creativemongolia

Author: admin

  • БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛ АЯН

    Монгол эх орныхоо цохилох зүрх нь болсон эрхэм танд энэ өдрийн мэндийг хүргье. Амар байна уу, Та сайхан өвөлжиж байна уу гэж монгол ёсоороо золгоё.

    Бид үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих сэтгэлгээг бий болгох зорилгоор 2011 оноос хойш “Монгол бэлэг” аян болон “Монголд үйлдвэрлэв” танин мэдэхүйн цуврал аялалыг зохион байгуулж байсан билээ.

    Бид энэхүү үйл ажиллагаагаа өнөөг хүртэл үргэлжлүүлж 2014- 2015 онд бүтээлч монгол хүнийг тодруулан сурталчилах, бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛ аяныг санаачлан эхлүүлээд байна.

    Эдийн засгийн хүндрэлтэй холбоотойгоор үндэсний үйлдвэрүүдийн борлуулалт эрс буурч, гадны хямд үнэтэй чанарын баталгаа муутай бүтээгдэхүүнүүд зах зээл дээр маш элбэг болж байна. Ийм тул,

    1. Үндэсний үйлдвэрлэлээ бүтээгдэхүүнээ дэмжих сэтгэлгээг улам дэлгэрүүлж, 1 бүтээгдэхүүний ард 10 хүн ажилтай, орлоготой болж байгаа гэдгийг ойлгуулах;
    2. Чанарын баталгаагүй, хэт боловсруулсан генийн өөрчлөлттэй бүтээгдэхүүн нь монгол хүний эрүүл мэнд, ирээдүйд улам бүр сөргөөр нөлөөлж байгааг ухамсарлуулж, эх орныхоо органик хүнсийг сонгох сэтгэлгээг бий болгох;
    3. Гадаад зах зээл гарах боломжтой бүтээгдэхүүнүүдийг судалж, онлайн худалдааг нэмэгдүүлэхийн тулд;

    Таныг өөрөө үлгэрлэж үндэсний бүтээгдэхүүнээ сонгох, үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих талаар сэтгэгдэлээ цахим орчинд бичиж нийтлэх болон олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр мэдээллэж олон нийтийг уриалан дуудаж БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛ аянд нэгдэхийг уриалж байна. Үндэсний үйлдвэрлэл бүтээгдэхүүний тухай мэдээллийг олон нийтэд хүргэхдээ #БүтээлчМонгол хаштагийг ашиглан хүргэнэ үү.

    Цаашид монголчуудын санаачилсан онцгой төслүүд дээр олон нийтийн санхүүжилт босгох болон онцгой бүтээгдэхүүнүүдийг онлайн худалдаагаар гадагш борлуулах боломжуудыг судалж байна.

    Бид одоогоор цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаанд нэгдмэл байдлаа оролцоод байна. ‪#‎БҮТЭЭЛЧМОНГОЛ‬ аяны хүрээнд МОНГОЛ БЭЛЭГ- үүдээ нэгтгээд Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаануудад оролцлоо. Энд оролцсоноор Монгол хүнээ дэмжиж уран бүтээлийг нь борлуулахаас гадна үндэсний үнэт зүйлсээ сурталчилах давхар зорилготой бн. Иймд үзэсгэлэнгийн орчинд эсгий ширмэл ширдэг дэвсэж, сайхан идээ засаад монгол орчин бүрдүүлээд монгол тоглоом наадгайгаар тоглуулж, бусад бүтээгдэхүүнээ борлууллаа. Одоогоор Батцэнгэл Рэнцэнгийн ийн Монголын Нууц Товчоо Түгээмэл эх ном, Их хаадын хөрөг зураг, МОН АРЦ ХХК ийн арц, аргал, ганга, BUGAT felt БУГАТ эсгий ийн эсгий урлал, Нүүдэлчин Сэрэхүй н арьс шир, модон урлал, монгол наадхай, Унагалдайн фен клуб ийн чихмэл унага тоглоом, Монгол ЧУЛУУ УРЛАЛ ийн эрдэнийн чулуун зүүлт, сахиус, Зураач Undraa Vandan ийн зургууд, Монгол оньсон тоглоом, наадхай, Морин хууран флаш, Уран бичлэг зэрэг үндэсний ЯЗГУУР ӨВ СОЁЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНийг дэмжиж байна.


    БҮТЭЭЛЧ МОНГОЛЧУУДЫН БҮТЭЭЛҮҮДТЭЙ ТАНИЛЦААРАЙ!

  • А.МЭНД-ОРШИХ: НИЙГЭМД ЭЭЛТЭЙ БИЗНЕСИЙН ҮЕ ЭХЭЛЖ БАЙНА

    Бидний мэдэх уламжлалт бизнес зөвхөн орлого, ашгийг чухалчилдаг байсан бол шинэ цагт нийгэмд ээлтэй байдлыг эрхэмлэх болжээ. Нийгэмд ээлтэй бизнес эрхлэгчдийг бүтээлч, шинэлэг арга замаар нийгэмд тулгарч байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэгчид гэж хэлж болно. Тэд нийгмийн аливаа тулгамдаж буй асуудлуудыг соргогоор олж харан, түүнийгээ илүү үнэ цэнэтэй, тогтвортой бизнес болгож чаддагаараа онцлог юм. Тэгвэл Монголд нийгэмд ээлтэй бизнес эрхлэгчдийн нэг гол төлөөлөл болсон Нью Медиа Группын Үүсгэн байгуулагч, Ерөнхийлөгч Амартайваны Мэнд-Оршихтой хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

    ЯРУУ СЭТГЭГЧ: Танай компани ямар үйл ажиллагаа явуулдаг вэ?

    МЭНД- ОРШИХ: Бид маркетингийн зөвлөх компани. Харилцагч байгууллагуудынхаа зовлонг сонсож, талуудын туршлага, мэдээлэлд үндэслэн маркетингийн гол бодлогыг нь томъёолдог. Шаардлагатай бол тухайн салбарын мэргэшсэн судлаачидтай хамтран хийсэн нарийвчилсан судалгаанд үндэслэн маркетинг, брэндинг төлөвлөгөө боловсруулж, төлөвлөгөөний дагуу гүйцэтгэлийн ажлууд болох крейтив, програмчлал, ПР, медиа ажлуудыг хийж гүйцэтгэдэг. 2014 онд олон улсын хэмжээний маркетинг агентлаг болох зорилготой ажиллаж байна. Мөн програмчлалд суурилсан бүтээгдэхүүн хөгжүүлж зах зээл дээр гаргадаг. Компанийн дотоод удирдлагын хувьд “Хүн төвтэй бизнес”, “Үр дүнд суурилсан ажлын орчин” бодлогыг баримтлан ажилладаг.

    ЯРУУ СЭТГЭГЧ: Яагаад маркетингийн салбарыг сонгосон бэ?

    МЭНД- ОРШИХ: 2010 онд Монголд крейтив, технологи, маркетингийн том компани байхгүйн улмаас корпорациуд 20- 100 мянган долларын үнэлгээтэй програм, цахим хуудас, крейтив, маркетинг консалтингийн томоохон ажлуудаа гадаадын агентлагуудад өгдөг байсан. Жижиг компаниуд олон байсан ч гэсэн том корпорацийн түвшинд харилцах чадамжгүй байсан. Тиймээс тархай бутархай жижиг компаниуд бодлого, үйл ажиллагааны хувьд нэгдэж корпорацийн түвшинд харилцах чадамжтай болох шаардлагатай гэж бодсон. Тэгээд Америкаас буцаж ирээд салбартаа тодорхой хэмжээний туршлагатай маркетинг, крейтив, технологийн залуусаар багаа бүрдүүлж, компаниудад нэгдмэл цогц үйлчилгээг санал болгож эхлэсэн. Одоогоор бид нар Монголын 30 орчим томоохон групп компанитай цогц маркетингийн ажлаар түншлэн ажиллаж байна. Вэб сайтаас нь эхлээд корпорайт кино, корпорайт брэндбүүк болон шинэ бүтээгдэхүүн хөгжүүлэх гэх мэт ажлуудыг хийж тодорхой хэмжээнд хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлээд байна. Бид багаар тоглолт хийсний үр дүн гарч эхэлсэн. Ямар ч байсан зах зээлд Нью Медиа гэсэн имижийг гаргаж ирж чадсан. Өмнө нь бид том компанууд дээр очоод Нью Медиа гэж мэргэжлийн байгууллага бий. Шилдэг мэргэжлийн залуучууд танай цахим хуудсыг мэргэжлийн өндөр түвшинд хийгээд өгье гэж ажил гуйж явдаг байсан бол одоо компаниуд бидэнд ханддаг болж захиалга тогтворжиж эхэлсэн.

    ЯРУУ СЭТГЭГЧ: Зөвлөх үйлчилгээрүү хэзээнээс орсон бэ?

    МЭНД- ОРШИХ: Ер нь бол вэб хийхэд ч, лого брэндбүүк хийхэд ч тэр зөвлөх ур чадвар шаардлагатай байдаг. Борлуулалт бол ерөөсөө л аливаа шинэ технологи, хандлага, давуу талыг зөвлөж ойлгуулж байж л хийгддэг. “Цаана чинь твиттер, фэйсбүүк, инстраграм гарч ирчихээд байна. Уламжлалт болон шинэ медиаг хамтад нь хөгжүүлэхгүй бол хэрэглэгчээсээ хоцроод байна” гэх мэтчилэн үндсэндээ хүмүүсийн харж чадахгүй байгаа тренд хаашаа яваад байна гэдгийг л тогтмол зөвлөдөг.

    Гэхдээ өмнө нь хийгдэж байсан ихэнхи ажлууд захиалагчийн хүсэл шаардлагад нийцүүлсэн гүйцэтгэл талруугаа байсан. Гэтэл тухайн компанийн маркетингийн стратеги буруу эсвэл бүүр байхгүй байснаас болоод хийсэн ажлууд үр дүнгүй болоод байдаг. Захиалагчийн өгсөн стратеги, шаардлагын хүрээнд нь хийсэн атлаа бидний буруу болоод байдаг. Тиймээс байшингийн суурь болох стратеги төлөвлөлт маш чухал. Тухайн компани, бүтээгдэхүүний маркетинг, идэвхижүүлэлтийн ажлыг хийхийн тулд зах зээл, үнийн бодлого, хэрэглэгчийн онцлог, зан төлөв зэргийг тогтмол судалж мэдсэн байх шаардлагатай. Хэрэглэгчийн сонирхол нь ийм байгаа учраас ийм хүрээнд зар суртчилгаагаа хийе, ийм хүрээнд өнгө, дүр төрх, дизайнаа бүтээе гэсэн бодлогоо гаргаж ирэх ёстой. Тухайн консефт бодлогын дагуу крейтив ажлууд хийгдэж байж яг байгаа ононо. Гэвч Монголын ихэнхи компаниудад судалгаа, консефт байддаггүй. Зүгээр л өөрсдөө бодож байгаад л нэг гоё реклам хийлгэх хэрэгтэй гэдэг. Гэтэл тэр гоё гээд байгаа нь яг юугаа хэлээд байгаа нь тодорхой биш байдаг. Ёстой нүдээд өгмөөр байна гэдэг. Хэнийг юугаар нүдэх гээд байгаа нь тодорхой биш байдаг. Үүнээс үүдээд маркетингийн зардал бол элсэнд асгасан ус шиг л үр дүн багатай ууршаад алга болдог. Уг нь бол стратегиа зөв тодорхойлсон байхад бидний хамтын ажил зөв чиглэлрүүгээ явна.

    Тиймээс маркетингийн ажлыг илүү оновчтой болгох үүднээс 2014 оноос маркетинг консалтингруу анхаарч ажиллаж байна. Компаниудад консалтинг өгдөг, сургалт хийдэг ажлуудаа эхлүүлээд явж байна. Мөн салбартаа мэргэшсэн судлаачид, маркетеруудтай түншлэлээр хамтран ажиллах хэлбэрийг түлхүү дэмжиж байгаа. Тэрнээс биш манай компани бүхнийг төгс мэддэг, чаддаг байх боломжгүй шүү дээ. Харин чаддаг, мэддэг хүмүүс, компаниудтай урт хугацаанд зөв хамтран ажиллах нь бидний зарчим.

    ЯРУУ СЭТГЭГЧ: Одоогоор медиа гэдэг ойлголтонд ямар сувгууд хамаарч байна вэ? Танайх ямар медиа эзэмшдэг вэ?

    МЭНД- ОРШИХ: Ойрын төлөвлөгөөнд бид өөрсдийн медиаг хөгжүүлэхгүй. Харин бид харилцагчиддаа өөрсдөө медиа болох боломж бүрдчихээд байна гэдгийг ойлгуулж, медиа болж хөгжихөд нь дэмжиж ажилладаг.

    Медиаг уламжлалт болон дэвшилтэт гэж 2 хувааж байгаа. Уламжлалт медиад тв, радио, сонин, сэтгүүл орж байгаа. Дэвшилтэт медиад интернэт технологид суурилсан бүх төрлийн медиа хамаарна. Твиттер, Файсбүүк, Инстаграм, Форскүэр гээд л маш олон бий. Сошиал медиа нь мобайл технологитой хослоод медиад хувьсгал хийж байна л даа.

    Уламжлалт медиаг ихэвчлэн зар сурталчилгаанд ашигладаг бол дэвшилтэт медиаг зар сурталчилгаа болон хэрэглэгчийн нэгдлийг бий болгох, хэрэглэгчтэй харилцах гэх мэт олон хэлбэрээр ашиглаж байна. Уламжлалт медиа бол зөвхөн түрийвчний хэмжээнээс хамаарч байдаг бол дэвшилтэт медиаг бол бага задлаар ухаалагаар ашиглах боломжтой. Тэгэхээр уламжлалт, дэвшилтэт медиа бол түрийвч, тархи 2 шиг ялгаатай.

    Бид тухайн байгууллага, хувь хүний хэрэгтэй хүмүүсдээ оновчтой сувгаар хүрэх арга замыг л тодорхойлж өгдөг. Уламжлалт, дэвшилтэт аль альныг нь ашиглана. Мөн медиа компаниудуудтай өрсөлдөх биш харин ч шаардлагатай төслүүд дээр хамтран ажиллах бодлого барьдаг.

    ЯРУУ СЭТГЭГЧ: Нийгэмд ээлтэй бизнес гэсэн тодотголтой ямар ажлууд хийж байгаа вэ?

    МЭНД- ОРШИХ: Сүүлд erkhet.biz онлайн санхүүгийн програмаа монгол хүмүүсийн дэвшилтэт хэрэглээг нэмэгдүүлэх зорилгоор төлбөргүй ашиглуулж байгаа, mazaalai.biz програмын хувьд бизнесийн соёлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор харилцагч байгууллагууддаа төлбөргүй нэгдэх эрх олгосон.

    Маркетингийг ногоон болгох, бизнесийн зардалыг илүү оновчтой болгох, нийгмийн болон бизнесийн хөгжилд програм хангамжийн ололтуудыг нэвтрүүлэх зэрэг нь бүхэлдээ нийгэмд ээлтэй бизнес бодлогод нийцдэг. Бид жишээ нь уул уурхай, архи тамхины бизнес хийдэггүй, харин мэдлэгт суурилсан бизнес хийдэг. Мөн маркетингийн компанит ажлуудыг нийгмийн асуудлыг шийдэхтэй уялдуулж өгөх бодлого барьдаг гэх мэт. Ер нь бол нийгмийн хариуцлага гээд ганц хоёр удаагийн ажил хийхээс илүүтэй тухайн бизнес бүхэлдээ нийгэмд ээлтэй байх тийм л цаг үе ирээд байна шүү дээ.

    2014 оны 3-р сарын 3

    Эх сурвалж: www.yaruusetgegch.com

  • Ж.ХОРЛОО: Хүүхдийг хэт магтах нь сэтгэлийн хатгүй, үг сонсож чаддаггүй хүн болгодог

    “Би таван нас хүртлээ миний нэрийг “болохгүй” гэдэг л юм байх гэж боддог байлаа” гэдэг онигоо байдаг.

    Судлаачид тав хүртэлх насандаа хүний төлөвшлийн 70 хувь нь суудаг гэж үздэг. Тиймээс та энэ насны хүүхэдтэй бол тун анхааралтай байх хэрэгтэй. Бид “Эцэг эхчүүд хүүхдийн хүмүүжлийн талаар ядаж ганц болов ч ном унших хэрэгтэй” гэж ярьдаг 2007 оноос хүний хөгжлийн чиглэлээр ажиллаж, хүүхдийн хөгжлийг түлхүү судалсан Ж.Хорлоотой ярилцлаа.

    Ингээд тав хүртэлх насны хүүхдийн талаарх ярилцлагыг “Хүүхдийн нэвтэрхий толь” сэтгүүлийн зарим зөвлөгөөний хамтаар хүргэе.

    “Хүнтэй танилцах: Хүнтэй ёс журмын дагуу танилцах, нэр алдрыг нь зөв тогтоох, эргээд холбоотой байх зэрэг нь насан туршид нь хэрэг болно. Үүний зэрэгцээ өөрийн үзэл бодол, байр сууриа зөв илэрхийлж зөв ойлгуулж чаддаг байх нь дараа дараагийн хамт олны дунд ороход нь их тус болдог” “Хүүхдийн нэвтэрхий толь” сэтгүүлээс…

    Ж.ХОРЛОО: ХОЁР НАСТАЙДАА ХҮҮХЭД ӨӨРИЙГӨӨ БУЮУ БИ-гээ ИЛҮҮ МЭДЭРДЭГ

    -Сүүлийн үеийн хүүхдүүдийг индиго гэж нэрлэх болж. Энэ хүүхдүүд Монголд бий юу?
    -Индиго хүүхдүүдийг зөн билигтэй ч гэж ярьдаг. Гэхдээ монгол хүүхдүүдийг зөн билигтэй гэж ярихаасаа илүү яаж тэднийг зөв хүн болгох вэ гэдэг талаас нь илүү анхаарууштай. Тиймээс энэ хүүхдүүдтэй яаж харьцвал бид зөв хүн болгох вэ гэдэг талаас нь судалгаа хийсэн. Индиго гээд байгаа хүүхдийн зан төлөвийн өвөрмөц онцлогууд болох энэ хорвоод төрөх гавьяатай гэж үздэг, би-гээ мэдэрсэн, өөрөө илүү шийдвэр гаргаж, сонголт хийхийг зорьдог, дүрмийн сэтгэлгээтэй, бие даасан гэх мэт шинж чанарууд монгол хүүхдүүдэд байна. Харин тэр зөн билигтэй зэрэг нь ажиглагдаагүй.

    -Судалгаагаа хаагуур, хэдэн хүүхдийн дунд хийсэн юм бол?
    -“Индиго” төвийн 100 орчим хүүхдэд ажиглалт хийсэн. Индиго хүүхдийн арван шинж үзүүлэлт байдаг. Энэ үзүүлэлтээр нийслэлийн зургаан дүүргийн 12 цэцэрлэгийн 300 гаруй хүүхдийг судалсан. Ингэхэд индиго хүүхдийн үзүүлэлтийг 70 хувиас дээш хангасан.

    -Эцэг эхчүүдийн хувьд анхаарууштай зүйл юу байсан бэ?
    -Эцэг эхчүүдийн буруу хандлагаас болж хүүхдүүдийн хүмүүжилд сөрөг зүйл багагүй илэрсэн. Жишээ нь эцэг эхдээ эрхлэх, бусдаар хайрлуулах, магтаал сайшаалын үгэнд дуртай, хаана ч байсан эргэн тойрны зүйлийг анхаарч сонирхдог, байнга асуулт асуудаг гэх мэт шинж нь 75-80 хувьд нь байна.

    -Энэ чинь угаасаа л хүүхдэд байдаг шинжүүд юм биш үү?
    -Тодорхой хугацаанд байж байгаад арилдаг шинжүүд юм. Хоёр настайдаа хүүхэд өөрийгөө буюу би-гээ илүү мэдэрдэг онцлогтой. Энэ насандаа “би л хийнэ, би чадна” гэж зөрүүдэлж, би-гээ ярьдаг хувь хүн болох суурь нь тавигддаг үе. Гэтэл энэ хүүхдүүдийн хувьд арилахгүй улам гүнзгий болсон байгаа нь ажиглагдсан. Энэ нь эцэг эхчүүдийн буруу хандлагатай холбоотой. Яагаад дөрөв таван нас хүрчихээд бусдыг хайрлаж мэдэхгүй зөвхөн өөрийгөө л хайрлуулах гэдэг, яагаад магтаал л сонсох дуртай үг сонсож чадахгүй байна. Шүүмжлэл хэлэхэд сэтгэлээр гүн гүнзгий унадаг болох нь харагдсан.

    Эцэг эхчүүдийн бас нэг буруу хандлага бол “Магтаж сайшаах” гэдэг ойлголтыг хэтэрхий туйлширч, буруу аргаар хэрэгжүүлдэг явдал. Тэд хүүхдийнхээ бүх зүйлийг учир утгагүй магтаж, хэтэрхий хоосон магтаалд умбуулж өсгөдөг. Тэр нь хүүхдийг сэтгэлийн хатгүй, хүний үг сонсож чадахгүй, бусадтай нэгдэн нийлж, ажиллах чадваргүй хүн болох үндсийг тавьдаг. Зөв магтаж сайшаана гэдэг нь хүүхдийнхээ юу нь маш сайн болсон байна, юу нь арай болоогүй байна, юу нь яг болох гээд байна гэсэн гурван шалгуураар хэмжин, аль алиныг нь хэлж, болж буй зүйл дээрээ түшиглэн болохгүй, болох гээд байгаа тэр зүйлээ улам сайжруулж хийх, улам сайн сайхан болгохын төлөө тэмүүлэх эрмэлзлэлийг төрүүлж өгөхөд оршдог.

    “Ойр дотны хүмүүсээ халамжлах : Багадаа өвөө, эмээ ахмад хүмүүсийг халамжилж байсан хүүхэд том болж эцэг эх болсон хойноо гэр бүлдээ бүхнийг зориулдаг” “Хүүхдийн нэвтэрхий толь” сэтгүүлээс…

    Ж.ХОРЛОО: АЯГА УГААЖ БАЙХАД ХАЖУУД ЧИНЬ ИРЭЭД ОРОЛЦОХ ГЭЭД БАЙВАЛ ХАГАРДАГГҮЙ АЯГА БАРИУЛЧИХ

    -Эцэг, эхчүүдийн буруу харилцаа гэдэг нь яг юуг хэлж байгаа вэ?
    -Гурван нас хүртлээ хүүхэдтэй хаан мэт харьцах ёстой гэдэг үг байдаг. Гэтэл үүнийг хүүхдийг хэмжээ хязгааргүй эрхлүүлэх ёстой мэт эцэг, эхчүүд андуурдаг. Хаан хүн бол хүссэн зүйлээ хийж чаддаг, шийдвэр гаргаж чаддаг хүн юм. Таван нас буюу тодорхой хэмжээнд биеэ даах насанд хүрчихсэн мөртлөө бусдын хайр энхрийлэлд л умбах гээд хүний үгийг сонсож чаддаггүй, аливаа зүйлийн зөв буруу, сайн мууг ялгах чадваргүй, хүн бүхэн зөвхөн намайг л хайрлах ёстой гэсэн мэт авир нь цаашид үргэлжилсээр байвал амин хувиа хичээсэн, бусдыг боддоггүй харгис үзэлтэй хүн болно. Энэ хандлага руу эцэг, эхчүүд л түлхээд байгаа юм.

    -Эцэг эхчүүд тэгвэл яах ёстой вэ?
    -Бүх зүйлд хэмжээ хязгаар гэж зүйл байдаг гэдгийг хүүхдэдээ ойлгуулах ёстой. Хайр энхрийлэлд ч хэмжээ хязгаар бий. Хүүхдийнхээ хүссэн бүх зүйлийг өгч, хязгааргүй хайрлах нь хүүхдийг амьдралд хөлөө олох чадваргүй болгох хор уршигтай. Хүүхэд аливааг барьж үзэх гэж оролдоход эцэг, эхчүүдийн 90 хувь нь хориглодог гэж бидний судалгаан дээр гарсан. “Болохгүй, бохир заваан, хол бай” гэх мэтээр. Хүүхдийн сониуч, танин мэдэх занг нь хориглох нь хүүхэд өөрөө шинэ зүйлийг сурч мэдэх хүсэл сонирхолгүй болгох, хийж бүтээх гэсэн сэтгэлгээг нь унтрааж байна гэсэн үг. Хүүхэд юу хийх гээд байгааг нь сайтар анзаарч түүнийг нь дэмжиж өсгөх хэрэгтэй. Аяга угааж байхад чинь хажууд чинь ирээд оролцох гээд байвал хагардаггүй аяга бариулчих. Хувцсаа угааж байхад чинь хажууд чинь ирээд байвал оймсыг нь усанд хийгээд бариулчих. Гэх мэтээр хүүхдийг сонирхож байгаа зүйлийг нь хийлгэхээс битгий татгалз. Гэхдээ заавал тухайн үйлдлийг нь дуустал нь хийлгэх гэж залхаах хэрэггүй. Хийж үзэх хүслийг нь л битгий унтраа гэсэн үг.

    -Арван сартай охин маань болохгүй юмсыг барьж аваад л амандаа хийж үзээд байна. Боль гэх тусам улам л авахыг хүснэ. Ийм хүүхдийг яаж хүмүүжүүлэх вэ?
    -Арван сартай хүүхэд гэдэг бол бүхнийг амталж байж мэдэрдэг үе. Гэтэл та бүхэн гэрээ яаж тохижуулснаа нэг хараарай. Хэрвээ та хүүхдэдээ зориулж гэрээ тохижуулаагүй бол хүүхэд чинь болохгүй гэсэн бүхнийг чинь л барьж авах болно. Хүүхдийн нүд харлаа л бол түүнийг барих, амтлах хүсэл сэдэл нь төрнө. Сэдэл төрсөн бол тэрийг хориглоод нэмэргүй. Хүүхдийн авах хүсэл улам бадарч, өгөхгүй бол уурлаж уйлах гэх мэтээр цаашид ууртай уцаартай, зөрүүд хүүхэд болдог. Хүүхэд аливааг хүртэж мэдэрч байж танин мэдэхүйгээ хөгжүүлдэг гэдгийг мэдэж байх хэрэгтэй.

    -Цэцэрлэгтээ орж өгөхгүй нэг хүүхдийг мэдэх юм байна. Ээж нь гадаа тэвэрч 30-аад минут зогсож байгаад арай гэж оруулдаг. Эсвэл ямар нэгэн зүйлд дургүй нь хүрвэл шууд л ээж, аавыг цохиж зоддог хүүхэд ч байна. Зарим хүүхдийг их хорлонтой гэх нь ч бий.
    -Хүүхэд хорлонтой биш байхгүй юу уг нь. Дандаа л эцэг эхчүүдийн буруу хандлага харилцаатай л холбоотой. Хүүхдэд зөв буруу, сайн мууг ялгаж өгөлгүй хэмжээгүй хайрласнаас болж байгаа л хэрэг. Зөрүүдлэх нас бол уг нь 2-3 насны хооронд л байх ёстой.

    Ж.ХОРЛОО: ТАНАЙ ХҮҮХЭД ӨВӨЛ БОЛЧИХООД БАЙХАД Л ЗУНЫ ХУВЦАС ӨМСӨНӨ ГЭЭД ЗӨРЖ, УУРЛААД БАЙДАГ УУ

    -Их зөрүүд үед нь яаж харьцах ёстой вэ?
    -Тэр үед нь эвээр л харьцах хэрэгтэй. Сонголтгүй сонголтын аргыг жишээ нь хэрэглэж болно. Нэг л цамцыг энийг өмс гэвэл “үгүй” л гэнэ, нэг л зүйлийг идэх үү гэвэл “үгүй” л гэнэ. Харин сонголттойгоор “энийг идвэл том болно, энийг идвэл бүдүүн болно алиныг нь идэх вэ” гэвэл хүүхэд том болохыг нь л сонгоно. Бас нэг ээж “манай охин өвөл болчихоод байхад л зуны хувцас өмсөнө гээд дайраад зөрөөд байдаг” гэж хэлж байсан. Бас л ээжийн буруу. Яагаад өөрөө өвөл болчихсон байхад хүүхдийнхээ зуны хувцсыг далд хийгээгүй юм. Хэрвээ хүүхдийн нүдэнд өвлийн хувцаснууд нь сонголт хийж болохоор харагдвал тэрэн дундаас л сонгоно. Огт байхгүй далд хийчихсэн зүйлийг нэхэх нь тун ховор.

    Манай эцэг эхчүүд хүүхдийг зөрүүдэлж ууртай байгаа үед нь юмыг тайлбарлаж өгөх гэдэг. “Үзэг авна аа” гээд дайраад байгаа хүүхдэд “үзэг баривал аюултай нүд амаа сохолно” гэж мянга тайлбарлаад нэмэргүй. Харин ч өнөө үзэг үзэг гээд яриад байх нь өнөө үзгийг авах сэдлийг нь улам бүр өдөөгөөд байдаг. Түүний оронд анхаарлыг нь өөр зүйлд татах хэрэгтэй. Тэгээд анхаарал нь саринах зуурт үзгийг нь авчихдаг. Харин ууртай үед нь зүгээр л орхисон нь дээр.

    -Уур бухимдлаа янз бүрээр илэрхийлдэг хүүхдүүд байдаг. Айхтар чанга хашгирч орилох, юмыг хазах гэж дайрах гэх мэтээр?
    -Энэ бол маш түрэмгий ааш авирын нэг. Ер нь аливаа хүнээс гарч байгаа уур уцаар гэдэг бол дотоод эрчимтэй холбоотой. Тиймээс хүүхэдтэйгээ хамт тоглож, ярилцах гэх мэтээр хамтдаа аливааг хийж чадвал хүүхдийн доторх уур уцаар багасдаг. Уур уцаарын эрчмийг нь өөр зүйлд гаргах аргууд байдаг. Жишээ нь маш их энерги шаардсан барилдах, ноцолдох, гүйж харайх зэрэг тоглоомыг хамт тоглох. Гэхдээ хүүхдийг ууртай, зөрүүдэлсэн үед нь тоглоё гээд хэлбэл бас л зөрүүдэлнэ. Тэгэхээр аав, ээж нь өөрсдөө их сонирхолтой тоглож эхлэх хэрэгтэй. Тэгээд хүүхдийг тоглоё л доо гэж гуйх биш харин хүүхдээр өөрөөр нь “би тоглоё” гэж хэлүүлэх. Үүний зэрэгцээ ярина гэдэг маш их эрчмийг гадагшлуулдаг гэдгийг санаарай.

    Ж.ХОРЛОО: ТАНЫГ “ЯАГААД?”-ААР БУЛААД БАЙВАЛ…

    “Хүүхэд 4-5 насандаа зорилго тавьж чаддаг, үр дүнд хүрэхийн тулд төлөвлөдөг. “Яах юм “ гэдэг асуулт тавьдаг. Даруу , шударга , эрч хүчтэй ба зоригтой байх хүмүүжил олгох. Буруу юм хийсэн бол ичих ба бусдаас уучлалт гуйдаг. Энэ насны хүүхэд гомддог учир нийтийн дунд хүүхдийг зэмлэхгүй байх. Ойр ойрхон хүүхдийг үгээр урамшуулж сайшааж байх нь чухал” “Хүүхдийн нэвтэрхий толь” сэтгүүлээс…

    -Бүхнийг яагаад гэж асуудаг нас байдаг. Сүүлдээ ээж, аав нь хэлэх үггүй болтол нь “яагаад?”-аар булдаг. Энэ үед?
    -Зарим эцэг, эхчүүд “ юу гэж хэлэхээ мэдэхгүй дуугүй л өнгөрдөг” гэдэг. Ингэж болохгүй л дээ. Үнэхээр мэдэхгүй зүйл таарвал хүүхдээсээ өөрөөс нь асуу. “Харин яагаад ийм юм бол миний хүү юу гэж бодож байна” гэх мэтээр. Хүүхэдтэйгээ ярилцаж аливаа зүйлийн утга учрыг тайлбарлаж өгдөг, аливаа зүйлийг ойлгож мэдэхэд нь хамгийн дотны туслагч нь байх хэрэгтэй.

    Тав хүртэлх нас бол хүүхдийн маш чухал үе. Энэ үед нь бид цаг заваа зарцуулж хүүхдээ өсгөж хүмүүжүүлж чадвал цаашид хүүхэд таны хүссэн сайн хүүхэд болох боломжтой. Хүүхэдтэйгээ зөв л харилцаж байх хэрэгтэй.

    -Хүүхэд компьютер, зурагтад донтох болжээ. Сүүлийн үед ээж, аавынхаа гар утсаар байнга хүүхэлдэйн кино үзэх, тоглох гэх мэтээр?
    -Хүүхэд аливаа юманд донтож байна гэдэг ямар ч дүрэм журамгүй замбараагүй өсгөсөнтэй л холбоотой. Бага насанд нь хүүхдэд цаг хугацааны үнэ цэнийг ойлгуулж, бүх зүйл цаг хугацаатай байдаг гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Зурагт үзвэл 30 минут үзнэ, компьютерийг 30 минут тоглоно гэх мэтээр сургавал том болсон хойноо ч энэ хэвшлээрээ л явна. Эцэг, эхчүүд өөрсдийнх нь чих л амар байвал бусад нь хамаагүй гээд зурагтын өмнө суулгачихдаг. Ингэхээр хүүхэд өөрийгөө татаж авах чадваргүй, аливаад донтомтгой болдог. Хожим нь нөгөө хүүхэд нь компьютерт донтоход манай хүүхэд ингэчихлээ гэдэг. Гэтэл өөрийнх нь өсгөж хүмүүжүүлж сургасан нь тэр шүү дээ. Гэтэл хүүхэд 1-3 насандаа энэ хорвоо ертөнцтэй танилцах танин мэдэхүй хөгжиж байдаг. Харин эцэг, эхчүүд энэ үед нь эрхлүүлэх хайрлах талыг нь илүү гаргасан болохоос танин мэдүүлэх ажлаа орхигдуулсан байдаг.

    Тэрээр ийнхүү ярилаа. Ярилцлагынхаа төгсгөлд “Та хүүхдэдээ сайн байна уу”, “баярлалаа”, “сайхан амраарай” гэж хэлдэг, найрсаг соёлтой харилцаанд сургавал хүүхэд тань танихгүй орчинд ч алзахгүй, хүмүүстэй харилцаа тогтоож чаддаг болно” гэсэн “Хүүхдийн нэвтэрхий толь” сэтгүүлийн зөвлөгөөг та бүхэнд хүргэе.

    О.Ариунбилэг

    Эх сурвалж: http://news.gogo.mn/mr/134231

  • Б.БАТХИШИГ: ТУРКУУД ӨВӨГ ДЭЭДСИЙНХЭЭ НУТАГТ ОЧИНО ГЭЖ МОНГОЛЫГ ЗОРЬЖ ОЧДОГ НЬ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ НЭГ БОЛОМЖ ЮМ

    Монгол Улсаас БНТурк Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Бадамдоржийн Батхишиг гуайтай Монгол Турк улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны тухайд яриа өрнүүллээ.

    Амар байна уу. Та сайхан өвөлжиж байна уу? Таны шинэ номноос ярилцлагаа эхэлье. Та Туркын олон хотоор явж монголын түүхэн дурсгалт газруудыг үзэж судлан “Монголын Ил хаант улсын үеийн түүх соёлтой холбоотой Турк дахь зарим газар, дурсгалт зүйл” хэмээх номыг хэвлүүлжээ. Номонд дурьдагдсан түүхэн дурсгалт газрууд маш их сонирхол татлаа.

    Мэндээ. Тарган сайхан өвөлжиж байна уу. Номын сайхан ерөөлөөр яриагаа эхлэж байгаадаа баяртай байна. Номын судалгааг хийж байхдаа өвөг дээдсийнхээ түүхээр үнэхээр их бахархаж явлаа. Зарим түүхэн сурвалжуудаас уншихад монголчууд бусад улсыг дайлаар мордож, эвдэж сүйтгэн хүн ардыг нь алж талж байсан гэж бичдэг. Гэвч монголчууд эзлэж авсан газартаа эмнэлэг, сургууль, гүүр, барилга барьж өгч байсан түүхэн дурсгалууд маш олон байгаа нь дээрх өрөөсгөл дүгнэлтийг няцааж байгаа юм. Тухайлбал Анкарагаас 400 км-т орших Сивас хотод 700 жилийн өмнө баригдсан гэхэд маш сайхнаараа шашны сүм байгаа. Одоо ч тэнд зах зээл өрнөж худалдаа арилжаа хийгдэж байна. Дээрхийн адил, монгол ноёдын хөрөнгө, зарлигаар босгосон сайхан барилгууд Амасиа, Акшехир, Кайсери хотуудад бий. Жишээлбэл Амасиа хотод Өлзийт хааны хатны хөрөнгөөр байгуулсан эмнэлэг байдаг. Тухайн үедээ мэс засал, сэтгэл засал гэх мэт нарийн эмчилгээ хийдэг байсан байна. Мөн эндээс 800 км-т байрлах Эрзурум хотын ойролцоо Чобан деде хэмээх Монгол ноёны бариулсан их гоё гүүр бий. Түүхэн тэр цаг үеийнхээ хувьд маш гоёмсог гүүр.

    Тухайн үед Торгоны зам Иранаас Турк, Монголоор дамжаад Шинжаан Уйгар орж байсан. Энэ торгоны замын 50 км тутамд Дэн буудал байсан байгаа юм. Монгол ноёдын бариулсан тэдгээр буудал нь жижигхэн биш асар том байшин байсан бөгөөд ачаа тэмээтэй хүмүүс ирж буудаллаад амраад явдаг их гайхалтай.

    Бид энэ түүхээ мэддэггүй байсан. Анкарагийн Их сургуульд сурч байгаа түүхч судлаач монгол залуу Анхбаяр түүхэн судалгааг хийгээд бид газар дээр нь очиж судлаад энэ номыг гаргасан.

    Монголын ил хаадын үед 1256 онд Хүлэгү хаан Иранд ирээд 100 орчим жил захирч байсан. Тэр үед Туркын нэг хэсгийг Хүлэгү хаан захирч татвар авч байгаад, сүүлдээ эзэмшилдээ оруулсан байдаг. Тэр үед Монгол ноёд маань Анкарагаар давхилдаж байсан байх юм. Тэр байтугай монгол цэргийн хуаран байсан гээд Анкарагаас 100-аад кмт байдаг Малиягийн тал гэдэг их өргөн уудам тал нутаг байдаг гээд л яриад байвал үнэхээр сонирхолтой зүйл олон бий.

    Турк хүмүүс Монгол хүнд их найрсаг дотно ханддаг гэж сонссон. Энэ талаар танд төрсөн сэтгэгдэлээ хуваалцана уу?

    Монгол хүнд үнэхээр найрсаг ханддаг. Ихэнх туркүүд бид монголоос ирсэн гэж ярьдаг. Түүхийн хуудсыг сөхвөл Монгол, Туркүүд хаяа зэрэгцэж амьдарч байгаад Туркууд нүүж явсан гэдэг. Хаад язгууртнуудын бунхан, руни бичээс бүхий гэрэлт хөшөө дурсгалууд, Архангай аймгийн Хашаат суманд байх Хөшөө цайдам дахь Культегэн жанжны гэрэлт хөшөө, Билгэ хааны дурсгал, Улаанбаатараас зүүн тийш орших Тоньюукукийн гэрэлт хөшөө зэрэг Түрэгийн үеийн түүхэн чухал дурсгалууд Монгол нутагт олон бий. Бидний өвөг дээдсийн нутгийн хүмүүс гээд Монголчуудад их сайн ханддаг. Туркууд одоогийн нутагтаа суурьшиж хүчирхэгжихэд Чингис хаан болон түүний удмын хаад, ноёд их үүрэг гүйцэтгэсэн гэж ярьдаг. Тийм учраас Туркэд Чингис, Бат хаан, Цагаадай гэсэн нэртэй хүмүүс их байдаг. Хоёр улсын хувьд түүхийн хувьд ч, хэл соёлын хувьд ч үнэхээр ойр дотно байх ёстой улсууд юм билээ. Бие биенээ мэдэхгүй холбоо тасарч байгаад 1990 оноос улс хооронд зорчдог болсон.

    Их сонирхолтой түүх байна. Одоогоор Монгол Улс, Турк Улсын дипломат харилцаа, хамтын ажиллагааны төлөв байвал ямар түвшинд явж байна вэ?

    Монгол улс 3 дахь хөршөөр Америк, Япон, Европын холбоо, Энэтхэг, Өмнөд Солонгос, Турк гэсэн 6 улсыг зарласан. Гуравдагч хөрш гэдэг нэр томьёо төдий биш, стратегийн чухал хамтын ажиллагаа юм. Өмнө нь бид Сөүлээр дамжиж бусад улс руу зорчдог байсан бол 2012 оноос шууд Америк, Герман зэрэг улсруу Туркээр дамжиж нисч байна. Удахгүй Фосфорын хоолойн зам нээгдэнэ. Тэгэхээр Европоос төмөр зам яваад Фосфорын хоолойгоор дамжаад шууд Шинжаан Уйгар, Хятад руу ороод ирж болдог болно. Манай зам тээврийн яам энэ замд нэгдэе гээд санал тавьж байгаа. Тэгвэл төмөр замын шинэ гарц нээж байна гэсэн үг. Одоо Туркээс 7 хоногт 3 нислэг явж байна. Үүнийг 5 болгоё гэж байгаа. Бид дэмжиж байгаа. Мөн карго явуулдаг болъё гэж байгаа.

    Туркууд 2007 оноос манай улсруу 30 хоног визгүй зорчдог байсан. Тэгээд 2013 онд Туркийн ерөнхий сайд монголд айлчлах үеэр манайх танай улсыг 6 жил хүлээлээ. Танай иргэдийг манай улс визгүй зорчуулдаг. Танай улс манай иргэдийг визгүй зорчуулдаг болгооч гэсэн. Тэгээд 2014 оны 4 сарын 11- нээс Турк руу бид 30 хоног визгүй зорчдог болсон. Одоо Анкарад манай элчин сайдын яам байна. Өнгөрсөн жил Станбулд консулын газар байгуулсан.

    Бусад орны иргэд бол Монголыг ямар хэлтэй юм, ямар соёл иргэншилтэй юм гэж сонирхож очдог бол Туркууд өвөг дээдсийнхээ нутагт очино гэж зорьж очдог. Зарим Туркууд Билгэ хааныхаа хөшөөнд очоод ирэхдээ “Би хаж болсоон…” гэдэг. Мусулман шашинтнууд чинь Саудын Арабт байдаг Бурхан бунхандаа мөргөчихөөр Хаж гэдэг цолтой болчихож байгаа юм. Тийшээ очих хүн бол ховор. Бөөн очер зардал. Үүнтэй адил Монгол яваад ирэхээрээ “Би хаж болсон” гэж ярьдаг. Тоглоом шоглоомоор хэлж байгаа ч гэсэн үнэн байхгүй юу. Билгэ хааны хөшөөн дээр байдаг руни бичигнээс өөрсдийгөө Туркууд гэдгээ анх мэдэж авсан гэдэг.

    2002 онд би Туркийн ерөнхийлөгчийг дагаж тэр хөшөөн дээр очиход ерөнхийлөгч нь: “Боломжтой турк хүн бүр энд ирэх ёстой юм байна даа” гэж хэлж байсан. Сая 2014 оны 6 сард Туркын Үндэсний их хурлын дарга Билгэ хааны хөшөөнд очсон. Бэсрэг наадам хийсэн. Би 100 гаруй улсад айлчилж үзсэн. Энэ айлчлал шиг сайхан айлчлал ховор байсан гэж хэлсэн. Монгол дээл өмсгөөд Энхболд дарга өөрөө хамт суугаад барилдаан үзээд тэр үед Туркууд үнэхээр сэтгэл нь хөдөлж байсан.

    Үүн дээр тулгуурлан бид аялал жуулчлал хөгжүүлж болно. Энд юу саад болж байна гэхээр Улаанбаатар- Станбул чиглэлийн 7 хоногийн гурван нислэг нь багадаад байгаа юм. 5 юмуу 7 болгоод том онгоц нисгэе гэж байгаа. Жижиг онгоц замдаа зогсоод зардал ихтэй, алдагдалтай байна. Хэрэв том онгоц нисгэвэл замдаа зогсохгүй 6- 7 цаг нисдэг болж билетны зардал 20- 30 хувь хямдрах юм. Манай зам тээврийн яаманд энэ саналыг тавьсан. Одоо хэлэлцээрт явж байна. Манай тал ямар хариу өгөхийг мэдэхгүй байна.

    За тэгээд Монголд очлоо гэж бодоход Хархорин руу явна гэдэг том асуудал. Тэнд онгоцны буудал байхгүй. Бид энэ асуудлыг яриад байгаа. Хархорины онгоцны буудалд онгоц буудаг болчихвол, Улаанбаатарт буугаад тэндээсээ Хархорин руу нисээд тэндээсээ Хөшөө цайдамруу 45 км яваад очно. Энэ 45 км замыг Туркын тусламжаар засмал зам тавьсан. Одоо чинь Хархоринд онгоц буухгүй болохоор машин замаар олон цаг явдаг зам муутай байдаг. Турк улс 77 сая хүнтэй. Жилдээ манайд 7000 хүн очиход л том хөрөнгө оруулалт болно шүү дээ.

    Би Туркуудэд “онгоц байна, виз байхгүй” одоо яваад байж дээ гэж хошигнож хэлдэг юм.

    Элчин сайдын яамны хувьд Турк Улсаас Монгол Улсруу хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх ямар чиглэлүүдийг баримтлан ажиллаж байна вэ?

    Манай элчин сайдын яам Туркээс хөрөнгө оруулалт татах 4 чиглэлийг баримталж байна.

    1. Улаанбаатарын дахин төлөвлөлтийн шинэ орон сууцыг барих. Улаанбаатар Анкара хоёрын харилцаа сайн байгаа. Турк орон сууцыг хурдан барьдаг өөрсдийн технологитой. Тэгэхээр Улаанбаатарын дахин төлөвлөлт хурдсах боломжтой. Одоо 30 давхар байшинг 70 хоногт барьж байна. 1 давхрыг 2 өдөр барьдаг. Манайх шиг зуны улирал нь богино улсад байшин барихыг тоглоом өрж байгаа юм шиг л хурдан барина шүү дээ. Туркийн “түнель хашмал хэв” технологийг Монголруу явуулсан. Монголын барилгын мэргэжилтнүүд газар дээр нь ирж үзээд судлаад явсан. Тэр хурдан барьдаг технологийг эзэмшчихвэл бидэнд их хэрэгтэй. Ер нь Туркийн барилгын технологи, стандарт дэлхийд тэргүүлж эхэллээ шүү дээ.
    2. Арьс ширний салбарт Туркыг оруулъя гэж байгаа. Монгол чинь 52 сая малтай болчихлоо. Жилд 10 гаруй сая арьс бэлддэг. Тэрнээс 75 хувийг ямарч боловсруулалт хийхгүй гадагш гаргадаг. Арьс боловсруулдаг үйлдвэрийг Туркийн хөрөнгө оруулалт, технологиор бариулах талаар уулзаж ярилцаж байна. Ганцхан манай арьс ширний үйлдвэрийг Улаанбаатараас гаргаж нэг бүст төвлөрүүлнэ гэж ярьж байгаа. Эхлээд Дархан, дараа Багануурт гэж яригдаж байгаад одоо Улаанбаатарт ойрхон 22- ын товчооны ойролцоо төвлөрүүлэх юм гэсэн. Тэнд арьс ширний үйлдвэрийн Парк төвлөрчихвөл Туркууд орж магадгүй байна. 10 сая арьс гэхээр Туркууд их боломж байна гэж их талархалтай хүлээж авдаг.
    3. Аялал жуулчлал. Монголчууд бол Туркэд багагүй ирдэг болжээ. Монголчууд 2 жилийн өмнөх тоогоор жилд 6500 хүн Туркэд ирж байна гэсэн тоо байдаг. Одоо бол бүр нэмэгдэж байгаа байх. Харин одоо Туркуудыг Монголруу аялал жуулчлалаар татах шаардлагатай байгаа юм.
    4. Эрчим хүчний салбар. Туркын Aydiner Group Чойрт 95 сая долларын өртөгтэй салхин цахилгаан станц барьж байгаа. Бас Зэтмэн компани Баян-Өлгий аймгийн Ховд гол дээр 150-160 сая долларын өртөгтэй 56 мегаваттын хүчин чадалтай усан цахилгаан станц барих ажлын техник эдийн засгийн үндэслэлийг хийсэн. Одоо хөрөнгө мөнгөө босгох тал дээр ажиллаж байгаа. Энэ төсөл хэрэгжсэнээр баруун аймгуудаа бүрэн цахилгаанаар хангах боломж бүрдэнэ.

    Бусад чиглэлээр хийгдсэн ажлууд гэвэл хүнсний үйлдвэрүүд байна. Манай гол гурилын үйлдвэрүүд Турк технологиор баригдаж байгаа. Дээр нь цэвэрлэх байгууламжийг Туркууд байгуулж эхлээд байна. Одоо хоёрдохоо хийх гэж байна. Бид Туркээс зээл авч чадах юм бол аймгуудад цэвэрлэх байгууламж барих боломж байна.

    Туркээс 300 сая долларын хөнгөлттэй зээл авъя гэж тохирсон. Туркууд өгье гэж байгаа боловч манай Засгийн газраас баталгаа гаргаж өгч чадахгүй байгаа. Яагаад гэхээр зээлийн хэмжээ дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40 хувиас хэтрэхгүй гэсэн тэр хязгаартаа тулчихаад зээл авч болохгүй байна. Анх тэр зээлийг авчихвал барилга барина гэж байсан. Одоо бол зээлийг авчихвал арьс шир ч юмуу өөр хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулах ч юмуу чухал үйлдвэрт зарцуулж болно.

    Туркууд мах, сүү, тараг, бяслаг боловсруулалтаараа маш сайн. Арьс ширээ өнгө үзэмч сайтай маш сайн боловсруулдаг. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулах нь их ирээдүйтэй. Туркууд Европын холбоонд элсэнэ гээд хэлэлцээ нь 2015 оноос эхэлж байгаа. Энэ далимдаа Туркууд европын стандартыг наашаа татаж байгаа. Зарим салбартаа европын стандартыг давсан явж байгаа.

    Соёлын салбарт 2 улсын харилцаа их сайн байгаа. Одоо туркэд монголоос нийт 800 гаруй оюутан сурч байна. Тал нь Туркын Засгийн газрын тэтгэлгээр сурч байгаа. Жилд 50 гаруй оюутан элсүүлж байна. Туркын ерөнхий сайд манайд айлчлахдаа 100 хүргэнэ гэж амласан. Удахгүй 100 хүрэх байх.

    Бусад салбарын харилцаа мөн хурдан хөгжиж байна. Батлан хамгаалахын салбарт 2011 оноос эхлээд жилд 1 сая гаруй долларын тусламж үзүүлж байна. Тэр тусламжаар бид голдуу цэргийн гутал хэрэгсэл авч байна. Монголын арми Турк гутал өмсөж байна. Турк НАТО-ын орнуудыг ч гутлаар хангадаг. Мөн цагдаа хууль, прокурорын байгууллагууд маш сайн харилцаатай. Зөвхөн жил хагасын дотор 76 прокурор ирж мэргэжил дээшлүүллээ. Энэ жилээс шүүгчид ирж мэргэжил дээшлүүлнэ. Сая Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн дарга Лүндэндорж ирж гарын үсэг зураад явлаа. Эхний ээлжинд жилд 20 шүүгчийг сургая гэж ярьж байгаа.

    Мөн аудит, статистикийн байгууллагууд бүгд холбоотой байнга ирж очиж байгаа. Дандаа 5, 10, 20-иороо ирээд л мэргэжил дээшлүүлж байна. Цагдаагийн байгууллагад байнга туслалцаа үзүүлж байна. Өнгөрсөн жил 3000 метр даавуу үнэгүй бэлэглэсэн. Тэрэнгээр цагдаагийн хувцас оёж байна. Цэрэг, цагдаа, батлан хамгаалах, аюулгүй байдал гээд маш сайн харилцаатай байна. Одоо манай Цагдаагийн Академийн 26 оюутан Анкарад сурч байна. Хуучин 40 гаруй оюутан төгссөн. Монголын цагдаад Турк хэлтэй офицер нэмэгдэж байна.

    2014 оны эхээр Турк Улсын Хажэтэпэ их сургуульд анхны Монгол судлалын төв нээсэн. Уг Монгол судлалын төвд Төмөртогоо гуай ирж монгол судлалын 100 гаруй ном бэлэглэсэн.

    Турк хүн Монгол хүн хоёрын хооронд адил төстэй зүйл байна уу? Жишээ нь хүнийг угтах, мэндлэх ёс нь ижил төстэй санагдлаа. Хацар дээр үнсэх, зочломтгой зан нь адил санагдлаа.

    Адил төстэй зүйлүүд байдаг. Мэндлээд монгол хүн шиг хацар дээр үнсдэг. Айлд ороход зочломтгой. Байгаа зүйлээрээ дайлна. Хэл нь ч гэсэн их төстэй. Жишээ нь: Өгүүлбэрийн бүтэц нь эхлээд өгүүлэгдэхүүн яваад хамгийн сүүлд нь өгүүлэхүүн нь ордог. Үг үүсч байгаа хэлбэр нь ч гэсэн их төстэй. Аркадаш гэхэд туркээр найз нөхөд гэсэн утгатай. Найз нөхөд гээд олон тоо болговол монгол хэл дээр -д гээд нөхцөл залгадаг бол турк хэл тэрэн шиг –ла нөхцөл залгаад Аркадашла болчино. Монгол хэл дээр хамаатуулах нөхцөл залгаад найз нөхөдтэйгээ гэдэг бол турк хэлд –рли нөхцөл залгаад Аркадашларли- найз нөхөдтэйгээ гэдэг үгийг бүтээдэг. Монгол хэл нөхцөл дагавар залгаад үгээ уртасгаад байдаг шиг турк хэл мөн тэгдэг. Тийм болохоор турк хэлийг монголчууд их амархан сурч байна. Монголд Туркийн 5 дунд сургууль байдаг. Тэнд турк хэл сурсан хүүхдүүд үргэлжлүүлээд Туркын их сургуульд элсээд сурдаг.

    Туркэд хэд орчим Монгол хүн байна? Монголчуудын маань ахуй амьдрал ямар байна вэ?

    Ойролцоогоор 2000 орчим Монголчууд байна. Анкарад 150 орчим хүн. Ихэнхи нь оюутан. Бусад хотуудад 15- 20 хүн байна. Станбулд олон хүн байна. Ноднин Станбулын Монголчуудын цагаан сард очиход 500 орчим монголчууд цугларсан. Хууль бусаар амьдарч байгаа хүмүүс ч бий. Хэрэг төвөг л гаргахгүй бол Туркууд баривчлаад, цагдаад байдаггүй. Ихэнхи нь барилга, оёдол, хүүхэд асрагч хийгээд цалин ч боломжийн авчихдаг юм байна. Амьдрах орчин нөхцөл нь ч сайн болохоор Монголчууд их ирдэг бололтой. Монголчууд маань энд хэсэг хугацаанд ажиллаад юм сураад туршлага хуримтлуулаад эх орондоо очиж мэдсэн сурснаа ашиглаж бизнес эрхэлбэл их зүгээр. Сүүлийн үед ийм хандлага ажиглагдаж байгаа. Бид одоо улс орноо хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Туркуудад хийж чадахгүй юм гэж байхгүй, суралцах зүйл их. Машин техникийг гаднаас авдаггүй. Герман, Америк, Япончууд автомашины үйлдвэрээ энд байгуулаад машинаа угсарч байна. Туркууд машинаа хийж байна. Галт тэрэг, усан онгоц, бүх электрон цахилгаан бараануудаа үйлдвэрлэж байна. Европын телевизийн 50 хувийг туркууд үйлдвэрлэж байна. Батлан хамгаалах салбар их хөгжсөн. Их буу, танк, нисдэг тэргээ өөрсдөө үйлдвэрлэж байна. Одоо бөмбөгдөгч онгоц хийх гэж байна. Энд монголчууд ирж ажиллаж юм сурч авах нь зөв гэж боддог.

    Турк улс хөгжлийн бодлогоо хэрхэн тодорхойлж, хэрэгжүүлж байна вэ?

    2000 оноос хойш их эрчимтэй хөгжсөн. 2002 оноос хойш одоо эрх барьж байгаа Шударга ёс хөгжлийн нам нь төрөө тогтвортой барьж байна. Турк улс одоо эдийн засгаараа дэлхийд 16- т орж байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь 1 териллион долларт дөхөж байна. 2023 онд БНТурк улс байгуулагдсаны 100 жилийн ой болно. Османы эзэнт улс 1923 онд БНТурк улс болсон. 100 жилийн ойгоороо дэлхийн эхний 10 том эдийн засгийн 1 болно гэсэн зорилт тавьж байна. Тэр үед дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь 2 териллион орчим доллор болно гэж төлөвлөж байна.

    Ажиглаж байхад энэ зорилт хэрэгжих бололцоотой харагдаж байна. Хэдэн жишээ дурьвал. 2014 онд Хар далайн эрэгт Атомын цахилгаан станц байгуулахаар тендер зарлахад Япон Францын компани ялсан. Энэ тендер 21 миллиард доллорын өртөгтэй станц. Мөн Газар дундын тэнгисийн эрэг дээр бас Атомын цахилгаан станц барих тендер зарласан. Рос- Атом гээд оросын компани ялсан. Одоо эхлэх гэж байна. Бас 21 миллиард долларын өртөгтэй станц. Фосфорын хоолойд 3 дах замыг барьж эхэлж байна. Тэр нь 3 миллиард долларын өртөгтэй. Станбулд 3 дах онгоцны буудлыг барих гэж байна. Энэ тендерт Туркын өөрийн компани ялсан. Бас 20 гаруй миллиард долларын өртөгтэй. Эдгээр төслүүд нь миллиардаар л яригдах юм байна шүү дээ. Ийм мега төслүүд зэрэг эхэлж байна. Хотуудаа хурдны замаар холбоод дууслаа. Ямар ч жижиг хот байсан шил толь шиг гоё цэвэрхэн. Одоо хотуудаа хурдны галт тэргээр холбож байна. Сая намар Станбул Анкара хоёрыг холбосон хурдны галт тэрэгний замын нээлт хийсэн. Одоо бусад хотуудруугаа хурдны галт тэрэгний зам тавьж байна. Нийт хотуудад 100 гаруй онгоцны буудал байна. Дээр нь өөрсдөө усан онгоцоо үйлдвэрлэж байна. Жилд 1 сая гаруй автомашин үйлдвэрлэж байна. Хөдөө аж ахуй их хурдан хөгжиж байна. Туркууд анар, жимс, самар, помидор, өгөрций, сонгины ургацаар дэлхийд дандаа эхний 10-т явж байна. Хүнсний бүтээгдэхүүнээ өөрсдөө үйлдвэрлэж байна. Ингээд харахад 2023 он гэхэд эхний 10-т орох том эдийн засагтай болох бололцоотой харагдаж байна.

    Туркууд төрөө дээдлэх ёсыг их эрхэмлэдэг өдөр тутмын амьдралдаа бодитоор хэрэгжүүлдэг санагдлаа. Жижиг том гэлтгүй байгууллага бүр төрийн далбаагаа залсан байх жишээтэй. Монголчууд төрийн сүлд минь өршөө гэж залбирдаг. Энд бол төрөө дээдлэх ёс нь өдөр тутмын амьдралдаа бодит утгаар нь төрөө дээдлэж байгаа харагдаж байна. Туркчууд төрөө дээдлэх сэтгэлгээг хэрхэн бий болгодог юм бол?

    Энд баяр ёслол болохоор бүгд төрийн далбаагаа бариад төрийн дуулалаа дуулаад л эхлэнэ шүү дээ. Үгийг нь мэдэхгүй хүн байхгүй. Манай энд сурч байгаа монгол оюутнууд ч гэсэн Туркын төрийн дуулалын үгийг бүгд цээжилсэн байдаг. Сургуульд байхад нь цээжлүүлдэг юм байна. Төр нь хүчтэй ч юм. Зах зээлийн эдийн засгаа төрийн зохицуулалттай хослуулж чадсан. Төр бол компаниудаа дэмжээд юмаа сайн хийлгэж чаддаг. Өөрсдийн чадахгүй зүйлээ гадны компаниар хийлгэж, чаддаг юмаа өөрсдөө хийдэг. Атомын цахилгаан станцыг аргагүй чадахгүй учраас гадны компанийг сонгож байна. Япон бол газар хөдлөлтөд тэсвэртэй зүйл хийнэ, франц атомын цахилгаан станц өндөр хөгжсөн гэдэг утгаар энэ 2 улсын компанийг атомын станцийн төслүүдэд сонгосон байх жишээтэй.

    Туркэд үндэснийхээ компаниа дэмждэг төрийн бодлого, тогтолцоотой. Хот хөдөөгийн ялгааг их арилгаж байгаа. Хотоос алслагдсан байрлалтай газар үйлдвэрийг хөгжүүлбэл цахилгааныг 100 хувь чөлөөлнө. Татварыг тэдэн хувь гээд бүр тогтсон байдаг. Наашаа дэд бүтцэд ойр бол 50 хувь чөлөөлнө гэх мэт. Манайх бол татвар чөлөөлөх болов уу гээд хараад байдаг. Татвараас өмнө Туркэд газар нь яах юм, ус нь яах юм гээд бүгд тодорхой байдаг. Алслагдсан газар үйлдвэр хөгжүүлбэл бүгдийг нь чөлөөлдөг. Тэгэхээр чинь дуртай ажиллаж байгаа. Энэ бодлогоо ноднин манай Энхболд даргыг айлчлахад ярьсан. Дараахан нь Туркын ерөнхий сайдын ажлын албанаас надад үүнтэй холбоотой танилцуулгыг өгсөн. Яаж хөрөнгө оруулалт хийж хэрэгждэг талаар материалыг нь англи хэл дээр явуулсан. Би тэрийг бүгдийг нь УИХ, эдийн засгийн яам руу явуулсан. Татвараа бол хүн бүр байгууллага бүр төлөх ёстой юм байна. Харин ус, газар, цахилгааны төлбөрийг чөлөөлж хөнгөлдөг юм байна.

    Одоо Турк компаниудыг Монголд хөрөнгө оруулж манай улстай хамтарч ажиллаач гэхээр газар, цахилгаан, ус нь ямар үнэтэй байдаг вэ, хэдэн жилээр өгдөг вэ, яаж хөнгөлөлт үзүүлдэг вэ гээд асуудаг. Хөнгөлөлт эдлээд бүр сурсан байдаг.

    Туркын хотууд нь их цэвэрхэн. Ажил нь муу явагдаж байгаа хотын даргыг ажлаас нь халчихдаг. Монголд чинь хөдөө аймгийн дарга нар өөдөөс нь мөнгө нэхээд суугаад байдаг. Энд бол мөнгийг нь ч өгдөг байх, хариуцлага сайн тооцдог байх. Эндэхийн хөдөө нь хотоос дутахгүй сайхан байдаг.

    Төрөө дээдлэх сэтгэлгээ сургууль соёл түүхээ хүндэлж байгаагаас үүдэлтэй. 1299 оноос хойш сая 1923 он хүртэл 600 гаруй жил Отманы эзэнт гүрэн гэж их том гүрэн байсан. Баруун хил нь Австри Вени хот хүрч байсан. Тийм үе дамжсан төрийн, эзэнт гүрний уламжлал байсан байна. Тэрийгээ орчин үеийн болгосон. Одоо сонгуулийн ардчилсан системтэй. Сонгууль явагдаж төрөө сонгож байна. Төр нь их тогтвортой ажиллаж байна.

    Туркын зочид буудлаас эхлээд л компаниуд нь логогоо үндэсний хээ хуараар зохиосон байдал, төрийн далбаагаа залсан, хаалганы бариул, цайны данх гэх мэт үндэсний уламжлалаа орчин үетэй хослуулсан байгаа нь их сонирхолтой санагдлаа.

    Турк Улс ислам шашинтай орон. Хуучин уламжлалаа авч үлдэхэд нь шашин нь том үүрэг гүйцэтгэсэн. Туркууд Сүнит урсгалыг дагадаг. Туркэд хамгийн гоё барилга нь сүмийн барилга байдаг. Энд Шашны Хэрэг эрхлэх газар гэж байдаг. Шашин нь соёлоо хамт аваад явчихдаг юм байна. Айхтар бодлоготой. Тэр үндэсний өв соёл, уламжлалаа дээдлэх сэтгэлгээг шашинаар дамжуулж сургаж байгаа. Их сургуулиудын дэргэд сүмийг нь ойртуулаад байгуулаад өгсөн байдаг.

    2015 онд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажлууд юу байна?

    Монголын эдийн засаг хүндрэлтэй байна. Тийм болохоор Туркын хөрөнгө оруулалтыг Монголруу чиглүүлэх ажилруу төвлөрч Туркын бизнесменүүдтэй их уулзаж ярилцаж байна. Түрүүн ярьсан 2 төсөл байна. Мөн зээлийн ажил дээр анхаарал хандуулна. Үүний тулд 2- 3 том айлчлал хийх төлөвлөгөөтэй байна. Монголын ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд 2- ын аль бололцоотойг Туркэд айлчлуулах, Туркын Гадаад яамны сайдыг Монголд айлчлуулах, 2 жилд нэг удаа болдог Монгол Туркын Эдийн засгийн хорооны хамтарсан 8 дах хуралдааныг Улаанбаатарт хийнэ. Энэ жил бол эдийн засаг руугаа гол хандана.

    Гадаад бодлогын нэг гол бодлого нь соёлын бодлого. Ийм учраас Иранд судалгаагаар яваад ирсэн доктор Анхбаяр бид нар Иранд байдаг Монголын хуучин нийслэлүүдээр яваад “Ираны замаар” гээд түүхчилсэн зурагтай ном хийсэн. Бид Туркэд Монголын соёлыг сурталчилна гэж бодож байгаа. Хар хоринд байгаа Түрэгийн үеийн музейны үзвэрүүдийг Туркэд авчирч үзүүлэх гээд бодсон санасан ажлууд их байна. Тэр музейд их гоё үзмэрүүд байна. Билэг хааны булшнаас гарсан үзвэрүүд бүгд байна. Тэгээд тэр том хөшөөний чинь загварыг ч болов хийгээд наашаа авчраад үзэсгэлэн үзүүлвэл жуулчдыг татах томоохон ажил болох юм.

    Хийх ажил их байна…

    Турк Улс, Анкара хот, Монгол Улсын Элчин Сайдын Яам

  • ЧУЛУУНЫ ДАРХАН БАЯРБИЛЭГ: Сум бүрд чулуу урлаачдыг бэлтгэж чулуугаа үнэт баялаг болгох хэрэгтэй

    Гурван жилийн өмнө учралаар тааралдаж чулуу урлалын тухай хөөрөлдөж байгаад дахин уулзахын ерөөл тавьж байсан чулууны дархан Г.Баярбилэг ахтай саяхан таарч урланд нь очлоо. Чулууг үнэт баялаг болгох, монгол чулуу урлалыг хөгжүүлэх, сургаж өвлүүлэх юмсан гэж бодож, санаа зовж явдаг, аймаг, сум бүрт чулуу таньдаг, чулууны дархан залуусыг бэлдэхээр төлөвлөж яваа эрхэм ахын чин сэтгэлийн яриаг сонслоо. Монголчуудын чулуу урлал, чулууны соёл, чулуун эдлэл хэрэглэлийн ид шид, эрчим энергийн тухай маш сонирхолтой яриаг дэлгэлээ. Чулууг өсдөг хүйтэн хөрөнгө гэж нэрлэдэг ажээ.

  • Л.Энхмөнх АРСЛАНТАЙ АВДАР

    Урлаач: Лхагвасүрэнгийн ЭНХМӨНХ
    Бүтээлийн нэр: Арслантай авдар
    Материал: Мод, арьс, ган, зэс
    Тайлбар: Монгол дарханы ур ухаанаар углуургадаж хийсэн. Арьс, зэсэн хөөмөл нүүртэй, ган сийлбэр булантай. Үе дамжсан урлаач Энхмөнх ганц хувь урласан.
    Урласан он: 2015 он

  • Мон роүд ХХК [ Багийн хөгжлийн сургалт | 2014 оны 11 сар]

    Ирээдүйн хөгжлийн замыг бүтээж яваа MONROAD компанийн хамт олонд Баг хөгжүүлэх сургалт зохион байгууллаа. Сургалтын үр дүнд тус компанийн хамт олон “Зам, Хөгжил, Ирээдүй” гэсэн уриатай боллоо.

    2014.11.14

  • Сонсголгүй хүмүүс нь өөрийн гэсэн хэлтэй бөгөөд сонсдог хүнээс огт ялгарахгүй оюун ухаан, сэтгэхүй, бие бялдар, зан суртахуун, нийгэмшлийн бүх чадварыг эзэмших боломжтой

    Монгол улсын хэмжээнд сонсголгүй хүүхдийн боловсрол судлал нь цоо шинэ бараг судлагдаагүй шинжлэх ухаан гэж болох юм. Учир нь дэлхийн олон орны үндэсний их сургуулиуд нь сонсголгүй хүүхдийн боловсрол судлалын бүхэл бүтэн тэнхимтэй байдаг боловч манай улсын их сургуулиудад тэнхим байтугай сонсголгүй хүүхдийн боловсролын тухай ганц курс хичээл ч заадаггүй. Мөн манай улсын сонсголгүй хүүхдийн цор ганц дунд сургууль болох 29-р сургууль нь дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсролын хөгжил, хандлага, арга зүйгээс олон арван жилээр хоцорч, аль хэзээний үр дүнгүй болох нь нотлогдож дэлхий нийтээр хэрэглэхээ больсон амны хайрцагнаас уншуулах арга зүйгээр сургалтаа явуулсаар байгаа юм. Энэхүү буруу арга зүйг олон жил хэрэглэж байгаагаас сонсголгүй иргэдийн нэг бүхэл бүтэн үе хэл, сэтгэхүй, оюун ухааны хоцрогдолд орж, нийгэмд бие даан амьдрах чадваргүй болсон байна. Миний бие энэхүү эсээд Монголын сонсголгүй хүүхдийн боловсролын хөгжилд тулгамдаж буй асуудлыг хөндөж, бэрхшээлээс гарах арга замын талаар бичигдсэн болно.

    Дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсролд сонсголгүй суралцагч болон иргэдийг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж үздэггүй бөгөөд харин тэднийг өөрсдийн бие даасан хэл (дохионы хэл) соёлтой (хараан дээр суурилсан соёл) нийгмийн цөөнх юм хэмээн үздэг. Сонсголгүй иргэд нэгэнт жирийн сонсголтой иргэдтэй хамт нэг нийгэмд амьдарч байгаагийнхаа хувьд тэд тухайн улсынхаа бичгийн хэлийг эх дохионы хэлтэйгээ хослуулан хэрэглэдэг тул тэд нийгмийн шаардлагаар хос хэлтэй болдог. Дохионы хэл нь аман хэлтэй ижил түвшний бие даасан хэл бөгөөд аман хэлээр илэрхийлж болох тэр бүх ухагдахууныг дохионы хэлээр төгс илэрхийлэх боломжтой байдаг. Аман хэлд байдаг бүх л хэл зүйн шинжүүд буюу үг зүй, найруулга зүй, дүрэм, үгийн сан зэрэг нь мөн дохионы хэлэнд байдаг байна (Schick, et al, 2006; Valli, et al, 2011). Тиймээс сонсголгүй хүмүүс нь өөрийн гэсэн хэлтэй бөгөөд сонсдог хүнээс огт ялгарахгүй оюун ухаан, сэтгэхүй, бие бялдар, зан суртахуун, нийгэмшлийн бүх чадварыг эзэмших боломжтой. Сонсголгүй хүүхдийг жирийн сонсголтой хүүхдийн хэмжээнд хүртэл хэл сэтгэхүй, оюун ухааны чадвартай болгон хүмүүжүүлэхэд бид дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсролын дэвшилтэт арга зүй, чиг хандлагыг нэвтрүүлэх хэрэгтэй гэж би боддог.
    29-р сургууль нь анх 1964 онд амны хайрцагнаас уншуулах арга зүйг сургалтын гол чиглэлээ болгон байгуулагдсан нь тухайн үедээ тодорхой учир шалтгаантай байсан юм. Олон улсын сонсголгүй хүүхдийн боловсролын мэргэжилтэн судлаачдын чуулга уулзалт гэж болдог бөгөөд энэ чуулганд олон улсын онол практикын дэвшилтэт арга зүйг хэлэлцэж эндээс гарсан шийдвэрийг дэлхий даяар хэрэгжүүлэхэд анхааран ажилладаг байна. 1880 онд 2-р чуулган Итали улсын Мелан хотод болсон бөгөөд энэ чуулганаас амны хайрцагнаас уншуулах арга зүй нь хамгийн үр дүнтэй арга мөн гэсэн шийдвэр гаргасан байна (Милан Конгресс, 1880). Тийнхүү 29-р сургууль нь энэ арга зүйгээр байгуулагдсан юм. Харамсалтай нь олон жилийн судалгаа шинжилгээний үр дүнд уг арга зүй нь огт үр дүнгүй, тэр ч байтугай сонсголгүй хүүхдүүдийн хэл сэтгэхүйн хоцрогдолд орох гол шалтгаан болж байгааг илрүүлсэн байна. Дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсролын түүхэнд 1880-1960 онууд буюу амны хайрцагнаас уншуулах арга зүй ид цэцэглэж байсан үеийг “Dark Ages” буюу “Бурангуй Үе” хэмээн нэрлэдэг (Daley, 2010). Учир нь уг буруу арга зүй хэрэглэснээс болж дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсрол, сонсголгүй хүмүүсийн аж амьдрал бүрэн уналтад орсон байна.
    2010 онд Канадын Ванкувер хотод болсон Дэлхийн Сонсголгүй хүүхдийн боловсролын мэргэжилтэн судлаачдын 21-р чуулганд 1880 онд буруу арга зүйг хүчээр хэрэглүүлж дэлхийн олон сая сонсголгүй хүмүүсийн амьдралд засаж болшгүй уршиг тарьсан болохоо хүлээн зөвшөөрч дэлхийн нийт сонсголгүй иргэдээс албан ёсоор уучлалт гуйсан юм. Ингээд энэ чуулганаас 1880 оны чуулганаас гарсан бүх шийдвэрийг хүчингүйд тооцох буюу амны хайрцагнаас уншуулах арга зүйг сонсголгүй хүүхдэд боловсрол олгох үндсэн арга зүй болгохгүй байх, мөн НҮБ-аас гаргасан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай конвенцийн заалтыг үндэс болгож аливаа улсын сонсголгүй хүмүүсийн мэдлэг, боловсрол, мэдээлэл олж авах үндсэн хэл нь тухайн улсын сонсголгүй иргэдийн хэрэглэдэг дохионы хэл байх, сонсголгүй хүүхдийн боловсролын байгууллага нь дохионы хэлээр үнсэн сургалтаа явуулах, сонсголгүй хүний соёлын үнэт зүйлсийг сургалтандаа тусгасан байх зэрэг зөвлөмжүүдийг гаргасан байна (Statement of Priniciple, Vancouver, 2010)
    Монгол улс нь 2007 онд НҮБ-аас гаргасан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай конвенцид албан ёсоор нэгдсэн тул Монгол дохионы хэл нь сонсголгүй хүүхдийн эх хэл болох бөгөөд 29-р сургууль нь дохионы хэл, сонсголгүйн соёл, бичгийн хэлний хосолсон арга зүй буюу хос хэл соёлын арга зүйгээр сургалтаа явуулах нь сонсголгүй суралцагчдийн хуулиар олгогдсон эрх юм. Монгол улсын боловсролын тухай хуульд боловсрол “сургалтын байгууллага нь тухайн хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тусгай хэрэгцээнд нийцсэн байх”, мөн бага дунд боловсролын тухай хуульд “хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн сурах нөхцөл боломжийг төрөөс хангах” гэсэн заалтууд байдаг боловч эдгээр нь амьдрал дээр хэрэгжихгүй байна.
    Монгол улсын хүн ам, орон сууцны 2010 оны нэгдсэн тооллогоор манай улсад нийт 12633 сонсголгүй иргэд амьдардгаас 2915 нь хотод оршин суудаг ба тэдний 403 нь 0-16 насны хүүхдүүд байна (Үндэсний статистикийн газар, 2010). Гэтэл 29-р сургууль болон 186-р цэцэрлэгт нийт ердөө 145 хүүхэд суралцаж, үлдсэн 258 хүүхдүүд сургуульд сурдаг үгүй нь тодорхойгүй байна. Тэдний дийлэнх нь жирийн хүүхдийн сургуульд сурсан сураагүй хоёрын хооронд явж байх өндөр магадлалтай бөгөөд эндээс ямар гаргалгаа гарч байна вэ гэхээр Монголын сонсголгүй хүүхдүүдийн талаас илүү хувь нь өөрийн хөгжлийн бэрхшээлд тохирсон сургалтын үйлчилгээ авах хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлж чадахгүй байгаа явдал юм.
    Сонсголгүй хүүхдийн боловсрол гэдэг бол бусад хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн боловсрол, заах арга зүйгээс тэс ондоо юм. Сонсголгүй хүүхдийн боловсрол, эх хэлээ сурах үйл ажиллагаанд орчин нь хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Тиймээс дэлхийн сонсголгүй хүүхдийн боловсрол судлалд сонсголгүй хүүхдүүдийг тусгаарладаггүй харин хамтад нь сургах буюу хотхон (campus) хэлбэрээр хүүхдийн сурах орчинг бүрдүүлж өгдөг байна. Гэтэл Монголд орчинг нь бүрдүүлж өгөх биш харин 29-р сургууль, 186-р цэцэрлэг хэмээн тус тусад нь байгуулж салгасан байдаг.
    Олон улсын практикт сонсголгүй хүүхдийн боловсрол, хэл сэтгэхүйн хөгжилд 0-3 насны сонсголгүй хүүхдийн боловсролын байгууллага шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг (Kushalnagar, et al, 2010). Хүүхдийн эх хэлээ байгалийн буюу төрөлх зөнгөөрөө сурах эгзэгтэй үе нь 0-3 нас байдаг тул уг сургалтын байгууллага нь сонсголгүй хүүхдийн боловсролын гол суурь нь болдог байна . Харамсалтай нь манай улсад ийм сургалтын байгууллага огт байхгүйгээс Монголын сонсголгүй хүүхдүүд аль хэзээний хэлээ сурахаасаа өнгөрсөн насандаа буюу 6-7 насандаа сургуульд орж байна. Нэгэнт суурь хэлгүй, харилцааны наад захын мэдлэггүй хүүхдэд боловсрол олгоно гэдэг бол туйлын хүнд ажил юм. Энэ нь 29-р сургуулийн багш ажилчид шантрах, сонсголгүй хүүхдийг юм сурах чадваргүй, оюун ухааны хоцрогдолтой гэж дүгнэх гол шалтгаан болж байгаа юм.
    Монголын сонсголгүй хүмүүсийн боловсрол туйлын хангалтгүй байгаагийн нэг баримт нь Монголын 15-аас дээш настай сонсголгүй хүмүүсийн 40.9% буюу бараг л тал шахуу хувь нь бичиг үсэг тайлагдаагүй болон бага боловсролтой байгаа явдал юм (Үндэсний статистикийн газар, 2004).
    Тэгэхлээр бид өнөөдөр юу хийх хэрэгтэй байна вэ?
    Юуны өмнө бид сонсголгүй хүүхдийн бүрэн чадамжийг хөгжүүлэх сургалтын сайн системтэй байх хэрэгтэй. Уг боловсролын систем нь сонсголгүй хүүхдийг жирийн сонсголтой хүүхдийн хэмжээнд хүртэл сурган боловсруулж чадахуйц тийм боловсролын систем байх юм.
    Нэгдүгээрт, 0-3 насны сонсголгүй хүүхдийн сургалтын байгууллагыг бий болгож сонсголгүй хүүхдийг төрсөн цагаас нь “эгзэгтэй үе”-д нь хэлийг нь сургаж, хэл сэтгэхүй, оюун ухааны хөгжлөөр жирийн сонсголтой хүүхдийн хэмжээнд хүргэх.
    Хоёрдугаарт, өндөр боловсролтой, багшлах чадвартай, сонсголгүй багш нарыг 29-р сургуульд үндсэн болон туслах багшаар ажиллуулж хос хэл соёлын орчинг бүрдүүлэх.
    Гуравдугаарт, Deaf campus буюу сонсголгүй хүүхдийн боловсролын хос хэл соёлын хотхонг бий болгож хөгжүүлэх. Миний бодлоор хос хэл соёлын орчинг бүрдүүлэх суурь бааз нь бидэнд бүрэн бий. Бид ердөө л 29-р сургуульд 186-р цэцэрлэгийн сонсголгүй хүүхдийн ангийг нэгтгэх, дээр нь 0-3 насны сонсголгүй хүүхдийн боловсролын байгууллагыг 29-р сургуулийн суурь бааз дээр тулгуурлан байгуулах юм. Ингэснээр бид Монголын сонсголгүй хүүхдийн боловсролд тулгараад буй асуудлуудыг цогцоор шийдэх боломж гарах болов уу. Бүх шатны сонсголгүй хүүхдийн боловсрол 29-р сургууль дээр төвлөрснөөр дараах үр дүн гарна:
    • Сонсголгүй хүүхдийн боловсролын залгамж холбоо бий болно
    • Хос хэл соёлын орчин бий болно
    • Сонсголгүй хүүхэд залуучууд, сонсголгүй хүүхдийн эцэг эхчүүд хоорондоо холбоо харилцаатай болж мэдээлэл туршлагаа солилцох боломжтой болно
    • Сонсголгүй иргэдийн хэл сэтгэхүйн хоцрогдол арилна
    Сонсголгүй байх нь хөгжлийн бэрхшээл биш бөгөөд тэд бол өөсдийн хэл соёлтой нийгмийн цөөнх юм. Би хувьдаа Монголын сонсголгүй хүүхдийн боловсролд шинэчлэл хийж, хүүхдийг багаас нь системтэй, зөв программаар сургаснаар тэд бусад сонсдог иргэдтэй эн зэрэгцэн хөгжиж, нийгэм, улс эх орондоо ихийг хийж бүтээж чадна гэдэгт маш итгэлтэй байдаг. Угтаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн гэж байдаггүй харин нийгэм нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг бий болгодог юм байна. Америкийн сонсголгүй Оскарын шагналт жүжигчин эмэгтэй Marlee Matlin “Сонсголгүй байхын хөгжлийн бэрхшээл нь чихэнд биш харин хүний оюун санаанд бий” хэмээн хэлсэн байдаг (Matlin, 2009).

    Балжиннямын Намираа. МА. МУБИС-ийн цагийн багш

  • Гэмшилгүйгээр амьдрах нь …

    Өнөөдөр оросын сайт дээрээс энэхүү нийтлэлийг олж уншаад бусадтай хуваалцах хэрэгтэй гэж бодлоо. Аналитик сэтгэл судлаач Жанна Сергеева бидний амьдралын хэв маягын талаар бодлоо бичсэн нь маш сонирхолтой, үнэн санагдсан учир орчуулж орууллаа.

    Эх сурвалж: http://lenta.ru/columns/2014/11/08/psychologist/

    Миний танил хүүхдээ хэлний курст өгчээ. Хүүхэд нь 8 настай, хэл сурахдаа дуртай. Түүний хөрш нь хүүхдээ бас тэр курсд явуулж. Хүүхэд нь 4 настай. Гадаад хэл дээр дуу дуулах дуртай ч бусдаар бол ахиц гарсангүй. Эцэг эх нь харин түүнийг улам илүү шахахаар төлөвлөөд байна.

    Энэ бол зүгээр байгалийн л өгөгдлийн асуудал. Чадахгүй бол чадахгүй. Заримдаа гоц хүүхдүүд тааралддаг ч ер нь 4 настай хүүхдийн тархи 8 настай хүүхдийн тархи шиг ачаалал дааж чадахгүй. Тийм ч учраас ихэнх хүүхэд 7 насандаа л сургуульд сурахад бэлэн болдог гэж үздэг. 4-тэй хүүхэд нэг зүйл дээр удаан төвлөрч чаддаггүй, тэдэнд богино хугацаатай, тоглоомон дээр суурилсан хичээл хэрэгтэй байдаг. Харин эцэг эхчүүд бүх зүйл тохирсон цаг хугацаатай гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

    Томчуудын хувьд бас л төстэй асуудал бий. Томчууд өөрсдийнхөө бие махбодь,тархийг бүрэн хөгжсөн гэсэн хатуу итгэлтэй учраас бүхий л ачааллыг даах ёстой гэж боддог. Хэд хэдэн ажил, нэмэлт хичээл, тоо томшгүй найз нарын уулзалт, шинэ төслүүд гээд л “ажил хэрэг нь уулнаас буух цасан нуранги мэт” өсөх ёстой. Зарим нэг ачааллаа даахгүй байх вий гэхээс үхтэлээ айна. Нэг ажлаа алдвал мөнгө багатай болж цаашлаад бүр дампуурч болно. Нэг арга хэмжээнээс хоцроход л хүмүүс чамайг мартаж, дахиж юманд урихаа больж найз нөхөдгүй хоцорно. Ядуурах, ганцаардал 2 бол хүмүүсийг амьдралынхаа хэмийг хурдлуулахад хүргэдэг чухал хүчин зүйлс. Биднийг тойрон буй тодорхойгүй байдал нь биднийг суусан газар бүрээсээ шороо атгаад явахыг шаарддаг. Хэрвээ энэ ажлаас халчихвал яах вэ, энэ компани хаагдчихвал яана, энэ захиалагч явчихвал хэрхэх вэ. Ингээд л олон ажил, олон найз нөхөдтэй болж асуудал гарвал юу ч үгүй үлдэхгүйг хичээнэ. Амъдралын хэмнэл нэмэгдсээр.

    3 жилийн өмнөөс англи хэлэнд нэг үгсийн хураангуй гарсан нь “оны үг” санал асуулгаар 2-р байранд оржээ. Англиар уг хураангуйг FOMO гэх бөгөөд задаргаа нь ” fear of missing out” буюу ямар нэг чухал зүйлээс хоцрохоос айх айдас гэж орчуулж болно. Энэхүү айдсыг судлаачид юун түрүүнд олон нийтийн сүлжээтэй холбож үздэг. Сүлжээний найзуудынхаа статус, үйл явдлуудыг уншаад байхаар хэрэглэгчид таагүй мэдрэмж төрч эхэлдэг. Түүнд эргэн тойрных нь хүн бүр маш сонирхолтой, баялаг амьдралаар амьдарч өөрөө болохоор үргэлж бусдаас хоцорч буй мэт санагдана. Хүмүүс амьдралынхаа зөвхөн гоё сайхан хэсгийг л бусадтай хуваалцдаг гэдгийг мэддэг хүмүүсд ч ийм айдас төрөх нь бий. Тэглээ ч гэсэн өөрийнх нь амьдрал бусдынхтай адил сайхан байгаасай гэж хүснэ. Тэгэхийн тулд өрсөлдөгч нараа адилхан л сайхан үйл явдлаар гайхуулах хэрэгтэй. Тийм үйл явдал хайна. Амьдралын хэм нэмэгдсээр.

    Гэвч том хүний тархинд ч гэсэн боломжийн хязгаар гэж бий. Түүний шинэ сэтгэгдлийг хүлээн авах чадвар хязгаартай. Хэрвээ хүлээн авч буй мэдээллийн хэмжээ их бол тархи зүгээр л санахаа больчихдог. Сэтгэгдлийн хэмжээ их бол баярлахаа байдаг. Ингээд бид галыг галаар унтраах гэсэн урхинд орж эхэлдэг.

    Санах ойд юм бүхэн үлдэхгүй байгааг анзаарсан хүн түүнийг улам бүр хүчтэй ачаалж эхэлнэ. Уул нь яг эсрэгээр хийх ёстой юм. Сэтгэгдэл мөн л адил. Таашаал авахгүй бол бид сэтгэгдлийн хэмжээг багасгах биш тоог нь ихэсгэхийг оролддог. Баарнаас бааранд клүбээс клүб рүү орохдоо бид яагаад шинэхэн баар клүб бусад шигээ л уйтгартай байгааг гайхдаг. /нэгэн блогчин баар-хоппинг буюу баар хэсэлтийг “янз бүрийн макдональдсаар орж гамбургер захиалж идэхтэй адил” гэж зүйрлэсэн байдаг/

    Бидэнд бага наснаас эцэг эх, томчуудын үлдээсэн нэг захиас бол “хурдал”. Эцэг эхчүүд байнга л “хурдлаарай хоцорлоо шүү” гэж яаруулдаг. Өглөөний цайгаа хурдан ууж шагналын чихэрэа идэхийн тулд каашаа амандаа чихэх болдог. Хичээлээ хурдан хийхээс бус хичээлээ ойлгох цаг гаргадаггүй. Том болоод ч энэ яаруу хүмүүжил хүний зан байдал,үйлд нь тусаж байдаг.

    Жишээ нь урт хугацааны харилцаа үүсгэж чаддаггүй хүмүүс байна. Учир нь тийм харилцаанд яарах шаардлага байдаггүй. Тиймээс тэд хурдхан дуусгаад цаашаа явах боломжтой богино учралыг дуртай нь аргагүй эхлүүлж байдаг. Тэдний амьдрал бол парадокс юм. Маш их үйл явдал, газар, уулзалт, аялалаар дүүрэн ч өөрсдөд нь сонирхолгүй. Тэд мэдлэгийг маш муу хүлээж авдаг. Уншсанаа боловсруулах, эргэцүүлэх цаг байхгүй учир шууд л мартдаг. Муугаар бодоход тэд богино насалдаг. Хурдан амьдрахаар яарсаар залуугаараа явчихдаг.

    Эцэг эхчүүдийн байнгын яаруулдаг байдал нь өнөөгийн нийгмийн зарчимтай нийцдэг. Амьдралын ямар нэгэн шагналаас хоцрохоос үхтэлээ айцгаадаг. Аль болхоор олон ажил гүйцэтгэж, их баялаг хурааж, дуусашгүй сайхан сэтгэгдэлтэй үлдэхээр яарч байдаг үйлчлүүлэгчээсээ “за та энэ бүхэндээ хүрчихлээ гэж бодьё. Тэгээд цааш нь яах вэ?” гэж асуухад маань ихэнхдээ тэд маш гайхдаг. Амжилтад хүрэх зорилготой боловч тэр амжилтаараа юу хийх вэ гэдэг тухай бодож үздэг хүн цөөхөн. Зарим нь “сайхан амарч кайф авна” гэдэг. Тэгвэл амьдрал нь галзуу мэт ажиллаж нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөх ба гавъагаа эдлэх гэсэн 2 хэсэгт хуваагдах нь.

    Энэхүү 2 хэсэг нь ихэнхдээ нэг нэгнээ үгүйсгэх бөгөөд аль аль хэсэгт нь аз жаргалтай байдаг хүнийг олоход хэцүү. Хэрвээ эрч хүч багатай, идэвхи сул хүн бол ажлаа хийх гэж зовно. Тэрээр зөвхөн ирээдүйд хүлээж буй амралтыг бодож амьдарна. Хэрвээ эрч хүчтэй хүн бол амарч чадахгүй, юу ч хийхгүйгээс болж зовно.

    “Дараа нь юм хийхгүйн тулд их ажиллах” тактик нь бидний заримдаа самар цөмөхдөө хэрэглэдэг тактиктай адил. Ер нь бол самрыг нэг нэгээр нь цөмөөд шууд иддэг. Гэхдээ байж болох хамгийн их таашаалыг авахаар бид заримдаа эхлээд бүгдийг нь удаанаар цөмчихөөд дараа нь шууд л тэр их самраа идэж эхэлдэг. Ихэнхдээ энэ нь бидний урмыг хугалдаг. Их хэмжээгээр идэх нь нэгийг идэхээс илүү таашаал өгч чадахгүй байх нь олонтаа. Харин удаанаар цөмж удаанаар идвэл амт нь илүү удаан хадгалагддаг.

    Удаан амьдралын хэв маягаа та илүүдлээс /хоол, ажил, сэтгэгдлийн илүүдэл/ өлсгөлөн рүү шилжихээс эхэлж болно. Энэ нь гуйланчлалд бэлдэж буй хэрэг биш. Хэн ч таныг бүх ажлаасаа нэг зэрэг татгалзахад хүргэхгүй. Нөгөөтэйгүүр энэ бүх улс төр эдийн засгийн өөрчлөлтийн дараа аль ажил чинь үлдэхийг хэн ч хэлж чадахгүй. Тиймээс ямар нэгэн төслөөс өөрийгөө чөлөөлөхдөө дургүйд хүчгүй гэсэн энгийн зарчмаа барих хэрэгтэй. Хэрвээ бүх төслүүд чинь таалагдаггүй бол хамгийн бага таалагддагаасаа эхэл. Эсрэгээрээ бүх ажил, төслүүддээ дуртай бол логик тооцоогоо ашигла. Арга хэмжээний тоогоо 7 хоногт нэг болтол нь багасга. Сүлжээнд байх цагаа ч багасга. Угаасаа бүгдийг мэдэж амжихгүй, амжсан ч тэр дороо мартдаг юм.

    Тэгээд танд хангалттай цаг үлдэсний дараа түүнийхээ тодорхой хэсгийг юу ч хийхгүй байхад зарцуул. Өмнө нь ердөө анзаарч амждаггүй байсан шинэ хүсэл зорилго төрж байгаад та гайхах болно. Юуны тулд энэ бүхнийг хийх гэж? Зүгээр л удаан амьдрал сайхан болохоор л тэр. Тийм амьдрал таныг хуурахгүй, илүү юм амлахгүй, сэтгэгдэл мэдрэмжийг чинь хулгайлахгүй. Эсрэгээрээ ийм амьдрал танд өмнөх том том таашаалуудаас дутахгүй жижигхээн баяр баясгалангуудыг өгөх болно. Энэ амьдрал таны харааны, амтлах, хүртэх мэдэрхүйг сэргээнэ. Өөрийнхөө тухай бодох, өөрийгөө жоохон ч гэсэн ойлгох боломж олгоно. Найзууд болон гэр бүлтэй чинь дахин уулзуулах болно. Хамгийн гол нь хурдан хэмнэлт амьдралыг бодвол та хэрхэн амьдарч байгаагаа анзаарах болно.

    Орос хэлнээс орчуулсан С.Энхтөр https://twitter.com/turuu09
    Эх сурвалж: https://enkhtur.wordpress.com/

  • KAWAI МОНГОЛД АЛБАН ЁСНЫ НЭЭЛТ

    KAWAI МОНГОЛД АЛБАН ЁСНЫ НЭЭЛТ

    1. Арга хэмжээний төлөвлөлт, зохион байгуулалт
    2. Имиж бүрдүүлэл
    3. Брэнд бүтээгдэхүүний агуулга хөгжүүлэлт
    4. Маркетинг, зар сурталчилгаа

    KAWAI МОНГОЛД by CREATIVE MONGOLIA