Category: human-development

Хатуу өвөл халирах цаг дор хүн бүрийн сэтгэл гэгэлздэг. Ирж яваа цагийн өнгө, илч гэрлийн дулаанд шингэж, амьтай бүхэн сэргэж, үндэстэй бүхэн ургаж, үртэй бүхэн уяран жаргадаг цаг бол хавар.

Зүрхнийхээ чанадад юу ч юм, нэг л зөөлөн дулаахан, тэр гэхийн аргагүй уярам мэдрэмжийг сэм сэмхэн хүлээдэг нь хүн.  Гэнэт ургах өглөөний нарны илчинд баясан тасралтгүй жиргэх шувуудын хөг эгшиг, сур шиг сунах өдрийн уртад гадаа тоглон инээлдэж хөгжилдөх хүүхдүүдийн дуу чимээ, уулсын тэртээд нуугдан жаргах нарны ээвэр илчинд тэртээг саравчлан суух настангуудын бүүдгэр дурсамжууд, энэ бүхэн хаврын төрх. 

Ургаж нахиалж, соёолж төлжиж буй бүхэн хаврын нар руу тэмүүлдэг. Төрж өсч өндийж буй нялх бүхэн хаврын нараар бүлээсгэн байж эхийнхээ сүүг амталдаг. Урсаж эхэлж буй гол урсац бүхэн, хааяа нэгэнтээ хуйлран салхилах салхи бүхэн өвлийн цасан дор нуугдан хоцорсон хуучин бүхнийг хаман авч одно. Байгаль дэлхийн хог хаягдлыг бас хүний сэтгэлийн шаналлыг хамтад нь тэртээ холд туун одох мэт.

Бүсгүй хүн болгон хаврын цагт бүр ихээр гоёдог. Хасын царайгаа “холцруутах вий” гэж, халуухан уруулаа “омголтох вий” гэж, хөөрхөн алаг нүдээ “үрчлээтэх вий” гэж хаврын хуйсгануур салхитай аалигүйтэн наадаж байж будацгаана. Ханан дахь толиныхоо өмнө эргэлдэн байж гоёцгооно. Сэм сэмхэн өөрийгөө “хөөрхөн болжээ” гэж магтана. Гэнэ гэнэхэн бусдад магтуулах гэж  хичээнэ. Хавар цагт ургаж буй цэцэгсийн дунд “муухай цэцэг” байдаггүйтэй адил, нүүрэндээ инээмсэглэл, сэтгэлдээ баяр тээсэн бүсгүйчүүдийн дунд ” муухай бүсгүй” гэж байдаггүй. Бүсгүй хүн цэцэг хоёр яг л адилхан гэдэг. Бусдын нүдэнд гоо үзэсгэлэнгээрээ гайхуулж, хэн нэгний зүрхэнд  хайр халамжаараа шингэдэг болохоор тэд бүгдээрээ л гоё сайхан.

Нялх үрээ тэврэн өхөөрдөн хайрлах бүсгүй хүн бусдаас сайхан. Зүрхэнд нь хайр, сэтгэлд нь сүү ивлэж, харцанд нь баяр бахдал гэрэлтсэн эх хүнээс илүү сайхан нь хаана бий гэж. Тэд энэ орчлонгийн аз жаргалыг хүүхдийнхээ инээдээр хэмжиж, зовлон шаналлыг хүүхдийнхээ нулимсаар орлуулж, сэтгэлд ивэлсэн сүү шиг хайрандаа л нялхарч жаргадаг. Аминаас тасарсан амь, хайраас тасарсан хайр болохоор тэд зүрхнээс зүрхэнд урсах их хайр энхрийллээ мэдэрдэг. Эхээ гудчин хөхөх хурга ишиг, нүдээ нээж ядан ялархах нохойн гөлөг, талд дэгдэн тоглох янзагыг хүртэл харахдаа өөрийнхөө үр шиг өхөөрдөн энхрийлж хошуугаа цорвойлгон хайрлана. Цадсан сэтгэлдээ үнэгчлэн зүүрмэглэх тэдний хажууд хэн чангаар хашгирч зүрхэлнэ гэж? Хайр сүү хоёр хамтдаа ивлэсэн хавар цаг шиг хайлган нь хаана бий гэж?

Бүсгүй хүн болгон хавар цагт бүр ихээр хайрлуулахыг хүсдэг. Нялхарч төлжсөн хаврын цагт хүн болгон л сэтгэлдээ уярч нялхардаг. Бүх л сайхан гайхам бүхэн ирж яваа, урд минь байгаа мэт санагдах тусам өөрийн эрхгүй л сэтгэл баярлана. Бас инээмсэглэнэ.  Юу г ч юм бэ хүлээнэ. Хэн нэгэнд нэг л сайхан үг хэлмээр, эсвэл хэн нэгнээс хайр, талархлын үг сонсмоор. Бас сайхан хайртай учирч, түүндээх эрхэлмээр. Хаврын анхны бороон дунд хөтлөлцөн алхмаар. Өөрөөрөө л гоёж бусдад инээмсэглэн талархах бүсгүй хүн ямагт сайхан харагддаг. Хааяадаа аалигүйтэх чинь хүртэл сайхан харагддаг. Бүх юмс үзэгдэл сэргэж, ургаж цэцэглэж, байгаль дэлхий хүртэл үзэсгэлэн гоогоороо гайхуулж байхад юундаа ч гуних билээ.  Хааяадаа хаврын хуйсгануур салхи шиг сэтгэл жиндэж байвч нэг л мэдэхэд тайвширч орхино. Нэгэнтээ муу зүйлээс болж сэтгэл хиртэж байвч хаврын намираа бороонд угаагдаж орхих.Сэтгэлд хиргүй, нүүрэнд гуниггүй хавар цаг гэгч дэндүү ариухан мэт.

Бүх л юмс сэргэн мандаж байх хавар цагаар “бүсгүйчүүдийн баяр” тэмдэглэдэг нь тохиолдлын ч хэрэг биш байх. Бүсгүй цэцэг 2 ав адилхан байдаг болохоор ингэж тохиогоо биз.  Цэцэгс дэлгэрэх цагаар бүсгүй түүндээ цэцэгсийн баглаа бэлэглэ хэмээн таацуулаа биз. Нэгэн өдөр бүсгүй чамайг ертөц даяараа магтан дуулж, бахархаг гэж ивээгээ биз.  Нэгэн өдөр хайраа халамжаар даруулан байж “хайртай шүү ганцхан чамдаа” гэж зүрхнээсээ хэлэг гэж тааруулаа биз. 

Бүсгүй минь гоёлоо өмсчих. Цэцэг тэвэрсэн бүсгүй, цэцэг дэлгэрсэн хавар шиг гайхам сайхан нь хаана бий гэж. Сэтгэлийн чанад дахь гунигаа мартаж орхиод ханатлаа бүжиглэ. Шаналал гэдэг нэгэн зуурынх юм. Харин сэтгэлийн баяр гунигаа сархадаар бүү даруулаарай. Сэтгэл итгэл хамтдаа хиртдэг юм. Согтож гундсан цэцэгсийг харсан бил үү бид. Гоо үзэсгэлэнгээ хиртээж орхисон цэцэгсээс муухай нь хаана бий гэж? Бүсгүй минь зөвхөн л бүжиглэ, газар баясдаг юм.  Бас хүмүүс баяарладаг юм.

Бүсгүй хүн хаврын улирал хүйн холбоотой. Цэцэг бүсгүй 2-оос гайхам сайхан үзэсгэлэнтэй нь хаа ч үгүй. Сайхан баярлацгаагаарай, монгол бүсгүйчүүд минь.

Ханрууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
e-mail:  gala_mn@yahoo.com 

Зарим нэг хүн амьдралын бүх цаг үед мартагддаггүй юм шиг санагддаг. Нэрийг нь ч мэдэхгүй хэрнээ тэр хүмүүс байн байн санагдаад байдаг нь эсвэл сэтгэлд их л сайхнаар хадагдаж үлдсэнийх, эсвэл их л эвгүйгээр хадгалагдсаных биз. Тийм хүмүүсийн тухай дурсмаар санагдав. Магадгүй тэдний нэг нь та ч байсан байж мэднэ.

Таксины жолооч…

Машинд асуудал гарсан тул хэд хоног таксигаар шогших юм болов. Өдөр болгон такси барих гэж зам дээр гар даллан зогсоно. Заримдаа салж унах дөхсөн машинтай, сайр даг болсон яхир хар нөхдүүд ч давхиж ирнэ. Тийм хүмүүст дайгдаад явахад амь нас дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэнэ биз дээ. Галзуурсан мэт хаа хамаагүй сүлжин давхихад нь хамаг биеэ хурааж сэм хий тоормос гишгэсээр байгаад хөл өвдчихсөн хүн арай гэж зорьсон газраа ирнэ. Ингээд байнгын үйлчлүүлэгчтэй болох бодолд автан явах болов. Хүн царайчилсан тавь дахь хоног дээрээ сүрхий гоёж чимэглэсэн хар тэргийг зогсоолоо. Бага дүүгээс маань хоёр гурав дүү болов уу гэмээр шавилхан жаал жолоо мушгиж байгаа харагдав. Машин тэрэг гэж шил толь. Үнэтэй ганганыг нь унаагүй ч байгаа зүйлээ арчилж торддог нь илт. Хэсэг явах замдаа хэлж ярихыг нь сонсоод дотроо овоо тоолоо. Даруухан хэрнээ, час часхийсэн ухаалаг үг унагаж, гэм сэрэггүй инээд алдах нь сэтгэлд дотно.

Эрэгтэй дүүтэй байж үзсэн биш хөвгүүдийг ер нь нэг их сайн ойлгодоггүй болохоор жаахан бэргэшүүхэн ханддаг байлаа. Гэтэл тэр жаалтай овоо хэл ам нийлэх шинжтэй. Муу ч үгүй бас эхнэр хүүхэдтэй гэнэ. Инээд хүрэв. “Чи чинь өөрөө хүүхэд байж бас хүүхэд төрүүлнэ гэнэ ээ” гэж жаахан цаашлуулахад гэмгүйхэн л инээж сууна. Ингээд хувийн тэргээрээ халтуур хийдэг жаалтай эгч дүүс боллоо. Хэзээ дуудсан цагт хаа ч, ямар ч ажилтай явж байсан товхийтэл давхиад ирнэ. Өдөржин аваад давхичихсан ч юм хэлэхгүй цагаахнаар инээд алдсаар л сууна. Элдэв маяг заль байхгүй, эзэмшсэн амьдралдаа чухам л эвдрээгүй сэтгэлээр хандаж байгаа тэр жаалд хайр хүрдэг болсон юм. “Аниа” гэж ирээд л амьдралын тухай аар саархан яриа өрнүүлэхдээ амнаас минь унах үг бүрийг хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авч, маргааш нь л гэхэд хэрэгжүүлчихсэн гүйж явна. Урамтай гэж. Аниад тусламж хэрэгтэй үед төрсөнөөс ялгалгүй гүйгээд ирдэг тэр жаалыг хориод хоног унаж давхисан хэрнээ нэрийг нь асуулгүй явуулчихсан байгаа юм даа. Хархүүг гадагшаа явсан хойгуур бие өвдөж, аптек ороод өгөх хүн олдохгүй болохоор нь мань дүү рүү утас цохиод тусламж хүстэл тэр дороо багц багцаар нь эм ганзгалаад гүйгээд ирж байсан нь мартахын аргагүй сайхан санагдаж билээ. Дараахан нь би гар утсаа алдчихсан тул дугаар нь ч байдаггүй. Намайг утасдахгүй болохоор хэрэг нь дууссан биз гэж бодоод тэгсгээд чимээгүй болоо биз. Одоо бодохоор харамсаад л суудаг юм. Ганц нэр асуучихаж болно оо доо, би? Гэмгүй даруухан бор дүү минь хаана явдаг юм бол доо.

Хөрөө рамны жаал…

Байшингаа засах гэж хоёр зуныг дамнасан их ажил болов. Цонхоо томруулж, хаалгаа өөрчлөх гэтэл хана тээглээд болдоггүй. Тэгээд Дэнжийн 1000 орчимд ажилладаг хөрөө рамнуудаар жаал гүйлээ. Амралтын өдөр тул нэг ч ажилладаг хүн байсангүй. Буцъя юу гээд зогсож байтал бас л 18 орчим насны нэг их нүдэнд дулаахан жаалхүү гүйгээд ирлээ. “Эгч ээ, та цахилгаан хөрөө хайж байгаа юм уу? Би явъя” гэж байна. Дагуулаад явлаа. Хувцас хунар гэж авахын тамтаггүй ядуу аж. Гэсэн ч цэвэрхэн зүс царай, эвдрээгүй ааш аяг нь дулаахан санагдана. Дүү 11 дүгээр ангиа онц дүүргэсэн гэнэ. Гэсэн ч амьдралын боломжгүйгээс болоод дуртай сургуульдаа төлбөр төлөөд орж болохгүй байгаа гэж дуулаад жаал өрөвдлөө. Физик, химийн хичээлдээ сонирхолтой тул ТИС-д сурахыг мөрөөддөг гэнэ. Харамсалтай нь ээж нь эрт нас барж, архинд дурласан аавтайгаа хоёулаа үлдчихэж. Тэгээд өдрийн од шиг мөнгө олоод ирдэг аавдаа дэм болж, сургуулийн төлбөрөө олохоор хөрөө рам ажиллуулах болсон гэнэ.

Дүүд хэлсэн ханшнаас нь арай илүүхэн мөнгө өгөөд хэд хоног гэртээ ажиллуулав. Үнэхээр аливаад сэтгэлээсээ хандаж, хийж байгаагаа үнэнчээр дуусгаж байгааг нь бахдаж суулаа. Эзгүй байх хойгуур дүүгийн хийх ажил ч дуусаж гэртээ буцчихсан байв. Харамсалтай нь тэр хэдэн өдөр хэтэрхий олон газарлуу утасдаж, хэтэрхий олон хүнтэй харилцсан тул ямар утсаар холбогдож байснаа мартаж орхиж. Даруухан хүүхэд болохоор нүүр өгсөн хүн бүхэн лүү үсэрч наалдаж сураагүй бололтой. Тэгээд л чимээгүй болчихсон юм. Одоо ч санаанаас гардаггүй юм. Хүссэн сургуульдаа ороо болов уу, эсвэл архичин аавынхаа нөлөөд автаад алт шиг сайхан чанараа алдаа болов уу гэж. Ямартай ч танихгүй эгч нь эндээс ерөөл дэлгээд л сууж байя даа.

Хөхөрсөн хүзүү…

Дунд сургуулийн төгсөх ангид шиг санагдаж байна. Нэг удаа автобусанд суугаад явж байхдаа урд талынхаа суудал дээр суусан бүсгүйн хүзүүг сүрхий ажиглаж явсан юм. Үнэхээр гоолиг цагаахан, дур булаам сайхан хүзүү. Өргөж шуусан хүрэн бор үс нь цонхны гэрэлд гялтганаж, ар шил рүүгээ мушгиралдан буусан ганц нэг үс нь гогцоороод хараа булаам. Гэвч тэр сайхан хун цагаан хүзүүн дээр догшин хөх мөр зурайх нь хөөрхий хүзүү урд шөнө нь гэмт халдлагад өртсөн бололтой. Эсвэл эр нөхөр нь бүсгүйд халдан довтолсон ч юм бил үү. Тийм сайхан хүзүүний эзэн нь ямар хүн байх бол гэсэн бодлоо барьж дийлэлгүй суудлаасаа босож хажууд нь очоод хулгайн харц шидэв. Үнэхээр сайхан бүсгүй байлаа. Хорь гаран л настай болов уу. Гэсэн ч уйлснаасаа болоод улайж хавдсан нүдээ нарны гэрлээс нуух гэсэн мэт газар шагайн бодлогоширно. Тэвэртээ тас наасан баадантай улаан хүүхэд нүүрээ үрчигнүүлэн уйлмаглах аядана.

Хөлийнх нь дэргэд томоор баадагнасан ногоон алчууртай ачаа тавьсан харагдана. Миний таамаг үнэн бололтой. Бүсгүй амьдралын бартааг дөнгөж амсаад анхны хайр, аз жаргал мөрөөдсөн харалган залуугаас зугтаж яваа юм шиг санагдав. Дотроо хэн нэгэнд гомдож, бүсгүйг учиргүй өрөвдөж орхилоо. Гэнэт нэгийг санасан янзтай цонхоор харсанаа баадантайгаа аваад өндийв. Яагаад ч юм дагаад буучихав. Араас нь хэсэг алхаж байгаад “Эгч ээ, би наад ачааг чинь бариад өгье” гэж зориг гарган дуугарвал эргэж нэг харчихаад юм хэлэлгүй цааш алхлаа. Түүнийг эмгэнэл, гомдол нь хүнд жингээр дарж байгаа бололтой. Гэсэн ч би тусламаар байгаагаа хэлээд дахин дөхөж очвол нулимстай нүдээр эргэн нэг харсанаа уруулаа өрөвдөлтэйгээр өмөлзүүлээд “Эгч нь зүгээр ээ, гэхдээ чамд баярлалаа” гэж хэлээд цааш зугтах мэт хурдан хурдан алхаж одсон юм. Тэр бүсгүйн гоо сайхан хүзүү, түүн дээр бий болсон муухай хөх ногоон толбо одоо хүртэл нүдэнд харагддаг хэвээр. Тэр жаахан хүү нь хэдийнэ хорь гарчихсан, ээж хүү хоёр аз жаргалтай сайхан амьдралыг энэ хугацаанд туулсан биз ээ хэмээн найдаж явдаг даа.

Үнээ мал биш дээ…

Дөнгөж төрчихсөн ээж би сүү сааль арвинтай гэж жигтэйхэн. Төрөх эмнэлгийнхэн хавийн хүүхдийг хамж авчираад л хөхүүлнэ. Заримдаа бүр энэ хөх минийх биш эмнэлгийн дансных аятай унтаж байхад хүртэл хэн нэг нь дураараа цамц сөхөж, сөөсгөр улаануудыг хөхүүлчихээд алга болно. Хэнийг нь ч тоохоо байсаан, сүүлдээ. Инкубаторын жижигхэн хорхой шиг амьтадыг ч авчирч хөхүүлэх нь энүүхэнд. Нүд хальтираад харж ч чадах юм биш, тэр жижигхэн хүмүүсийг. Гурван шөнө, гурван өдөр хажуугийн өрөөнд нэг нярай зогсолтгүй уйлна. Уйлаад л байна. Ам нь хатаж, дуу нь суларсан ч гэсэн ээж нь түүнийг аргадах гэж оролдохгүй байгааг нь гайхсаар суудаг байлаа. Сүүлчийн шөнө тэсгэлгүй орноосоо босоод хажуу өрөөгөөр шагайв. Сунайсан урт хар гэзэгтэй гоолиг сайхан охин уйлж байгаа хүүхдийн дэргэд залхсан янзтай гараараа нүүрээ таглан хэвтэнэ. Хүүхэд нь сөөнгөтөн бахирсаар л байв. “Хөх нь л сүүгүй болчихож дээ” гэж өрөвдөн бодоод дөхөн очив. Хүүхдийн амны орчим хөөс сахарч, шүлсэндээ халтартсан өрөвдмөөр юм харагдана.

“Эгч нь хөхүүлээд өгөх үү? Хүүхэд чинь бүр тамирдчихсан байна шүү дээ” гэж аргадангуй хэлбэл бүсгүй ууртайгаар толгойгоо өндийлгөн харсанаа,

-Заа, яршиг даа. Ямар үнээ мал биш дээ. Төрүүлсэн хүүхдээ цангааж алах уу, тэжээж өсгөх үү гэдгээ би өөрөө мэдчихье гэж уцаарлан хэлээд цаашаа хараад хэвтчихэв.

Гол өөд өгсөн ирсэн гомдол одоо ч хүртэл тасардаггүй юм. Яагаад гэдгийг үр хүүхэд төрүүлсэн эмэгтэй хүн бүр ойлгох байх. Аль арав гаруй жилийн өмнөх явдал ч гэлээ мартагдахгүй л байгаа юм даа. Хүсээгүй юм бол яах гэж тэр бяцхан амьтаныг төрүүлж, амьдын тамд унагаж байгаа юм бол доо, хөөрхий.

Ганцаардсан хүн…

Хүүгээ салхилуулахаар үдшээр тэврэн гараад хорооллын гудамжаар зөөлөн зөөлөн алхлан явж байлаа. Хажуу дахь орцны дэргэдэх модон сандал дээр хэсэг суун хүүгийнхээ нүд сормуусыг ажиглан байтал хажууд нэг залуу дөхөн ирсэнээ сандал ирмэгдэн чимээгүйхэн суув. Бид хоёрыг харж байснаа уртаар санаа алдах нь дуулдав. Гэнэт дотор хөнгөхөн гуниг төрөөд ирлээ. Тэр залуугаас над руу урсан орж ирж байгаа гунигт урсгалын нөлөө гэдгийг ч ойлгов. Хүү бид хоёрын тухай элдвийг хүүрнэж байснаа дээш өлийн аль нэг цонх руу удтал ширтэв.

“Би ч энэ хаалгаар дахиж орох эрхгүй л болж байгаа юм дагуу даа” гэж хэлээд тэр дахин санаа алдав. Учрыг лавлахад дөнгөж төрсөн хүүгээ, бас эхнэрийгээ орхиод явж байгаа гэнэ. “Яагаад буцаад орж болохгүй гэж?” хэмээн гайхан асуувал эхнэрийнхээ аавыг нас барах үед дэргэд нь сахиж байгаад унтаж орхиж. Амьсгал хурааснаас нь нэлээд хойно аваарын товчийг дарсан нь түүнийг хадам эцгээ хөнөөсөн хэмээх хардлагад өртүүлж орхиж. Үл ойлголцол гааран гаарсаар ийнхүү үдшээр гэрээсээ хөөгдөн гарахад хүргэжээ. Залуугийн эхнэр ч түүнийг сонсохыг хүсэхгүй байгаа гэнэ. Түүний тийм гунигтай байгааг хараад би лав итгэсэн. Үнэхээр хөнөөж орхисон бол тэр үдшийн бүрийгээр орцныхоо гадаа удтал эргэлдэж, огт танихгүй ээж, хүү хоёрыг хараад тийнхүү уртаар санаа алдаж суухгүй байсан биз. Бид гурав нэлээд удаан хөөрөлдсөний дараа тэр залуу толгойгоо ганзгалсаар харанхуйд уусан одсон юм. Тэр гэр бүл эргээд эвлэрсэн байх хэмээн найдаж л явдаг даа.

Уул сүүдэрлэж, тэнгэр баганадсан том эр хажууд чинь суугаад өөртөө баймгүй намуухан дуугаар чамд эв хавгүйхэн бүүвэйн дуу дуулж өгч байна уу? Тэр чинь миний хүү. Ийм том эрийг төрүүлсэн ээж нь одоо эрхийхэн чинээ жижигхэн хүн болчихсон гэвэл чи итгэх үү? Үрийнхээ даахьтай зулайг үнэрлэнхэн энхрийлж, өөдсийн чинээхэн хөлийг нь төөлөн сууж байсан тэр л ээжээс бүсгүй чамд ийм нэгэн зурвас илгээхээр шийдлээ.

Олон хүн юуны төлөө амьдарч байгаа ухаарах завгүй, хаашаа явж, хаана хүрэхээ төсөөлөхгүйгээр урд хойноо орон, манарч харанхуйлсан тоосон дунд зүг чиггүй  эргэж хуйлран, пижигнэлдэн давхих хүн сүргийн дунд бусдын ард орохгүй санаатай, заримд нь дэгээдүүлж, заримыг нь дэгээдэлцэж, шургаж унаж, зуурч босож байгаад л,  олсон юмаа голж чамлан үүрч тэврээд, дүүрэхээ үздэггүй том, баахан хүүдий сав чирэн, амь тэмцэн цухалдаж, олсноо алдчихвий, дурласнаа авахгүй өнгөрөхвий гэсэн айдас түгшүүртэй, уралдан тэмцэлдсээр явтал нэг өдөр өмнө нь гүнзгий ангал гэнэт гарч ирж, биеэ татаж авах гээд ч амжилгүйгээр унахдаа ганцхан удаа л уралдах боломж олдсон юмсан, бариа хаана байсныг ч мэдэж амжсангүй, тэрнээс энэнээс л боллоо, тэгдэг ч ингэдэг ч байж гэх мэтээр хэмжээлшгүй ихээр харамсан хоргодсоор сэтгэл дундуур одох юм даа.

Гэтэл эргэн тойрноо тайван ажиглаж, цэцэгсийн анхилуун үнэр, байгалийн сайхныг мэдрэн, тааралдсан болгонд талархан баярлаж яваа аялагч шиг илүүд шунахгүй, хэрэгтэйгээ дутаахгүй, үүрсэн ачаандаа түүртэхгүй, өөрийн болон хүний мөр дээр саад овоолохгүй, таарсан жалга, даваа, ус, гал, шуурга, мөндөр бүрийг тэнцвэр алдахгүйгээр туулан гарч, аргад суралцан, тэр бүгдийг араас яваадаа гэтлэх аргатай нь зааж үзүүлж, хэрэггүй тээшээ хог дээр орхиж, хүрэх оргилоо нүдэндээ харж, замын зургаа барин, өртөө буудлаа төлөвлөж, тэрхүү гэрэлт оргил руу няцалтгүй шударгаар, адгаж яаралгүй урагшлан өгсөж яваа аз жаргалтай аянчид ч байдаг юм байна.

Энэ хоёр замын хөдөлгөөн нэг чигт биш эсрэг урсгалтай учир огтлолцдоггүй.

Зовлонд унах замыг орхин, жинхэнэ жаргалд хүргэх замд орж болдог атал зүүсэн нөлөөтэй шилээ аваагүйд нь тэр сайн зам  харагдахгүй. Харин жаргалын замаар замнагчид зовлонгийн замыг тод хардаг тул тийшээ очихыг хэн нь ч хүсдэггүй. Зарим нь тэр замаас ирсэн байдаг. Тэд зовлонгийн замаар зорчигчдыг хайрлаж, зөв зам руу гаргасан мөрөө зааж үзүүлсээр байдаг учир цөөн ч гэсэн зарим нь тэдэн рүү ирж нийлдэг. Зовлонгийн замаас гарахыг оролддог хүн тасардаггүй.

Асуудал хоолойд тулаад ирэхэд хоолоо хасах, дургүйгээ идэх, тураах төвд хичээллэх гэх мэт салаа замд ордог ч, тэр нь хол явалгүй эргээд зовлонгийн дардан замдаа нийлчихнэ. Энэ замыг орхиж яваад эргэж ирээгүй хүмүүсийн мөр тодоос тод гарсныг харсан ч “төөрөөд бүр муу зам руу орсон гэсэн” гээд дагахгүй.

Эцсийн буудал дээр хүлээж байдаг жаргал, зовлон байхгүй. Эсвэл өнгөрсөн буудал дээр тэднийг анзааралгүй дэргэдүүр нь өнгөрөх ч гэж байхгүй. Харин хүн амьсгалж байгаа агшин бүрдээ жаргал зовлонгийн аль нэгийг нь үүсгэх үр тарьж, өмнө нь тарьсныхаа жимсийг одоо цагт л хүртдэг.

Иймээс хүний зам жаргал, зовлонгийнх бөгөөд аль аль нь үүсээд устдаг нь жам учир араас нь алийг нь шинээр үүсгэхээ ч одоо цагт л сонгодог ажээ.

Тэгш оршихуйд байгаа номхорсон сэтгэл эрүүл мэндийг сэргээхэд шийдвэрлэх үүрэгтэйг ойлгосон байхад жинхэнээсээ эрүүл болох боломжид аяндаа итгэдэг учир эдгэх эсэхдээ эргэлзэж явсан сэтгэлийн дарамт арилчихдаг гэж манай курсэд суух үедээ бие муутай байсан олон хүн хэлдэг. Гарааны байдлаа сайн тодорхойлоод их засварыг эхэлбэл сайжирч байгаагаа хянахад хялбар байдаг.  

               Зураг 20. Эрүүл мэндийн түвшингээ үнэлэх үзүүлэлтүүд

Бодит байдлаа өөрчлөлгүй фото зураг авах, видео бичлэг хийх, хэмжсэн үзүүлэлтүүдийг бичих зэргээр баримтжуулж, хэмжиж болохгүй хийсвэр мэдрэмжүүдийнхээ талаар тэмдэглэл хөтлөх зэргээр сар бүр хянаад явахад үнэхээр гайхалтай сайжирсан өөрчлөлтүүдийг харьцуулан хардаг учир энэ ажил тун чухал. Лабораторын шинжилгээ хийлгэж, элдэв аппарат төхөөрөмжөөр оношлуулж, үзүүлэлтүүдийг харьцуулбал бүр сайн. Ганцхан элэг өвчтэй, бусад юм зүв зүгээр гэж боддог байсан хүн өөрийгөө иж бүрнээр авч үздэг болно.

Ийнхүү эрүүл мэндийн тухай ойлголт цэгцрэх нь сэтгэл номхроход маш их тус болдог.

Өвчтэй гэдэг хязгаарлагдмал ойлголт эрүүл биш гэдэг хүрээнд тэлснээр өөрийгөө гамтай эдэлдэг болоход дөхөмтэй.

Эх сурвалж: Б.Гэрэлмаа  “Хоол ба сэтгэл” номоос

З.Бат-Отгоны “Хүн болохуй, хүн байхуй” номонд “ Ухамсар гэдэг бол ухаарах чадвар. Өөрөөр хэлбэл, ухаарах чадвараараа л хүн амьтнаас ялгарна. Ухамсар буюу ухаарах чадварыг гадаад, дотоод гэж хоёр ангилж болмоор.

Гадаад ухамсар бол оюун ухаан. Энэ нь гадаад орчноо таньж мэдэх, ухаарах чадвар. Харин дотоод ухамсар гэдэг бол сэтгэл бөгөөд энэ нь хүнээс гадаад, дотоод ертөнцөө болон өөрийгөө таньж, ухаарах чадвар.

Гадаад орчин гэдэгт хүнээс бусад бүх зүйл болон хүний бие махбод ч орно.

Харин дотоод ертөнц гэдэгт хүний оюун, сэтгэл орно.

Хүний бие махбод бол гарт баригдаж, нүдэнд үзэгддэгээрээ бодит ойлголт. Харин оюун, сэтгэл нь нүдэнд үзэгдэж, гарт баригдахгүй ч мөн л бодит зүйл. Нүдэнд үзэгдэхгүй боловч тэдгээр нь хүний үйл, үйлдэл, үйл ажиллагаанд тусгалаа, биелэлээ олж байдаг…

Орчлонгийн янз бүрийн юмсын тухай мэдээ, мэдээллийг хүлээн авч, өөртөө нэгтгэн боловсруулсны үндсэн дээр оюун дүгнэлтийн замаар түүнийг тусгаж таних, мэдэх, ухаарах, түүнчлэн тийнхүү таньж ухаарснаа илэрхийлэх чадварыг оюун ухаан гэнэ. Иймээс оюун ухаан нь хүнээс гадаад орчноо таних, мэдэх, ухаарах чадвар юм.” гэжээ.                                                                

Махбод, хийбод, оюун өөрөөр хэлбэл бие, сэтгэл, ухаан гурав нь зөвхөн хүн хэмээх амьтанд л заяагдсан учир хүний төрлийг олох нь их буяны үр гэж үздэг. Тамын, бирдийн төрөлтөн зөвхөн бие, адгуусан төрөлтөн бие болон сэтгэл, асури, тэнгэр төрөлтөн сэтгэл, оюунтай гэдэг. Оюун ухаант хүний биед л төрсөн сүнс төрөл дээшлэх боломжтой ажээ. Даалгавар, томилолтынхоо дасгалуудыг сайн давтаж хийж сурвал шүү дээ.

Хотын байдал бухимдалтай бөөгнөрөлтэй, цагийн улирал утаатай шороотой. Түгжрэлтэй зам, хогтой гудамжийг дагаад ядарсан зовсон янз бүрийн хүмүүс явах бөгөөд дөрвөн зүг байшин барилгаар дүүрч, явах зам харагдах орчингүй хар утаа тунана. Өвлийн тэсгим хүйтэн гэрийг жихүүцүүлж, ажилчин хүний сэтгэлийг бухимдуулна. Гудамж тайлбайд халтиргаа үүссэнээс машинтай, явган хүмүүс арай ядан явах агаад, үүгээр түүгээр микроны кандукторууд Сансар, Зуун айл, Баянбүрд, Гандан, Хороолол…. гэх мэтээр эцэс төгсгөлгүй орилолдон давхина.

Хөлд орохоос авахуулаад  нэг замаар өгсөж уруудан явж, нэг хонхорт дүүрэг дамжин нүүж, замын түгжрэл, үйлчилгээний оочир, хүнд суртал, хариуцлагагүй байдал зэрэгт саатсаар энэхүү ертөнцийг эцэслэнэ. Телевизийн сувгуудаар савангийн дуурь,  үнэн худал нь мэдэгдэхгүй захиалгат мэдээ, нэвтрүүлгүүдийг үзэж төр болохгүй байна, хууль хэрэгжихгүй байна гэж худал баахан улс төржинө. Хахууль өгөхгүй бол ажилд орж чадахгүй хэмээн сэтгэж, авилга өгч, их мөнгөөр реклам сурталчилгаа хийлгэж  сонин телевизээр цацахгүй  бол бизнес эрхлэх боломжгүй хэмээн бодож, түмэн боломжоос хоцорч цахим ертөнцөөс гээгдэнэ. Өглөө гараад амьдрал хэцүү байгааг гайхаж, өдөр нь мөнгө бодож, орой нь ажил хэцүү байгааг гайхсаар энэ насыг барна.

Шинэ хүү автобусанд чихэлдэн байж арай ядан багтаад түгжирч түгжирч хайран цагаа үрэн байж найз Батындаа ирэв. Бат интернет  орохоор гарсан гэх бөгөөд тэднийхээс “ажил хэцүү байна, цалин бага байна, ажил олдохгүй байна, яаж баян болох уу? Түгжрэл аймаар байна, утаа ихтэй байна, банкны оочир дийлдэхгүйнээ, 21 хэзээ буух бол?, тэр тийм юм өмсөж зүүсэн байна, энэ ийм байшинд амьдарч тийм машин унадаг гэнэ, тэр тэгсэн гэнэ, энэ ингэсэн гэнэ” гэсэн ярианаас өөр мэдээлэл авч чадсангүй. Шинэхүү Баттай уулзаж хамт интернетэд сууж  мэйлээ шалгах, чатлах, тоглох, ганц нэг дуу сонсож, кино клип үзэхээс хэтэрсэнгүй. Шинэхүү хэдийгээр ухаан сэргэлэн боловч сонсож, мэдэж, үзэж харж, уулзаж байгаа хүмүүс нь дээрхээр хязгаарлагдах тул шинэ соргог юуг үзэж мэдэж, сонсох билээ.

Өөрөөсөө өөр итгэх хүнгүй, үхэх төрөхөөс өөр үнэн зүйлгүй, цахим ертөнцөд мэйл шалгах, бусадтай чатлах, тоглох, энэ тэр бичлэг үзэхээс өөр оролцох боломжгүй хэмээн сэтгэнэ. Юутай гомдолтой идэвхигүй амьдрал, юутай хайрлалтай залуу нас, юунд шинэ ертөнцийг үзэхийг үл хүснэ.

 Амьдрал нь ийм гунихралтай байгааг Шинэ хүү өөрөө яахан мэднэ. Хүний хөгжлийн 21000 ба идэвхи оролцоогүйн гайг бас хэрхэн танина. Дэмий л байдалд автаж, дэмий яриа, бүдүүлэг үгс, бүдүүлэг үйлдлүүд нь амьдрын хэв маяг нь болж, хийхээсээ хэлэхийг урьтал болгож, оролцохоосоо хойш суун хөндлөнгөөс ажиглаж шүүмжлэхийг урьтал болгож, аливаа зүйлд эзний ёсоор бус зочны ёсоор хандсаар нэгэн улс аймгийн ихэнхи хэсэг шинэ хүүгийн адил нүдээ анин, чихээ бөглөн цахим ертөнц гэж чухам юу болохыг үзэлгүй, мэдэлгүй дов довоо шарлуулан довны цаана уул байгааг харалгүй, утаатай хонхорт хоосон хоцроход тулжээ. Хайран цаг хайран амьдрал. Хөөрхий.

         Гэтэл шинэ хүүгийн нэгэн нөхөр цахим ертөнцийн талаар түүнд мэдээлэл өгөв. Шинэ хүү “Цахим ертөнцөд бүх хүмүүс адил тэгш эрхтэй, хэн нь хэн бэ? Хэн юу хэлдэг вэ? Хэн юу хийдэг вэ? Хэнтэй хэрхэн холбогдох вэ? Хэрхэн хамтран ажиллаж болох вэ? гэдэг нь бүгд тухайн хувь хүн, албан байгууллагын фэйсбүүк, твиттэр, блог, цахим хуудсанд нь ил тод байдаг. Тэр битгий хэл уулзахыг хүссэн хүмүүстэйгээ ямар ч оочир дараалалгүйгээр интернеттэй газраас хүнд сурталгүйгээр хормын дотор холбогдож, харилцан ярилцаж, үгээ хэлж, цаг хугацаа орон зайн хязгаарлалтгүй хамтран ажиллаж болдог. Бас тэнд замын түгжрэл, оочир, хүнд суртал, хээл хахууль, авилгагүй. Хүн бүр өөрийгөө хэн болохыг, юу хийж чаддагийг цахим ертөнцөд байгаа дэлхийн бүх хүмүүст маш бага мөнгө, цаг хугацаа зарцуулж, хүнд суртал, зардал чирэгдэлгүйгээр сурталчлан таниулах боломжтой байдаг. Зорилго, үзэл бодол нэгтэй хамтран ажиллах хүнээ олох боломжтой. Англи хэлээр зэвсэг хийж хүн төрөлхтөний өдийг хүртэл бүтээсэн мэдлэг мэдээллийн өв их сангаас чадлын хэмжээгээр хүртэх боломжтой гэдгийг мэдэж авлаа.

Цаашлаад монголчууд маань бүгдээрээ цахим ертөнцөд өөр өөрийн орон зайгаа эзлээд цахим ертөнцийн боломжийг зөвөөр ашиглавал бүгд нэгдэж дуу хоолойгоо нэгтгэх боломжтой бөгөөд Монголд төдийгүй дэлхийн хаана юу байгааг, хаана юу болж байгааг, хаана хэн байгааг, хэн юу гэж хэлж байгааг, хэн юу хийж байгааг, хэнтэй хэрхэн хамтран ажиллах боломж байгааг, алган дээрээ тавьсан юм шиг харж, шинэ холбоо харилцаа тогтоож,  боломжийг бий болгож, санаачилж дэлхий дээр байгаа бүх монголчууд хаана байгаагаас хамаарахгүйгээр цахим ертөнцөд нэгдэж боломжтойг олж харлаа.

Хэрэгтэй мэдээллийг хормыг дотор бусадтайгаа хуваалцаж чадна. Тэнд олонд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, хамгийн мэдлэгтэй боловсролтой, чадварлаг хүнээ сонгоод цахим нийгмийнхээ хууль дүрмийг тогтоолгох боломжтой. Тэнд хэн сайн зүйл хийж бүтээж байгаа нэгнээ бүгдээрээ нэгдэж цахим орчиндоо болон бодит үйлдлээрээ дэмжих боломжтойг, цахим ертөнцөд Монгол хүн бүр, төрийн хувийн гэлтгүй Монгол байгууллага бүр өөр өөрийн орон зайгаа twitter, facebook, blog,web site-р дамжуулан бий болгож идэвхитэй хамтран ажиллавал бүх зүйл ил тод болж, бүх мэдээлэл нийтэд хүртээмжтэй хурдан хугацаанд тарж, олон асуудлыг шийдвэрлэж сайхан амьдрах боломжтой зэргийг ойлгож мэдлээ.

Өнөөгийн Монголын дүр төрх болох хөмөрсөн тогоо дотор байгаатай адил хаана юу байгааг мэдэхгүй, хаана юу болж байгааг харахгүй, хэн юу хэлж байгааг мэдэхгүй, аль нь үнэн, аль нь худал болохыг ялгаж салгах боломжгүй, нуугдмал, хаагдмал, тодорхойгүй, хариуцлагагүй, холбоо харилцаа муутай, хөлдүү царцанги, тархай бутархай хэн хэлсэн нь мэдэгдэхгүй цуурай сонсож, түүнийхээ эзнийг олох гэж бие биенээ хардан, тэмтчин бүдчин, төөрөгдөн, андууран, цаг алдан, түгжрэн, оочирлон, эрж хайн, аргаа баран амьдралд гутарч, итгэл алдран амьдарч байгааг, буруу зүйл хийж будлиан тариад байгаа эзнийг нь олсон ч холбоо харилцаа муутайгаас хүчээ нэгтгэн түүнд хариуцлага тооцож чадахгүй байгаагийн, хүмүүст мэдээлэл түгээдэг цагаан хоолой бүр эзэнтэй болохыг, эзэн зөвхөн өөрийн таалалд нийцсэн зүйлийг ярьдаг болохыг, иргэд үнэн зөв мэдээлэл авч чадаагүйгээс , нэгдэж хүчээ нэгтгэж чадаагүйгээс, телевиз радио, сонин сэтгүүлд төлөх мөнгөгүйгээс, хэлэх гэсэн үгийг нь тэр бүр хэлүүлдэггүйгээс  иргэдийн нийгмийн амьдрал, улс төрд оролцох, дуу хоолойгоо хүргэх идэвхи оролцоо нь суларч, ямар ч тэмцэлгүй дархлаагүй болж, идэвхигүй хүнд хэцүү амьдралынхаа боол болж, бүхнийг хувь заяандаа даатгаж, амьдралын эрхээр зовж зүдэрсэн үедээ үнэний тухай, үнэт зүйлийн тухай, ёс суртахуун, шударга ёсны тухай хоосон ярихаас хэтэрхээ болисон дүр төрхийг Цахим Монголыг бүтээснээр өөрчилж болно хэмээн итгэж Цахим монголыг бүтээхээр сэтгэл шулуудав.

Шинэ хүү ЦАХИМ ХҮҮ болов.

Хөх монгол ЦАХИМ МОНГОЛ болов.

Юутай завшаан, юутай баяр.

Цахим ертөнцөд шинэ монголыг бүтээхийг мөрөөдөж байна.

Цахим хүү болохыг хүсэж байвал доорх хаягаар холбогдоно уу.

Утас: 88641816 

Мэйл хаяг: handaa.amjilt@gmail.com 

Гэр бүл хөгжиж гэмээнэ нийгэм эрүүлжиж улс орон хөгжинө. Яагаад вэ? гэвэл гэр бүл нь хүнийг бүтээдэг онцгой гайхалтай үйлдвэр юм. Чадварлаг эмч, инженер мэргэжилтэн болохын төлөө хичээллэх нь сайн эхнэр, нөхөр болохын төлөө хичээллэхээс үнэхээр амархан.

Гэр бүлийн амьдралыг хэрхэн сайн байлгах аргыг анги танхим юмуу үйлдвэр ажлын газраас сурдаггүй, харин өөрийн болон өрөөлийн гэр бүлээс, амьдрал дундаас харж, мэдэрч, хамгийн сайнаар суралцаж байдаг.

Бага байхдаа гэр бүлээсээ сурсан зуршил нь, хожим нь хань ижилтэйгээ харилцах харилцаанд тэр чигээрээ илэрч буудаг. Сайн зуршил нь ихэвчлэн ханиа жаргаадаг бол муу сөрөг зуршил нь ханиа болон үр хүүхдээ зовоож байдаг. Тийм учраас ээж аав хоёр нь эвтэй найрсаг гэр бүлд төрж өссөн хүүхэд өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж өндөр, хүн чанар сайтай, хүмүүстэй чөлөөтэй харилцаж, амжилттай ажиллаж  чаддаг.

Гэвч дийлэнх гэр бүлүүд бүрэн ойлголцохгүй, зөрчилддөг, санал зөрдөг асуудлаар дүүрэн байдаг шүү дээ.  Ийм гэр бүлээс хүмүүжиж гарсан хүүхдүүд сургуульд сурсан ч, нийгмийн амьдралд орсон ч гэр бүлээсээ авсан сөрөг нөлөөллөө хамт олон нөхөддөө түгээдэг. Өөрөөр хэлбэл асуудалтай гэр бүлийн харилцаанаас  дахин асуудалтай гэр бүл  нийгэмд бий болж байдаг.

Жишээлбэл: Хүчирхийлэлд өртөж байсан хүүхэд насанд хүрэхээрээ яах вэ? Архи уудаг хүн үр хүүхэддээ үзүүлэх муу нөлөө хир байх вэ? Эцэг эхийнхээ хэн нэгэнтэй, “бүрэн бус” гэр бүлд өсч байгаа хүүхдүүд дараа нь яаж сайн эцэг эх болох вэ? Эцэг эхээсээ хөндий эмээ өвөө дээрээ өссөн хүүхэд эцэг эхээ хэрхэн хайрлах вэ? Энэ мэт гэр бүлийн асуудал үр удамд нь асуудлыг үлдээж даамжруулсаар байдаг. Нөгөө талаар бага цалинтай мөртлөө хажуу хөршдөө туслаж амьдардаг хүн байдаг. Тэр ч бүү хэл бүр хөгжлийн бэрхшээлтэй мөртлөө өөр хөгжлийн бэрхшээлтэй  хүмүүст тусалдаг хүн ч байдаг.

Гэр бүл гэдэг бол бие биеэ ойлгож, итгэсэн  сэтгэлийн үндсэн дээр хайрыг хүссэнээрээ амсдаг газар юм.

Хүн бүр амар тайван, эрх чөлөөгөө мэдэрч болох цорын ганц хайрын өргөө бол орон гэр юм. Хүнээр хүн хийх дадлагын бааз, зан суртахууны төлөвшлийн сургууль, хариуцлагаа ухамсарлах, хүмүүжлийн яам юм.

Гэр бүлд улс тэр чигээрээ багтана. Тиймээс зөвхөн гэр бүл төлөвшиж, хөгжиж байж улс орон хөгжих болж байнаа даа.

Гэр бүлийн гол багана нь эхнэр, нөхөр хоёр ба тэд хайраар бялхаж, амар тайван аз жаргалтай байвал үр хүүхэд аз жаргалтай  хүн болж хүмүүжинэ. Эхнэр нөхөр хоёр нэг цул болж нэгдэхэд гэр бүлийн  бүх гишүүд нэгдэж чаддаг.

Жонадон ба Симс гэх жирийн америк залуус ойролцоо хугацаанд гэрлэцгээжээ. Жонадоны гэр бүл жирийн нэгэн гэр бүл байсан хирнээ эхнэр нөхөр хоёр эв найртай, өвөг дээдсээ хүндэтгэн хайрладаг, хүнд тусархуу байж л дээ. Харин Симсийн гэр бүлээс архи, мөрийтэй тоглоом салдаггүй байж гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёрын харилцаа хүйтэн хөндий, бие биендээ итгэлгүй байсан байна. Ярьсан болгон нь маргаан болж тайван амьдарч чадаагүй гэнэ. Ийм байдалтай байсан учраас хүүхдүүдээ сайн өсгөж чадаагүй нь мэдээж хэрэг.

200 жил өнгөрсөн хойно энэ хоёр гэр бүлийг Америкчууд  судалжээ. Судалгааны үр дүн үнэхээр гайхалтай байлаа. Симсийн гэр бүлээс өнөөг хүртэл 109 хүн цаазаар авах ялаар шийтгүүлсэн, үр удмын гуравны нэг нь сэтгэцийн өвчтэй, мөн ихэнх нь хар тамхи архинд донтогч ба гэмт хэрэгтний замаар явсан байна. Харин Жонадоны гэр бүлээс ерөнхийлөгч 1, дээд сургуулийн захирал 3, өмгөөлөгч 149, шүүгч 48, сүмийн пастор 116, сайд 82, бизнесмен 75, зохион бүтээгч 25, эмч 68, багш 66 төрөн гарсан байна.

Тэгвэл яагаад нэг удмынхан ийм муу амьдарч, нөгөөх нь тун сайн болсон юм бол оо? Жонадоны үр удам нь жирийн хүмүүсээс илүү толгой сайтай төрсөн учраас уу? Мэргэжилтнүүд энэ асуултанд үгүй гэж хариулж байна. Судалгаанаас харвал эсрэгээрээ Симсийн гэр бүлийнхэн бүх талын чадвар өндөртэй байсан гэнэ. Тэгвэл энэ хоёр гэр бүлийг ялгаатай болгож байгаа зүйл нь юу вэ? тэр нь тэд нарын өвлөн авсан хөрөнгөнд байсан. Гэр бүлд дамжсан сэтгэл зүйн болон сүнслэг дотоод ухамсрын эд хөрөнгө тэднийг ялгаж өгсөн.

Жонадоны үр удам нь өвөг дээдсээсээ том “таваг” хөрөнгө болгон авсан. Тэр “таваг” нь өөрөө бий болдог зүйл бишээ. Эцэг эхээс л өвлөн авах боломжтой энэ “таваг” онцгойлон эцэг эхийн эвтэй найртай байдлыг дагаад том жижиг нь тогтоогддог гэнэ. Эхнэр нөхөр хоёрын хайр их байх тусам үр хүүхдийн сэтгэлийн доторх “таваг” томорч их хэмжээний хөрөнгө хийж болно гэсэн үг. Том тавагтай хүн нь хүмүүстэй харилцах харилцаан дээрээс олон зүйлийг сурч авч дотоод сэтгэл нь хүч чадвар ба мэргэн ухаан, эрүүл мэнд зэргийг гаргадаг. Эсрэгээр нь эхнэр нөхөр хоёр хэрэлдэж муудалцдаг гэр бүл нь үр хүүхэддээ жижигхэн таваг юмуу хагарч эмтэрсэн тавгийг эд хөрөнгө болгон өвлүүлдэг.

Энэ хоёр гэр бүлийг судалсан судалгааны үр дүнд олж нээсэн зүйл нь эхнэр нөхөр хоёр “итгэл, найдвар, хайр” гэсэн хүрээн дотор бие биеэ хир зэрэг хүндэлж амьдарч байгаагаас хүүхдүүдийн ирээдүйн амьдрал шалтгаалдаг гэдэг нь тогтоогджээ.

Мэргэжилтнүүд энэ хоёр гэр бүлийг судлах судалгаагаа дуусаад ийнхүү хэлсэн байдаг.

“Эцэг эхчүүд ээ, үр хүүхдүүдээ сайн сайхан болоосой гэж хүсэж байна уу? Тэгвэл эхнэр нөхөр болсон та хоёр эв нэгдэлтэй байгаарай. Эхнэр нөхөр хоёр бие биеэ хайрлан хүндэтгэвэл, үр хүүхэд чинь сайн хүн болон өсөх болно” шүү.

“Хүний хань” гэдэг таны өөрийн сонгосон насан туршийн сонголт байдаг тул сонголтоо буцаана гэдэг нь тэвчээргүй, амьдралд шантарч, няцагч, ялан дийлэгдэгч хүн байна гэсэн үг.

За бас нэг гэр бүлийн жишээ хэлье. Энэ нь зан байдлын төлөвшилд нөлөөлөх байх гэж найдъя.   

“Заавал хүргэх захиа”

Ээж: -Хэн энэ захиаг өгсөн юм бэ? Хурдан хэлээтэх.

Охин -Ийн, ийн, ийн ээжээ миний буруу

Ээж: -Ээж нь чамайг шийтгэх гэж асууж байгаа юм биш. Хэн ийм захиа өгснийг л мэдэх гэсэн юм.

Охин: -Шуудан зөөгч ах. Самдан ах…..

Охин тэр хүний нэрийг хүртэл санаж байлаа. Хоёр сарын турш тэр хүн аавынх нь захиаг авчирч өгсөн гэнэ. Би бүр цочирдож балмагдаад, түүнийгээ арай хийн барьж ийнхүү хэллээ.

-Аав чинь нэг жилийн өмнө нас барсан шүү дээ. Тэгэхээр яахаараа тэнгэрийн улсаас захидал ирдэг байна? Тэнгэрийн улс чинь захиа илгээж, авч болдоггүй газар шүү дээ.

Есөн настай охин минь дахиад л уйлж гарлаа. Миний сэтгэл санаа хэцүү л байлаа. Тэр шуудан зөөгчийг бодохоор уур  хүрч байв.

Энэ түүх хэзээ эхэлсэн гэхээр охиныхоо хөнжлийг угаах гэж хувцасны шүүгээг нээтэл нэг юм газар унаж орхив. Алаг цоохор цаастай хэсэг захиа байлаа. Эрэгтэй найзтай болсон юм боловуу гэж бодоод сониуч зан хөдөлж, задалж үзлээ. Сүүлийн үед цэцэрлэгийн хүүхдүүд хүртэл эрэгтэй найзтай байдаг болсон гэсэн.

Тэгтэл явуулсан хүний нэрний хэсэгт нөхрийн минь нэр бичээстэй байлаа. Нэг жилийн өмнө гал түймрийн аюулаас болоод нас барсан нөхрөөс минь охиндоо илгээсэн захидал байлаа. Юу болох нь энэ вэ? Гайхан балмагдаж хүнд цохилтонд орсон би охиноосоо юу болж байгааг асуусан минь энэ.

Охин минь ийнхүү ярьлаа. Охин маань сургуульд ороод захидал бичиж сурчээ. Ангийн багш нь хол газар байгаа хэн нэгэнтэйгээ сураг чимээ дамжуулж болдог гэхийг сонсоод охин маань нас барсан аавдаа тэнгэрийн улс руу илгээж болох юм байна гэж бодоод бичиж үзжээ. Ертөнцийн нөгөө тал руу хүртэл захидал илгээж болдог юм чинь тэнгэрт байгаа аавдаа захидал илгээж болно гэж боджээ.

Тэгээд аавдаа захидал бичсэн охин минь нэг өдөр сургуульд захидал хүргэж ирдэг шуудан зөөгчийг  араас дагаж очоод асуужээ.

Охин: -Ахаа тэнгэрийн улс руу  захиа бичиж болно биз дээ?

Шуудан зөөгч: -Яасан?  Тэнгэрийн улсад чиний хэн байгаа юм?

Охин: -Манай аав.

Шуудан зөөгч: -Юу ч мэдэхгүй хүүхдийн үгийг сонсоод нөгөө хүн толгойгоо дохижээ.

Охин: -Тэгвэл ахаа томоор хаягийг нь бичээд аавдаа явуулъя.

Шуудан зөөгч: -Япон, Африк руу хүртэл явж байхад тэнгэрийн улс руу явалгүй яахав. Маргааш өөрийнхөө хаягийг бичээд захиагаа аваад ирээрэй.

Шуудан зөөгч маргааш сургууль дээр ирлээ. Нөгөө охин аавдаа бичсэн захидлаа өгч түүнээс хойш хоёр долоо хоногийн дараа ааваас нь хариу захидал ирлээ гээд аавынх нь нэртэй захидлыг авчирч өгчээ.

   Түүнээс хойш охин нь харагдахгүй аавдаа захидал бичсээр л байлаа.

Хоёр сар шахуу үргэлжилсэн захидал нь шуудан зөөгч өөрчлөгдсөнөөс болоод тасрав. Самдан ахын дараа залуухан ахын авчирч өгсөн захидалд “одоо аав нь дахиж захиа явуулж чадахгүй юм шиг байна. Энэ захиа аавынх нь сүүлчийн захиа” гэсэн байлаа.

Кинон дээрх шиг ийм явдал охинд минь тохиолдоно гэж зүүдлээ ч үгүй байлаа.

Би охиныхоо яриаг сонсонгуутаа шууд шуудан орлоо. Эцэггүй хүүхдийг өрөвдсөн байх, тэгээд урам өгье гэж бодсон л байх, тэрэнд баярлаж байгаа боловч нэг талаар охинд минь хий хоосон найдвар өгсөн тэр хүнд дургүй хүрч байлаа. Тэгээд яагаад тэгснийг нь асууя гэж бодлоо.

Яаран гүйн очиж, Самдан шуудан зөөгчийг асуутал тэр аль хэдийн өөр газарт шилжсэн байлаа. Тэндхийн ажилтан надаас юу болов гэж асуухад би бүгдийг нь хэлж орхилоо. Тэгтэл:

-Аа түүний талаар сайн мэдэх хүн байгаа түүнийг дуудаад өгье гэв. Тэгтэл тэр хүн нь манай охинд хамгийн сүүлчийн захидлыг хүргэж ирсэн залуухан шуудан зөөгч байлаа. Би түүнээс Самдан шуудан зөөгчийн талаар сонслоо.

“Тэтгэвэрт гарах гэж байсан тэр хүн даргад намайг ганц хоёр сар ажиллуулаад өгөөч гэж гуйж байсан. Би шинээр ирээд удаагүй байсан болохоор тэр хүнийг мөнгө хэрэгтэй болоод ингэж байгаа юм байна даа гэж бодсон. Тэр үед таны охинтой уулзсан юм байна лээ. Яг юу гэдгийг нь сайн мэдэхгүй  боловч, заавал хүргэж өгөх ёстой захидал байгаа гэсэн. Дарга яг хоёр сар ажиллахыг зөвшөөрч түүний дараагаар сүүлчийн захиаг надаар хүргүүлсэн, үнэхээр сайн хүн. Өөрөө багадаа аавыгаа алдаж үзсэн болохоор аавгүй хүний уйтгар, гунигийг хүн хүнээс илүү сайн мэднэ, тэр захиаг би заавал хүргэх ёстой байсан” гэжээ.

Амьдрал өөрөө их сургууль учраас энэ хоёр түүхийг уншаад зөв бурууг ялгаж салгах, хүний сэтгэлийг ойлгох, тайвшрал өгөхөөр хичээж байгааг мэдэж, бид зөвхөн бусад хүнд туслахын тулд төрсөн гэдгээ ухаарах болно.

Яавал сэтгэл номхорч тэгш оршихуйд орж, эрүүл аз жаргалтай амьдрах вэ?

Жаргалтай болчихвол номхорчихгүй юу? Их мөнгөтэй баян, өвчингүй эрүүл байвал хүн бачимдаж цухалдахгүй болж, хүссэнээ эдэлж хэрэглээд, идэж уугаад сайхан амьдарна гэж боддог.

Хүн зовохын тулд биш, жаргахын тулд төрдөг. Юуг тэгвэл жаргал гэх вэ?

Мөнгө, эд баялаг гэсэн материаллаг зүйлс, эрх мэдэл, албан тушаалаар аз жаргал хэмжигдэхгүй гээд байдаг. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөхөд амаргүй.

Мөнгө бол зорилгодоо хүрэх хэрэгсэл болохоос биш зорилго өөрөө биш гэж байгаа. Тэгвэл зорилго юу вэ?

“Мөнгөө алдвал юу ч алдаагүйтэй адил

Цаг хугацаа алдвал их зүйл алдсантай адил

Эрүүл мэндээ алдвал бүх юмаа алдсан гэсэн үг” гэж Күнз хэлжээ.

Энэ их сэтгэгч, гүн ухаантан бас “Эрүүл мэндээр бүх зүйлийг орлуулж болохгүй ч эрүүл мэндгүй бол орчлонгийн бүх юмс утгагүй” гэж хэлсэн байдаг. Энэ үнэнийг энэ хүн оновчтой хэлсэн болохоос биш бодож зохиогоогүй.

Тиймээс Зураг 3-т үзүүлсэн схем дээр аз жаргал нь эрүүл мэндээр хэмжигдэхийг харуулсан байгаа. Үнэнийг таньсан Күнз гуайтай маргалдаад нэмэргүй гэдгийг амьдрал нотлох учир зүгээр л хүлээн зөвшөөрчихье.

Түрүүчийн бүлгүүдэд сэтгэл номхрохгүй л бол бүх юм буруу тийшээ эргэсэн хэвээр байхыг ойлгосон учир одоо хоёулаа сэтгэл тэгш оршихуйд бууж ирж, номхон дөлгөөн урсгал үүсэхэд юу тустай вэ гэдгийг ярилцах гээд байна.