Хатанбаатар багшийнхаа тухай хэлэхгүй өнгөрч болохгүй. Монголчуудаа ариун номтой учруулах хүнд даалгавар, томилолттой ирсэн энэ буянтай хүний явуулдаг випашяна бясалгалд суусны ачаар би надтай юу тохиолдоод байгааг ухаарсан юм.

Одоо цагт монголчуудын нэг хэсэг нь мухар сүсэгт бүрэн автаж, буддын шашныг хүслээ амархан гүйцэлдүүлэхэд нь туслах хэрэгсэл мэтээр үзэж, бүхий л зан үйлийг нь ёсоор үйлдэвч санасан нь тэр бүр бүтэхгүй тул зовлонтой хэвээр байхад, өөр шашинд орсон хүмүүсийн зарим нь аз жаргалтай мэт байвч, тэндээ туйлшран, бусдыг үгүйсгээд бас л нэг төрлийн зовлонтой.

Нөгөө нэг хэсэг нь ид шид, далдын хүчинд итгэдэггүй тул аль ч шашныг үндсээр нь үгүйсгэж, ганцхан олдох амьдралыг аятайхан өнгөрөөж амжихын тулд яарч бачимдсан бөөн зовлонтой хүмүүс.

Харин гуравдахь хэсэг нь ертөнцийн жам ёсны үнэнийг иж бүрнээр нь танин мэдэж төгс гэгээрсэн хүмүүсийн сургаалыг ухаарч ойлгоод,  агуу их хүмүүсийн туулсан замыг бусдаас хамааралгүйгээр даган явж аз жаргалыг жинхэнэ утгаар нь олж байна. Сүүлийн бүлэгт хамаарах цөөн хүмүүс төгс гэгээрсэн хүмүүсийн сургаал, зовлонгоос салсан арга техник нь хэрхэн яаж шашин болж хувирсан түүхийг ойлгож мэдсэн учир сургаал, шашин хоёрыг ялгаж чаддаг.

Випашяна бясалгалд суусан хүн өөрийгөө таньж мэдрэх арга техникийг эзэмшдэг тул гуравдахь хэсэгт хамаардаг болдог. Хүмүүн болж хөгжихийн тулд ийм мэт сэтгэлийн боловсролын дамжаанд суралцах нь маш их хэрэгтэй  юм билээ.

Арван жилийн өмнө Монголд энэхүү бясалгалыг оруулж ирсний нь төлөө Хатанбаатар багшид талархаж явах хүний тоо 10 000 гаруй болоод байгаа бөгөөд тэдний нөлөө өнөөдөр илт мэдрэгдэх болжээ. Монгол Улсын хүний гавьяат эмч, анагаах ухааны доктор энэ хүнээр эмчлүүлж эдгэрснийхээ төлөө түүнд баярлаж явдаг хүний тоог би мэдэхгүй.

Түүнчлэн Монголын Дияан бясалгал, Шри Шри Амьдрах ухаан, Шри Чинхай Аръяабалын, ТМ, Рейки зэрэг олон бясалгалуудыг Монголд авч яваа буянтнууд үнэхээрийн их ачтай хүмүүс юм.

Эртний монголчуудын эрүүл аж төрөх ёсыг судалж, хүнзүйн онол болгон томъёолсон эрдэмтэн Г.Лхагваа багш, системийн судалгааны Б.Болдсайхан доктор, эсийн шинжлэх ухааны судалгааг арга билигтэй холбож гранд доктор цолыг Ази тивээс анхлан хамгаалсан С.Амбага доктор, цөмийн физикч эрдэмтэн Хүрэлсүх, биоэнерги амин орны тухай олон сайхан ном бичсэн эрдэмтэн С.Даваахүү багш, хүн байхуй, хүний болохуй, хүний нийгмийн хөгжлийн талаар цуврал бүтээлүүдийн эзэн Бат-Отгон доктор зэрэг олон сайхан хүнийг би дээдлэн биширч явдаг.

Хүний дотоод, гадаад далд нарийн ертөнцийн нууцад нэвтэрсэн эрт, эдүгээгийн суут хүмүүсийн сургаал, номлол, тэдгээрийг судалсан, хэрэгжүүлсэн эрдэмт хүмүүсийн ном судрыг өнөөгийн монголчууддаа хүргэх асар буянтай үйлсийг бүтээж байгаа Монголын психотроникийн хүрээлэн, Далд ухаан судлалын төв болон бие даасан орчуулагч нартай нэгэн цаг үед амьдарч байгаадаа баярлаад баршгүй.

Хүний хөгжлийн тухай дээрх номуудыг “Соёолж” хоолны газарт худалдаж хүмүүст хүргэдэгтээ бид ч, манайхаар үйлчлүүлдэг хүмүүс ч сэтгэл хангалуун баяртай байдаг.

Хүндлэн биширч явдаг багш нарын минь дийлэнх нь эчнээ багш байдаг. Гадаад, дотоодын олон багш нарынхаа номыг уншиж, хүн хэмээх амьтны аз жаргалын үндсийг олон талаас нь таниулсныг өөр дээрээ нэгтгэн ойлгохыг оролдож, туулсан билгүүнийг нь өөрийнхөө ойлгосноор даган дууриаж, алдаан дээрээ суралцаад олсон зарим өчүүхэн ахиц минь ч наддаа бол их том дэвшил бөгөөд улам сайнаар сурахыг хичээж явна. Мунхаг миний ухаарах хэмжээ энэ насанд хязгаартай гэдгийг ч би тодорхой мэддэг. Багш нартаа талархахад тэдний багш нарт, багшийн багшийн багшид гээд асар олон хүнд талархал төрдөг.

Миний аргаар дадлага хийж байгаа олон хүн надтай адилхан амжилтад хүрдэг тул арай олон хүнд энэ аргаа хүргэхсэн гээд энэ номыг бичиж байна.

“Идэхийн тулд амьдрах уу? Амьдрахын тулд идэх үү?” номыг минь уншсан хүмүүсээс биеэр ирж уулзаад буюу утсаар олон зүйл асуудаг, зарим нь санал хэлдэг байв. Зарим асуултад нь мэдэх хэрээрээ хариулна, заримыг нь хариулж мэдэхгүй учир мэдчихээд хэсэг хугацааны дараа хариулдаг байлаа. Хэрэгцээ сонирхол ихтэйгээр нарийн мэргэжлийн, танин мэдэхүйн ном хэвлэл уншиж, мэргэжлийн хүмүүсээс асууж, хажуугаар нь өөрийгөө ажиглан тасралтгүй суралцсаар байлаа.

Говь-Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай аймгийн бараг бүх сумдад лекц уншиж явсан минь маш том сургууль болсон. Хөдөөгийн эмэгтэйчүүдийн хөгжлийг дэмжих сангийн Ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүн асан Ч.Отгонбаяр, тус сангийн Баянхонгор аймгийн салбарын тэргүүн, доктор Ш.Чимгээ, тэр үед аймгийн Нийгмийн бодлогын хэлтсийн дарга байсан Д.Сайханцэцэг, Эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн дарга Н.Мэндбаяр, Өвөрхангай аймгийн Эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн дарга Ё.Цэцгээ, Эрүүл мэндийн газрын дарга Ц.Саямаа зэрэг олон дайчин бүсгүйчүүд эрүүл мэндийн хариуцлагын тухай лекцийг хөдөөгийн хөдөлмөрчдөд хүргэх ажлыг зохион байгуулж, Өвөрхангайд аймгийн дэд хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд хамтран оролцсоноо дурсахад сайхан байдаг.

Номын минь агуулга цааш баяжсаар байсан болохоор сонирхсон хүмүүст сургалт явуулахаар шийдэж, курсийн хөтөлбөр хийгээд зарласан чинь 10 хүн ирснээр “Зохимжтой хооллолт – Амьдралын чанар” курс 2003 оны 3 сарын 24-нд эхэлсэн юм. Курсийн хөтөлбөрөө Эрүүл Мэндийн Яамны Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн Хоол судлалын Төвд танилцуулж, 2003 оны 9 сард хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулан, хамтран баталсан шинэчилсэн хөтөлбөртэй болсон нь манай ВИП клубын хувьд том дэвшил болсон. Хоол судлалын Төвийн захирлаар ажиллаж байсан доктор Эржена, доктор Өлзийбүрэн, тус Төвийн эрдэм шинжилгээний ажилтнууд, Нийгмийн Эрүүл мэндийн Хүрээлэнгийн захирал доктор Нарантуяа нарт талархаж явдаг юм.

Өнгөрсөн хугацаанд энэ курс бараг л “хагас нууц” байдалд хичээллэж ирсэн бөгөөд 2000 гаруй хүн хамрагджээ.

Учрал, чөлөө нь бүрдэж, цаг нь болсон хүмүүс өмнө нь курсэд суусан хүмүүсийн эрүүлжсэн бодит үр дүнг үзээд, реклам заргүйгээр ирнэ. Телевиз, радио, хэвлэлээр ярилцлага үзэж, сонсоод ирнэ. Тун ялихгүй зүйлийг ойлгочихвол ийм үр дүн гардаг гэж жишээ дурддаг болохоос, курсээ тусгайлан рекламдаж байсангүй. Хүмүүст юм хэлж өгөх явцад би өөрөө улам ихийг сурч байсан учир курсийн агуулга тасралтгүй сайжирч ирсэн. Тийм ч учраас давтан суусан манай олон төгсөгч суух бүртээ сэтгэл хангалуун байдаг байх. Монголчуудын хооллолтын соёл, уламжлал, хүн ба дорно дахины анагаах ухаан, биоэнерги, биомэдээлэл, бие, сэтгэлийг эрүүл байлгахад тусалдаг дасгалууд гэх мэт сэдвүүдээр гүнзгийрсэн дараагийн шатны курсийн хөтөлбөр бэлэн болоод байна.

Жирэмсэн, хөхүүл эхчүүдийн болон хүүхдийн хоолны бие даасан курс 2008 оноос хичээллэдэг болсон.

“Зохимжтой хооллолт – Амьдралын чанар” курсэд суусан хүмүүс “Та өөрөө гэртээ ямар хоол яаж хийж иддэгээ зааж өгөөч” гэж шахаж эхэлсэн. Болохгүй бүтэхгүй гэсэн шалтаг тоочоод, “би хэнээр ч  заалгаагүй, иймэрхүү юмнаас санаа ав” гээд зурагтай, зураггүй ном үзүүлээд суугаад байсан.

Гэтэл ашгүй Цэрмаа гэдэг буянтай бүсгүй “Багш аа надад заагаад өг, зөв хоол хийхийг би хүмүүст заая” гэснээр 2004 оны 11 дүгээр сараас “Эзэгтэйн курс”-тэй болж, өөрөө сурах ажилд минь маш их түлхэц болсон.

Хойш нь тавиад байдаг нарийн ширийн юмнуудыг яалт ч үгүй барьж авах хэрэг гарч, олон янзын хоол ундны жор цэстэй хөтөлбөртэй болов. Зарим нь сувиллын хоолны болон зохимжтой хооллогч гадаад хүмүүсийн номноос будаа идсэн бэлэн жор, ихэнх нь миний шинээр зохиосон жор байлаа.

Тодорхой шалтгаанаар Цэрмаа маань энэ курсийг авч явж чадахаа больчихвоо.

Бас л шавь нарынхаа шахалтаар арга буюу нөхөр, охин хоёроо дайчилж, дахин хичээллүүлсэн юм. Энэ хооронд эрүүл мэндийг дэмжих зохимжит хоолны жор, цэс гэсэн ашигтай загварыг Оюуны Өмчийн Газарт бүртгүүлж, зохиогчийн гэрчилгээг авсан нь хожим их хэрэг болсон.

Энэ курсийн хөтөлбөр мөн л байнга баяжиж байдаг бөгөөд цусны бүлэг ба хоол хүнс, өвчтэй хүний хоол, хүүхэд, жирэмсэн, хөхүүл эхийн болон улирлаар хооллох онцлог гэх мэт сэдвүүдийг бас хөнддөг. Хоёр курсэд маань цөөхөн ч гэсэн хүн сууж, бид ч сонсогчидтойгоо хамт эрүүл амьдрах ухаанд суралцаж байлаа.

Овоо дажгүй зохимжтой хооллодог болж чадсан шавь нар маань “хүүхдүүддээ учрыг нь олж ойлгуулж чадахгүй хэцүү байна. Та туслаач” гэж хүсэлт тавих нь нэмэгдсээр 2005 оноос “Хүүхдийн курс”-тэй болов. Мөн л зөвхөн эцэг, эх, эмээ, өвөө нь манай курсэд суусан хүүхдүүд ирж, хаалттай хүрээнд хичээллэдэг. 5-11, 12-15 гэсэн насны ангиллаар хичээллэдэг эдгээр сонсогчид шиг сайн сурагч байдаггүй бөгөөд эд нар маань тэр даруйдаа эргэлт буцалтгүйгээр зохимжтой хооллогч болж чаддаг нь үнэхээр урамтай.

Сэтгэлийн мөн чанарыг би тэднээс сурдаг.

Хүүхдүүдээс гадна хөдөөний малчин сайхан монгол хүн элдэв хогон мэдээллээр бохирдоогүй байдаг тул зөв юмыг зөвөөр хүлээж аваад, элдвээр шүүмжлэлгүй, дэмий эргэлзэж тээнэгэлзэлгүйгээр буруугаа даруй засаж чаддаг учир эрүүл болох нь төдий чинээ хурдан бөгөөд буруу зуршилдаа дахин автдаггүй. Үүнийг би хөдөө орон нутагт ажиллахдаа хардаг.

Өндөр боловсролтой гэгдэгч хүмүүс тэднээс илүү их бартаатай замыг туулан үр дүнд хүрч байгааг би бас хардаг.

Ийм ялгаа юунаас болдог юм бэ гэсэн асуулт өөрийн эрхгүй гарч ирдэг бөгөөд эхэндээ учрыг нь олдоггүй байсан. Харин одоо бол нилээд ойлгомжтой болж эхэлж байна.

 

“Юм сурах хамгийн сайн арга бол бусдад түүнийгээ зааж өгөх” гэж нэгэн нэрт сурган хүмүүжүүлэгч хэлснийг миний түүх дахин нотлов.  

“Сүлжээчин” болсны ач тус

“Вижин интернейшнл пипл групп” гэдэг сүлжээний компанийн бүтээгдэхүүн Монголд орж ирээд удаагүй  байхад 2000 онд дистрибьютерээр элсэж, үнэхээр өндөр боловсролтой, эмч мэргэжилтнүүдэд орчуулагч хийж, бүх сургалтад нь оролцож явсаар Удирдах Зөвлөлийн дарга нь хүртэл болж, өөрөө лекц ярьдаг болсон юм.

Өөрсдөө идэж, борлуулж байсан хоолны биологийн идэвхт нэмэгдэл тэжээлийг сурталчлах явцдаа хүн яагаад амин дэм, эрдэс, эслэг, ашигтай бактериудаар хоолоо баяжуулах шаардлагатай тулгараад байгаа тухай өндөр мэргэжлийн оюунлаг хүмүүсээс сонсож, сүүлийн үеийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний бүтээлүүдээс манай мэргэжлийн хүмүүсээс ч түрүүнд уншиж танилцах завшаан тохиосон юм.

Сүлжээний компани гэж сонссон хүний толгойны нь үс босдог байдал одоо Монголд овоо багасч байх шиг. Хорин нэгдүгээр зууны бизнесийн технолог гэж эдийн засагчид хүлээн зөвшөөрсөн энэ аргыг, түүнийг ашиглан бүтээсэн санхүүгийн пирамидаас ялгах хэрэгтэйг дашрамд дурдъя.

Соёлт хүний жирийн хэрэглээ болсон сайн нэмэлт тэжээлүүдийг зөв сонгож хэрэглэх нь чухал ч гэсэн эрүүл мэндийн соёлын үндсэн хэсэг – хооллолтоо гажуудалгүй болгох, биедээ зохимжтой хооллох нь түүнээс дутуугүй ач холбогдолтой гэдгийг тэр үед анзаарсан.

Бүтээгдэхүүнээ сурталчлан борлуулж байхдаа эрүүл мэндийн боловсрол олгох ажил ямар их тулгамдсан асуудал болсныг мэдэрсэн юм.

Вижин компанийн Монгол дахь сүлжээний бизнесийн эрч 2001 оноос суларсаар зогссоны шалтаг, шалтгаан олон байсан ч гэсэн бүтээгдэхүүн нь муу, хортой байснаас огт болоогүй гэдгийг онцлон хэлэх хэрэгтэй.

Дэлхийд алдартай Францын нэр хүнд бүхий Аркофарма концерний хосгүй технологиор үйлдвэрлэсэн үнэхээр сайн бүтээгдэхүүнүүдийг дэлхийн олон орны эрүүл мэндийн өндөр боловсролтой сая сая хүнд хүргэж, хүчээ аван эрчимтэй хөгжиж байгаа Вижин компани одоо ОХУ-д №1 компани болж, ОХУ-ын Анагаах ухааны Академи, Эрүүл мэндийн Яамтайгаа хамтран төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэгч болтлоо хүлээн зөвшөөрөгджээ.

Цаг хугацаа хэмээх шударга шүүгч үнэний шалгуураар бүх юмыг ялгаж салгадаг шүү дээ.

Аливаа юм эх үүсвэртэй, учир шалтгаантай.

Улиг болтол яригдаж, олон хүнийг залхаасан зохимжит хооллолтын сэдэв наад зах нь 2000 гаруй хүнд /2003 оноос хойш манай курсэд суусан хүний тоо/ ойлгомжтой болж, хамгийн багаар тооцоход тэдний гуравны нэг нь буюу 1400 хүн өөрийгөө хорлохоо больж, жинхэнэ эрүүл болох замаар тууштай урагшилж, тэднийг зөвхөн биеэ эрүүл байлгахаас гадна хүмүүн болж хөгжих, аз жаргалаа олох бусад аргууд руу хөтөлсөн нэгэн харгуйн эхлэл яалт ч үгүй надаар дамжин “Вижин интернейшнл пипл групп” гэдэг сүлжээний компанийг үүсгэн байгуулагч Дмитрий Аркадьевич Буряктай холбогдоно.

Энэ хүн “Онцсайн Эрүүл Мэндийн сонголт” гэдэг философийг компанийнхаа дистрибьютерүүдийн сургалтад гаргаж ирсэн бөгөөд эрүүл мэндийн хариуцлагатай болох сонголт хийхэд нь хувь хүнийг хэрхэн сэдэлжүүлэх /түлхэх, өдөөх/ талаар өвөрмөц бөгөөд тун чухал санаануудыг дэвшүүлсэн нь 2000 онд надад маш их хүчтэй нөлөөлсөн юм.

Дмитрий Аркадьевич Буряк геологч, бизнес хүн. Автомашины ослын улмаас хэвтэрт ороод байснаа эмийн бус аргаар хөл дээрээ боссон төдийгүй бүрэн эрүүл болсноор туулсан билгүүнтэй болсон нэгэн. Мөнгөөр гачигдахгүй хүн тул боломжит бүх эмчилгээ хийлгэн, эмнэлгээр яваад арга ядаж байхдаа их зүйлийг олж харсан, ойлгож мэдэрсэн гэдэг.

Аливаа зүйлийг шалтгаан нөхцөлтэй нь иж бүрнээр харж, учрыг нь олж чаддаг ховорхон хүмүүсийн нэг байсан тул эрүүл болоход нь тусалсан зөвхөн хүнсний нэмэгдэл бүтээгдэхүүнийг бусдад хүргэхээс гадна амьдралынхаа чанарыг хэрхэн муутгаж байгаагаа олж харах, өөртөө хариуцлагатай байх, эрүүл мэндийн соёлыг эзэмшихийн чухлыг хүмүүст ойлгуулах зорилгоор “Алсын хараа”, “Зөн” гэж орчуулагддаг нэртэй компани байгуулсан байдаг.

Хоолны биологийн идэвхт нэмэгдэл бүтээгдэхүүн нь хүнийг эрүүл байлгах үндсэн арга биш, зөвхөн туслах хэрэгсэл гэдгийг эхнээс нь ойлгуулж, хамгийн гол нь биеэ гамтай эзэмшин, өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, өөрийгөө танин мэдэх, сэтгэлээ гэгээрүүлэхэд нь хүүхэддээ багаас нь туслахын чухлыг орчин үеийн хүмүүст ойлгуулан таниулж, өвчинтэй тэмцээд байгаа атал өвчин их л байвал оршин тогтнож байдаг, хүнийг нэгдмэл систем гэдгийг авч хэлэлцдэггүй эрүүлийг хамгаалах гаж системтэй болчихсон одоо цагт хувь хүн эрүүл мэндээ бусдад даатгаж найдахгүйгээр хариуцлагатай ЗӨВ СОНГОЛТ хийхэд нь туслах эрхэм зорилготой, эрхэмлэх суртахуунтай эрүүл бизнес эхлүүлсэн энэ хүнтэй биечлэн уулзаагүй ч гэсэн БАГШ минь гэж шүтэн биширч явдаг.

Зөв философи, зөв хандлага, аз жаргалын тухай түүний гайхалтай лекцүүдээс маш хүчтэй энерги мэдрэгддэг байлаа.

Д.А.Бурякийн үзэл санааг хөгжүүлэн бусдад ярьсаар 2 жил өнгөрсний дараа “Идэхийн тулд амьдрах уу? Амьдрахын тулд идэх үү?” ном бичигдсэн. Хоёрхон сарын дотор “нэг амьсгаагаар” биччихсэн.

Одоо бодож байхад өөртэйгээ танилцах сургуульд орж, бэлтгэл ангиа төгссөний нотолгоо болгон курсийн ажлаа ингэж бичихийг дотор хүн минь зөвшөөрсөн юм шиг санагддаг.

“Чиний өрөөсөн дугуйнууд олон байна. Ойлгосон хэмжээндээ тэдний заримд нь хэлж өг” гэж эхний хөнгөхөн тунг найруулуулсан мэт.

Номоо хэвлүүлчихээд бас ч гэж сэтгэл хангалуун байсан шал түүхий миний суралцах ажил дараах байдлаар үргэлжилсэн.

Энэ бүхнийг тоочин бичиж байгаа нь их учиртай. Уншигч Та зүгээр л санамсаргүй тохиолдлоор энэ номыг уншиж байгаа юм биш!

Унших ёстой учир, Та сэтгэлийн /Сүнсний/ хөгжлийн зохих түвшинд хүрсэн учир, энэ зэргийн мэдээллийг зөвхөн оюун ухаанаараа биш, бас сэтгэлээрээ ойлгож, тэр мэдлэгээ ажил болгох суурьтай, эсвэл сууриа тавих цаг нь ирсэн учир Та бид хоёр учраад, би Танд түүхээ, туршлагаа, нандигнаж явдаг олзоо, аз жаргал хэмээх амтат жимс ургуулсан өөрийн аргаа аминчлан хэлж өгч байгаа нь энээ.

Уг нь ном товчхон, нимгэн байвал хэвлэх үнэ ч хямд л даа. Олон хуудас бичвэл их мөнгө авдаг байсан социализмын үе биш шүү дээ.

Тиймээс зайлшгүй хэрэгтэй учир орхиж болохгүйг нь мэдсэн зүйлээ дамжуулж байгаа сэтгэлийн минь  энергийг мэдрэх боломжийг сэтгэлдээ олгоорой. Оюун ухаан заримдаа буруу дүгнэлт хийж, сэтгэлд саад болдог шүү!

 

Нийслэлийн нэгэн сургуулийн багш нарт хийсэн лекцэн дээрээ би сэтгэлээ номхотгоогүй бол тууштайгаар эрүүл хооллож чаддаггүй тухай яриад бараг л хөөгдөж гарч билээ. Лекц  эхлээд удаагүй байтал нэгэн “хөөрхөн мариалаг” багш эмэгтэй босч ирснээ: 

-Та ер нь биднийг дэндүү доош нь хийж байна.  Хэн ч эрүүл хооллож чадна. Хүсвэл. Зөвхөн тэвчээр л хэрэгтэй. Тэвчиж ядаад байхдаа ч яахав дээ. Хүн чинь ухаантай шүү дээ. Чи харин  юуг яаж идвэл эрүүл хооллолт болдгийг л хэлчихгүй, юу гээд элдэв балай юм ярьж бидний хайран цагийг үрээд байгаа хүн бэ? Тэгж яривал би ч зөв хооллохыг хичээдэг, үе үе туръя гээд биеэ барьж, тэвчээд дэглэм барьдаг, болж л байдаг гэх мэтээр бухимдахад олон тарган хүүхнүүд дэмжин, дуу дуугаа авалцан хашгиралдаж, тэр лекц дуусаж билээ. Тэвчээр оролцохгүйгээр эрүүл хооллох тухай лекц байсан боловч би тэдэнд ойлгуулж чадаагүй хэрэг л дээ. Уг нь хүслийг хангаж, дураараа амьдарч, эрх чөлөөтэйгээр  эрүүл болдог амар аргын тухай яриа байсан ч сонсогчдын тэвчээр хүрээгүй.Зүгээр дэглэм барихын тулд л эрүүл хооллох тухай асуудал босч ирдэггүй. Биеийн өвчин зовиураас салах, наанадаж  гэхэд турах  хэрэг гараад л хоол ундны тухай явдал болдог. Уг нь зовлонгоос бүрмөсөн салах хүсэл байдаг шүү дээ. Ажлыг хийвэл хийсэн шиг хийх нь дээр биз дээ?

Ханаагүй хүсэл гэж үнэхээр оюун ухаанд ч  дийлдэхгүй хүчтэй байдгаас болоод хамаг ажил дундаасаа нурдаг. Тиймгүйсэн бол биедээ зохимжтой  хооллох шийдвэр гаргаж, түүнийгээ хэрэгжүүлэх гэж чин сэтгэлээсээ чармайж байгаа хүн бүр хүссэн зорилгодоо хүрэх байсан. Хүслээ боож, “дэглэм барьж” үйлээ үзэх хэрэггүй. Тэгсэнд орвол дураар нь тавиад, “одоо боллоо” гэтэл нь сэтгэлийг цатгаж чадвал байнга, үргэлж бурууд уруу татаж, зовлонгийн үрийг тариулахаа болих талтай.

Яавал сэтгэл цаддаг вэ?

Хөөрхий минь харж, үнэрлэж, амталж,сонсож, хүртэж л цадна шүү дээ. Ганц кило алим авчихаад ганц ганц алим тарааж өгөөд, дахин “нэмэх” боломж хүн бүрт олдохгүй байвал “аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй” болно. Гэдэс ч, сэтгэл ч цадахгүй. Харин хайрцаг алим аваад дундаа тавиад, хүссэнээрээ идэцгээе гэвэл эхний ээлжинд  ихийг хараад сэтгэл цадах тул хэн ч олныг идэж чадахгүй шүү. Үсрээд л гурав дөрвөөс хэтрэхгүй. Та туршаад үзээрэй. Харин ийм ажлын үр дүн хожим мэдэгдэнэ. Алим харах болгондоо л ихийг идмээр санагдахгүй болсон байдаг  нь  хүсэл номхорч эхэлснийх. Тогооны өрмөнд нэг  удаа пологтсон хүн  насан туршдаа өрмөнд шунал төрдөггүйг пологтож үзсэн хүн мэднэ.

Миний бага охин гэрээсээ хол сурч байхдаа нэг найзынхаа төрсөн өдрөөр маш том бялуу авч бүгдээрээ цадаж ханатлаа идсэнээс хойш бялуунд дургүй болсон тухайгаа ярьдаг. Одоо дэлгүүрт ороод ч, айлд зочлохдоо ч ямар ч үзэсгэлэнтэй, гоё бялуу хараад идэх хүсэл төрдөггүй гэдэг. Сэтгэл нь тоохоо больсон гэсэн. Гэх мэт жишээг Та ч гэсэн ярих бизээ. Тиймээс сэтгэлтэйгээ танилцаж, түүнийгээ тайван амгаланд урвуулах ажлыг үр дүнтэй хийж чаддаггүйнхээ учрыг  аль болох олон хүн олоосой гэж би боддог. Үнэндээ бид тун мэдлэггүйгээр л ханддагийг амьдрал нотолсоор л байхад өөрийнхөөрөө гүрийсээр байх хүн даанч олон юм даа. Манай сургалтад суусан нэг хижээл эр:

-Хөөрхий дөө бид чинь мэддэггүйгээ мэддэггүй хэцүү юм байна. Чөлөө завгүй адгаж харайхаа түр азнаж, ядаж л юмыг анхааралтай сонсох хэрэгтэй юм байна даа. Бөөр муутай хүн яаж хооллох тухай мэдэх санаатай ирсэн боловч мэдээд ч удаан идэж чадахгүй нэгэн байснаа ойлголоо. Сэтгэлийн боловсролын тухай бодож явсангүй. Суурийг нь цутгаагүй байж, дээвэр яаж хийх вэ гэсэнтэй адил эрэлчин байжээ. Таг харанхуйд төөрч яваагаа мэдлээ. Гэрэл гэгээ үзэхгүй болохгүй юм байна. Би л өрхөө татаж чадвал гэрэл  хангалттай байдгийг ойлгох шиг боллоо гээд баярлаж байсныг санаж байна. Сургалтаас түүнд хамгийн их таалагдсан зүйл бол эрүүл хооллох ажил бол хорио цээрийн дэглэм биш хүслийг ханган, сэтгэлийг  цатгаж, ажиглалт хийх аргын тухай хичээл  байсан гэсэн. Одоо тэр хүний бөөр өвдөж хавагнахаа больж, даралт нь хэвийн, бие нь хөнгөн байдаг болсон байна лээ.  Хэн ч чадах жам ёсны арга юм чинь үр дүнгээ өгөлгүй яахав дээ.

Хориотой бүхэн сайхан санагддаг. Үнэхээр болохгүй юм байна гэдгийг биеэр үзсэн хүн хориглосны учрыг  ойлгоно.  Яагаад гэвэл ухаанаар ойлгосон зүйлийг нь сэтгэл нь хүлээн зөвшөөрсөн нь тэрээ.

 Бөөр муутай, нэгдүгээр бүлгийн цустай хүнд зөвлөгөө болгож, намар цагийн нэг өдрийн хоолны цэсийг сонирхуулъя.

Өглөө:    1. “Соёолж” хоормог  2. Органик өндөгний омлет, ногоон сонгинотой   3. Буудайн соёолж

Өдөр: 1.  Үхрийн булууны ясны шөл  2. Ээзгийтэй бууз   3. Цэцэгт байцаа, чинжүүний зууш

Орой:  Монгол бяслагтай ногоо

Эдгээрээс  ээзгийтэй буузны орц, хийх аргыг  танилцуулбал: ээзгийг дэвтээгээд шүүж, жигнэсэн шар лууван, ногоон сонгино, хонины сүүл хэрчиж холиод, маш бага давсаар амтлан буузны шанз бэлдэж, буудай, хөх тарианы гурилд боож чимхээд жигнэнэ. Ногооны зууштайгаа иднэ.

ВИП клуб ТББ-ын тэргүүн, Монголын Лектор Төвийн Жинхэнэ гишүүн, “Соёолж” зохимжит хоолны газрын зөвлөх Б.Гэрэлмаа

 

Буруу хооллох нь их хэрэгтэй зүйл юм байна гэж би боддог болсон. Юуг яаж идвэл хүсмээргүй ямар зовлон гарцаагүй үүсдгийг өөрийн бие дээр нотолж, бодитоор амсаж эдэлнэ гэдэг дахин өөрийгөө хорлохгүй байхад тун сайн хамгаалалт болно гэдэг утгаар нь. Хашир хүн гэж хаширсан хүнийг хэлнэ гэдэг үг байдаг. Гэтэл буруу хооллоод  хаширч ханадаггүйн цаана нэг чухал учир байна. Түүнийг ойлгочихвол өвчингүй амьдрах, өвдсөн бол эдгэхэд тун амархан. Өтгөн хатахтай холбоотой хамгийн түгээмэл жишээн дээр ярья л даа. Эслэгтэй бүдүүн борог хүнс  байнга идэх нь   биедээ зохимжтой хооллож байгаа хэрэг учир өтгөн хатахгүй.

Дээд гурилан боов, цагаан будаа идэх, бүдүүн ширхэгтэй гурилан боов, хальстайгаа будаа идэх нь зажлах, залгих талаасаа бол яг адилхан ажил. Харин хүний сэтгэлд тэс өөр санагддагаас л борог хүнсээ идэхээс яаж ийгээд зайлсхийдэг. “Дөрвөн цагаан хор”-ны нэг гэж нэрлэгддэг цагаан гурил байнга идэхэд өтгөн хатдагийг үзэж мэдсээр байж, цусны даралт, чихрийн шижингээр бодитойгоор зовж байж хашрахгүй л цагаан гурилдаа дурласаар байдаг шүү дээ. Үнэхээр халширмаар  байдлын тухай мэдлэгээ эргээд харцгаая. Энэ мэдлэгээрээ дамжин, дээр өгүүлсэн  чухал учрыг олж харахыг хичээе. Өтгөн нь хатдаг ихэнх хүнд илэрдэг асуудлуудаас  заримыг нь нэрлэвэл:  шамбарам, чихрийн шижин, бөөрний үрэвсэл, судас хатуурах, зүрх өвдөх, дархлаа муудах, харшилтай болох, вирус тээгч болох, ханиаднаас салахгүй гэх мэт. Хавдар, шарх гээд гэдэс өөрөө хэлмэгдэх нь мэдээж ойлгомжтой.

Бас илүүдэл жинтэй бүдүүн болсон байх магадлал өндөр. Яагаад гэвэл ийм хүн бүдүүн гэдсэндээ дунджаар 8 – 25 кг илүүдэл  тээж явдаг. Энэ бол гурваас дөрвөн наймын хувин олиггүй юм гэсэн үг. Ийм их овоолго тээж явахад бэлхүүс нарийхан байх боломжгүйгээс гадна жинд сүрхий нэмэр. Гэхдээ өтгөн хатдаг л бол туранхай хүний гэдсэнд ч илүүдэл байдаг. Дээр нэрлэгдсэн өвчин эмгэг үүсэхэд өтгөн хаталт нөлөөлдгийг тэр бүр мэдэхгүй хүн олон бөгөөд өвчнүүдээ тусдаа зүйл гэж ойлгох тул эмчлэх гэж тусгайлан хөөцөлддөг. Жинхэнэ шалтгааныг биш үр дагавартай л их “ноцолдоно”. Эм тариа гээд төрөл бүрийн заслуудыг ээлж дараалан хийлгэвч зовиур шаналгаа түр намдахаас цаашгүй. Үнэхээр халширмаар! Физиологийн жам ёсоор өдөрт 2 – 3 удаа хүндэрч, үргэлж бие хөнгөн, бэлхүүс гоолиг, өвчингүй амьдардаг хүн дэндүү цөөн юм.

Өдөрт олон удаа хүндээр бие засах нь жам ёс гэдгийг  Стив Паркерын “Хүний бие” гэдэг номноос иш татан сонирхуулъя.  “Нарийн гэдэснээс ялгаатай нь бүдүүн гэдэсний дагуух булчин түүний ханыг бүтээж, бүрэн хучдаггүй.  Булчин нь гурван хэсэг болж багц үүсгэдэг бөгөөд бүдүүн гэдэсний шугам гэж нэрлэгддэг. Эдгээр шугам хүрээ гэдэсний дагуу явахад шугам хооронд цүлхэн гэж нэрлэгддэг хонхорхой уутнууд үүснэ. Хүрээ гэдэс ханынхаа булчингийн хөдөлгөөнөөр доторх баасыг хольж, шулуун гэдэс рүү түлхэж өгнө. Гэдэс доторх агууламжийн хөдөлгөөн янз бүр байдаг бөгөөд доторхи хоол боловсруулах үе шатаас хамаарна. Тухайлбал үечилсэн, гүрвэлзэх хөдөлгөөнөөр шахагдсан, бөөнөөр хөдөлсөн хэлбэрүүд байна.

Хүрээ гэдсэн доторх агууламж нарийн гэдсэнд байхаасаа удаан хөдөлж, гэдэс өдөрт 2 литр усыг эргүүлэн шимж авч байна. Үечилсэн хэлбэр: Бөөрөнхий хэсгүүд тодорхой завсартайгаар шахагдана. Эдгээр нь нухагдаж холигдож байх боловч урагш  явдаггүй. Гүрвэлзэх хөдөлгөөнөөр шахагдсан хэлбэр: Энэ нь бага багаар долгилсон хөдөлгөөн бөгөөд баасыг шулуун гэдэс рүү түлхэж өгнө. Арын булчин агшиж байхад урд хэсгийнх нь булчин суларч байдаг. Бөөнөөр хөдөлсөн хэлбэр: Энэ нь хөндлөн хүрээ гэдэсний дунд хэсгийн хүчтэй гүрвэлзэх хөдөлгөөн юм. Эдгээр хөдөлгөөн өдөрт 2-3 удаа хийгдэж, баасыг шулуун гэдсэнд оруулна.” Ингээд өдөрт хоёроос гурван  удаа хүндрэхээс өөр аргагүй болно гэсэн үг. Гэтэл яагаад үүнээс цөөн байна вэ?

Эслэгээс нь салгачихсан, цавуулаг ихтэй учир наалдамхай чанартай гурил, будаа их иднэ.  Төмс, ногоо жимсээ хальсалж, үрнээс нь салгана. Түүнчлэн эслэг агуулдаггүй мах хэтрүүлж иддэг атал  эсэг цагаан идээ, ногоон навчит ургамал бараг идэхгүй учраас гэдэсний дотор ханын сахлаг хөхлөгүүдийг “сойздон” цэвэрлэх аргагүй болж, цардагдсан  гадаргуу үүсч, гүрвэлзэх хөдөлгөөнд саад учирдаг. Аажимдаа цүлхэнгүүдэд өтгөний овоолго, чулуужсан хэсгүүд хуримтлагдан, гэдэс хэцүүдэж, элэг, бөөрний ажил хүндэрнэ. Тэдгээр овоолгуудад үүсэх хорт бодисууд, бүдүүн гэдсэнд амьдарч ажилладаг бичил биетнүүдийн алдагдсан харьцаа гээд зөндөө асуудал ар араасаа үүсдэг ажээ. Эслэгтэй хүнс өдөр тутам иддэг болоход л өтгөн хатахын нэг том шалтгаан арилах нь байна шүү дээ. Тийм амархан! Өтгөн хатахаа больчиход нөгөө олон өвчин зовиуруудын шалтгаануудын нэг нь бас давхар устана гэсэн үг. Хичнээн сайхан!

Гэтэл яагаад энэ амархан боломж ашиглагдахгүй байна вэ? Энэ нь эдэлгээнд сургагдаагүй эмнэг амьтан мэт сэтгэлээс болдог юм байна. Тиймээс өөрийгөө танина гэдэг нь сэтгэлээ таних, хүн болно гэдэг нь сэтгэлээ боловсруулан номхотгохыг хэлдэг ажээ. Нөгөөх чухал учир үүнд л оршдог. Энэ ажлыг л багахан ч гэсэн амжуулбал хүн болж төрсний хэрэг давхар давхар гарна. Ядаж л өтгөн хатахгүй байх нь л дээ. Сэтгэлээ боловсруулах ажил нь ном сурахтай адилгүй. Мэдлэг олж авахтай зэрэгцүүлээд дадлагын ажил хийхгүй бол огт номхрохгүй. Маш сонирхолтой бөгөөд асар их ач холбогдолтой энэ ажил үр дүнтэй болохын тулд  дараах үе шатыг дамжин өрнөх номтой ажээ.

1. Тайвшрах  – өөрийн дотоод мөн чанарт  анхаарал хандуулах
2. Эргэцүүлэх – мэддэггүйгээ мэддэггүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх
3. Илрүүлэх – мэдлэг ухаанд захирагдахгүйгээр эрхэндээ байлгаж чадаж байгаа сэтгэлээ “олж харах”
4. Ажиглах – сэтгэл нь ямар хэмжээнд дураараа, сургаал боловсролгүй, эмнэг догшин байгааг хөндлөнгөөс “харах”
5. Танилцах –  эрүүл амьдрах зорилгоо тодорхойлж, төлөвлөгөөгөө “танилцуулах”
6. Дадлагад гарах –  ажлын зөв болон буруу хувилбаруудын туршилт
7. Үр дүнг ажиглах – биеийнхээ хэлийг анзаарч, ойлгох

 Шат болгоны тухай бид дараагийн дугааруудад Тантай ярилцах болно. “Авгайдаа хайртай бол авдаг л морь доо” гэдэг шиг үнэхээр үргүй зардалгүй, эрүүл амьдаръя гэж боддог юм бол хийдэг л ажил даа. Үндэс шалтгааныг зөв болгохгүйгээр урагш ахидаггүйг үзэхээрээ нэг болж байна шүү дээ. Харин одоо Танд цусны даралт өндөр, нэгдүгээр бүлгийн цустай, өтгөн нь хатдаг хүнд зориулсан нэг өдрийн үлгэрчилсэн цэс сонирхуулж, нэг хоолны орцыг танилцуулъя.

Өглөө: 1. Хоёр өндөгний цагаанаар хийсэн омлет, ногоотой  2.Оливын тосоор амталсан брокколи, салат навч, ногоон сонгино, улаан манжин зууш  3.Буудайн соёолж  4.Хивэгний ундаа

Өдөр: 1.Гурван шимтийн шөл амтат чинжүүтэй  2.Жигнэсэн гүзээ, шар лууван  3. Өргөст хэмхийн зууш  4. бүхэл үрийн гурилан мантуу 5.Алимны шинэ шүүс /эслэгтэй/

Орой: 1.Дүфүтэй ногоо жимс  2.Хөх тариа, буудайн гурилан ёпоошиг

Дүфүтэй ногоо жимсний орц: дүфү, ногоон навчнууд /салат, чинцай, яншуй, юуцай г.м./, өргөст хэмх, цагаан лууван, шар лууван, улаан манжин, ногоон сонгино, аньс, алим, хальстай нимбэг. Эдгээрийг хүссэн хэлбэр хэмжээгээрээ хэрчиж, шар буурцгийн жан, оливын тосоор амталж, холиод идэхэд бэлэн болно. Өөр ногоо, жимс байж болно.

ВИП клуб ТББ-ын тэргүүн, Монголын Лектор Төвийн Жинхэнэ гишүүн, “Соёолж” зохимжит хоолны газрын зөвлөх Б.Гэрэлмаа

“Яахаараа дандаа намайг загнадаг юм бэ? ээж та дүү нарт сайн ханддаг мөртлөө намайг болохоор өдөр болгон загнах юм.”

“Чамайг эгч нь болохоор тэгж байхгүй юу? Ээжид нь ч хэцүү байна. Чи ээжийгээ жаахан ч гэсэн тайван байлгаж чадахгүй байна уу? “Ээж ээ, та надад хайргүй биз дээ? Би таныг үзэн ядаж байна”. 

Эцэстээ том охин маань өрөөний хаалга саван гарч одлоо. Охиныхоо үйл хөдлөлд гайхаж, бас уур хүрээд, өөрийгөө захирч чадахаа болин, дуу минь өндөрсөв. Гурван охин өсгөнө гэдэг жинхэнэ дайн билээ. Хүүхдүүд харшил өгч, хордлого тусан, ханиад хүрч жаахан ч гэсэн нүд салгах зай завсар өгөхгүй өдрүүд үргэлжилнэ. Үргэлж хоорондоо муудалцаж, чанга дуугаралцан, саваа барин уйлж аргадаж….Миний хашгирах дууг айлууд сонсчих вий гэхээс нөхөр маань ичдэг байлаа.

Ер нь юунаас болж ингээд байгаа юм бол….? Би хайр халамжтай ээж болохыг хүсдэг атлаа яагаад хүүхдүүдээ загнаад байдаг юм бол?” хүүхдүүдээ загнасны дараа маш их харамсаж, өөрийгөө буруутгана.

Багын шарх миний сэтгэлийн гүнд байгааг мэдсэн үе бол зөрчилдөж зөрчилдсөний эцэст зөвлөгөө авахаар шийдсэн тэр өдөр байлаа. Архи уухаараа харгис болдог аав, түүнтэй өдөр бүр хэрэлдэж муудалцах ээж хоёрын голд хөнжил дотроо нуугдан, уйлж унтдаг байсан бага насны дурсамж надад олон бий. Бас тэр үед ихэнх эцэг эхчүүдийн амьдрал хэцүү, ихэд ядардаг байсан болохоор аав нар хүүхдүүддээ яаж хандахаа мэддэггүй байсан цаг юм. Аав маань нэг ч удаа надад хайртай гэж хэлж байсныг санадаггүй. Зөвлөгөө авсны дараа үүнээс болоод л миний дотор атаархал, жаахан юманд уурладаг дүр төрх бий болсныг олж харлаа. Тэгэхээс ч өөр аргаггүй байсан миний дүр төрх….

Өөрийн сэтгэлийн шархаа хүүхдүүддээ өгөхийг хүсэхгүй байгаа учраас би зориг гаргалаа. Тэврэлт. Үргэлж уурлаж загнадаг байснаа болиод, гэнэт зөөлөн хандах гэхээр нэг л сайн болж өгөхгүй байв. Гэвч би хийхээр шийдсэн юм. “Охин минь, ээж нь нэг тэврээдэхий байз”. “Гэнэт яагаад байгаа юм бэ?” гэж охин минь хорхой харсан мэт ярвайж байна. Хэдийгээр эхний алхмыг хийсэн боловч би ч, охин маань ч хөшөө мэт хатуу байв. Эхэндээ 5 секунд тэврэхийг тэвчихэд ч хэцүү байлаа. Тэр үед том охин маань сургууль дээрээ бусдад дээрэлхүүлж байгааг мэдсэн юм. Өдөр болгон гэртээ уйлж ирдэг байлаа. “Юундаа уйлаад байгаа юм бэ?” Чи ямар сайн юм хийсэн юм уу? Уйлахаар бүх юм болно гэж бодож байна уу?” гэж загнадаг байв.

Охин маань хүүхдүүдийг шоглоод уйлахаар тэд бүр ч илүү шоглож, сүүлд нь зоддог болсон гэнэ. Багштай нь уулзаж, энэ тэр аргыг хэрэглэж үзсэн боловч ямар ч нэмэргүй байв. Хүүхдүүдтэй биечлэн уулзъя гэж бодсон ч байдал хүндэрч болзошгүй болохоор яах ч арга байсангүй. Анхандаа эвгүй байсан ч охинтойгоо тэврэлдэх маань 5 секунд байснаа 10 секунд болж, 10 секунд нь 30 секунд….гэж явсаар 10 минут боллоо. Би өдөр болгон охиноо тэвэрдэг болсон юм. Хайртай шүү. Ээж нь үргэлж чиний талд. Бурхан ч гэсэн миний охины зүрх сэтгэлийг мэдэж байгаа.” Миний охиндоо хийж өгч чадах зүйл нь түүний яриаг сонсож, түүнийг тэвэрч, тэр хүүхдийн тал болж өгөх байв. Тэгтэл нэг өдөр сургуулиасаа ирээд “Ээж ээ… Намайг тэврээд өг” гэж хэлэнгээ надад тэврүүлэн, уйлж гарлаа. Хичнээн хэцүү, ганцаардаж байгаа бол… гэж бодогдон, охиноо тэвэрч, хамт уйлав. Ийнхүү зүрх сэтгэлээрээ нийлэх цаг маань ихсэх тусам охин бид хоёрын хооронд байсан хана хэрэм бага багаар нурж эхэллээ. Охин маань гомдоллохоо болив. Сургуулиас ирэхдээ уйлдаг байсан охин харин инээдэг болсон юм.

Тэр охин маань одоо ангидаа хүүхэд болгоны найзлахыг хүсдэг хүүхэд болсон гэдэгт та итгэж байна уу? Өмнө яаж муухай царайлдаг байсныг нь би мартаж чаддаггүй юм. Одоо хүүхдүүд маань өөрсдөө “Ээжээ намайг тэврээд өг” гээд ирдэг болсон. Тэднийг халуунаар тэвэрхэд миний сэтгэлд хуралдсан зүйлс аажмаар хайлан, алга болж байгааг мэдэрдэг байлаа. Тэврэлт гэдэг зүйлийг би өгөх гэж эхэлтэл, нэг л мэдэхэд бусдаас маш ихээр авдаг болсон юм. Хэсэг хугацааны дараа бага охин маань уйлж байгаа нэгэн найзыгаа гэртээ дагуулан ирэв. Гайхаад юу болов гэтэл “Ээж ээ та манай найзыг жаахан тэврээд өг дөө. Хүүхдүүд шоглоод уйлуулчихсан чинь уйлаад зогсдоггүй ээ. Танд жаахан тэврүүлэх гэж дагуулаад ирлээ.” гэдэг байгаа. Ээж л тэврээд өгөх юм бол зүгээр болно гэнэ. Охины маань хэлсэн тэр үг хэдий хугацаа өнгөрсөн ч  сэтгэлээс гардаггүй юм.

Өвчин зовлонгоо хуваалцах үед эдгэрэл явагдаж байна гэсэн үг. Ганхахгүйгээр ургадаг цэцэг гэж байдаггүйтэй адил, өсөж том болох явцад нь энэ мэт олон удаа салхилах боловч тухай болгонд нь би хүүхдүүдээ тэврэх болно. Заримдаа унах үе гарлаа ч тэврэн босгож, урамшуулан, гараа сунгахыг хүснэ.

 

Үерхэл шохоорхол хайр гэдгийг ялган таньж болдог уу? гэсэн асуултыг охид хөвгүүд олонтаа асуудаг. Энэ тухай аминчхан яриа дэлгэхийг хүсдэг. Болохгүй юм юу байх вэ, бүгдээрээ ярилцъя. Намайг 10-р ангид байхад манай ангийн Саранцэцэг нэгэн хүүтэй үерхдэг байлаа.

Одоо ч тэд тэр үерхлээ хэвээр байгаа гэж үздэг. Гэхдээ Саранцэцэг, Сүхээ хоёр хамт амьдраагүй юм шүү. Тэр хоёрын анх танилцсан тухай саная. Тэр өдрөө Сараа маань бөөн баяр болоод гэртээ ирсэн юм. Амандаа дуу аялан гэрийнхээ хамаг ажлыг амжуулчихлаа. Хэдэн гартай болчихоо вэ гэмээр тун ч шалмаг харагдана. Түүнд жигүүр ургажээ гэдгийг ээжээс нь өөр хүн анзаарсангүй. Хонгорхон хүүхэд насандаа ийнхүү догдолж байснаа ээж нь нэхэн дурсаж тэд энгийн хэрнээ халуун яриа өрнүүллээ.

Ээж: Миний охин хэн нэгэнтэй уулзаа юу?

Охин:Тэгсээн, би нөгөө ангийн Сүхээтэй танилцаад…

Ээж: Өө тийм үү. Дараа нь надтай танилцуулаарай.

Охин: За за таныг аашлахгүй гэж мэдсэн бол сая танилцуулчихдаг байж.

Сүхээ их гоё бүжиглэдэг. Сагс тоглохдоо бүр ч мундаг. Өнөөдөр надтай танилцна гээд бүр гоёчихсон гутлаа гялалзтал нь тосолчихсон байна лээ. Маргааш бид хоёр физикийн шалгалтандаа бэлдэнэ гэсэн. Одоо би хичээлээ уншихгүй бол маргааш юу ч мэдэхгүй ичгэвтэр юм болно. Хурдхан шиг цайгаа ууя.

Ээж: Тэр хүү чинь хичээлдээ гайгүй юм аа даа.

Охин: Гайгүй ээ. Миний үерхдэг хөвгүүдээс хамгийн дажгүй нь. Сүхээ бүх хичээлдээ дуртай гэж ярьж байсан.

Ээж: Миний охин ч гэсэн дуртай биз дээ. Охин инээлээ.

Саранцэцэг өөрт нь их таалагдсан үе тэнгийн хөвгүүнтэй танилцсан учраас жигүүр ургасан мэт догдолж байлаа. Эндээс л үерхлийн ялгаа, шохоорхол хайрын тухай зааглал үүсдэг бололтой. Охид эсвэл хөвгүүдийн хоорондын үерхэлд бие биедээ тусалсан нөхөрлөлийн шинж давуу байдаг бол хөвгүүд-охидын үерхэлд бие биедээ тусалж дэмжихийн зэрэгцээ олноос онцгойлж хардаг шохоорхлын шинж давамгайлдаг. Саранцэцэг Сүхээг үнэлж магтаж байгаа нь түүнийг шохоорхож байгаагийн шинж. Ийм шохоорхол дурлал хайр болж магадгүй байдаг.

            Дурлал нь ч бай хайр нь ч бай үүнд нэг л чухал зүйл бий. Энэ бол юу вэ гэхээр эдгээр нь бид хүмүүсийн харилцааны сургууль болдогт байгаа юм. Үерхэл-хайр-дурлал-шохоорхлоос бид сайн сайхныг мэдрэн өөртөө шингээн авч муу муухайд нь гунин гутарч амьдралд хатууждаг. Эдгээр харилцааны дараа хүн бүхэн тодорхой хэмжээний дурсамж, туршлагыг сэтгэлдээ үлдээж амьдралд суралцаж байдаг. Үүний улмаас “сайныг дагавал сарны гэрэл, мууг дагавал могойн хор” гэдэг үг гарсан биз ээ. Үүнийг хүүхдүүд анзаарах бас анхаарах ёстой юм.

            Шохоорхол хайр дурлал хоёр шилжилтийн насны олон хүүхдүүдийн тулгамдсан асуулт болдог. Шохоорхол замхраад л арилчихдаг бол хайр дурлал үүрд үлддэг гэдгээр амархан тайлбарчихаж болох ч аль нь үргэлжилж аль нь замхрахыг яаж мэдэх билээ. Цаг хугацаа л харуулдаг биз ээ.

 Чамайг мартъя гэвч мартаж чадахгүй юм.

Хайр гэдэг чинь энэ л юм болов уу?

гэж Салхи хамтлагийн “Мартагдашгүй хайр” дууны дахилтын хэсэг.

            Саранцэцэг Сүхээ хоёр одоо хэр нь бие биедээ тусалсаар үерхсээр байгаа. Саранцэцэгийн хувьд Сүхээг шохоорхож байсан боловч анхны хайр нь Энхбаяр байж, Сүхээгийн хувьд сурагч ахуй наснаас нь эхэлсэн нандин үерхэл нь Саранцэцэг байсан ч хайр нь Оюумаа байж гэдгийг би ойлгосон юм.

            Үнэхээр үерхэлийг тэр ариухан утгаар нь ойлгож нандигнана гэдэг ямар үнэтэйг би ойлгосон юм. Гэнэн насны үерхэлээ гашуун дурсаж, гомдол гунигаар сольчих нь зөндөө тохиолддог шүү дээ. Тэгэхлээр үерхэл гэдэг үерхэл л байдаг юм байна. Ийм нэгэн шүлгийн мөрүүдийг Саранцэцэг унших дуртай байдаг юм.

      _{Ангийн хэдэн андтай дуулан шуугин дассан ч}

        _{Алаг нүдэн хөвгүүн миний зүрхэнд хоногшсон}

        _{Хорин хэдэн хөвгүүдээс онцолж чамайг гэж байхдаа}

        _{Хүндэтгэл нөхөрлөл гэдгийн үнэ цэнийг ухаарсан}

        _{Баярлалаа анд минь чамд}

_{Багын минь үерхэл мөнхийн нөхөрлөл, мартагдашгүй дурдатгал…}

/”Үерхэл” сонины 1998 оны 2-р дугаар/

 “Хайрын тухай олон төөрөгдөл буй, үүнээс хамгийн нөлөөтэй нь дурлал бол хайр дурлал гэсэн итгэл юм…”

“Ихэнх хүмүүс өөрийнхөө хайрлах чадвараа хөгжүүлэхээсээ илүү түүнийг бусдаас авахыг туйлын их хүсдэг… Ер нь хайрлах гэдэг нь амар хялбар зүйл, харин өөрийг нь хайрлаж чадах ба өөрөө хайрлаж чадахуйц тохирсон хүнийг олох л хамгийн хэцүү байдаг гэж үздэг…” -/Эрих Фром “Хайрлах урлаг” номноос/