Author: admin

Өдөр бүрийн давтагдашгүй, сонирхолтой амьдралд маань энэ үгийг хэлэх  боломж олгодог энгийн хэрнээ элгэмсэг хүмүүсийн сайхан харилцаа болон үйлдлүүдэд маш их БАЯРЛАЛАА.

Өглөө босоод л ямар сайхан өглөө вэ хэмээн бодож, гал тогоондоо орон цайгаа чанахаар тавих  юмуу ус буцалгах хооронд зарим нэг зүйлийг эргэцүүлнэ. Өнөөдөр юу хийхээр төлөвлөлөө би гэдэг хүн гээд л… бид ер нь байнгын бодол тээж явдаг юм байна, гол нь тэр бодлууд сайхан уу? саар уу?  гэдэгт л чухал байгаа юм шиг. Өөрийнхөө болон бусдын төлөө ямар нэг эерэг зүйлийг бодож төсөөлөхөд цаанаа л урамтай, улам л байгаа бүхнээсээ хуваалцаж хүн бүрийг та бол хамгийн мундаг нь та байгаа болохоор л хэмээн сайн танихгүй ч гэсэн хэн нэгнийг баярлуулмаар, ихийг хийж бүтээмээр санагдана. Хүний сэтгэлээс гарсан зүйл хүний сэтгэлд хүрдэг шиг хэн нэгэнд баярлаж явдагаа чин сэтгэлээсээ хэлж байсан нь дээр юм билээ. Бид ямар робот биш, зүрх сэтгэлтэй шүү дээ. Урмын сайхан үгсийг хэлж байхад буруу нь юу байхав, харин ч сэтгэл санаа дээрдээд гоё байдаг юм хэ хэ. Өдөр бүр дахин хэзээ ч давтагдахгүй гээд бодохоор амьдарч буй хором, мөч бүхнээ хайрламаар, бас талархмаар… гэхдээ учир утгагүй зүйл гэж байдаггүй юм хойно энэ амьдралаас суралцахаа сураад, мэдэхгүйгээ мэдээд, мэдрээгүй сайхан мэдрэмжийг цаг нь болохоор мэдрэхийг хүснэм. Зүгээр л зөрж өнгөрсөн хүмүүс руу даруухан мишээгээд, харин дотны гэсэн хүмүүсдээ баярлаж явдгаа үйлдлээрээ болон хүндлэлээрээ мэдрүүлж, урмаар дутаж яваа найздаа өөрийнхөө хэмжээнд урам өгөөд, эс чадвал ядаж л дэргэд нь байж сэтгэлийг онгойтол түүний яриаг сонсонгоо тэр хүний үнэ цэнийг мэдрүүлнэ гэдэг сайхан. Хүмүүс бид хүсвэл бүхнийг чадагч агуу мөртлөө, зарим нэг зүйл дээр маш эмзэг сэтгэлийн амьтад ч юм шиг. Тиймээс сайхан үгсийг бие биедээ харамгүйгээр хэлж байя, ер нь өнөөдөр хэлэх боломжтой зүйлийг дараа гэж хойшлуулахаа больё. Өнөөдөр амжиж өөрийн эрхэм хүмүүстээ баярлаж явдгаа цаг алдалгүй хэлцгээе, заавал ямар нэг баяр ёслол, талархалын өдрийг хүлээгээд яахав. Өдөр бүрийг л баяртайгаар угтан авч, хайртай хүмүүстээ  талархаж амьдрая. Эелдэг зан илүүднэ гэж байдаггүй…

Жирийн л нэг өрөөнд жирийн л нэг бүсгүй шанаагаа тулан бодлогоширон сууна. Түүний суусан сандал нь тийм тухтай юм уу, эсвэл тэр өөрөө тэгтлээ их бодолд автаад байгаа хэрэг  үү, бүү мэд. Өрөөний байдлыг ажиглавал бас ч жирийн гэж хэлж болохооргүй юм аа. Бас тэр өрөөг нь өрөө гэж нэрлэхэд ч арай л зохицомгүй. Бүсгүйн суусан өрөөг хүлээлгийн танхимархуу юм уу гэж хэлмээр санагдаж байна. Яагаад гэвэл тэнд хэтэрхий олон хаалга байх аж. Ихэнх нь томоос томоор нээгдсэн байх бөгөөд зарим нь хүн орж болохуйц хагас нээлттэй харагдана. Бүсгүй ийш тийш эргэлдэх хөөрхөн нүдээрээ тэдгээрийн алин руу нь орохоо шийдэж ядах мэт бодолд автана. Ингэтлээ эргэлзээд байгаагийнх нь учрыг олоогүй тул түүнийг үргэжлүүлэн ажиглахаар шийдэв. Хэдэн өмчийн дараа бүсгүйн анхаарлыг гоёмсог хурц гэрэл цацруулсан нэгэн ганган хаалга татав. Тэр суудлаасаа аажимхан өндийгөөд тэр хаалга руу хэд алхтал харин зэрэгцээ хажуугийнх нь том шар хаалга салхинд савах мэт гэнэт цэлийтэл нээгдчихэв.

Бүсгүй цочих мэт зогтуссанаа өнөөх хаалга руу дөхөн очиж шагайж хараад дотор нь байгаа зүйлс тэр чигээрээ нүдэнд нь харагдахад хэсэг зогсож байснаа сонирхол нь буурсан мэт төдөлгүй эргэв. Харин өнөөх хурц гэрэлтэй хаалга томоос том нээгдсэн мөртлөө хурц гэрэлнийх нь цаана юу байгааг оноож харж боломгүй байсан бололтой тэр гараараа нүүрээ халхлаад хаалга руу дөхлөө. Түүнийг тэрхүү хурц гэрэл рүү уусан орохын алдад гэнэт эргэн тойрны бүх хаалга хяхтнан улам томоор нээгдэж эхэлсэн юм. Бүсгүй танхил цагаан хуруунуудаараа амаа таглан инээд алдаад эдгээрийн чухам алин руу нь орохоо мэдэхгүй инээмсэглэн алмайрна. Зарим хаалганы цаанаас сэтгэл уужрам сайхан хөгжим хангинаж байхад заримынх нь цаанаас тэвдүүхэн хэмнэлтэй түргэн хөгжим хангинана. Бүгд л анхаарлыг нь татах авч шууд яваад орчихмоор санагдахгүй байгаад бүсгүй гайхсан мэт суудал руугаа буцан ухрав. Тэгээд эргэн тойрныхоо хаалгануудыг сайтар хянах мэт эргэцүүлэн харж байхдаа харц нь гэнэт анхааралтайгаар нэгэн хаалга руу төвлөрөв.  

Бараг анзаарагдамгүй буланд байрласан тэр хаалга энгийнээс энгийн тул тэгтлээ юунд анхаарлыг нь татсаныг би ч сайн ойлгосонгүй. Харин намайг ийнхүү гайхаширч байхад бүсгүй өнөөх хаалга руу дөхөн очоод болгоомжтойгоор самбарыг нь зөөлхөн түлхсэнээ бариул дээрээс нь атган түлхэж үзэв. Тэгэхэд л би тэрхүү хаалга ганцхаархнаа хаалттай байгааг анзаарлаа.

Хаалттай учраас л тэр хаалга бүсгүйн анхаарлыг татсан бололтой. Хаалттай хэрнээ бас түгжээтэй байгаа бололтой бүсгүйн хичээнгүй оролдлогын хариуд хаалга сохор дүлий мэт дүнсийнэ. Дүнсгэр бас хаалттай хаалгыг бүсгүй хэдэнтаа түлхэж, гаднаас нь тогшиж чимээ өгснөө суудалдаа эргэн очоод тас ширтээд суучихав. Гэрэл цацруулсан хаалга урихнаар дуудах шанаанаас нь төөнөх авч бүсгүй анхаарлаа түүнийг бүрмөсөн халсан мэт зөвхөн цоожтой хаалгыг л ширтэн сууна. Сайхан хөгжимтэй хаалганы цаана жинхэнэ халуун амьдрал буцлах мэт инээд хөөр цалгилах боловч бүсгүй мөн л анзаарсангүй. Хаалга бүхэн түүнийг өөр өөрийнхөө ид шидээр даллан дуудах боловч бүсгүй зөвхөн хаалттай хаалга руу л уйгагүй ширтсээр суув.

Харин хаалга бүсгүйн тэгтлээ ширтээд байгаад ундууцсан улам л баргар царайлан дүнсийнэ. Бүсгүй хүний сониуч зан хэзээ ч онгойхгүй байж мэдэх тэр дүлий хаалганы цаана чухам юу байгааг мэдэхсэн гэсэн шуналдаа бүрэн автсан бололтой шанаагаа тулан бодолд орж, төдөлгүй үзэг цаас аван өнөөх хаалгыг уйгагүй зурж эхлэв. Үзэгний үзүүрээс урган гарах зураас бүрийг тэр сэтгэлийнхээ гүнээс мэрийн татна. Энэ суулт хэзээ ч дуусахгүй мэт удаан үргэлжилэв. Байсхийгээд л би бүсгүйг юу болж байна хэмээн очиж харахад тэр өнөөх л байрандаа өнөөх хаалттай хаалгыг ширтэн, зургийг нь шалаар нэг хөглөртөл зурсаар суух ажээ.

Хэдэн жилийн дараа би тэрхүү зургийг нь цуглуулж эмхэлж янзалчихаад хөшөө мэт нэг байрандаа чулуужиж орхисон тэр бүсгүйн нүүр лүү тонгойн зогсоод сайтар ажигласан юм. Бүсгүйн цэл залуухнаараа чулуужиж орхисон нүд өнөөх хаалга руу ширтсэн хэвээр байсан боловч хацар дээр саяхан урссан мэт халуун нулимс зурайж байхыг олж харав. Би бүсгүйг өрөвдөж, хүйтэн мөлгөр зухыг нь алгаараа зөөлхөн илэх мөчид өнөөх дүнсгэр түгжээтэй хаалганы зүгээс торхийх чимээ гарснаа аажуухан хяхтнан онгойх дуулдав. Эргэн харвал дүлий хаалга ихэмсгээр чихран аажуухан онгойж байлаа. Харин энэ мөчийг удаан хүлээсэн бүсгүйн чулуужсан биенээс уртаар санаа алдах мэт чимээ дуулдав. Гэхдээ тэр байрнаасаа огт хөдлөөгүй.

Харин бүсгүйн тэгтлээ удаан хүлээсэн тэрхүү хаалганы цаана чухам юу байгааг шагайн харахдаа би өөрийн эрхгүй “хн” хэмээн дуугарчихав. Одоо хэр нь дэлгээтэй байгаа эргэн тойрны бусад хаалгануудтай харьцуулбал сайхан нээгдсэн тэр хаалганы цаана хүн гайхаад байх зүйл огт байсангүй. Жирийн л нэг тоосгон хана, жирийн л нэг төмөр ор, жирийн л нэг модон сандал. Азаар бүсгүйн чулуужсан нүд энэ бүхнийг хэзээ ч олж харахгүй биз. Магадгүй тэр тэгтлээ удаан хүлээсэн тэвчээрээ иймхэн дэмий зүйлд зарцуулснаа мэдсэн бол галзуурах байсан биз.

Ай, даа…Хайр сэтгэл ээ гэж…

Хайрцгаа тоолбол овоо хэд болжээ. Миний тоолоод байгаа эдгээр хайрцгуудыг би төрсөн цагаасаа л цуглуулж байгаа юм. Эхлээд ээжийн надад бэлэглэсэн хуучны жижигхэн бор хайрцагт би өөрийн хамаг нандин нууц гэсэн бүхнээ хадгалдаг байлаа. Ертөнцийг дөнгөж таниж эхэлж байгаа жаахан охины нууц ч бас тийм жижигхэн байсан бололтой. Гэтэл он жил улирах тусам миний нууцууд алганд багтахгvй олон болсон тул хайрцагныхаа тоог нэмэх хэрэгтэй болов.

Тэгээд л чамин гоё зурагтай том модон хайрцгийг өөрийн болгож авсан. Хэдэн жил өнгөрөөд байтал нөгөөх том хайрцаг дотроос хэрэгтэй зүйлээ олж чадахгvй болсныг анзаарав. Хэчнээн ч нээж, хэчнээн ч ухаж төнхөөд хайсан зүйлээ олж авахад бэрх болсон нь надад өөрийн зүйлсээ эмх замбараатайгаар ангилан хадгалахыг сануулж билээ. Ингээд олон өөр хэлбэр хэмжээний гоё чамин хайрцгуудтай боллоо. Нэг өдөр хэрэг болгон хичээлээ таслаад том хайрцгаа нээж хамаг нандин юмсаа эмхлэн өнөөх шинэ хайрцгуудад хийх нүсэр ажлыг эхлэв. Сонирхолтой байлаа. Ор тас мартчихсан эд зүйлс ч гарч ирнэ. Тэдгээрийг тусад нь ангилаад нэг хуучивтар хайрцагт хадгаллаа. Хэдийгээр мартчихсан ч гэсэн энэ бүхэн хожим хэрэг болно гэж санасан юм л даа. /Эмэгтэй хүн хэзээ ч, юу ч хаяддаггvй/ Харин одоогоор надад үнэ цэнэтэй санагдаж байгаа зүйлсээ хамгийн гоё чамин хайрцгуудад маш эмх цэгцтэйгээр ангилж хийв. Ангиллыг сайн бодож тооцоолох хэрэгтэй байсан тул заримдаа эд зүйлсээ удтал гөлрөн бодолд орж байгаагаа ч анзаараагvй. Орой гэхэд хамаг ажил цэгцэрлээ. Ярайтал хураасан тэр олон хайрцаг миний өрөөний гол чимэг байлаа. Бүгдэд нь нэг ижил алтадмал цоож зvvсэн нь бүр ч хөөрхөн болж гээч. Ингээд орон дээрээ суугаад хайрцгуудаа удаан гэгч харж суулаа. Их л ядарчээ. Сурсан зангаараа унтахаар арагш саван хэвттэл нуруунаас нэг хатуу юм дуу алдтал хатгав. Гараа арагш явуулан ухсаар өнөөхийг гаргаж харвал миний хамгийн анхны нууцын хайрцаг байлаа. Элдэв чамин зураг хөрөггvй, энгийн л нэг модон хайрцаг. Түүнд одоо миний хамгийн жижигхэн нууц ч багтахгvй. Гэхдээ жижигхэн болохоор яасан ч эгдүүтэй юм бэ дээ. Алган дээр байгаа харьцааг нь харахад л инээд хүрмээр. Түүнийг зүгээр нэг далд хийчихэж боломгvй. Ямар нэгэн зүйл хадгалъя гэвч мэдээж юу ч багтахгvй. Ингээд бодлоо. Ерөөсөө л мартахгvй гэсэн үгсээ дотор нь шивнэчихэж байя…Ийм мэргэн санаа олсондоо баярлаж, бvр орон дээрээ дэвхцэв. Яг тэр дороо хайрцгийг нээгээд чухам юу гэж шивнэхээ мэдэхгүй байлаа.
-Би ээждээ хайртай…
/Мэдээж үүнийг хэн ч мартах аргагvй/
-Намайг сайн хүн болгож өгөөч…/За даа, энэ хайрцаг ч юугаа мэдэх вэ дээ/
-Би аз жаргалтай амьдармаар байна…/Хайрцганд шивнээд л аз жаргалтай болчихдог бол мөн ч сайхнаа. Энэ ч дэмий юмаа/
-Хэрвээ би хүү, охин хоёртой болбол Төгөлдөр, Сарнай гэж л нэрлэнээ…/Yгvй ээ, би чинь эмэгтэй хүн болохоор аав нь л нэр өгөх байлгүй дээ/
Хайрцагт хадгалах хамгийн нандин үгсээ удтал хайгаад олж чадсангvй. Бодоод байсан чинь надад хүнээс нуугаад байх нууц үг огт байхгvй юм байна гэсэн дүгнэлт гарч ирлээ. Нууц үг, нууц үг…Хэзээ ч нээж үздэггvй нэг жижигхэн хайрцаг цуглуулганд минь билэг тэмдгийн чанартай хадгалагдах болов. Yеийн охидын хэрэгт дуртайг яана аа. Гэрт маань айлчилсан охид миний хайрцагнууд дахь хамаг нууц, нандин бүхнийг худлаа дуу алдан байж нүд гvйлгэн үзээд өнгөрөх хэрнээ өнөөх жижигхэн хайрцагт юу байгааг мэдэх гэж илүүтэй шунах нь инээдтэй. Би ч тэгэх тусам үнэхээр л нэг их нууцтай хүн мэт чухал царайлан эрсхэнээр толгой сэгсрэн хайрцгийг нээхээс татгалзана.
…Энэ бол багын явдал л даа. Цаг хугацаа намайг эхлээд алт, дараа нь мөнгөн оосроор хөтлөн цааш авч одсон. Харин одоо бол би нэг муу модон таяганд л найдан амьдарч байна. Юу гэх гээд байгааг минь ойлгож байна уу? Би гэдэг хүн өтөлж, бууралтаад урьдын сайхан цагаа хаа нэгхэн дурсан суухаас хэтрэхээ байсан гэсэн үг. Өнөөх хайрцгууд хаачсаныг бүү мэд. Бодвол багачуул л нааш цааш нь болгосон байх. Их хуучирсан болоод ч тэр үү өнөөх жижигхэн бор хайрцаг л надад үлдсэн байлаа. Энэ хайрцганд шивнэх үгээ одоогоос гучаад жилийн тэртээ би бодож олж билээ. Бодож олох ч гэж дээ. Хувь заяаны тоглоомонд орооцолдож, түүнээсээ шаналж догдлоод, тэгээд хэнд ч хэлж болохгvй санагдсан тэр явдлыг өнөөх хайрцагт ярьчихсан юм. Тэрнээс хойш чөтгөр ч бүү мэдэг гээд өөрийн байнга унтдаг дэрэн дотроо хийгээд оёчихсон. Миний тэр нууцыг одоо бол хайрцаг, бид хоёроос өөр хэн ч мэдэхгvй. Харин түүнийгээ хэн нэгэнд өвлүүлж үлдээх үү, аваад явах уу? Ийм бодол сvvлийн хэд хоног намайг их зовоож байлаа. Муу модон таяг маань удахгvй гал түлэх мод болохоо мэдсэн мэт өдөр шөнөгүй орны дэргэд тушаатай. Энэ муугаа ч өрөвдөх шиг. Хэдэн хүүхэд яахав дээ. Зарим нь одоохондоо алтан оосортой, зарим нь мөнгөн оосор луугаа орчихсон жирийлгэж яваа болохоор юун миний яйжгий модон таяганд санаа тавих манатай яваа. Гадуур миний ар дахь ажил төрлийг базаагаад эхэлсэн сураг ч дуулдана. Намайг бушуухан цаашаа хараасай гэж хүсч байгаа хүн ч бий. За яахав, тэртэй тэргүй би үхээд өгнө. Харин энэ жижигхэн хайрцгаа яадаг юм билээ? Одоо зохиогчийн зүгээс энэ дурдатгалыг үргэлжлүүлье. Энэ өгүүллэгийн төгсгөлийг амар сайханд нь жаргаахыг хүсвэл та “А” хэсгийг унш. Харин үл тайлагдах нууц хэвээр нь үлдээхийг хvсвэл “Б” хэсгийг, бүр гунигтайгаар төгсгөхийг хvсвэл “В” хэсгийг уншаарай. Бусдад нь хошуу дүрэх хэрэггүй. Сонголт бол сонголт шүү дээ.
“А”. Эмгэн тэр шөнөө таалал төгссөн юм. Өглөө ээжийнхээ өрөөнд хамгийн түрүүнд орж ирсэн охин нь урж хайчлаад газраар нэг хөглөрүүлж орхисон дэрний тасархайнуудыг харж билээ. Тэгээд элгэн дээрээ гараа тавин тайван нойрсох ээжийнхээ гарт байгаа жижигхэн хайрцгийг олж бүсгүй хүний сониуч зангаар тэр дор нь онгойлгов. Бүсгүй гайхсандаа нүдээ бүлтийлгэв. Хэдийгээр ээжийнх нь нэг насны амьдрал дууссан нь эмгэнэлтэй боловч ийм зүйлийг удтал нууж чадсан ээжийнхээ тэвчээр, ухааныг бахдаж барахгүй байлаа. Учир нь ойлгогдохгүй орооцолдоон амьдралд нэг л тохиолддог бөгөөд түүнийг тайлж чадсан гэр бүлийн тэгнэх ачаа бага байхад, тайлж чадаагүй нь хэдэн үеэрээ түүнийг үүрэн зовж тарчилдаг шүү дээ. Ийм л нэг эргэлтэнд энэ гэр бvл орчихоод гарч чадахгүй байсны нууцыг эмгэн тэр бяцхан хайрцагт хадгалсаар ирснийг одоо охин нь харж зогсоно. Амьдралын нууцыг тайлах энэ түлхүүрийг арай эртхэн олсон бол бvх зүйл эсрэгээрээ эргэх байсныг бүсгүй ойлгож байлаа. Харин яг одоо гэдэг бол яг цаг нь мөн.
“Б”. Эмгэн тэр шөнөө таалал төгссөн гэж дуулсан. Өнөөх хайрцгаа ч хэрхэхээ шийдэж амжаагүй. Өөрт нь хэд хоногийн нас бий гэж санасан байх л даа, хөөрхий. Харин хүүхдүүд нь эмгэний эд зүйлсийг бусдад тараахыг хүсээгүй тул галд өргөсөн гэж дуулсан. Тэдгээрийн дотор өнөөх хэзээ ч өөрөөсөө салгадаггvй дэр нь хамт явсан ч байж магадгvй. Харин дэрэн дотор нуусан бяцхан хайрцагт талийгаач тэр нэгэн гунигт өдөр чухам юу шивнэсэн нь одоо хүртэл тодорхойгvй. Бүр хожим тэр гэрийн хэн ч анзаардаггүй харанхуй буланд эмгэний хайртай таяг хэвтэж байхыг өрөөг нь засварлаж байсан барилгачид олж аваад “Намайг хэзээ ч битгий устга” гэж дээр нь сийлсэн байхыг уншиж хөгжилдөн инээлдэж байлаа. Дараа нь түүнд өнхрүүш хийн хана будсан гэдэг. Хэрвээ сайн анзаарсан бол өөр бичээс байсан ч байж мэдэх юм.
“В”. Эмгэн тэр шөнөө нэгэн гэрээслэл бичив. Тэгээд гэрээслэлээ өнөөх дэрэн дотор байгаа жижигхэн хайрцагт хийгээд хэнд ч анзаарагдахгvйгээр дахин битүүлэн оёлоо. Хэд хоногийн дараа эмгэнийг нутаглуулах ёслол болж хамаг эд зүйлийг нь хэдэн хүүхэд нь хэрэлдэн, хэлэлцсээр хуваасан боловч дэрийг хэн ч авахыг хvссэнгүй. Хэдэн жилийн дараа би тэднийхээр дайран өнгөрөхдөө үүдний хонгилд хэвтэх сагсгар шар нохой хуучин цагийн хээ хуар бүхий өнгө гандуу нэгэн дэрийг хэвтэр болгон налайж буйг хараад “Энэ юун дэр вэ” гэж хаалга онгойлгож өгсөн хүүгээс асуухад тэр мөрөө хавчин юу ч мэдэхгvй байгаагаа ойлгуулав. Харин энэ үеэр сагсгар жаалхүү бид хоёр руу дэрээ зуун ирсэн боловч халтар хоншоортоо хүүгийн ширэн гуталны ширүүхэн жавтийг хүртээд гийнаж гасалсаар алга болсон доо. Энэ үеэр хаалган дээр зогссон гэрийн эзэгтэй “Наад жингэр чинь энэ хэвтрээрээ дандаа хүний хувцас халтартуулж явдаг юм. Та зүгээр үү?” гэсээр угтав. Хаагдаж буй хаалганы завсраар айлын нохойны гуниг нүүсэн хос нүд ямар нэг нууцыг тайлж өгөөч гэх шиг над руу ширтэж байлаа. Би андуурсан ч байж мэдэх юм.

Танд ч бас байгаа гэдэгт итгэлтэй байна, харин минийх бол амартайван өөрийнхөөрөө хийх зүйлээ чин сэтгэлээсээ хийж, хайрлах хүмүүсээ хайрлаад л… Зүгээр л амьдармаар байна. Гэтэл бас зүгээр л баймааргүй санагдах юм, учир нь гэрээсээ гараад нийгэмтэй харилцаанд орохоор өөрийн эрхгүй, зарим нэг зүйлийг хараад эмзэглэх сэтгэл төрөх юм. Наад зах нь автобусанд кондуктор нь хүнтэй харилцахдаа тун тааруухан, мөнгөө нэхэж чадна харин харилцаагүйдэл байсаар, гадуур явахаар миний дүү нар шиг хөөрхөн хүүхдүүд ямар нэг зүйлийг хүмүүсийг гуйж ядан зарж, мөн найз нөхөдтэйгөө чөлөөт цагаараа уулзаж, хоол идэх зуурт бохь авах уу? гэж асуухыг яана, авахгүй гэж эвтэйхэн хэлэхээр еэ эгчээ авчих тэгэх үү гээл хажууд зогсоол байна. Дотор юм бодогдуулмаар, гэхдээ тэр бохио үнээр нь зарахгүй юмаа бас. Заримдаа бол ид хөдөлмөрлөж бүтээх насандаа яваа ах нар гудманд зүгээр юу ч болоогүй аятай /согтуу/ хэвтэж харагдана. Яахав тоохгүй хараад л өнгөрж байгаа юм. Гэхдээ дотроо бодсоор л. Энэ чинь монголын бүр цаашлаад дэлхийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах хүн шүү дээ гэж. Жаахан байхад минь миний замд халамцуу ах таарсан юм, тээд миний дүү цаг хэд болж байна гэж асуухаар нь хариулчаад ахаа та эртхэн гэртээ харисан нь дээр байхаа, таныг хүлээж байгаадаа гэтэл тиймээ миний дүү ахыгаа босоход туслаач гэсэн юм. Тэгээд яг гараас нь дэмжин тусалж байтал манай ангийн хүүхдүүд намайг харчаад шоолж билээ. Танай хамаатан юмуу гээл, үгүй гэтэл тэгвэл юун сүрхий тус болоод байгаан гээд л. Тэр үеийн зүйлийг  бодоод үзэхэд одоо ч гэсэн ийм байдал хэвээрээ л байх шиг. Яахав Монгол улс маань бага багаар хөгжиж байгаа нь үнэн, харин зарим нь дэндүү аминчхан байгааг бид бүгд мэдэрч байгаа, хүний үнэ цэнийг үнэлэх асуудал дээр хойрго байгаа нь нүдэнд ил харагдсаар байна. Хүний хөгжлөөс улсын хөгжил гэдэг. Хөгжил гэж ярьсан хүмүүс олширч байгаа ч наад захын зүйл дээр тэр хөгжил гээд байгаа зүйлээ хэрэгжүүлж байгаа нь хуруу дарам цөөхөн. Гэхдээ шүүмжлэлийн нүдний шилнээс татгалзсан нь дээр байх. Би уг нь айхтар шуналгүй харин одоо бол шуналтай болж байгаа, бүр асах их. Би бүх талаараа баялагтай баймаар байна. Бүгд үл хүндэтгэн маргах тийм хүчирхэг болохыг мөрөөдөж байна, тиймээс одоогоор бол өөрийн бодлоороо урдах ажлаа чанартай хийгээд, өөрийгөө аль болох сайхан зүйлээр цэнэглэхийг хичээж байна. Гэрээ засаад, төрөө засахын өмнө өөрийнхөө өрөөг сайтар янзалж цэгцэлсэн нь дээр гэдэгтэй агаар нэгэн буй. Аав ээж маань намайг сохрын газар сохор, доголонгийн газар доголон яв гэдэг байлаа. Тэр үгийг нь бодоод үзэхээр бусадтай зохицоол амьдар гэсэн санаа юм шиг байгаа юм. Мэдээж зохицож амьдрах нь тодорхой харин би заавал тэдгээр хүмүүстэй адил баймааргүй байдаг юм. Бүр өөр, өөр өөрдөө шал өөр баймаар, энэ нь гаж биш миний хувьд зөв. Миний ертөнцөд бүх зүйл сайн сайхан байдаг болохоор эхлээд монгол улсдаа хэрэгтэй иргэн нь байж, миний гэр бүл, ах дүүс, найз нөхөд гээд бүхний дотны хүмүүс, миний үед амьдарч байгаа бүх монголчууд маань, тэдний үр хүүхдүүдь мөн  тэдний үеийнхэн гээл дараа дараагийн ирээдүйн эзэд нь олон үеэрээ  баялаг хангалуун, эрүүл, бие биенээ гэсэн сэтгэлээр дүүрэн амьдраасай гэж мөрөөднө. Энэ нь одоогоор бол монголын хувьд төдий зүйл, цаашлаад нэг дэлхийд амьдарч буйгаа ухамсарлаад энх тайван амьдралыг дэлхийн ухаалаг иргэд хамтдаа бүтээж цогцлооно гэдэгт итгэлтэй байдаг. Тэр дайн гэж зүйлээр ер нь яах гэж байгаа юм, юуны төлөө вэ? Бүгд л амартайван сайхан байдлыг хүсдэггүй юм гэж үү? Өөрөөсөө болон эргэн тойрны дотно гэсэн хүмүүсээс асуухад ихэнх нь санал нийлдэг. Гэхдээ л… гээд зарим нэг нь өөдөөс тайлбарлаж гарна. Хүн бүр өөрийн ертөнцтэй юм хойно өөрсдийнхөөрөө л ойлгодог байх, харин миний хувьд мөрөөдлийнхөө төлөө бага багаар хөдөлмөрлөж байгаа. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөх биш, гэвч мөнгө төлдөг болсон ч мөрөөдсөөр л байх болно. Багын л өөрийн бодолдоо тууштай байдаг байсан зан минь яг хэвээрээ, нас нэмэхийн тоогоор үзэл бодол минь өөрчлөгдөж болно, харин уг чанар минь бол ариунаараа л байх болно.

Энэ өдрийг сайн харж аваарай
Эгэл амьдарлын утга учир бүхэн түүнд шингэжээ 
Хоромхон зуур нисэн өнгөрөх энэ л мөчид 
Хорвоогийн бүх л үнэн багтдаг юм шүү 
Өнөөдөр чи жаргалтай байвал
Өчигдрийн амьдрал чинь сайхан зүүд
Угтан ирэх маргаашийн өдөр тань учрал дүүрэн итгэл төрүүлнэ
Өнөөдөр бид жаргалтай амьдарнаа гэж
Үүрийн туяаг тосон мэндчилээрэй

“Галидаса”

Бүх юм буруугаар эргээд байна уу? Ажил, гэр бүл гээд юм болгон ихэнхдээ бүтэлгүйтээд байна уу? 
Тэрнээс л болсон, тэр тэгээгүй бол… би яагаачгүй… би зүгээр л байсан… тэр, тэд нар л…. Стрессээр дүүрсэн одоогийн нийгмийн байдалд хүмүүс бусад руу буруугаа чихэх нь ихэсчээ. Эхнэр л эхэлж хэрүүл өдсөн….. Манай дарга үнэн сонин хүн…….
Жоохон зогсооч…Будда хэлэхдээ “Хүний хамаг зовлон өөрөөс нь л эхтэй ” гэсэн байдаг. Тэгэхээр үнэндээ хамаг юм буруугаар эргээгүй, харин та л өөрөө эргэчихсэн байгаа юм биш үү? Юмс байрандаа байж л байгаа, харин хүн харахыг хүссэн зүйлээ л харж, сонсохыг хүссэнээ сонсдог… Харахыг хүссэн нь харагдахгүй, сонсохыг хүссэнээ сонсоогүй үедээ нервтэж эхэлнэ…
Жоохон бодооч…Тэр бүтэлгүйтлийн эхийг хэн тавьсан бэ? Хэн анх буруу шийдвэр гаргасан? Яагаад, юуны учраас тэгэв? Би хаана алдав?….
Өөрлүүгээ нэг өнгийгөөч… Суутан ч гэсэн алддаг юм шүү дээ. Алдаагаа хүлээн зөвшөөр, түүнээсээ суралц, харин дахин бүү давт…
Нийгэм танд зохицуулж байх биш, харин та нийгэмтэй зохицож байх ёстойгоо сана. 
Дахиад асууя:
Үнэндээ хамаг юм буруугаар эргээгүй, харин та л өөрөө эргэчихсэн байгаа юм биш үү?

Амьдрал гэж ер нь юу юм бэ? Яагаад хүн зовдгийм бол? Яавал энэ амьдарлыг арай утга учиртай болгох уу? гэдэг асуултуудыг би өмнө нь өөрөөсөө хаа нэг асуудаг байлаа. Тэр бүрд яг ийм тийм, ингэ тэг гэчих хариулт олддоггүй байлаа.
Харин саяхан 7 сард ээжтэйгээ хамт нэгэн бясалгалд суусан минь надад их олон зүйлийг ойлгууллаа. Тэгээд энэ тухайгаа та бүхэнтэй хуваалцахаар шийдсэн юм. Энэхүү бясалгалын нэрийг ВИПАШЯНА гэдэг бөгөөд энэ нь үнэнийг бодитоор харж мэдэх гэсэн утгатай. Энэхүү бясалгал хийх газар нь хотоос зайдуу Найрамдлын наахна талд уулын аманд байрладаг, тэгээд тэндээ бүтэн 10 хоног бясалгал хийх юм. Тэндээ Монгол гэрт байрлах бөгөөд цагаан хоол идэж, бусад хүмүүстэй нэг ч үг дуугарахгүй ба гар утсаар ярихгүй, ямар ч ном уншиж болохгүй, нөөтбүүк байтугай дэвтэр үзэг ч авч очиж болохгүй гэнэ. Осолтгүй л төрсөн биеэ өмсөх хувцас, хөнжил гудастайгаа авч очих юм байна гэж бодож байлаа. Эхний өдрөө очоод бүх хүмүүс 5-н сахил хүртдэг юм байна. Энэ нь тэр зүйлүүдийг 10 хоногийн турш огт хийхгүй гэж ам тангаргаа өгнө гэсэн үг л дээ. Тэр 5 нь:
1. Амьтны амь хөнөөхгүй байх (мах идэхгүй гэсэн үг)
2. Хулгай хийхгүй байх
3. Худал хэлэхгүй байх
4. Хурьцал үйлдэхгүй байх
5. Архи тамхи хэрэглэхгүй байх гэсэн байлаа.
Нөгөө 4 нь ч яахав болно, харин худал хэлэхгүй байх хэцүү, хүн заримдаа тоглоомоор, эсвэл ямар нэгэн зүйлийг дэгсдүүлээд ярьчих тохиолдол зөндөө байдаг шүү дээ. Тиймээс үүний тулд л хэнтэй ч юм ярихгүй гэсэн шаардлага тавьдаг юм билээ. Бас ярихаар их энерги алддаг ба бясалгал хийхэд юу ч ярихгүй байх нь төвлөрөхөд маш их тусалдаг. Харин багштайгаа бол хичнээн ч ярьж, асуусан болно гэдэг байлаа. Ингээд би гэдэг хүн чинь үсээ хусаж, нөгөө хувцасыг нь өмсөөгүй л болохоос гэлэнмаа боллоо. Ер нь бүгд л 10 хоног лам эсвэл гэлэнмаа болж байна гэсэн үг л дээ хэхэ. Уулын аманд гэрт, сайхан агаарт гоё байсан шүү. Гэрийнхээ хаалгаар харахад уулс сүндэрлээд, тооноороо харахад тэнгэр цэлийгээд л… Гэхдээ бидний гол хийх ажил бол гадаад байгалийг харах биш дотоод байгалаа харах ёстой байлаа. Угаасаа бид хангалттай гадагшаа хардаг шүү дээ. Тэгэх л зорилгоор уулын аманд, ёстой нөгөө орчноос тасархай байлгаж байгаа юм байна гэдгийг ойлгосон юм. Энэ ч ажил, энэ ч юм, тэр ч юм гээд үргэлж л гадаад ертөнцтэй харьцахаас дотор юу болж байдгаа анзаардаг хүн даанч ховор… Хүнтэй ч ярихгүй яаж байна даа гэж бодож байтал ӨӨРТЭЙГӨӨ ярина гэж бодсон чинь их сонин ч юм шиг сонирхолтой ч юм шиг санагдаж билээ. Тэгээд нөгөө дотоод байгалруугаа хартал жинхэнэ гал дүрэлзэж байдаг байгаа…Манай УБ-аас илүү утаатай хотыг төсөөл дөө…Тэр чинь л миний дотор байж байгааг мэдэрлээ. Гал гарч байхад ус цацах ёстой байтал би гэдэг хүн бүр эсэргээр бензинийг канестраар нь асгадаг байжээ.
Их түргэн ууртай дүрс хийсэн хүн байсан л даа би чинь… Тэгээд одоо бол ер нь их тайван болсон, ажил, амьдрал дээр хүмүүстэй харилцах харилцаа өөрчлчлөгдөж яаж стрэсдэхгүй байхаа мэддэг болсон гэх үү дээ.
Хүний биеийг комъпютор гэж үзвэл эхний 2 өдөр вирусны прогамаа суулгаад, үлдсэн 8 өдрөө скэн хийнэ гэсэн үг л дээ. Оффисын сандлаас хөндийрч олбогон дээр суугаад өглөө 4.30аас орой 9 хүртэл хоол идэх амрах цагаа хасвал 8цаг бясалгал хийж байгаа юм. Эхэндээ ч тогтож сууж чадахгүй, өцөг өцөг гээл эхний 2 өдөр бол нилээн зовж байгаа мөө. Тэгээд сүүлрүүгээ дасч эхэлж байгаа юм. Нөгөө олбогон дээр чинь өөртэйгээ хэрэлдэж, эвлэрч, инээж, уурлаж, өвдөж өчнөөн юм болжагаан, гэхдээ мэдээж дотроо шүү дээ хэхэ. Тэгээд удаан суугаад байхаар бөгсөн бие мэдээ алдчихдгийн, тэгээд л суугаад ч байгаа юм шиг,агаар дээр нисээд ч байгаа юм шиг сонин болно шүү дээ. Тэгэхдээ зовжээж жаргалыг олдог шиг сүүлрүүгээ их сайхан болно. Гол нь маш их тэвчээр хэрэгтэй л дээ. 
Тэгээд их олон давуу талтай, сэтгэлээ мэдэрч сурна, 10хоног цагаан хоол идэхээр бие бас сайхан хөнгөрнө, за тэгээд эмэгтэйчүүд бид чинь бас хүнд аятайхан харагдчих санаатай нүүрээ буддаг даа. Тэнд бол тэгэх шаардлагагүй, зүгээр тос түрхээд байхад л болно, арьсаа хэд хоног амраана гэсэн үг. Эрэгтэй хүмүүс байна л даа, гэхдээ тусдаа гэрт байна, нийтийн бясалгал том өргөөнд хийнэ, гэхдээ юун эсрэг хүйсийн хүн харахтай манатай..Өөрсийгөө яая гэж байгаа хүмүүс л байгаам чинь хэхэ. Аан тийм орой бүр 1:30мин турш номын айлдвар сонсоно. Тэр нь байнаа, нөгөө том том лекторууд лекц уншдаг даа, тэрэнтэй төстэй сонирхолой, хөгжилтэй түүхүүд болон бясалгалын утга учирын тухай багшаасаа сонсдог юм. Хойд нас, дахин төрөх, үйлийн үр, амгалан амьдрах ухаан, хүсэл шунал, уур хилэн, мунхаглал, хайр гээд мэддэг мөртлөө мэдэдгүй сэдвийн талаар ярина.
Үнэхээр сайхан шүү, сэтгэл сэргээд л жинхэнэ амьдарлын утга учирыг тэндээс авч байгаа юм даа..Одоо бол би өдөрт 2 цаг бясалгал хийдэг, заримдаа бүүр амжихгүй бол 1 цаг…. Тэгээд л ядаж тэр өдрийнхөө стрессийг нилээн багасгаж чаддаг шүү. Ер нь та бидний мэдэх олны танил хүмүүс ихэнх нь бясалгал хийдэг гэж байгаа, жишээ нь : ШРИ ШРИ Саран багш, зураач Саранцацралт, Соёлжийн Гэрэлмаа багш, Хатанбаатар гээд…. Хүн болоод арай утга учиртай амьдархыг хүсвэл бясалгал хий гэж манай багш хэлж билээ. Мэдээж бясалгалын эцсийн зорилго бол гэгээрэх, ертөнцийн бүх зүйл мөнх бусыг таних, өөрийгөө олох….Гэгээрнэ гэдэг их хэцүү л дээ, гэхдээ өөрийгөө олно гэдэг чинь болоод явчиж байгаа юм…Тэгээд нөгөө Хөгжлийн замдаа орлоо доо гэдэг шиг, гэгээрлийн замруу хөл тавьж байгаа юм даа. Гэхдээ удаан, тууштай хичээллэж байж л бясалгалаар сайн үр дүнд хүрнэ. Тэгээд л ямар ч байсан хичээж л байна, бясалгалаар нь яривал би одоо дөнгөж яслийн хүүхэд гэсэн үг. Гэхдээ ахих хүсэл маш их байна, бясалгаад байдаг хэрэг…
За тэгээд та бүхнийг сууж үзэээрэй гэж хэлэх гээд л ийм урт роман шиг юм бодон бодон,суун суун байж бичлээ.

Уналтаасаа ололтыг хай
Уураасаа уучлалыг хай
Зүрхнээсээ зөвийг хай
Өөрөөсөө өөрийгөө хай
Өрөөл бусдаас харин алдааг битгий хай
Хардалтаасаа хайрыг хай
Харин тэгж чадвал
Амьдарлаас 
Аз жаргалыг чи олно

Хэрвээ маргааш миний сүүлийн өдөр байсан бол.. за ямар ч байсан далай үзнэ гэсэн хүслээ биелүүлнэ. Ганц өдрийн дотор Номхон далайруу ниснэ гэвэл цаг их шаардана, тэхээр ойрхоноор нь Хөвсгөл явна. Далай үнэхээр сайхан байх даа… Эхээс төрөхдөө бид чинь усан дотор нүв нүцгэн байж байгаад төрдөг шүү дээ… Тэрэн шиг хэн ч байхгүй далайн хэсгээр нүв нүцгэн алхана… Үнэндээ үхэхдээ энэ хорвоогоос нүв нүцгэн л буцна шүү дээ… Zara-гийн цамц, Gucci-гийн бүс, Swatch-ийн цаг, Mustang-ийн өмдөө гээд энэ бүхэнээ тайлаад л нүв нүцгэн алхана, тэр үед би хэнд ч таалагдах албагүй, хэн ч намайг таалах албагүй… тэртээ тэргүй надаа тэр бүхэн хэрэггүй болно шүү дээ…Энэ биеээ ч авсанд үлдээх болохоор сүнсээ л аваад явах байх…. Нүдээ анихгүйгээр бясалгал хийж болдог ….далайг хараад л бясалгал хийж суух байх…Бас яаж ийгээд нэг шүхрээр үсэрнэ…. Хэхэ юунаас ч айхгүй харин ч нэг сайхан үсрэнэ дээ…. Тэгээд… ээжийгээ тэврээд л уйлаад суугаад байна байх…. Мэдэхгүй юм… хамаг өнгөрсөн нүдний өмнүүр зурайж байна…. Хэний төлөө, юуны төлөө амьдрав? Буян хэр хийв? Нүгэл ч зөндөө хийсэн…Зөвхөн далайн эргээр нүцгэн алхах гэж, шүхрээр үсрэх гэж амьдарсиймуу Халиукаа?…. гэхдээ бусад хүмүүс юу гэх нь хамаагүйээ…Жаахан ч гэсэн өөртэйгөө байх гэсэн юм…..Азаар маргааш сүүлийх биш юм….Гэхдээ л хэн мэдэхэв… Юмыг яаж таахав… Бодох л хэрэгтэй…..Амжуулах л хэрэгтэй… Амьд байхдаа… Буян буян… энэ л хойд насанд минь хэрэг болно…

Харин маргааш таны сүүлийн өдөр байсан бол та яах байсан бэ?

Манлайлагч гэж хэн бэ?
Өнөөдөр техник технологийн хөгжил асар хурдацтай өсч бараг бүх л зүйл автоматчилагдан, хүний гараар хийгээгүй зүйл гэж бараг үгүй болжээ. Та биднийг ийм түвшинд хүрэхэд хэн тусласан бэ?
-Тиймээ, мэдээж үе үеийн агуу манлайлагчид, удирдагчидын хүчээр бид энд ,одоо амьдарч байна. Хамгийн ойрхоноор бодоход Чингис хаан байгаагүй бол Монгол гэж үндэстэн байхгүй байх байсан.
• Манай тооллын өмнөх тавдугаар зуунд амьдарч байсан Сократын тухай Алкивиад гэгч өгүүлэхдээ: Сократын яриаг сонсоход онгод нь орсон тайлгач нарынх шиг зүрх минь булгилан цохилж хоёр нүднээс минь нулимс асгардаг, бусад хүмүүс ч мөн л тэгдгийг би харсан, Перикл хийгээд уран илтгэгчид уран сайхан ярьдаг боловч тэгж уярч байсангүй, боолын амьдралдаа гутавч сэтгэл минь тэгж үймэрч бачимдаж байсангүй” гэж өгүүлжээ.
• Күнз: Түүнийг 3 настайд эцэг нь, 17 настайд нь эх нь хорвоог орхиж амьдралын хүчир хатуу хяслан нөмөрсөн ажээ. Өнчин хөвүүн амьдрахын эрхээр амьтан хүний найр наадам, бэлэвсрэл гашуудлын үйл дээр очин бүрээ бишгүүр үлээж, язгууртан хэргэмтний гэрийн сангийн нярав хийж, данс хөтлөх, мал хариулах зэрэг хар бор ажилд нухлагдан амьдралыг туулах гараагаа үл шантран эхэлсэн юм. Күнзийн хамгийн хайртай шавь нарынх нь нэг Ян Хуй нэгэнтээ хэлэхдээ: “Өдөрт ганц сагс хоол, ганц тужрага усаар гол зогоон, бөглүү гудамжнаа суух нь бусад хүмүүн аваас түүний зовлонг үл тэвчилтэй” хэмээн халаглан өгүүлж, амьдралын бэрхийг даван туулах хүчийг нь бахдан өгүүлжээ. Күнз бүхий л амьдралаа уламжлалт соёлыг сэргээх, сайн ёс суртлыг номлох, түгээн дэлгэрүүлэх, хүн ардыг соён гэгээрүүлэхэд зориулсан байна. 

Тэд бол гайхамшигт хүмүүс
Тэд бол амьд түүх
Тэд бол амьд бурхад 
Тэд бол мод.
Яагаад мод гэсэн бэ гэвэл мод хамаг бүхнийг тэжээгч хүчилтөрөгчийг үүсгэж бас усыг ялгаруулдаг. Тэр модыг ивээгч нар нь хайр, харин услах хур бороо нь урам зориг бас шүүмжлэл юм. Учир нь тэд бусдын хайр хүндэтгэлийг хүлээж тэдний урмын бас шүүмжлэлийн үгсээр улам бүр хурцлагдаж байдаг.
Үндэс нь тэдний сэтгэл зүрх ба мөчир нь эргэн тойрон хүрээлэгч хамт олон, ажилагсад юм. Үндэс сайтай мод сайн, өндөрт ургадаг. Тэр чинээгээрээ олон ч мөчиртэй болж түүнээс нь их үр жимс ургадаг. Өөрөөр хэлбэл сэтгэл сайтай удирдагчийн ажил ч бүтэмжтэй байдаг. Тэр ч утгаараа түүний ажилчид ч бусдаас сайн ажиллаж байгууллагаа амжилтанд хүргэдэг. 
Үндэс хэдийгээр хамаг хүндийг үүрч модыг газартай бэхэлдэг ч, хэзээ ч “Би хамгийн хүнд ачааг үүрдэг” гэж гомдолдоггүй, тэр газар доор байдаг, хэнд ч харагдахгүй. Тэрээр чулуу ч таарсан тойроод гардаг уян шинж чанартай. Тэрэн шиг сайн манлайлагчид өөрийгөө дөвийлгөж магтдаггүй, тэд байгууллагын хувь заяаг шийддэг, хамаг ачааг үүрдэг атлаа гомдолдоггүй, тэвчээртэй.
Өндөрт ургасан модыг салхи ганхуулах гэж, унагаах гэж үздэг. Түүний адилаар хэрэв хүмүүс танаар оролдож, унагаах гээд байвал та том болсон байна гэсэн үг.
Хүн болгонд манлайлагч болох чадвар бий. Гагцхүү өөрийгөө нээж, юуг хүсч мөрөөддөгөө тодорхойлж, ямар ч зүйлд хүрнэ гэдэгтээ л итгэлтэй байх хэрэгтэй. Итгэл гэдэг бол манлайллын хамгийн гол зэвсэг юм. Учир нь та бусдын итгэлийг даадаг, бусдад итгэл хүлээлгэж чаддаг, хэнийг ч өөртөө итгүүлж бусдыг байлдан дагуулж чаддаг л бол та манлайлагч.
Та бол гайхамшигт хүн
Та бол амьд түүх
Та бол манлайллын мод
Та бол Монголын ирээдүй.